TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN Dr. Raci Taşcıoğlu * Özet Kabadayı alt kültüründen beslenen organize suç örgütleri, emniyet kaynaklarına göre, son yıllarda toplum nezdinde itibar kazanabilme arayışına ağırlık vermektedirler. Bu çerçevede, örgütler ticari faaliyetlere yoğunlaşırken, örgüt liderleri işadamı kimliği ile hayır işlerine yönelmekte ve toplumda belirli bir statüde bulunan tanınmış kişiler ile yakın ilişkiler kurmaktadırlar. Çünkü örgütsel faaliyetlere legal bir görünüm kazandırma, kamuoyunda örgüt liderlerini olumlama ve itibarlı kişi konumuna yükseltme çabası güdülmektedir. Örgütü ve lideri meşrulaştırma çabasında medyanın önemli ve etkili bir araç olarak kullanıldığı gözden kaçmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada, suç örgütlerinin itibar kazanma girişimlerinin yazılı basında yansımaları ele alınmaktadır. Araştırmada, Örgütler hangi girişimlerde bulunmakta ve bu çabalar Türk yazılı basınında nasıl haberleştirilmektedir? sorularına yanıt aranmaktadır. Elde edilen bulgulara göre suç örgütlerinin, işadamı kimliği ve olumlu bir imaj oluşturma, tanınmış kişiler ile yakınlaşma, hayır işlerinde bulunma ve medyatik olaylarda boy gösterme gibi itibar kazanmaya yönelik çabalarının olduğu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Organize Suç Örgütleri, Suç Örgütü Liderleri, İtibar, Yazılı Basın, Gazete. * Atatürk Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü, tascio@atauni.edu.tr 173
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Giriş Türk medyasına göz atıldığında -özellikle son yıllarda- organize suç örgütlerinin önemli bir gündem konusu haline geldiği ve yine haber değeri açısından oldukça fazla yer bulduğu göze çarpmaktadır. Dahası, ticari çıkarın söz konusu olduğu hemen her sektörde organize bir suç örgütünün varlığı dikkat çekmektedir. Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı nın (KOM) 1 2005 yılına ait raporunda (2006: s. 77-94), organize suç örgütlerinin son yıllarda faaliyetlerini legal hale getirmek için ticari alanlara yönelerek şirket kurmaya başladıkları vurgusu yapılmaktadır. Ayrıca bu raporda, suç örgütlerinin liderlerinin ve tepe yöneticilerinin sanat, magazin ve spor dünyasıyla yakınlaşma çabaları içerisine girdikleri ifade edilmektedir. En büyük amacı para kazanmak ve güç elde etmek olan bu örgütlerin, hem ticari faaliyetlere yoğunlaşması hem de toplumda belirli bir statüsü olan tanınmış kişiler ile yakınlaşması anlaşılabilir bir durumdur. Çünkü raporda da işaret edildiği gibi, işadamı kimliğine bürünerek, çeşitli hayır kurumlarına ve yardıma ihtiyacı olan insanlara bağış ve destekle yardımsever vatandaş görünümü sergilemektedirler. Yine tanınmış kişiler ile yakın ilişkiler kurarak, hem legal görünmekte, hem de bu camialara mensup insanların konumlarından dolayı elde ettikleri imtiyazlardan faydalanmaktadırlar. Diğer bir ifadeyle, bilinçli bir şekilde toplumsal değerlere daha fazla sahip çıkar gibi görünmeye çalışmakta ve böylece, kendilerini farklı göstermek suretiyle toplumun desteğini arkalarına alabilme (Şenol, 2007: s. 208) arayışındadırlar. Kısaca, bu girişimlerin nihai amacı organize suç örgütlerine toplum nezdinde itibar kazandırmaktır. Suç örgütlerinin itibar kazanma girişimlerinin yazılı basında yansımaları bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmada, Örgütler hangi girişimlerde bulunmakta ve bu çabalar Türk yazılı basınında nasıl haberleştirilmektedir? sorularına yanıt bulunması amaçlanmaktadır. Çalışma, suç örgütlerinin ve liderlerinin toplumda itibar 1 KOM her yıl düzenli olarak yayınladığı faaliyet raporlarında, organize suçlar ile ilgili detaylı bilgilere yer vererek kamuoyunu bilgilendirmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: http://www.kom.gov.tr. 174
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN kazanmak ve kendilerini meşrulaştırmak için medya üzerinden hangi araçları ve yöntemleri kullandıklarını göstermesi nedeniyle önem taşımaktadır. 1. Organize Suç ile Suç Örgütü Olgusu ve Ülkemizdeki Tarihsel Seyri Dünya ve ülkemiz gündemini sürekli meşgul eden, gündelik yaşamda ve medyada hemen her gün karşımıza çıkan organize suç ve suç örgütü olgusunun, ülkeden ülkeye farklılık göstermesi nedeniyle literatürde üzerinde uzlaşılan ortak bir kavramsal tanımı bulunmamaktadır. Yine de, organize suçun ve suç örgütünün oluşumu ile ilgili üzerinde uzlaşı sağlanan bazı temel kriterler söz konusudur. Bu kriterler, Avrupa Organize Suçlarla Mücadele Çalışma Grubu nun 28-31 Mart 1996 tarihinde Almanya nın Leipzig kentinde yaptığı toplantıda belirlenmiştir. Buna göre; 1) Haksız kazanç temin etmek üzere bir araya gelme ve aralarında işbölümü ilişkisi bulunan hiyerarşik bir yapı, 2) Suç ile elde edilen bir kazanç, 3) Suç işleme konusundaki süreklilik, 4) Mevcut organize yapı içerisinde uygulanan yaptırım sistemi, 5) Şiddet, tehdit gibi yöntemlerin kullanılması, 6) Kamuya ve özel sektöre nüfuz edilmesi, 7) Elde edilen kara paranın aklanması, 8) Paravan şirketlerin kurulması gereklidir (KOM, 2000: s. 74). Bu temelden hareketle kavramsal tanımlama yapılırsa, kısaca organize suç; yasal ve yasal olmayan yöntemler ile para ve gücün ele geçirilmesi için yapılan eylemlerdir. Suç örgütü; bu eylemleri planlayan ve uygulayan kişilerin (en az üç kişi) oluşturduğu, hiyerarşik bir yapılanmaya ve katı bir disipline sahip organizasyondur (Abadinsky, 1997). Diğer bir ifadeyle organize suç, haksız ekonomik çıkar sağlamak amacıyla cebir ve tehdit uygulamak, sindirme, korkutma ve yıldırma yöntemlerini kullanmaktır (KOM, 2007: s. 60). Organize suç örgütü ise, üçten fazla kişinin gizlice bir araya gelerek nitelikli işbirliği yapmak ve suç işleme niyetiyle birbirleriyle sürekli ilişki içerisinde olmak için kurdukları hiyerarşik bir teşekküldür (Cengiz, 2005: s. 15). 2 2 2005 yılında yürürlüğe giren 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu nda ( TCK) Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma başlığını taşıyan 220. madde, örgütlü olarak işlenen suçlar bakımından genel bir hüküm olma özelliği taşımaktadır. 175
