THOMAS EUGENE ROBBINS Amerikalı roman ve hikâye yazarı (d. 1932). Robbins, Oyunculluk, uçarılık değil bilgeliktir görüşünü ön plana çıkarıp çılgınlık derecesinde oyuncul romanlar yazmaktadır. Romanları, hayatın daha ciddi yanlarını inkâr etmez; her şeye rağmen mutluluk ilkesinin savunuculuğunu yapar. Bu ilkenin içerdiği mesajı, romanlarındaki karakterlerin felsefeleri ve aynı zamanda da incelikli yazı biçemiyle iletir. Edepsiz kelime oyunları, alakasız sonuçlar, zıtlık içeren ifadeler, ara sözler Robbins in anlatımının belli başlı özellikleridir. Romanları yalnızca edebi uzlaşımları değil, insanoğlunu tatmin etmenin en iyi yolu hakkında toplumda yer alan varsayımları da sorgular. Robbins, panteizm, mistik Doğu dinleri ve Yeni Fizik gibi çeşitli kaynaklardan alternatif düşünceleri bir araya getirir. Robbins genellikle Thomas Pynchon, John Barth ve Kurt Vonnegut gibi postmodern yazarların edebi takipçisi olarak değerlendirilmektedir. O da bu yazarlar gibi modern hayatın saçmalığını teslim ederken, uyum göstermek adına bireysel anlatımından fedakârlık etmez ve eserlerinde üstkurmaca öğeler kullanır. Çoğunlukla okura doğrudan hitap eder, eserin akışıyla ilgili yorumlarda bulunur ve romanlarında bir karakter olarak varlık gösterir. Ancak çoğunlukla kara komedi türünde yazan ve modern dünya hakkında kasvetli öngörülerde bulunan yakın tarihteki öncellerinin aksine, eserlerinde iyimser bir tona ve genellikle uçarı bir mizaha yer verir. Robbins, Another Roadside Attraction (1971) [Dur Bir Mola Ver, Çev. Fatma Taşkent, Ayrıntı Yay., 1997] ile çoğu eleştirmenin övgüsünü kazanmıştır. Ancak bu roman, 1973 e kadar popüler bir başarı elde edememiş, bu tarihten sonraysa kült haline gelmiştir. Robbins in eserlerinde genelde insanların hayatına bir zenginlik, bir güzellik katmayan toplumsal uzlaşımları pervasızca sorgulayıp alaya alması belki de daha sonra gelen büyük başarının sırrıdır. İkinci romanı, yani bu kitap Even Cowgirls Get the Blues un (1976) çevirisidir. Still Life with Woodpecker da (1980) [Ağaçkakan, Çev. Fatma Taşkent, Ayrıntı Yay., 1999] Robbins in daha önceki eserlerinin karmaşık konularının aksine basit bir hikâye vardır; bazı eleştirmenlere göre de kitap yavaş ilerler ve fabl benzeridir. Kitapta, çevreci modern bir prenses ile onun metafizik bir kanun kaçağı olan âşığının öyküsü anlatılır. Robbins kitabında, bireysel romantizmin ve kişisel tekamülün, toplumsal eylemcilikten daha önemli olduğunu savunur; iyi de kötü kadar adi olabilir düşüncesine inanarak dogmayı reddeder. Jitterbug Perfume (1984) [Parfümün Dansı, Çev. Belkıs Çorakçı Dişbudak, Ayrıntı Yay., 1995] adlı romanında çeşitli karakterler mükemmel parfümün ve ölümsüzlüğün sırrının arayışı içinde, zamanın ve mekânın ötesine geçer. Bu roman da hem okurlar hem de Publishers Weekly, Kirkus Review, San Francisco Chronicle, Washington Post gibi ciddi yayın organları tarafından çok beğenilmiştir. The San Diego Union da Robbins için şöyle denmiştir: Bazı yazarlar bir sürü para kazanır, bazılarıysa edebiyat kurumu tarafından klasikleştirilir; ama okurları tarafından, Tom Robbins kadar sevilen yazar pek azdır. Hayranları onun kitaplarını bugünlerde pek az kitabın yaratabildiği bir coşku ve adanmışlıkla kucaklar... Robbins in sözcüklerle oynama, metaforik uçuşlar yapma hevesi yapıtlarına taşkın bir hava getirse de, o oyunlarını çok ciddiye alan bir yazardır. Skinny Legs and All (1990) [Sıska Bacaklar, Çev. Süha Sertabiboğlu, Ayrıntı Yay., 2004]; Half Asleep in Frog Pajamas (1994) [Sirius tan Gelen Kurbağa, Çev. Süha Sertabiboğlu, Ayrıntı Yay., 2001]; Fierce Invalids Home From Hot Climates (2000) [Sıcak Ülkelerden Dönen Vahşi Sakatlar, Çev. Nuray Yılmaz, Ayrıntı Yay., 2007]; Villa Incognita (2003) [Villa Meçhul, Çev. Şebnem Kaptan Göktaş, Ayrıntı Yay., 2009] ve Wild Ducks Flying Backward (2003) [Geriye Uçan Yaban Ördekleri, Çev. Aysun Babacan, Ayrıntı Yay., 2009] yazarın diğer kitaplarıdır.
