E C O N O M I C U S MİKRO İKTİSAT Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Kontrolörlük Kaymakamlık Hâkimlik DİLEK ERDOĞAN KURUMLU
Dilek Erdoğan KURUMLU KPSS MİKRO İKTİSAT ISBN 97865318133 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 7. Baskı: Eylül 215, Ankara YayınProje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu DizgiGrafik Tasarım: Selda Tunç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş. Yenice Mah. No: 3 Esenboğa Ankara (312 342 22 8) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 3233 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 312 43 67 5 43 67 51 Yayınevi Belgeç: 312 435 44 6 Dağıtım: 312 434 54 24 434 54 8 Dağıtım Belgeç: 312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 312 419 5 6 İnternet: www.pegem.net Eileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli adaylar; Toplumda en değerli beşerî sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz. Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatta her gün yeni bir şey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür. KPSS Alan İktisat'ta soru dağılımı; 33Mikro İktisat 9 33Makro İktisat 8 33Para BankaKredi 3 33Uluslararası iktisat 4 33Büyüme ve Kalkınma 2 33Türkiye Ekonomisi 3 33İktisadi Doktrinler Tarihi 1 214'ten itibaren iktisatta gelen toplam soru sayısı 3 adettir. Her yıl gelen sorularla beraber KPSS 215 İktisat sorularının benzerleri ve çözümleri de kitaplarımıza eklenmiştir. Yayında emeği geçen herkese sonsuz teşekkür eder, tüm sınavlarınızda başarılar dilerim. Dilek ERDOĞAN KURUMLU
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İktisada Giriş İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR...3 ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ...5 Fırsat Maliyeti...6 Marjinal Dönüşüm Oranı...7 BağımlıBağımsız Değişken...8 TOPLAM, ORTALAMA ve MARJİNAL DEĞERLER...9 Ceteris Paribus...1 Kısmi Denge Analizi...1 Genel Denge Analizi...1 TEST1 KURUM SORULARI...11 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...12 TEST2...13 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...15 2. BÖLÜM Tüketici Dengesi Analizi TÜKETİCİ ve TÜKETİCİ TERCİHLERİ...19 Tüketici Tercihleri...19 Homo Economicus...19 Fayda ve Fayda Fonksiyonunun Özellikleri...19 KARDİNAL FAYDA TEORİSİ...2 Toplam Fayda...2 Marjinal Fayda...2 Azalan Marjinal Fayda Kanunu...21 ORDİNAL FAYDA TEORİSİ...27 Farksızlık Eğrisi...27 Bütçe Kısıtı...3 Tüketici Dengesi (Fayda Maksimizasyonu)...31 TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ...35 Fiyatlardaki Değişmeler...35 Fiyat Tüketim Eğrisi...36 Bireysel Talep Eğrisi...36 Gelirdeki Değişmeler...37 Gelir Tüketim Eğrisi...37
PEGEM AKADEMİ vi Engel Eğrisi...37 Zevk ve Tercihlerin Değişmesi...39 HİCKS VE SLUTSKY YAKLAŞIMI...39 Fiyat Etkisi...39 Gelir Etkisi...39 İkâme Etkisi...4 Hicks'ci Yaklaşım...4 Slutsky Metodu...4 NORMAL, LÜKS, DÜŞÜK VE GİFFEN MALLARINDA GELİR VE İKAME ETKİLERİ...41 TELAFİ EDİLMİŞ TALEP EĞRİSİ...42 TEST1 KURUM SORULARI...44 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...48 TEST2...53 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...56 3. BÖLÜM Talep Arz Analizi ve Piyasa Dengesi TALEP ANALİZİ... 63 Bireysel Talep Eğrisi... 63 Piyasa Talep Eğrisi... 63 Talep Kanunu... 63 Talebi Etkileyen Unsurlar... 64 Talep Fonksiyonu... 64 Talep Edilen Miktarın Değişmesi... 67 Talebin Değişmesi... 67 ARZ ANALİZİ... 69 Bireysel Arz Eğrisi... 69 Piyasa Arz Eğrisi... 69 Arz Kanunu... 69 Arz Fonksiyonu... 69 Arzı Etkileyen Unsurlar... 69 Arz Edilen Miktarın Değişmesi... 7 Arzın Değişmesi... 7 PİYASA DENGESİ VE PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ... 71 Walras Fiyat İntibakı... 72 Marshall Miktar İntibakı... 72 DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ... 73 Taban Fiyat Uygulaması... 73 Tavan Fiyat Uygulaması... 73 Vergiler... 75