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Ülkemiz için yeni sayılabilecek bir kavram olan organize suç, olgu olarak çok eskilere dayandırılmakta ve organize suç örgütlerinin kökeni Osmanlı daki mahalle kabadayılığı ve külhanbeyliğine kadar götürülmektedir (İçli, 2004: s. 268-269). Ulunay (2003) kabadayılığı 3 bir nevi şehir şövalyeliği olarak ifade ederken, Aktunç (1998) kabadayılığın bu şekilde efsaneleştirilmesine karşı çıkmakta ve onları şehir eşkıyaları, şehir celalileri şeklinde nitelendirmektedir. Her iki yaklaşımın da doğru olduğu kabul edilebilir. Çünkü, ortaya çıkışlarına ve tarihsel gelişimlerine bakıldığında, bu yapıların düzeni sağlamayı kendilerine misyon edindikleri, fakat zaman içerisinde toplumsal düzenin bozulmasına önayak oldukları, toplumsal güvenliği tehdit ettikleri ve bir süre sonra da bu işi geçim kaynağı haline dönüştürdükleri görülmektedir. Tanilli ye (2000) 4 göre, İstanbul un fethi ile birlikte ortaya çıkan külhanbeylik, evsiz-yurtsuz olup hamamların külhanlarında (ateş ocakları) yatıp kalkan kimselerin oluşturduğu bir yapılanmadır. Bu ilk dönemde ocak disiplini ile hareket edilen ve davranışların belli kurallara göre düzenlendiği hiyerarşik bir yapılanma söz konusudur. Zamanla bu hiyerarşik yapı bozulmaya yüz tutmuş ve külhanbeyleri özellikle esnaf ve kadınlara yönelik taşkın hareket- Buna göre, kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla örgüt kuranların veya yönetenlerin, örgüte üye olanlar ile yardım edenlerin ve örgütün propagandasını yapanların cezalandırılacağı hükme bağlanmıştır. Maddede örgütün varlığı için gerekli olan şartlar; örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı (en az üç kişi) ile araç ve gereç bakımından amaç suçları işlemeye elverişli olması şeklinde belirlenmiştir (http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html). 3 Ulunay, kabadayıları üçlü bir ayrıma tabi tutmakta ve bunların; külhanbeyleri, tulumbacılar ve efendi kabadayılar olduğunu söylemektedir. Külhanbeyleri toplumsal nazarda ve kabadayı âleminde pek makbul sayılmazken, tulumbacıların çatışmaları tamamen takımları arası rekabete dayalı olmuştur. Ağırbaşlı ve ölçülü olması beklenen kabadayılar için ise, adalet, iffet, zayıfı ve ırz ehlini himaye etme çok önemlidir. Siyah cepkenleri, beyaz ve yaz kış yaka bağır açık gömlekleri, boyunda muskaları, elde tespihleri, başta püsküllü fesleri olan kabadayılar, içki âlemlerini seven ama kendilerini kaybetmeyen, kumar oynayan ama hile yapmayan, çapkın ama mahallenin kızına yan bakmayan, bellerinde kama taşıyan ama mecbur kalmadıkça kavga etmeyen ve cana kıymayan kişilerdir. 4 Tanilli bu çalışmasında, kabadayılığın ve külhanbeyliğin ortaya çıkışını, yapılanmasını ve zaman içerisinde yozlaşmasını ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. 176
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN lere girişmiş, dükkânları ve insanları soyarak ve onlardan haraç alarak geçim sağlamaya başlamışlardır. Benzer bir yozlaşmanın ve bozulmanın kabadayılık sisteminde de yaşandığı gözden kaçmamaktadır. Kabadayılık, dürüstlüğü ile çevresine hamilik yapan, bulunulan mahalde namusun, adaletin ve güçsüzün korunmasını kısaca mahallenin güvenliğini ve asayişini sağlamayı amaç edinen bir yapılanma biçiminde karşımıza çıkmaktadır. Oysa zamanla kabadayılık da toplumsal düzeni ve güvenliği tehdit etmiş ve haksız çıkar sağlanılarak geçim kapısı haline gelmiştir. Böylece, toplumsal nazarda kabadayılığın ve külhanbeyliğin aynı gibi algılandığını ve dolayısıyla aynı anlama geldiğini söylemek mümkündür. İmparatorluktan cumhuriyete miras kalan kabadayılık ve türevi grupların, 1970 li yıllarda ekonomik sıkıntıların had safhaya ulaştığı ortamı fırsata çevirdikleri dikkat çekmektedir (Kahya ve Özerkmen, 2007: s. 55). Bu yıllarda başta gıda olmak üzere birçok tüketim malını bulmak çok zorlaşırken, temini noktasında karaborsacılık ve kaçakçılık ön plana çıkmıştır. Karaborsa faaliyetleri ile kolay yollardan yüksek kazançların sağlandığı bu dönemde, gelir dağılımında geniş uçurumların oluşması, devlet otoritesinin önemli ölçüde sarsılması, köyden kente büyük göçlerin yaşanması organize suçluluk için müsait bir ortam hazırlamış (Bal, 2000: s. 51) ve küçük grupların daha büyük çapta organizasyonlara dönüşmesini tetiklemiştir. 1980 lerin başında hayata geçirilen kimi hukuki ve ekonomik düzenlemeler karaborsa faaliyetlerini önemli ölçüde etkilerken, bu grupların organize bir şekilde daha farklı suçlara yönelmesine neden olmuştur. 1980 lerde hayali ihracat, 1990 larda ise çek-senet tahsilatı, ihalelere fesat karıştırma, oto ve kasa hırsızlığı, fuhuş, göçmen kaçakçılığı, uyuşturucu, işçi simsarlığı ve haraç toplama gibi faaliyetler (Yılmaz, 1998: s. 75-76) ile maddi ve buna paralel olarak üst düzey bürokrat ve siyasilerle yakınlaşma çabaları ile politik güç sağlamaya ağırlık vermişlerdir. Suçun ve suç işleyenlerin biçim değiştirmesi ve çeşitlilik göstermesi, 1990 ların sonunda yeni yasal düzenlemeleri gerekli kılmıştır. 5 5 Yasal düzenlemelerden önce ortaya çıkan yeni suç türleri ve suç örgütlerine karşı etkin mücadele edilebilmesi için yeni birimler oluşturulmuştur. Bu amaçla, 1995 yılında Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ve 1998 177