Ayrıntı: 873 Edebiyat Dizisi: 216 Tibet Şeftali Turtası Hayalci Bir Hayatın Gerçek Anlatısı Tom Robbins Kitabın Özgün Adı Tibetan Peach Pie A True Account of an Imaginative Life İngilizceden Çeviren Gül Korkmaz Yayıma Hazırlayan Arlet İncidüzen Son Okuma Öykü Badur 2014 by Thomas E. Robbins, Publish by arrangement with Ecco, an imprint of HarperCollins Publishers Türkçe yayım hakları Akcalı Ajans aracılığıyla alınmıştır. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85-576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: Mart 2015 İkinci Basım: Aralık 2016 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-975-539-981-2 Sertifika No: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Fax: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari
Tom Robbins Tibet Şeftali Turtası Hayalci Bir Hayatın Gerçek Anlatısı
EDEBİYAT DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR BİR SON DUYGUSU / Julian Barnes HAYAT DÜZEYLERİ / Julian Barnes MUTSUZLUK ZAMANLARINDA MUTLULUK / Wilhelm Genazino KIRIK KÖŞELİ İLKBAHAR / Mario Benedetti GECELERİ DAİRELER ÇİZEREK / YÜRÜRÜZ / Daniel Alarcon BİR BUĞDAY TANESİ / Ngũgĩ wa Thiong o İSTİSNA / Christian Jungersen ORBITOR / Mircea Cărtărescu GÜVERCİNLER HAVALANIRKEN / Melinda Nadj Abonji KAYBOLUYORSUN / Christian Jungersen İÇERDEKİLER / Victor Serge TİBET ŞEFTALİ TURTASI / Tom Robbins BAHAR / Sabine Adatepe CHE NİN BİRLİĞİ / Carlos Gamerro EFENDİNİN GÜZELİ / Albert Cohen FRANSIZ SAVAŞ SANATI / Alexis Jenni ARADAKİ NEHİR / Ngũgĩ wa Thiong o BEDENİN GÜNCESİ / Daniel Pennac ZAMANIN GÜRÜLTÜSÜ / Julian Barnes ORBİTOR Göz Kamaştırıcı / Mircea Cărtărescu KIRAÇ GÖKYÜZÜ / E. E. Sule DENİZ DENİZ / Iris Murdoch BAŞLAMA YERİ / Ursula K. Le Guin
Tom Robbins Tibet Şeftali Turtası Hayalci Bir Hayatın Gerçek Anlatısı
Kız kardeşlerim Rena, Mary ve Marian, ve kuzenlerim Martha ve June için.
