Ders : 19 Konu: İSLAMDA HELALLER VE HARAMLAR Bütün dinlerde, hukuk ve ahlâk sistemlerinde yasaklar, çirkin kabul edilen şeyler ve hoş görülmeyen davranışlar vardır. İlâhî-semavî dinlerin sonuncusu ve mükemmeli olan İslam dîni de fert ve cemiyet hayatını düzenleyecek bir takım sorumluluklar getirmiştir. Bu sorumlulukların içinde; 1. Emirler-helaller, 2. Haram ve yasaklar, Haram ve yasak olan bu mükellefiyetler menfî şeylerdir; yapılmaması istenen kurallardır. Bu sorumluluklar, insan üzerine yüklenmiş olan emanetlerdir ki, Kur an-ı Kerim onların göklere ve yeryüzüne teklif edildiğini, ancak onların yüklenemediğini haber verdiği imtihan vasıtalarıdır.; Yüce Allah şöyle buyuruyor: إ ن ا ع ر ض ن ا ا ل م ان ة ع ل ى الس م او ات و ا ل ر ض و ال ج ب ال ف أ ب ي ن أ ن ي ح م ل ن ه ا و أ ش ف ق ن م ن ه ا و ح م ل ه ا ا ل نس ان إ ن ه ك ان ظ ل وما ج ه ول Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim, çok cahildir. (Ahzab sȗresi, 33:72) Bu yönü iledir ki insan cansız varlıklardan kendisi dışındaki canlılardan farklıdır ve saygıya lâyıktır. Melek de değildir. Ancak emanete riayet edecek olursa, melekleri bile geçer ve onları kendisine hayran bırakır. Fakat nefsine ve kötü arzularına boyun eğecek olursa, olması gereken mevkiinin altına düşer. Bu gerçeği Yüce Yaratıcımız şöyle haber veriyor: ف أ ل ه م ه ا ف ج ور ه ا و ت ق و اه ا ق د أ ف ل ح م ن ز ك اه ا و ق د خ اب م ن د س اه ا Sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki, Nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiştir, Onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir. (Şems sȗresi, 91:8-10) Müslümanın üzerinde bulunan bu sorumluluklara uygun hareket eden insan, bunlara tabi olmakla dünya ve âhiret nimetlerine nail olur. Hatta böyle insanlardan oluşan toplum sayesinde bütün insanlık huzur ve sükȗnu elde eder. Yüce Allah ın kulunu bir nevi terbiye vesilesi kıldığı, helâl ve haramın içeriği, insanlığın olgunlaşma seyrine göre değişikliklere uğramış ve son dinde son şeklini almıştır. Onlar da rahmet, kolaylık ve orta yolu temsil eden bir anlayışı getirmiştir. Bütün bunlara şu âyetler kaynaklık etmiştir: و اك ت ب ل ن ا في ه ذ ه الد ن ي ا ح س ن ة و ف ي ا ل خ ر ة إ ن ا ه د ن ا إ ل ي ك ق ال ع ذ اب ي أ ص يب ب ه م ن أ ش اء و ر ح م ت ي و س ع ت ك ل ش ي ء ف س أ ك ت ب ه ا ل ل ذ ين ي ت ق ون و ي ؤ ت ون الز ك اة و ال ذين ه م ب آي ات ن ا ي ؤ م ن و ن ال ذ ين ي ت ب ع و ن الر س ول الن ب ي ا ل م ي ال ذ ي ي ج د ون ه م ك ت وب ا ع ند ه م ف ي الت و ر اة و ا ل نج يل ي أ م ر ه م ب ال م ع ر وف و ي ن ه اه م ع ن ال م نك ر و ي ح ل ل ه م الط ي ب ات و ي ح ر م ع ل ي ه م ال خ ب ائ ث و ي ض ع ع ن ه م إ ص ر ه م و ا ل غ ل ل ال ت ي ك ان ت ع ل ي ه م ف ال ذ ين آم ن وا ب ه و ع ز ر وه و ن ص ر وه و ات ب ع وا الن ور ال ذ ي أ نز ل م ع ه أ ول ئ ك ه م ال م ف ل ح و ن IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 1