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Bu yasal düzenlemeler, organize suç ve suç örgütlerine karşı etkili ve yoğun bir mücadelenin yürütülmesine olanak sağlamıştır. 6 Bu mücadele neticesinde, suç örgütleri 2000 li yıllarda değişik zemin ve fırsatlar aramaya zorunlu olarak yönelmişler ve suçun tespit edilmesini zorlaştırabilmek amacıyla faaliyetlerine legal görünüm kazandırma çabasına girişmişlerdir (KOM, 2002: s. 86-92). Bu çaba doğrultusunda organize suç örgütlerinin faaliyetlerini ticari alanlara kaydırdıkları gözlemlenmektedir. Yüksek rantın olduğu inşaat, kamu ihaleleri, eğlence, turizm, sağlık, şans oyunları gibi birçok sektöre yönelen örgütler, bu sektörlerde kurdukları ticari şirketler aracılığıyla deşifre olmadan haksız kazanç sağlamayı sürdürmektedirler. Yasal olmayan yollardan elde edilen gelirler, kurulan bu paravan şirketler vasıtasıyla yasal alana çekilerek meşrulaştırılmaya çalışılmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu yolla kara paranın aklanması sağlanmaktadır. Yine, suç örgütleri ticari faaliyetlere paralel olarak medya üzerinden halk nezdinde itibar kazanma arayışına yoğunlaşmaktadırlar. 2. Bir Kavram Olarak İtibar ve Organize Suç Örgütlerinin İtibar Kazanma Girişimleri Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre kelime anlamı saygı görme, güvenilir olma durumu, saygınlık, prestij olan itibar ile ilgili -organize suç ve suç örgütü kavramlarında olduğu gibi- ortak bir tanım söz konusu değildir. 7 Yine de, itibar ile ilgili tanımlara bakıldığında, yılında bu daire başkanlığına bağlı olarak İl Emniyet Müdürlükleri bünyesinde Organize Suçlarla Mücadele Şube Müdürlükleri kurulmuştur. 6 Bu kapsamda önce, 1999 yılında yürürlüğe giren 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu ile yasal düzenlemeye gidilmiştir. Daha sonra ise, bu kanunu yürürlükten kaldıran 23.05.2005 tarihli ve 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanun kabul edilmiştir. Yine, etkin mücadeleyi olanaklı kılan 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bakınız: (Bozlak, 2009: s. 61-93). 7 Barnett, Jermier ve Lafferty (2006), 1965-2003 yılları arasındaki itibar ile ilgili tanımları incelemişler ve kavram ile ilgili ortak bir tanımın olmadığını ortaya koymuşlardır. 178
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN kavramın, geçmişteki eylemler ve bu eylemlere bağlı olarak ortaya çıkan saygınlık ile yakın bir bağının olduğu rahatlıkla görülmektedir. Buna göre itibar; bir kurumun geçmişteki davranışlarından çıkarılan özellikler bütünü (Weigelt ve Camerer, 1988) ve göreceli saygınlığının ölçütüdür (Shenkar ve Yuchtman-Yaar, 1997). İtibar, kurumun sosyal meşrulaştırılma sürecidir. Bu süreç, içsel ve dışsal olmak üzere iki bileşene ayrılırken, içsel itibar paydaşların kuruma ilişkin algılamaları, dışsal itibar ise toplumun kurumun davranışlarına ilişkin algılamalarıdır (De Castro, Lopez ve Saez, 2006). Tanımlardan da anlaşılacağı üzere, itibar, zamanla oluşan, kurumu diğerlerinden ayıran ve kuruma stratejik bir avantaj sağlayan soyut bir değerdir (Flatt ve Kowalczyk, 2006: s. 2). Diğer bir ifadeyle, kurumun elle tutulamayan değerlerinin taşıyıcısı, toplum tarafından beğenilmenin ve takdir edilmenin karşılığıdır (Kadıbeşegil, 2006: s. 55). İtibarın oluşumu bir süreci kapsarken, bu süreci etkileyen ve kalıcılığını sağlayan bir takım öncüller mevcuttur. Bunlar; örgüt ölçeğinin büyüklüğü, örgütsel performansın yüksekliği, yüksek performansa bağlı olarak kurumun karlılığı, kurumsal büyümenin sürekliliği, örgütün bilinirliliği ve/veya tanınırlılığı, yardımseverliliği ve medyada görünürlülüğüdür (medyada olumlu şekilde yer almak) (Fombrun, 1996: s. 186). Özellikle son üç öncül bu çalışma kapsamında dikkat çekmektedir. Çünkü organize suç örgütlerinin itibar kazanma girişimlerinin temelinde, hayırsever yardımlar ve tanınmış kişiler ile yakınlaşma çabaları yer almaktadır. Bu tür itibar kazanma girişimleri aynı zamanda medyada görünür olmayı kolaylaştırmaktadır. Organize suç örgütlerinin liderleri ve tepe yöneticileri için medyada olumlu şekilde yer almak, toplum nezdinde meşruluk kazanmanın bir göstergesi sayılmaktadır. 8 İtibar kazanma girişimlerinin amacı kamuoyunda kabul görmek, diğer bir ifadeyle toplumdan onay almaktır. Organize suç liderleri yaptıkları illegal faaliyetleri kamufle edebilmek için toplumun ve 8 Avrupa Birliği, organize suç konusunda zorunlu ve opsiyonel olmak üzere iki kategorik kriter belirlemiştir. Bu kriterlere göz atıldığında, opsiyonel kriterlerden birinin de örgütlerin medyayı etkileme çabası olduğu dikkat çekmektedir (Cengiz, 2005: s. 36). 179
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER devletin sağduyusuna hitap eden davranışlarda bulunurken, bu davranışlar ile hedef kitleye olumlu mesaj vermek istemektedirler. Yine, bu örgütlerin ve liderlerinin kamuoyunda mevcut psikolojik ve sosyal yapının gereklerine uygun mesajlar verdikleri ve tavırlar sergiledikleri gözden kaçmamaktadır (KOM, 2000: s. 74-75). Aynı şekilde, bu örgütlerin ülke değerlerini kullandıkları, milli ve manevi değerlere paravan amaçlı sahip çıktıkları görülmektedir (KOM, 2001: s. 116) Yasal olmayan yollardan elde ettikleri kazancın bir kısmını yardım yaparak, toplumda saygınlık görmeye ve halkın sempatisini kazanmaya çalışmaktadırlar (KOM, 2002: s. 87). Organize suç örgütü liderlerinin de bu beklenti içerisinde oldukları konuyla ilgili bir yüksek lisans tez çalışmasında (Kahya, 2006: s. 79-93) ortaya konulmuştur. Bu bilimsel çalışma kapsamında örgüt liderleri ile yapılan derinlemesine mülakatta, Organize suç örgütlerinin hedefi, amacı nedir? Para mı, güç mü, prestij mi? ve Güçten kastedilen nedir? Prestij mi, legalleşme mi? sorularına verdikleri yanıtlarda bu durum liderler tarafından çok net bir şekilde ifade edilmektedir. Öncelikli amacın elbette haksız yollardan sürekli kazanç sağlamak olduğu görülmektedir. Fakat maddi çıkar elde ederken, prestij sahibi olmak, halk tarafından olumlu bir şekilde tanınmak ve anılmak, toplumda saygınlık kazanmak da önemlidir. Organize suç örgütleri toplumda saygınlık kazanmak için ne yaparlar? sorusuna ise, zenginden alıp fakire vermek yani kazandığının bir kısmını dağıtmak, yasal olmayan kazanç ile yasal işler yapmak, böylece itibarlı işadamı kimliği kazanmak yanıtlarını vermektedirler. 3. Metot Araştırmada, organize suç örgütlerinin itibar kazanma girişimlerinin yazılı basında yansıması ele alınmış ve bu kapsamda, bu çabaların nasıl haberleştirildiği üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede, araştırma için önemli bir zorluk olarak görülen zaman darlığı göz ardı edilmemiş ve bu nedenle, araştırmanın zaman aralığı ve örneklemi konularında sınırlandırılmaya gidilmiştir. Ülkemizde organize suçlarla mücadelede yeni yasal düzenlemenin (Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu) yürürlüğe girdiği 1999 yılı ile yukarıda sözü edilen raporun 180