Önsöz Bu bir otobiyografi değil. Tanrı korusun! Otobiyografi gıdasını egodan alır ve ben, kendiminkinden önce göbek deliklerini anlatmak isteyeceğim insanların uzun bir listesini yapabilirim. Her neyse, yalnızca ünlü yazarlar otobiyografi yazmalılar. Benim ismimse, toplum içinde nadiren anılıyor olması bir yana, belli bir sıklıkta anıldığı yerler de genellikle polis gözetimi altında oluyor. Romanlarımda bile otobiyografik izler bırakmaktan kaçınmak için çaba sarf ettim. Bundan sonra da hayal gücümü aldatmak veya edebiyatta kendi hayatımı kullanmak niyetinde değilim. Tibet Şeftali Turtası, her ne kadar duruşu ve sesiyle epeyce andırıyor ve zayıf ışıkta öyle gibi görünüyor olsa da bir anı kitabı değil. Daha kesin bir tanım yapacak olursak, bu kitap, yıllardır hayatımdaki kadınlara karım, asistanım, spor hocam, yoga öğretmenim, kız kardeşlerim, temsilcim ve diğerleri an- 9
latmakta olduğum ve yine onların ısrarları üzerine nihayet kaleme aldığım, doğruluğundan kuşku duyulmayacak gerçek hikâyelerin uzatmalı öyküsüdür. Olayları sağlıklı bir şekilde hatırlayabilmem için kabaca bir kronolojik sıralama yapmam gerekti. Bu durum, anı kitabı görünümünü kuvvetlendirmekle birlikte, diğer yandan anlattığım hikâyelerin, sözgelimi Abraham Lincoln ün değil de bizzat benim tecrübelerim, karşılaştığım olaylar, budalalıklarım ve gözlemlerimden oluştuğuna da işaret ediyor. Tibet Şeftali Turtası, normal bir anı kitabı gibi okunmuyorsa, bunun sebebi, normal insanların çoğunun normal bir hayat olarak kabul edecekleri yollardan gitmemiş olmam olabilir. (Editörüm anlattıklarımın bir kısmının, benim bile uyduramayacağım kadar çılgınca şeyler olduğunu iddia ediyor.) Dahası, ister gerçeklerin isterse kurgunun hizmetinde olsun, yazış tarzımda değişen bir şey yok: Tepeli ağaçkakan, ördeklerle takılsa bile yine de bir tepeli ağaçkakandır sonuçta. Şimdi, burada anlatılan olayların yüzde yüz gerçek olduğunu iddia etmeme karşın, hayatım boyunca günlük tutmaya uzaktan yakından benzeyen bir girişimim olmadığı da göz önünde bulundurularak, konuların en azından bir parça hafıza erozyonuna uğramış olduğunu ve hikâyelerde adı geçen bazı arkadaşların kendilerini gerçekte olandan bir miktar farklı görebileceklerini de belirteyim. Buna Rashomon etkisi* diyebilirsiniz. C est la vie.** Öte yandan epeyce kuvvetli bir hafızam var ve Brooklyn Dodgers ın*** 1947 kadrosunu ve bir ya da ikisi hariç tüm eski karılarımın isimlerini bir çırpıda sayabilirim. Bu kitap, nasıl olup da Güneyli Baptist muhitinden çıkıp sıra dışılığına rağmen yine de popüler olarak yirminin üzerinde * Akira Kurusawa nın Rashomon isimli filminden sonra kullanmaya başlanan, aynı olayın farklı gözlemciler tarafından tamamen farklı şekillerde algılanmasını anlatan terim. (ç.n.) ** (Fr.) Hayat böyle. (ç.n.) *** Brooklyn Dodgers: Amerikan beysbol takımı. 1947 yılında, Jackie Robinson la sözleşme yaparak, Amerika Ulusal Beysbol Ligi nde ilk siyahi oyuncu oynatan takım olmuştur. (y.h.n.) 10