vii PEGEM AKADEMİ Sübvansiyonlar... 76 Tarife ve Kotalar... 77 TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI... 77 HÜKÜMET MÜDAHALELERİ ve ETKİNLİK... 81 Taban Tavan Fiyat Tespiti ve Etkinlik... 81 Vergilendirme ve Etkinlik... 82 Serbest Dış Ticaretin İthalatçı Ülkenin Refahını Artırması... 82 Serbest Dış Ticaretin İhracatçı Ülkenin Refahını Artırması... 83 Tarife ve Kotaların Dara Kaybı... 84 Tarife... 84 Kota... 85 TEST1 KURUM SORULARI... 89 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ... 91 TEST2... 95 TEST2 ÇÖZÜMLERİ... 98 4. BÖLÜM Esneklik TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ... 13 Talebin Fiyat Esnekliğinin Hesaplanması... 13 Talebin Fiyat Esnekliğinin Yorumları... 14 Esneklik ve Eğim... 16 Doğrusal Bir Talep Eğrisi Üzerinde Esneklik... 18 Talebin Fiyat Esnekliğinin Belirleyicileri... 18 ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT... 19 FİYAT TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK... 11 TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ...111 Talebin Gelir Esnekliğinin Hesaplanması...111 Talebin Gelir Esnekliğinin Yorumları...111 Engel Eğrisi ve Esneklik... 112 GELİR TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK... 113 TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ... 114 Talebin Çapraz Esnekliğinin Hesaplanması... 114 Talebin Çapraz Esnekliğinin Yorumları... 114 ARZ ESNEKLİĞİ... 115 Arz Esnekliğinin Hesaplanması... 115 Arz Esnekliğinin Yorumları... 115 Piyasa Dönem Esneklikleri... 116 TEST1 KURUM SORULARI... 117 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ... 119 TEST2... 121 TEST2 ÇÖZÜMLERİ... 125
PEGEM AKADEMİ viii 5. BÖLÜM Üretim Teorisi ÜRETİM TEORİSİ...131 Üretim Fonksiyonu...131 Piyasa Dönem Esneklikleri...131 Sabit Değişken Girdi...131 ÜRETİM TEORİSİNİ AÇIKLAYAN ANALİZLER...132 Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu...132 Toplam Ortalama Marjinal Ürün...132 Azalan Verimler Yasası...132 Üretim Safhaları...133 Eş Ürün Analizi...134 Eş Maliyet Doğrusu (Maliyet Kısıtı)...136 ÜRETİCİ DENGESİ VE DENGENİN DEĞİŞMESİ...137 ÖLÇEĞİN VERİMİ...138 İKAME ESNEKLİĞİ...139 UZUN DÖNEM ÜRETİM FONKSİYONU...14 Cobb Douglas Üretim Fonksiyonu...14 Doğrusal Üretim Fonksiyonu...141 Leontief Üretim Fonksiyonu...141 CES Üretim Fonksiyonu...142 TEST1 KURUM SORULARI...145 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...148 TEST2...15 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...154
ix PEGEM AKADEMİ 6. BÖLÜM Maliyet Analizi ÜRETİM MALİYETLERİ... 163 Açık Maliyetler... 163 Zımni Örtük Maliyet... 163 İktisadi Kâr Muhasebe Kârı... 163 KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ... 164 Toplam Maliyetler... 164 Ortalama Maliyetler... 165 Marjinal Maliyet... 166 UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ... 17 Ölçek Ekonomileri... 17 Dışsal Ekonomiler... 171 Maliyet Çıktı Esnekliği... 172 Alan Ekonomileri... 173 TEST1 KURUM SORULARI... 174 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ... 176 TEST2... 179 TEST2 ÇÖZÜMLERİ... 182 7. BÖLÜM Tam Rekabet Piyasası TAM REKABET PİYASASI...187 Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri...187 Tam Rekabetçi Firmanın Talep Eğrisi...187 TAM REKABETE KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ...189 TR TC Yaklaşımı...189 MR MC Yaklaşımı...189 KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ VE KAPANMA NOKTASI...191 TAM REKABETTE UZUN DÖNEM DENGESİ...192 UZUN DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ...193 TEST1 KURUM SORULARI...195 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...199 TEST2...24 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...26