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN ait olduğu 2005 yılları arasını kapsayan dönemde gazetelere yansıyan önemli ve dikkat çekici haberler amaca uygun bir şekilde seçilerek içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırmada internet sitelerinde 1999-2005 yılları arasında internet arşivi bulunan Hürriyet, Milliyet, Zaman ve Türkiye gazeteleri örnekleme dahil edilmiştir. 9 İncelenen dönemde ağırlıkla organize suç örgütü lideri olduğu iddia edilen Sedat Peker ve adamlarının isminin ön plana çıktığı görülmektedir. Elde edilen bulgulara bakıldığında Zaman ın 580, Hürriyet in 346, Milliyet in 310 ve Türkiye nin de 16 haber verdiği görülmüştür. 10 Haberlerin yanında dikkat çekici bazı köşe yazıları ve ilanlar da önemli bulgu olarak değerlendirilmiştir. Bulgular değerlendirilirken içeriğe göre tasnif yapılmıştır. Suç örgütünün, işadamı kimliği ve olumlu bir imaj oluşturma, tanınmış kişiler ile yakınlaşma, hayır işlerinde bulunma ve medyatik olaylarda boy gösterme gibi itibar kazanmaya yönelik çabalarının olduğu ortaya çıkarılmış ve yorumlanmıştır. 4. Bulgular: Örgütlerin İtibar Kazanma Girişimlerinin Yazılı Basında Yansıması 4.1. İşadamı Kimliği ve Olumlu Bir İmaj Oluşturma Kimlik; kişinin ve/veya kurumun kendini tanımlamak, başkalarına anlatmak için kullandığı sembol ya da terim (Dowling, 2001: s. 19), imaj ise; bir insan, kurum ve/veya nesneye dair izlenim ve düşüncelerden oluşan inançlar topluluğudur (Kotler ve Clarke, 1987: s. 62). Kısaca, kimlik kendini sunma biçimi, imaj bireye ilişkin algılamadır. Birey, kimliğine bağlı olarak toplum nezdinde rakiplerin- 9 Araştırma örneklemi oluşturulurken, internet sitelerinde 1999-2005 yılları arası arşivi bulunan gazeteler dikkate alınmıştır. 10 Bu haberlerin çoğunluğu, Sedat Peker ve adamlarının 1999-2004 yılları arasında çeşitli suçlamalar iddiasıyla yakalanması, gözaltına alınması ve/veya tutuklanması ile ilgilidir. En son 2004 yılının Ekim ayında yürütülen kelebek operasyonu ile Peker ve birçok adamı, çıkar amaçlı suç örgütü kurmak, yönetmek ve örgüte üye olmak, tehdit ve zor kullanmak gibi çeşitli suçlar iddiasıyla yakalanıp gözaltına alınmışlardır. Tutuklanmalarına karar verilmesi ve yargılama süreci sonunda Peker, 14 yıl 5 ay hapis cezasına çarptırılmış ve cezasının 12 yılı Yargıtay tarafından onanmıştır. 181
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER den farklı olumlu bir imaj oluşturursa, olumlu bir kurumsal itibara da sahip olur (Dowling: 2004: s. 21). Bu bağlamda, kamuoyunda ve medyada yeraltı dünyasının önde gelen ismi olarak kendisinden bahsedilen Peker in, bu kimlik yerine işadamı kimliğinin oluşturulması ve olumlu bir imaja sahip olabilmesi amacıyla çeşitli girişimlerde bulunulduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. İşadamı kimliğinin oluşturulması çabası başta haberler olmak üzere Peker le yapılan özel röportajlarda da görülmektedir. Bu haber ve röportajlarda Peker in işadamı olduğuna özel vurgu yapılmaktadır. Örneğin; Zaman gazetesinde 04.03.2004 tarihli Rize nin kurtuluşu İstanbul da da kutlandı haberde, programa katılan kişiler sayılırken politikacıların yanı sıra işadamı Sedat Peker, da yer aldı. Peker, internet sitesini tanıttı başlıklı 24.05.2002 tarihli sayıdaki haber, İş dünyasında attığı adımlarla adını duyuran Sedat Peker, önceki akşam İstanbul Hilton Oteli nde verdiği kokteyle, www.ozturkler.com sitesini tanıttı 11 Sol Türkçüyüm, fikrimin Turancılıkla çelişkisi yok başlığını taşıyan 25.05.2002 tarihli sayıdaki haberde, İşadamı Sedat Peker in www.ozturkler.com sitesini tanıtmak için, önceki akşam Hilton Otel de düzenlediği geceye katılan eski Dev Genç li Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, Sol Türkçülük ün Turan la bir çelişkisi yok dedi. Türkiye de fakir insanlara yapılan yardımla ilgili bir haberde de işadamı vurgusu yapılmaktadır. Sedat Peker den Rize ye 300 milyar başlıklı 20.11.2001 tarihli sayıdaki haber, Ünlü işadamı Sedat Peker, Ramazan ayında 4 bin fakir aileye dağıtılmak üzere, Rize ye 300 milyar lira değerinde bir tır dolusu gıda maddesi gönderdi. Hürriyet in 04.02.2001 tarihli sayısının ekonomi sayfasında bilinen bir markayı satın aldığı yönündeki iddialar üzerine Peker ile yapılan bir röportaj yer almaktadır. Borsada oynuyorum ama aracılar benden korkuyor başlıklı röportajın, Peker in bu ülkeyi ve insanını 11 Peker in organize suç örgütü lideri olduğu iddiasıyla yakalanmasından sonra, Zaman ın 06.10.2004 tarihli sayısında aynı konu ile ilgili Peker, ozturkler. com u paşalarla birlikte açmıştı başlıklı haberinde, bu kez Peker den şöyle bahsedilmektedir: Organize suç örgütü lideri olduğu gerekçesiyle sık sık başı polisle derde giren Sedat Peker en büyük çıkışını 2002 Mayıs ında yapmıştı. 182