ülkede yayınlanmış dokuz roman, sayısız dergi ve gazete yazısı yazdığım da dahil, benimle ve hayatta yaptığım maymunluklarla ilgili açığa çıkarabileceklerinin yanı sıra (belki de bunlardan daha önemlisi) başka pek çok yerle birlikte, Büyük Buhran sırasında Apalaş ta, altmışların psikedelik devrimi boyunca Batı Şeridi nde, teknolojinin özel hayatı yerle bir etmesinden önceki bohem Amerika nın stüdyo ve yatak odalarında, İslamcı fanatiklerin gelişinden önceki Timbuktu da, iç güvenlik seyahatlerin tadını kaçırmadan önceki uluslararası gezilerde ve elektronlar ağaçların yerine geçmeden önceki New York yayıncılığındaki yakın tanıklıklarımdan doğan enstantaneleri de içeriyor. Ha, bu arada, kitabın ismine gelince: Tibet şeftali turtası, anlaşılan o ki, yemek vagonları etrafında Zen ırgatlarının anlattıkları eski bir hikâyede geçen ana yemeğin (adeta Kutsal Kâse gibi) adıdır; daima yıldızları hedeflemenin bilgeliğiyle yalnızca Ay a kadar ulaşabilse de başarısızlığı keyifle kabullenmenin daha da büyük bilgeliğiyle ilgili bir tür kıssa. 1976 da yayımlanan ikinci romanım Even Cowgirls Get the Blues da* bu hikâyenin kısa bir versiyonuna yer vermiştim. Daha geniş bir anlatımını arzu eden olursa, Posta Kutusu 338, La Conner, Washington, 98257 adresine yazabilir, er ya da geç isteğiniz karşılanacaktır. * Tom Robbins, Kovboy Kızlar da Hüzünlenir, Çev. Sona Ertekin, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014. (y.h.n.) 11
Susak Doğmuşum Henüz altı ya da yedi aylık, sürünen ve emekleyen bir halı yengeciyken, bir gün babam öğle yemeği için eve gelmiş ve beni kanlar içinde bulmuş. En azından korkuyla feryadı basan babam, üzerimi kaplayan şeyin kan olduğunu sanmış. Annem kısa bir müddet beni yalnız bırakmış (büyük hata: yetişkin dönemlerimde bile başımda biri olmadan bırakılmam riskli bir durum olmuştur) ve onun yokluğundan istifade bir şişe merkürokromu içmeye çalışırken yoğun bir miktarını küçük, sevimli bebek fanilamın önüne dökmüşüm. Bugünlerde sürüsüne bereket antibakteriyel merhemin arasında merkürokromu görmek pek olası değil fakat küçük kesik, çizik ve sıyrıkları sterilize edip derman olması için yaygın kullanıldığı bir dönem olmuştu. Kiraz kırmızısı bu çözelti, iyottan 12
daha iyi kokuyor ve daha az sızlatıyordu. Niye içiyordum acaba? Bir seferinde, bilgiye karşı müthiş bir susuzluk duyduğumu söyleyen birine, Ya ne olacaktı? Her şeyi içerim ben. demiştim. Nitekim, merkürokrom şenliğini takip eden aylarda, mürekkep (temsili belki de) ve Little Bo Peep marka çok amaçlı amonyak da içmişim. Amonyak zehirli olduğundan, kuvvetli haşin kokusu beni geri itene kadar en fazla bir yudum içebilmişimdir herhalde. Ha ama niyetim belliydi yani. Doğuştan gelen şiddetli ve fark gözetmeyen susuzluğum, daha iki yaşındayken hayatımla birlikte neredeyse diniverecekti.,. Mutfağa kadar düşe kalka yürüdüm; tatlı, çikolatalı ve elbette sıvı bir şeyin kokusu beni çekiyordu. Bu cazibe kaynağı, ocağın üstünde buharı şiddetle tüten bir cezve kakaoydu. Formalitelerden hiç hoşlanmam; parmak uçlarımda yükselip cezveye eriştim, sapını kavrayıp altı yanan ocaktan çektiğim sırada da içindekini olduğu gibi göğsüme döktüm. Acil Servis falan yoktu, Büyük Buhran* döneminin ortasında, Kuzey Carolina da Apalaş bölgesindeydik. O civardaki tek doktor da yanan bölgeyi yıkadı ve sıkıca sardı ki bu pek de zekice bir hareket değildi. Birkaç gün sonra yüksek ateşimden ve dinmeyen ağrılarımdan endişelenen annem bandajları çıkardı. Göğsümdeki bütün et de bandajlarla beraber çıktı. Yalnızca deri değil, et de. Yüz otuz kilometre uzaklıktaki Statesville de bir hastanenin oksijen çadırına alınmışım ve annem de yolun karşısındaki pansiyona yerleşmiş. Bir ara, görevli doktor öldüğümü söylemek * Güneyli Baptist: Güneyli Baptist Toplumu veya Güneyli Baptist Konvansiyonu (İng. Southern Baptist Convention), ABD merkezli, muhafazakâr ağırlıklı bir Hıristiyan mezhebidir. Güneyli ismi, mezhebin kurulduğu ve kökleştiği Güney ABD den gelir. Mezhep, kuzeyli Baptistler ile kölelik sorunu dolayısıyla arasının açılması neticesinde ilk kez 1845 te Georgia nın Augusta şehrinde bağımsız kilise olmuştur. 42 binden fazla kilisesi ve 16 milyondan fazla üyesiyle bugün dünyanın en büyük Baptist mezhebi ve ABD deki en büyük Protestan gruptur. (y.h.n.) 13