Bize, bu dünyada da iyilik yaz ahirette de. Şüphesiz biz sana döndük." Allah buyurdu ki: Kimi dilersem onu azabıma uğratırım; rahmetim ise her şeyi kuşatır. Onu, sakınanlara, zekatı verenlere ve ayetlerimize inananlara yazacağım. Yanlarındaki Tevrat ve İncil'de yazılı buldukları o elçiye, o ümmi Peygamber'e uyanlar (var ya), işte o Peygamber onlara iyiliği emreder, onları kötülükten meneder, onlara temiz şeyleri helal, pis şeyleri haram kılar. Ağırlıklarını ve üzerlerindeki zincirleri indirir. O Peygamber'e inanıp ona saygı gösteren, ona yardım eden ve onunla birlikte gönderilen nur'a (Kur'an'a) uyanlar var ya, işte kurtuluşa erenler onlardır. (A raf Sȗresi, 7:156-157) ق ل م ن ح ر م ز ين ة الل ه ال ت ي أ خ ر ج ل ع ب اد ه و الط ي ب ات م ن الر ز ق ق ل ه ي ل ل ذ ين آم ن وا في ال ح ي اة الد ن ي ا خ ال ص ة ي و م ال ق ي ام ة ك ذ ل ك ن ف ص ل ا ل ي ات ل ق و م ي ع ل م ون ق ل إ ن م ا ح ر م ر ب ي ال ف و اح ش م ا ظ ه ر م ن ه ا و م ا ب ط ن و ا ل ث م و ال ب غ ي ب غ ي ر ال ح ق و أ ن ت ش ر ك وا ب الل ه م ا ل م ي ن ز ل به س ل ط ان ا و أ ن ت ق ول وا ع ل ى الل ه م ا ل ت ع ل م ون De ki: Allah'ın kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kıldı? De ki: Onlar, dünya hayatında, özellikle kıyamet gününde müminlerindir. İşte bilen bir topluluk için ayetleri böyle açıklıyoruz. De ki: Rabbim ancak açık ve gizli kötülükleri, günahı ve haksız yere sınırı aşmayı, hakkında hiçbir delil indirmediği bir şeyi, Allah'a ortak koşmanızı ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi haram kılmıştır. (A raf Sȗresi, 7:32-33) Yapılması yasak olmayan şeylere helâl denir. Yapana sevap, yapmayana günah olmayan mükellefiyet dediğimiz mübahtan başlayarak, sırasıyla müstehab, vacib ve farz kısımlarına ayrılır. Yapılması yasaklanan şeylere ise haram denir. Ancak haram sınırına ulaşmamakla birlikte, yasak sınırına dahil olan bazı hükümler vardır ki, bunlara mekruh denir. Bunların ikisi de Allah tarafından yapılmaması istenen şeylerdir. Ancak mekruhta kesinlik yoktur, haramda ise kesinlik vardır; haram ve mekruh işleyen dünyada kınanır, bazı cezalara müstehak olur, ahirette ise azaba uğrar. Haram olan şeyin kendisi mizacı sebebiyle haram kılınmışsa, buna "liaynihi haram" denir. Domuz ve şarap gibi. Kendi tabiatından değil de kazanılma yönü gibi harici bir sebeple haram kılınmış ise bir şey, buna "li-gayrihi haram" denilir. Çalınmış veya gasbedilmiş bir mal gibi. Helal ve haram konularında önemli olan bazı temel ve genel kurallar vardır. Bunlar, karşımıza çıkan bir şeyin helâl veya haram olup olmadığının işaretlerini elde etmiş oluruz. Şöyle ki: 1. Yasaklandığına dair bir delil