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN düşünen bir işadamı olarak tanınması amacını taşıdığı söylenebilir. 12 Çünkü Sedat Peker, ticari anlamda hangi alanlarda faaliyet gösteriyor? sorusuna, Bulgaristan da üretim ve ihracat yaptığım bir kereste fabrikam var. Reklam, dış ticaret, emlak danışmanlığı alanlarında faaliyet gösteriyorum. Bir de bazı yabancı firmaların Türkiye mümessilliklerini almış durumdayım. yanıtını vermektedir. Bu röportajda dikkat çeken diğer bir husus ise, Yatırım yaptığınız bu alanlarda hedefiniz ne? sorusuna verilen en çok vergi ödeyen şirketler içerisinde en üst sıralarda yer almak yanıtıdır. Buna göre, kazancını bu ülke ve insanı için harcayacak bir işadamı portresi çizilmek isteniyor. Yazılı basın üzerinden gerek kendisiyle yapılan röportajlar ve gerekse verdiği ilanlar ve kimi haberler, Peker in kamuoyunda olumlu bir imaj oluşturmaya çabaladığını göstermektedir. Örneğin; Milliyet in 15.12.1999 tarihli sayısında Duygu Asena nın kendisiyle yaptığı röportajın teması normal bir ferdim mesajı üzerine odaklanmıştır. Yine, aynı gazetenin 02.07.1999 ve 01.04.2001 tarihli sayılarında yayınlattığı Duyuru başlıklı ilanlarda kendi adını kullanarak vatandaşlara eziyet ve haksızlık yapanları topluma şikayet etmekte ve böyle kişiler ile başı dertte olanların kendisi ve/veya avukatları ile irtibata geçmesini istemektedir. Ali Atıf Bir bu durumu, yanlış bir Sedat Peker imajı şekillendirilmesine izin verilmiyor şeklinde değerlendirmektedir. Hürriyet te 14.09.2003 tarihli köşesinde En baba marka! başlıklı yazısında Bir, Sedat Peker in Türkiye nin kendini en iyi yöneten markası olduğunu belirtmektedir. Peker in, ne zaman hakkında bir haber çıksa ve/veya bir dedikodu ürese hemen yarım sayfa gazete ilanı verdiğini söylemektedir. Hem de sağdan, soldan bloklanmış kurallarına uygun Sedat Peker logosuyla. Reklam da reklam hani. Kanıtlar gösteriliyor, belgeler sunuluyor, resmen kriz yönetimine yönelik tüm ayrıntılara önem verilip, daha önce çıkmış olan haberlerin belleklerde yanlış bir Sedat Peker imajı şekillendirilmesine izin verilmiyor. 12 2002 yılının Mart ayında kendisiyle yapılan bir diğer röportajda ne iş yapıyorsunuz? sorusuna, yine, Bulgaristan da kereste üretimi, Türkiye de reklamcılık işiyle uğraşıyorum. En hızlı büyüyen iş kollarına girmeyi düşünüyorum. Ayrıca, arsa ve emlak danışmanlığı ofisi kurduk. yanıtını vermiştir (http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-6613-36-yesille-benibirbirimize-kirdirmak-istediler.html). 183
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Peker in olumlu imajına katkı yapacak en dikkat çekici haber Türkiye nin 14.06.1999 tarihli sayısındadır. Sedat Peker yılın babası başlıklı haberde, Türkiye Engelliler Vakfı (TÜREV) tarafından cezaevinden yeni çıkan Peker e yılın babası ödülü verildiği yer almaktadır. Haberde TÜREV Başkanı Arif Tevetoğlu ndan ödülünü alan Peker in törende yaptığı konuşmada, cezaevinde kaldığı süre içinde kendisini yalnız bırakmayan engelli arkadaşlar tarafından yılın babası ödülüne layık görülmekten dolayı mutluluk duyduğu belirtilmektedir. Peker, ayrıca kendisinin çete mensubu olmadığını söyleyerek, Ben de herkes gibi şerefiyle yaşamaya çalışan bir insanım dediği ifade edilmektedir. Haberin devamında işadamı Sakıp Sabancı nın da yılın babası ödülüne layık görüldüğü, fakat kendisi yurtdışında olduğu için ödülünü holdingin genel müdürlerinden birisinin aldığı yazılıdır. 4.2. Tanınmış Kişiler ile Yakınlaşma Prestij ve statü kavramlarıyla ilişkili olarak tanımlanan itibar, bir anlamda birey ya da örgütün sosyal statüsünü belirlemektedir. Diğer bir ifadeyle, diğer insanların onun toplumdaki yerini nasıl tanımladıklarını ve ondan ne beklediklerini ifade etmektedir (Çiftçioğlu, 2009: s. 1-2). Dolayısıyla, organize suç örgütü lideri suçlamasıyla yargılandığı bir dönemde Peker in, tanınmış kişiler ile kamuoyunda ve medyada ses getirebilecek yakınlaşma çabalarına ağırlık vermesinin bu nedenle olduğu değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, kamuoyunda Peker in internet sitesi olarak bilinen ve ozturkler.com adını taşıyan, tüm Türk dünyasını sanal ortamda buluşturmayı amaçlayan sitenin tanıtım organizasyonu dikkat çekmektedir. Bu organizasyona, aralarında kamuoyunun yakından tanıdığı birçok siyasetçi, sanatçı, asker-sivil bürokrat, işadamı, akademisyen, sporcu ve manken kişilerin de yer aldığı yaklaşık bin 500 davetli katılmıştır. Her haliyle profesyonelce düzenlendiği belli olan organizasyona medya da yakın ilgi göstermiştir. Konuyla ilgili haberlere incelenen gazetelerin 24.05.2002 tarihli sayılarında rastlanmaktadır. Hürriyet ve Milliyet ana sayfada ve devamında iç sayfada geniş yer verirken, Zaman sadece iç sayfada daha küçük yer vermiştir. Türkiye ise konuya ilgisiz kalmıştır. 184
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN Hürriyet te Peker e paşa konuk başlığıyla yer verilen birinci sayfadaki haberde, özellikle emekli asker bürokratlar öne çıkarılmaktadır. tanıtım gecesine, eski Kara Kuvvetleri Komutanı emekli orgeneral Muhittin Fisunoğlu, emekli tuğgeneral Veli Küçük, Futbol Federasyonu Başkanı Haluk Ulusoy, eski bakanlar, işadamları ve çok sayıda sanatçı katıldı. Muhittin Fisunoğlu, eski bakan ve eski Trabzonspor Başkanı Mehmet Ali Yılmaz, Futbol Federasyonu Başkanı Haluk Ulusoy ve Trabzonspor eski yöneticilerinden Atilla Yıldırım la aynı masayı paylaştı. İç sayfalarda ise Gecede ünlüler geçidi ve Türklüğe hizmet plaketleri verildi başlıkları ile konuya yer verilmeye devam edilmektedir. Milliyet te aynı gün Reis in aile fotoğrafı başlığı ile yine birinci sayfada yer verilen haberde, ağırlıkla fotoğraf kullanımı ve bu fotoğraflarda tanınmış katılımcılar ile Peker in bir arada görüntülenmesi dikkat çekmektedir. Tam sayfa yer verilen Peker çağırdı, ünlüler koştu başlıklı iç sayfa haberde de aynı durum söz konusudur. Fotoğraflarda ünlüler ve Peker görüntülenirken, haber metninde Peker in kendisine verilen Türklüğe hizmet plaketini almama nedenine vurgu yapılmaktadır. İnsanlar layık oldukları şeyleri almalı. Ben bu ödüle layık değilim. Ülkemize daha çok hizmet etmemiz lazım. Zaman da Peker, internet sitesini tanıttı başlığı ile yer alan haberde, tanınmış katılımcılar ile birlikte Peker in siteyi kurmasındaki amacı öne çıkarılmaktadır. sitenin fikir babası Sedat Peker, Türk birliğini bölmek için çok çeşitli uğraşlar var. İnternet vasıtasıyla dünyanın her yerinde yaşayan Türklerin sosyal, ekonomik açıdan iletişimlerini sağlayarak, Türk birliği kurulmalıdır dedi. Peker in tanınmış kişiler ile yakınlaşma çabalarına her zaman özel önem verdiği, ev ve işlerlerinde yapılan aramalarda ele geçen fotoğraflardan belli olmaktadır. Futbol ve iş dünyasından tanınmış kişiler ile çekilen bu fotoğraflar gazeteler tarafından haber yapılmıştır. Hürriyet in 13.11.2004 tarihli sayısında ana sayfada yer alan Evdeki albümden ve 14.11.2004 tarihli sayısında yer alan Başbakanların bile böyle fotoğrafı var haberlerine yansıyan fotoğraflarda Peker, Galatasaraylı Hakan Şükür, Fenerbahçe eski yöneticilerinden işadamı Şadan Kalkavan ve Orhan Keçeli ile görülmektedir. 185