için annemi aramış. Annem telefonu ilk çalışından sonra açmış ama hatta kimse yokmuş. Bu esnada bir hemşire koşarak doktorun yanına gelip yaşam belirtileri gördüğünü söylediği için doktor telefonu kapatıp beni muayene etmeye gelmiş. Endişe dolu annem, kesilen telefondan huylanıp analık sezgilerinin dürtmesiyle koğuşa koştuğunda, adımı yaşayanlar listesine resmen yazdırmayı başarmışım. Elbette durumum hâlâ kritikmiş. Muhtemelen düşümde bir sonraki içecek maceramı görerek huzurla uyuyormuşum. 14
Kayıntı & Kızlar Her türden içeceğe karşı gelişen erken tutkuma eşlik edecek yiyecek ve hanımlara karşı da az ilgili değildim. Bunlara duyduğum tükenmez iştahın tatmini de ancak bir nebze daha az tehlike yaratıyordu. Üçüncü yaşımın güneşli bir sonbahar öğleden sonrası, annem dışarıdan gelen bir patırtı işitmiş. Pencereyi açtığında, kafam kadar bir çiğ lahanayı keyifle kemirerek sokakta gezindiğimi görmüş. Birkaç metre arkamdan da öfkeli bir ev hanımı bağırarak yaklaşıyormuş. Anlaşılan o ki sebzeyi komşunun arka bahçesinden yürütmüşüm. Kadının öfkesinin boyutu, 1935 yılında bir Apalaş köyünde, taze yeşil bir lahananın bir kilo beluga havyarından daha pahalı olmasına bağlanabilir. Elbette yakalandım ve layıkıyla cezalandırıldım. Yine de karnımın şehvetini bir parça olsun dindirmeyi başarmıştım. 15
Büyükbabamın mobilya dükkânının (pazar günleri bir katıra binip tepe halkının küçük cemaatine İncil vaazları vermeye giderdi; hafta boyunca ise güzel el yapımı mobilyalara biçim verirdi) yakınındaki dükkânlarda çalışan adamlar, her zaman dükkânın önüne bıraktıkları sefer taslarındaki yemeklerin eksilmesinden şikâyet etmeye başladıklarında, büyük lahana soygununun üzerinden pek vakit geçmemişti. Bu olayın gizemi, hırsız, bir sabah yabani ormangülleri arasında kendisinin yapmadığı besbelli bir sucuklu sandviçi götürürken yakalanana kadar, bir hafta on gün sürdü. Çalıntı sirke baldan tatlıdır. derler. Araklanmış sucuğun tadının daha güzel olduğuna ben şahidim. Açığa çıkan bir sonraki skandal beşinci yaşıma denk geliyordu ama bu arada gastronomik maceralarım da devam etmiştir sanıyorum. Bir yaz günüydü. O kadar sıcak ve o kadar ağırdı ki ne en sevdiğim oyuncağım ne de yepyeni güneş mayomun (tek parça, kısa paçalı, kolsuz çocuk giysilerine böyle deniyordu) ihtişamı uyuşukluğumu geçiremiyordu. Nihayet, uzaktan gelmekte olan bir dondurmacı arabası çanı dikkatimi celbetti ve bizim bahçeden çıktığım gibi sokağı baştan başa, dükkânların bulunduğu ve görece kalabalık (bir tatil kasabasındaydık ve yazlıkçı mevsimiydi) olan caddenin de yarısına kadar koştum ve büyüleyici çıngırtının yerini hemencecik tespit ettim. Bir buzlu dondurma beş sentti ama benim hiç param yoktu. Kararlı bir tavırla civarda gezinen bir turist grubunun yanına gittim ve güneş mayomu onlara satmayı teklif ettim. Bunun sevimli bir fikir olduğunu düşünmüş olacaklar ki içlerinden biri bana bir beşlik verdi. Hemen oracıkta hiç düşünmeden kıyafetimi çıkarıp verdikten sonra bana kuşkuyla bakan dondurmacıya siparişimi verdim. Ve portakallı dondurmamı yalayarak anadan üryan ve halinden gayet memnun vaziyette evin yolunu tuttum. Elbette bu olayın aile içinde birtakım yankıları oldu, sonuç- 16