bulunmayan her şey mübah ve helâldir. "Eşyada aslolan mübah olmasıdır fıkıh kuralına göre, aksine bir delil bulunmadığı sürece her hangi bir şey hakkında haram hükmü söz konusu olamaz. Yüce Allah, yerde ve gökte ne varsa hepsini insanın emrine vermiştir: أ ل م ت ر و ا أ ن الل ه س خ ر ل ك م م ا ف ي الس م او ات و م ا ف ي ا ل ر ض و أ س ب غ ع ل ي ك م ن ع م ه ظ اه ر ة و ب ا ن ة و م ن IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 2
الن اس م ن ي ج اد ل ف ي الل ه ب غ ي ر ع ل م و ل ه د ى و ل ك ت اب م ن ير Allah'ın, göklerde ve yerdeki (nice varlık ve imkanları) sizin emrinize verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan ettiğini görmediniz mi? Yine de, insanlar içinde, -bilgisi, rehberi ve aydınlatıcı bir kitabı yokken- Allah hakkında tartışan kimseler vardır. (Lokman, 31:20) ع ن س ل م ان ال ف ارس ي ق ال س ئ ل ر س ول الل ه )ص( ع ن الس م ن و ال ج ب ن و ال ف ر اء ق ال :ال ح لل م ا أ ح ل الل ه فيك ت ابه و ال ح ر ام م ا ح ر م الل ه فيك ت ابه و م ا س ك ت ع ن ه ف ه و م م ا ع ف ا ع ن ه Selman-ı Farisi (r.a.) den rivayet edildiğine göre Rasulullah (s.a.v.)'den, yağ, peynir ve yabani eşek etinin hükmü soruldu. Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Helal, Allah'ın kitabında helal kıldığı, haram da Allah'ın kitabında haram kıldığıdır; hakkında bir şey söylemedikleri ise sizin için affedip serbest bıraktıklarıdır." (İbn Mace, Et'ıme, 60, H. No: 3358) 2. Bir şeyi Allah cc helâl kılar; Allah cc haram kılar: Bunu ifade eden şu hadis-i şerifte; Peygamber Efendimiz (a.s.) şöyle buyurmuştur: ع ن اب ن ع ب اس أ ن ر ج ل أ ت ى الن ب ي ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ف ق ال ي ا ر س ول الل ه إ ن ي إ ذ ا أ ص ب ت الل ح م ان ت ش ر ت ل لن س اء و أ خ ذ ت ني ش ه و تي ف ح ر م ت ع ل ي الل ح م ف أ ن ز ل الل ه { ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا ل ت ح ر م وا ي ب ات م ا أ ح ل الل ه ل ك م و ل ت ع ت د وا إ ن الل ه ل ي ح ب ال م ع ت د ين و ك ل وا م م ا ر ز ق ك م ال ل ه ح ل ل ي ب ا } İbnu Abbas (r.a) den: Bir adam Resûlullah (s.a.v.)'e gelerek: "Ben et yediğim zaman kadınlara karşı zaafım artıyor ve bende şehvet galebe çalıyor. Bu sebeple et yemeyi nefsime haram ettim" dedi. Bunun üzerine şu âyet indi: "Ey iman edenler! Allah'ın size helal ettiği temiz şeyleri haram kılmayın, hududu da aşmayın. Doğrusu Allah, aşırı gidenleri sevmez. Allah'ın size verdiği rızıktan temiz ve helal olarak yiyin. İnandığınız Allah'tan sakının" (Maide, 5: 87-88). (Tirmizî, Tefsir 6, H. No: 2980) Hadis-i şerifte, gâyet mâsum ve mâkul görünen bir niyet görüyoruz. Ancak olay üzerine inen âyet-i kerime, masum gibi görünseler de bunun İslâmî olmadığına işaret ediyor. 