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Sanat camiası ve bürokrasi ile de yakınlaşma çabası güttüğü, kendisine ve adamlarına yönelik kelebek operasyonu kapsamında gözaltına alınan veya aranan kişilerin dikkat çekici kimliklerinden ortaya çıkmaktadır. Bu durum, Zaman ın 22.11.2004 tarihli sayısındaki Küçük Onur: Peker le ağabey kardeş gibiyiz ve 05.11.2004 tarihli sayısındaki Uzan şirketlerinin başına Sedat Peker in adamı atanmış başlıklı haberlerde görülmektedir. Gözaltına alınan şarkıcı Küçük Onur un ifadesinde Sedat Peker le ağabey-kardeş ilişkimiz var. Sevdiğim, saydığım bir kişidir. dediği belirtilmektedir. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu nun (TMSF), el koyduğu Uzan Grubu na ait çimento-inşaat şirketlerinin yönetim kuruluna atadığı Servet Kaçamak ın, Peker operasyonu çerçevesinde firari zanlı olarak arandığı ifade edilmektedir. 4.3. Hayır İşlerinde Bulunma Hayır işleri ile uğraşmak kurumsal sosyal sorumluluk uygulamalarının önemli bir parçası olarak görülebilir. Sosyal sorumluluk; şirketin toplum üzerindeki her zararlı etkiyi asgari seviyeye indireceği veya ortadan kaldıracağı ve uzun vadede yararlı faydaları azami seviyeye çıkaracağının taahhüdüdür (Mohr, Webb ve Harris, 2001: s. 47). Bu çerçeveden bakılacak olursa, Peker ve adamlarının toplum nezdinde kendileri hakkında oluşan kötü izlenimleri ortadan kaldırmak ve toplumda olumlu anılmak ve tanınmak amacıyla özellikle hayır işlerine yöneldikleri görülmektedir. Bulunulan hayır işleri ile ilgili haberler ağırlıkla Milliyet olmak üzere, Türkiye ve Zaman da yer alırken, Hürriyet te konu ile ilgili habere rastlanmamıştır. Bu haberlerde ise öne çıkan, Peker in Marmara bölgesinde meydana gelen depremde Sakarya daki depremzedeler için kurdurduğu çadırkenttir. Haberlerde çadırkentten övgüyle bahsedilmektedir. Milliyet te yer alan hayır işleri ile ilgili haberlerde çadırkent, okul yapımı, camii tadilatı ve mezuniyet partisi konu edilmektedir. Sakarya da kurulan çadırkent ile ilgili haberler, 27.08.2009 da Adapazarı çarşı müze olmalı, 06.09.1999 da Yeşil yardım yarışı ve 07.09.2009 tarihli sayıda Depremzedeye saray mutfağı başlıklarını taşımaktadır. Özellikle, Depremzedeye saray mutfağı başlığını taşıyan haberde, çadırkentle ilgili fotoğraflara ve orada kalan depremzedelerin övgü dolu görüşlerine yer verilmektedir. Okul yapımı ile ilgili 186
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN olarak 06.12.2000 tarihli sayıda İlahiyatçı Baba başlığı ile verilen haberde, Rize de kurulan KTÜ İlahiyat Fakültesi nin inşaatının tamamlanabilmesi için açılan kampanyaya katılan Peker in, Fakülteye adımı verirseniz binayı yaptırırım dediği ifade edilmektedir. Haberin devamında fakülteye adının verilmemesi halinde yardımını geri çekeceği belirtilmektedir. Camii tadilatını konu edinen fotoğraflı haber, 09.09.2001 tarihli sayıda Peker den cami onarımına 20 milyar lira başlığı ile yer almaktadır. Haberde, Bulgaristan ın başkenti Sofya da Mimar Sinan tarafından 1566 yılında inşa edilen tarihi Molla Kadı Seyfullah Efendi Camii nin restorasyonu için mali yardımda bulunan Peker e, camii girişine asılan pirinç levha üzerinde yer alan yazı ile teşekkür edildiği vurgulanmaktadır. Geleceğin hukukçularına yönelik mezuniyet partisi haberi, 18.07.2004 tarihli sayıda Hukuk mezunlarına Sedat Peker den parti başlığını taşımaktadır. Haberde, Peker in Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencileri için beş yıldızlı bir otelde mezuniyet partisi verdiği ve gecede şarkıcı Altay ın ücret almadan sahneye çıktığı öne sürülmektedir. Türkiye de çadırkent ve gıda yardımı ile ilgili hayır haberleri göze çarpmaktadır. Sakarya da depremzedeler için kurulan çadırkent 24.09.1999 tarihli sayıda Örnek çadırkent başlığı ile haberleştirilirken, haberde çadırkentten övgüyle bahsedilmekte ve Peker in insani yönü okuyucuya aktarılmaktadır. Yeraltı dünyasının ünlü isimlerinden Sedat Peker depremzedelere sunduğu hizmetlerle göz kamaştırıyor. Yemekleri Halilibrahim sofrası ve Konyalı dan gelen lezzet ustalar yapıyor. Her öğünde mutlaka meyve oluyor. Tatlıları ve dondurmaları Bağdat caddesindeki Mado (İsmet abi) yolluyor. Felaketzedelere pet şişelerle ambalajlanmış markalı sular sunuluyor. Kampta hijyen kurallarına aşırı riayet ediliyor. Tabak ve bardaklar kullanılıp atılıyor. Çöpler asla bekletilmiyor. Kullanma suyu milyarlık cihazlarla arıtılıyor. Bir laboratuar temizliğindeki çamaşırhanede 20 otomatik çamaşır ve kurutma makinesi var. Pekerkent in idarecisi Yaşar Aydın bir iş adamı. Soruyoruz Sedat Bey buralara gelir mi? Yaşar bey Evet diyor, ama geceyarısı filan. O yardım ettiği birinin yüzüne bakmaktan utanır. Övülmekten hiç hoşlanmaz. Sedat Peker den Rize ye 300 milyar başlığı ile 20.11.2001 tarihli sayıda yer alan haberde, Ramazan ayında 4 bin fakir aileye dağıtılmak üzere bir tır 187
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER dolusu gıda maddesinin gönderildiği ve bazı illerde de bu tür yardımın yapıldığı söylenmektedir. Peker Şirketler Grubu tarafından hazırlanan yardım paketlerinden Rize nin yanı sıra, Sivas, Ankara, Yalova, İzmit, Adapazarı, Tekirdağ, Giresun, İstanbul ve Düzce de de ihtiyaç sahiplerine dağıtılmaya devam edildiği belirtildi. Zaman da hayır işleri ile ilgili haber, 26.08.1999 tarihli sayıdaki Sakarya nın en baba çadırkenti başlığını taşımaktadır. Haberde, Peker hayır yapmanın kutsallığına vurgu yaparken, diğer çadırkentler ile karşılaştırılan grubun çadırkenti övülmektedir. kamuoyunun yakından tanıdığı Sedat Peker ve arkadaşları, devlete, millete ve yaralı halka hizmet vermenin kendileri için ibadetle eşdeğer olduğunu söylüyor. kurulan çadırkentler, yağan yağmurla birlikte çamur deryasını andırıyor. Kentte en temiz ve düzenli şekilde işleyen çadırkent ise kamuoyunun yakından tanıdığı Sedat Peker tarafından kurulmuş. 4.4. Medyatik Olaylarda Boy Gösterme Özellikle politik arenada geçerli olan bu yöntemde, kişiler, medyada yer bulabilmek veya görünebilmek amacıyla medyanın ilgi göstereceği spontane veya kurgulanmış etkinliklere katılmaktadırlar. Araştırmada, Peker in de bu tür medyatik olayları değerlendirdiği dikkat çekmektedir. Bu olaylar arasında düğün ve cenaze törenleri öne çıkmaktadır. Hürriyet in 24.09.2001 tarihli sayısında Kıbrıs ta Amerikan usulü düğün başlıklı haberde, Mehmet Ali Erbil ve Sedef Erbil in düğün törenlerine katılan ve katılamayan birçok ünlü simadan (siyasetçi, sanatçı, medya profesyoneli gibi) bahsedilmekte, Düğüne katılamayan Seda Sayan, Berna Laçin, Sakıp Sabancı ve Sedat Peker, gönderdikleri çiçeklerle çifti kutladı. denmektedir. Şimdi mi kıymete bindik? başlığını taşıyan 21.09.2001 tarihli sayıdaki haberde, Kocaelispor yardımcı antrenörü Engin Korukır ın düğünü konu edilirken, nikah şahitliklerini Süleyman Seba ile birlikte Peker in yaptığı belirtilmektedir. 01.09.2003 tarihli sayıda Diskoda mehterli 30 Ağustos eğlencesi başlıklı haberde, Peker in sahibi olduğu internet sitesinin düzenlediği Eve Dönüşe Tepki Yürüyüşü nün diskoda mehterli eğlenceyle noktalandığı anlatılmaktadır. disko yakınında toplanan 188
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN 200 kişilik grup, Kartal Mehter Takımı nın çaldığı marşlar eşliğinde ikiyüz metre izinsiz yürüyerek diskonun önüne geldi. Burada Peker in adının yazılı olduğu çelengin önünde duran kalabalık, Reis sen bizim her şeyimizsin, Peker sana canımız feda sloganları attı. Milliyet te, Peker in katıldığı ve çiçek gönderdiği medyatik olaylar haberlere yansımaktadır. Sedat Peker, Işılay Saygın la nikah şahidi oldu başlıklı 09.08.2004 tarihli haberde, İzmirli işadamı Tuğrul Koparanın kızı İnci nin nikâh töreninde eski Devlet Bakanı Işılay Saygınla yeraltı dünyasının isimlerinden Sedat Peker şahitlik yaptı. denilmektedir. Beşiktaş defansının başarılı ismi Ali Eren in düğün törenin yer aldığı Kartal kayıp: 1-1 başlıklı 14.10.2002 tarihli haberde, nikah şahitliklerini kulüp başkanı Serdar Bilgili ile Peker in yaptığı yazılıdır. Müzik kanalı Best TV nin birinci yaş gününü kutladığı, 02.12.1999 tarihli sayıda büyük bir fotoğrafın yer aldığı Tatlıses ve Peker aynı masada başlığı ile haberleştirilmektedir. Babalar uğurladı başlıklı 28.11.1999 tarihli haberde, Ataköy de kendi restoranında öldürülen yeraltı dünyasının ünlü isimlerinden Nihat Akgün, cenaze namazının ardından Edirnekapı Mezarlığı nda toprağa verildi. ifade edilirken, Peker in cenaze törenine çelenk gönderdiği belirtilmektedir. 1999 yılı güneş tutulmasıyla ilgili 12.08.1999 tarihli sayıdaki En parlak hilal başlıklı haberde, Sivas taki izlemeye Peker in de katıldığı duyurulmaktadır. 18.03.2001 tarihli sayıda Tayyip, Gülben i dinlemedi başlığı ile verilen haberde, Tayyip Erdoğan ın da katıldığı Kasımpaşa Spor Kulübü gecesinde, Peker in büyük bir buket çiçek gönderdiğine dikkat çekilmektedir. Türkiye de Peker i yakinen ilgilendiren cenaze töreni haberleri söz konusudur. Her iki haberde Sedat Peker in acı günü başlığı ile okuyucuya duyurulurken, 18.10.2002 tarihli sayıda Peker in babasının cenaze töreni, 29.11.2003 tarihli sayıda ise Peker in amcasının cenaze töreni yer almaktadır. Her iki törene de yine tanınmış birçok simanın katıldığı görülmektedir. Peker ve ailesinin yanı sıra, Türkiye Futbol Federasyonu Başkanı Haluk Ulusoy, futbolcu Hakan Şükür, Beşiktaşlı Ali Eren, Sergen, Yapımcı Osman Yağmurdereli, sanatçı Hayko, Naim Süleymanoğlu ve çok sayıda vatandaş katıldı. sevenlerinin yanı sıra sanatçı Küçük Onur, Seren Serengil in eski eşi Ozan Kaçmaz, manken Şenol İpek ile çok sayıda vatandaş katıldı. 189
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Zaman da 29.05.200 tarihli sayıda internet sitesiyle gündeme gelen Peker in, Kanal 7 de Kırmızı Işık isimli haber programa konuk olacağı, Sedat Peker soruları cevaplıyor başlıklı haber ile duyurulmaktadır. Sonuç Organize suç ve suç örgütü olgusunun, daha etkin mücadeleyi öngören yeni yasal düzenlemelere ve yeni birimlere rağmen, ekonomik, politik ve sosyal hayat bağlamında bireysel, toplumsal, ulusal ve hatta uluslararası güvenlik üzerinde giderek daha fazla tehdit oluşturduğu gözlemlenmektedir. Çünkü statik olmayan suç ve suçlu biçim değiştirmekte ve farklı mecralarda yaşam alanı bulmaya devam etmektedir. Sözü edilen durum, bu çalışmada somutlaştırılmaya çalışılmakta, suç örgütü lideri ve yandaşlarının yasadışı faaliyetlerini maskeleyebilmek amacıyla toplum nazarında kabul görebilecek etkinliklere ağırlık verdikleri ortaya konulmaktadır. Bu kapsamda, kamuoyunda itibar görecek girişimlerde bulunduklarına ve medyayı bu doğrultuda etkin kullandıklarına dikkat çekilmektedir. Yazılı basın üzerinden yürütülen araştırmada, suç örgütü lideri ve yandaşlarının işadamı kimliği ve olumlu bir imaj oluşturma, tanınmış kişiler ile yakınlaşma, hayır işlerinde bulunma ve medyatik olaylarda boy gösterme gibi itibar kazanmaya yönelik çabalarının olduğu ortaya çıkarılmıştır. Hemen her kesimden tanınmış kişilerin davet edildiği geniş katılımlı organizasyonlar, gazeteciler ile yapılan röportajlar, gazetelere verilen ilanlar, ödül törenleri, öğrencilerden fakir vatandaşlara kadar yapılan yardımlar, camii ve okul inşaatlarına verilen maddi destekler, medyatik düğün törenlerinde nikah şahitlikleri gibi birçok çabanın profesyonelce yürütüldüğü ve yönetildiği gözden kaçmamıştır. Bu saptamayı destekleyen önemli bir bulgu da, Milliyet in 23.11.2004 tarihli sayısındaki Funda Pepperell Blair in adayıydı başlıklı haberdir. Habere göre, kelebek operasyonunda gözaltına alınan Pepperell, ozturkler.com adlı internet sitesinin iletişim direktörüdür. 