3. Haramların sayısı azdır; helallerin sınırı ise gayet çoktur. Dolayısı ile, helâl dairesinde ihtiyaçları karşılamak; nefse hoş gelse de haramdan uzak durmak gerekir. Helâller aynı zamanda temiz ve bizim faydamızadır. Âyet-i kerime bunu şu şekilde beyan buyuruyor: ي س أ ل ون ك م اذ ا أ ح ل ل ه م ق ل أ ح ل ل ك م الط ي ب ات Kendileri için nelerin helal kılındığını sana soruyorlar; de ki: Bütün iyi ve temiz şeyler size helal kılınmıştır. (Maide sȗresi, 5:4) 4. Harama götüren sebepler ve yollar da haramdır: İslâm, harama sürükleyen sebepleri ve vasıtaları da yok etme yolunu benimsemiştir. Sivri sineklerle mücadeleyi bataklığı kurutarak yapar. Misal olarak zinanın haram kılınmasında direkt olarak zinanın haram kılınmasından IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 3
önce zinaya götürecek bütün vesilelerin önü kapatılmıştır. Yani haram suçunun işlenmemesi için tedbirler alınmıştır. Bundan dolayıdır ki, dinimizde bir taraftan evlenme kolaylaştırılmış, gerektiğinde boşanma yoluna imkân tanınmış, açıklık saçıklık, yabancı erkek ve kadının başbaşa kalması, çıplaklık, tahrik edici resim, müzik ve yayınlar yasaklanmış, haram kılınmıştır. Tesettürle ilgili şu âyetlerde ve kadın erkek beraberliğinde ölçü koyan şu hadis-i şerifte olduğu gibi: ق ل ل ل م ؤ م نين ي غ ض وا م ن ا ب ص اره م و ي ح ف ظ وا ف ر وج ه م ذل ك ا ز كى ل ه م ا ن الل ه خ بير ب م ا ي ص ن ع و ن و ق ل ل ل م ؤ م ن ات ي غ ض ض ن م ن ا ب ص اره ن و ي ح ف ظ ن ف ر وج ه ن و ل ي ب دين زين ت ه ن ا ل م ا ظ ه ر م ن ه ا و ل ي ض ر ب ن ب خ م ر هن ع لى ج ي وبه ن و ل ي ب دين زين ت ه ن ا ل ل ب ع ول ته ن ا و اب ائه ن ا و اب اء ب ع ول ته ن ا و ا ب ن ائه ن ا و ا ب ن اء ب ع ول ته ن ا و ا خ و انه ن ا و ب نى ا خ و انه ن ا و ب نى ا خ و اته ن ا و ن س ائه ن ا و م ا م ل ك ت ا ي م ان ه ن ا و الت اب عين غ ي ر ا ولى ال ر ب ة م ن الر ج ال ا و الط ف ل ال ذين ل م ي ظ ه ر وا ع لى ع و ر ات الن س اء و ل ي ض ر ب ن ب ا ر ج له ن ل ي ع ل م م ا ي خ فين م ن زين ته ن و ت وب وا ا ل ى الل ه ج ميع ا ا ي ه ال م ؤ م ن ون ل ع ل ك م ت ف ل ح و ن (Resulüm!) Mümin erkeklere, gözlerini (harama) dikmemelerini, ırzlarını da korumalarını söyle. Çünkü bu, kendileri için daha temiz bir davranıştır. Şüphesiz Allah, onların yapmakta olduklarından haberdardır. Mümin kadınlara da söyle: Gözlerini (harama bakmaktan) korusunlar; namus ve iffetlerini esirgesinler. Görünen kısımları müstesna olmak üzere, zinetlerini teşhir etmesinler. Baş örtülerini, yakalarının üzerine (kadar) örtsünler. Kocaları, babaları, kocalarının babaları, kendi oğulları, kocalarının oğulları, erkek kardeşleri, erkek kardeşlerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğulları, kendi kadınları (mümin kadınlar), ellerinin altında bulunanlar (köleleri), erkeklerden, ailenin kadınına şehvet duymayan hizmetçi vb. tabi kimseler, yahut henüz kadınların gizli kadınlık hususiyetlerinin farkında olmayan çocuklardan başkasına zinetlerini göstermesinler. Gizlemekte oldukları zinetleri anlaşılsın diye ayaklarını yere vurmasınlar (Dikkatleri üzerine çekecek tarzda yürümesinler). Ey müminler! Hep birden Allah'a tevbe ediniz ki kurtuluşa eresiniz. (Nur sȗresi, 24:30-31).