13 13 Öğrenim görmek için gittiği İngiltere de Avrupa konulu bir konferansa katılan Pepperell, Türkiye nin AB ye girmesi gerektiği görüşüyle İşçi Partili yetkililerin dikkatini çekmiştir. 2002 yılında yapılan yerel seçimler öncesi iktidardaki Tony 190
TÜRKİYE DE ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN İTİBAR KAZANMA GİRİŞİMLERİNİN İtibar kazanma girişimlerinde, suç örgütü ve liderinin medya üzerinden topluma yönelik etkili bir dil kullandığı da görülmektedir. Bu amaçla, milli ve manevi konulara özel önem vermesi ve bu eksende bir tavır geliştirmesi de anlaşılabilir bir durumdur. Çünkü toplumla aynı dili konuşmak, verilmek istenen mesajın anlaşılmasını kolaylaştırmakta ve geri-dönüş noktasında azami faydayı sağlamaktadır. Son olarak şunu da ifade etmek gerekir ki, organize suç örgütleri ile mücadelede yasalar ve güvenlik güçleri yanında medya desteği ve toplumsal destek kaçınılmaz öneme sahiptir. Oysa bu çalışmada da ortaya konulduğu gibi, medya, kendi üzerinden toplum nazarında saygınlık kazanma çabası güden organize suç örgütlerinin ekmeğine bilerek veya bilmeyerek yağ sürmektedir. Organize suç örgütlerine ve liderlerine karşı daha mesafeli durması gereken medyanın, kimi zaman yayınlarında bu kişileri işadamı olarak konumlandırması örgüt lideri ve yandaşlarının amacına hizmet etmektedir. Bu nedenle, medya aracılığıyla bilgilenen toplumun bu tür yayınlardan etkilenme olasılığı göz önüne alınarak, organize suç örgütleriyle ilgili haberlerde medyanın -kamu yararını da gözeterek- olabildiğince dikkatli ve seçici bir tutum geliştirmesi gerekmektedir. 14 Blair in partisinden Southampton belediye başkanlığına aday gösterilmiştir. Fakat, 993 oyla seçimi kaybetmiştir. 14 Haluk Şahin, 13.10.2004 tarihli Radikal deki köşesinde Ekrem Marakoğlu nun Kırmızı Kadife adlı kitabına atıfta bulunarak, yeraltı dünyasının kabadayılıktan çeteleşmeye geçişini, aynı zamanda bu dünyanın medyatikleşmesi olarak görmektedir. Konuyla ilgili kitaptan aktardığı Marakoğlu nun bir anısı çok dikkat çekicidir. Geçmişte yaşadığım bir olay o tarihlerde pek dikkatimi çekmemişti. O dönemlerde İstanbul da kabadayı âleminde adını yeni duyurmaya başlayan genç bir hemşerim, bazen yazıhaneme ziyarete gelip benden, o dönemde pek anlam veremediğim bir istekte bulunuyordu. Ekrem abi, ne olursun beni gazetelik et... Buna karşılık sen ne istiyorsan yaparım. Görüyorum, senin birçok müvekkilin gazetelere manşet oluyor. Ne olur, beni de gazetelik et. Vur dediğin adamı derhal vururum. Yeter ki beni gazetelerin manşetine çıkar... Ben bu konuşmaları şaka olarak kabul edip geçiyordum. Ancak bizim genç kabadayı, isteğinden bir türlü vazgeçmiyordu. Zaman içerisinde, genç hemşerimin isteğinin altında yatan gerçeği çok daha acı bir biçimde kavradım. Zaman giderek değişiyordu. Artık sadece yeraltı âleminde tanınan ve bilinen bir kişi olmak yeterli sayılmıyordu. Çünkü yeraltı dünyası ile yerüstü dünyası giderek bütünleşiyor, ilişkiler iç içe giriyordu. Sadece belli bir bölgede tanınıp bilinmek, o kişiyi sadece kendi mahallesinin duvarları içine hapsediyordu. İşte böyle bir ortamda gazetelerin ve medyanın tanıtıcı özelliği ön plana çıkıyordu. (http://www.radikal.com.tr/ haber.php?haberno=131027) 191
ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Kaynakça Abadinsky, H. (1997). Organized Crime. Florence Kentucky: Wadsworth Publication. Aktunç, H. (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Bal, İ. (2000). Türkiye de Organize Suçlar ve Terörizm Üzerine: İdeolojik, Sosyal, Ekonomik Bir Değerlendirme ve Mücadele Yöntemleri. Polis Bilimleri Dergisi, Cilt: 2. Sayı: 7-8. 47-72. Barnett, M. L., Jermier, J. M. & Lafferty, B. A. (2006). Corporate Reputation: The Definitional Landscape. Corporate Reputation Review, 9 (1), pp. 26-38. Bozlak, A. (2009). Çıkar Amaçlı Organize Suçlarla Mücadeleye İlişkin Temel Hukuki Düzenlemeler ve Başlıca İlkeler. Polis Bilimleri Dergisi, 11 (3), s. 61-93. Cengiz, M. (2005). Türkiye de Mafya Tipi Organize Suçlar. Ankara: KOM Yayınları. Çiftçioğlu, A. (2009). Kurumsal İtibar Yönetimi. Bursa: Dora Yayınları. De Castro, G. M., Lopez, J. E. N. & Saez, P. L. (2006). Business and Social Reputation: Exploring The Concept and Main Dimensions of Corporate Reputation. Journal of Business Ethics, 63 (4). pp.361-370. Dowling, G. (2001). Creating Corporate Reputations. Oxford: Oxford University Press. Dowling, G. (2004). Corporate Reputations: Should You Complete on Yours?. California Management Review, 46 (3). 19-37. KOM (2000). 1999 Yılı Faaliyet Raporu. s.72-93. KOM (2001). 2000 Yılı Faaliyet Raporu. s. 114-139. KOM (2002). 2001 Yılı Faaliyet Raporu. s. 86-92. KOM (2006). 2005 Yılı Faaliyet Raporu. s. 77-94. KOM (2007). 2006 Yılı Faaliyet Raporu. s. 59-80. Flatt, S. J. & Kowalczyk, S. J. (2006). Corporate Reputation as a Mediating Variable Between Corporate Culture and Financial Performance. 10th RI Conference on Reputation, Image, Identity & Competitiveness. New York. http:// www.reputationinstitute.com/members/nyc06/flatt.pdf. Erişim: 29.10.2010. Fombrun, C. J. (1996). Reputation: Realizing Value From The Corporate Image. Boston: Harvard Business School Press. İçli, T. G. (2004). Kriminoloji. Ankara: Martı Yayınevi. 192