عن ابن عباس )ر( قال: قال ر سول الل ه :ل ي خ ل و ن ر ج ل ب ام ر أة إل م ع ذ ي م ح ر م İbnu Abbas (r.a.) dan: "Rasulullah (s.a.v.) buyurdular ki: "Sakın bir erkek, yanında mahremi olmadıkça yabancı bir kadınla yalnız kalmasın." (Buhârî, 16, 258, H. No: 4832) 5. Haram konusunda hile de haramdır: Haram olan bir şey, adının değişmesi ile helâl olmaz. İnsan sadece kendisini kandırmış olur. Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) şöyle buyuruyor: ل ي ك ون ن م ن أ م ت ي أ ق و ام ي س ت ح ل ون ال ح ر و ال ح ر ير و ال خ م ر و ال م ع از ف "Yemin olsun, ümmetimden muhakkak birtakım kavimler meydana gelecektir. Bunlar ferci (yani zina etmeyi), ipek elbiseler giymeyi, şarap içmeyi, çalgı âletleri çalıp eğlenmeyi helâl ve mübah sayacaklar. (Buhârî, 7/138, H. No: 5590) IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 4
Bazı akl-ı evvellerin haram olan faiz değil riba dır, rakı-şarap değil hamr dır gibi. Cenab-ı Hak da Kur an-ı Kerim inde kendi kendimize şu helâldir, bu haramdır demenin doğru olmadığını şöyle buyurarak beyan buyuruyor: و ل ت ق ول وا ل م ا ت ص ف أ ل س ن ت ك م ال ك ذ ب ه ذ ا ح ل ل و ه ذ ا ح ر ام ل ت ف ت ر وا ع ل ى الل ه ال ك ذ ب إ ن ال ذ ي ن ي ف ت ر ون ع ل ى الل ه ال ك ذ ب ل ي ف ل ح و ن Dillerinizin uydurduğu yalana dayanarak "Bu helaldir, şu da haramdır" demeyin, çünkü Allah'a karşı yalan uydurmuş oluyorsunuz. Kuşkusuz Allah'a karşı yalan uyduranlar kurtuluşa eremezler. (Nahl, 16:116) 6. İyi niyetli olmak da haramı helâl ve meşru kılmaz; vasıtalar da gayeler gibi helâl ve meşru olmalıdır. Hayır hizmetinde bulunmak üzere birinin malını gasbetmek gibi. 7. Haram belli helal de bellidir. Ancak bir de haramlığı ve helâlliği belli olmayan şeyler var ki, bunlardan da sakınmak gerekir. Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) buyuruyor ki, إ ن ال ح ل ل ب ي ن و إ ن ال ح ر ام ب ي ن و ب ي ن ه م ا م ش ت ب ه ات ل ي ع ل م ه ن ك ث ير م ن الن اس ف م ن ات ق ى الش ب ه ات اس ت ب ر أ ل د ين ه و ع ر ض ه و م ن و ق ع ف ى الش ب ه ات و ق ع ف ى ال ح ر ام ك الر اع ى ي ر ع ى ح و ل ال ح م ى ي وش ك أ ن ي ر ت ع ف يه أ ل و إ ن ل ك ل م ل ك ح م ى أ ل و إ ن ح م ى الل ه م ح ار م ه أ ل و إ ن ف ى ال ج س د م ض غ ة إ ذ ا ص ل ح ت ص ل ح ال ج س د ك ل ه و إ ذ ا ف س د ت ف س د ال ج س د ك ل ه أ ل و ه ى ال ق ل ب "Muhakkak helal belli, haram da bellidir. İkisi arasında bir takım şüpheli şeyler vardır ki, çok kimse bunları bilemez. Şüpheli şeylerden sakınan, dinini ve namusunu korumuş olur. Şüpheli şeylere dalan kişi ise, harama düşer. Nitekim (içine girmek yasak olan) koru etrafında (davarlarını) otlatan çobanın hayvanları da her an bu yasak sahaya girebilir. Haberiniz olsun, her hükümdarın (kendisine mahsus) bir korusu olur. Dikkat edin, Allah'ın korusu da haram kıldığı şeylerdir. Uyanık olunuz! Bedenin içinde bir lokmacık et vardır ki, o iyi olursa bütün beden iyi olur, bozuk olursa da bütün vücut bozulur. Dikkat edin! İşte o kalptir." (Müslim, 5/50; H. No: 4178) 8. Bazan zarurî sebeplerle haramlar şartları dahilinde, miktarınca ve geçici bir zaman dahilinde mübah olur. Normal şartlarda yine haram olur. Kullarına merhameti sonsuz olan Yüce Rabbimiz şöyle buyuruyor: إ ن م ا ح ر م ع ل ي ك م ال م ي ت ة و الد م و ل ح م ال خنزير و م ا أ ه ل به ل غ ي ر الل ه ف م ن اض ط ر غ ي ر ب اغ و ل ع اد ف ل إ ث م ع ل ي ه إ ن الل ه غ ف ور ر ح يم Allah size ancak ölüyü (leşi), kanı, domuz etini ve Allah'tan başkası adına kesileni haram kıldı. Her kim bunlardan yemeye mecbur kalırsa, başkasının IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 5
hakkına saldırmadan ve haddi aşmadan bir miktar yemesinde günah yoktur. Şüphe yok ki Allah çokça bağışlayan çokça esirgeyendir. (Bakara sȗresi, 2:173) 9. Haram ve helallere özen gösterilmediği zamanlar olduğunda müslümanlar olarak hırslarımıza yenik düşmeden helâllerle kanaat etmek durumundayız. Böyle zamanlarda hırsa kapılarak hata eden insanları kınayan Peygamber efendimiz (a.s.) şöyle buyurmaktadır: ع ن أ بي ه ر ي ر ة ر ض ي الل ه ع ن ه ع ن الن ب ي ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ق ال ي أ تي ع ل ى الن اس ز م ان ل ي ب الي ال م ر ء م ا أ خ ذ م ن ه أ م ن ال ح ل ل أ م م ن ال ح ر ام Ebu Hüreyre (r.a.) den; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Öyle bir zaman gelecek ki kişi aldığının helal mi haram mı olduğuna dikkat etmeyecektir. (Buhârî, Büyû, 7) Alınacak Dersler: 1. Helal ve haram konusundaki hassasiyet imanın sınandığı yerlerdendir. 2. İbadetlerimiz haramlardan uzaklaştırıp helallere sevkediyorsa, işlevini görüyor demektir. 3. Haram ve helal çizgisinin ve dengesinin iyi oluşturulduğu toplumlarda huzur ve güven olur. 4. Nefis terbiyesinin en güzel ortaya çıktığı saha haram helal dengesindeki karne notunun yüksekliğinde gizlidir. 5. İnsanı ibadet çizgisinde de denemek gerekir. Ancak en büyük imtihan nefsin de hoşuna giden haramları terkde aramak gerekir. 6. İyi niyet haramı helal yapmaz. 7. Kendi aklımızla hareket ederek, şüpheli olan şeylere dalmak, harama giden kapıyı aralamış olur. Ödev: Helaller de bellidir, haramlar da bellidir şerifi ezberlemeyi deneyelim. diye başlayan hadis-i IGMG Ev Sohbetleri 19 18112013 Islamda Helaller ve Haramlar 6