PEGEM AKADEMİ x 8. BÖLÜM Eksik Rekabet Piyasaları MONOPOL(TEKEL)...213 Monopol Türleri...213 Monopolde Talep Eğrisi...214 Monopolde Toplam, Ortalama ve Marjinal Hasılat Eğrileri...214 Monopolde Firma Dengesi...216 Tekelci Gücü (Lerner Endeks Değeri)...216 Monopolde Fiyat Farklılaştırması...218 Monopolü Düzenleme Politikaları...22 MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI...221 Monopolcü Rekabette Firma Dengesi...222 Tam Rekabet ve Tekelci Rekabetin Uzun Döneminin Karşılaştırılması...223 OLİGOPOL...224 Cournot Modeli...224 Tepki Eğrileri...225 Bertrand Modeli...226 Edgeworth Modeli...227 Chamberlin Modeli...227 Stackelberg Modeli...228 Sweezy Modeli (Dirsekli Talep Teorisi)...228 Anlaşmalı Oligopoller (Kartel)...229 Fiyat Önderliği...229 Oyun Teorisi...229 DÜOPOL MODELLERİN KARŞILAŞTIRILMASI...23 TEST1 KURUM SORULARI...233 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...238 TEST2...244 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...247
xi PEGEM AKADEMİ 9. BÖLÜM Faktör Piyasaları FAKTÖR TALEBİ...251 Marjinal Ürün Değeri...251 Marjinal Ürün Hasılatı...251 Faktör Talebini Etkileyen Unsurlar...252 Firmanın Kâr Maksimizasyonunda Emek Talebine İlişkin Kuralı...252 Rekabetçi ve Monopolcü Firmanın Talep Eğrisi...253 FAKTÖR ARZI...255 Tam Rekabette Faktör Arz Eğrisi...256 Monopson ve Monopolde Faktör Arz Eğrisi...256 FAKTÖR PİYASASINDA DENGE...257 EKONOMİK RANT...259 Mutlak Rant...259 Diferansiyel Rant...259 Mevki Rantı...259 TEST1 KURUM SORULARI...26 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...263 TEST2...266 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...268 1. BÖLÜM Genel Denge ve Refah Analizi TÜKETİCİLER ARASI DEĞİŞİMDE ETKİNLİK...273 Pareto Optimalite Kriteri...273 Sözleşme Eğrisi...274 Tüketicilerin Genel Dengesi...274 ÜRETİCİLER ARASI ETKİNLİK...275 Üretimin Sözleşme Eğrisi...275 Üretim İmkanları Eğrisi...275 Üreticilerin Genel Dengesi...275 DAĞILIMDA VE ÜRETİMDE GENEL DENGE...276 SOSYAL REFAH KRİTERLERİ...276 PİYASA BAŞARISIZLIĞI...277 TEST1 KURUM SORULARI...279 TEST1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...28 TEST2...281 TEST2 ÇÖZÜMLERİ...283
PEGEM AKADEMİ xii Kurum Soruları İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 26/28/21...287 KAYMAKAMLIK 26/27/28/29/21/211/212...289 ZİRAAT BANKASI 27/28...29 HALK BANKASI 28/29...32 SAYIŞTAY 26/27/28/211/212...36 GELİR UZMAN YARDIMCILIĞI 211/212...316 KARMA KURUM SORULARI...32 CEVAP ANAHTARI...323 TABLO VE FORMÜLLER...325 KAYNAKÇA...337
İKTİSADA GİRİŞ Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri ¾ İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ¾ ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ ¾ TOPLAMORTALAMAMARJİNAL DEĞER Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri 24 25 26 27 28 29 21 1 211 212 215 214 213 İktisat öğrenmenin amacı, iktisadi sorunların hazır cevaplarını elde etmek değildir; iktisatçılar tarafından kandırılmamayı öğrenmektir. BRİTANYALI İKTİSATÇI JOAN ROBINSON (196)
SMİTH VE KEYNES Okuma Parçası Adam Smith, insanla birlikte var olan ekonomik sorunu, yani kıtlık sorununu ilk kez bilimsel bir çerçeveye oturtup zamanının ideolojisiyle yani merkantilizmtarımsal kapitalizm çerçevesiyle açıklayan bilim adamıydı. Smith in eseri Ulusların Zenginliği, kapitalizmin ilk el kitabıydı. Ekonomi, o zamanlar siyasetle çok daha içli dışlı olduğu için adı da ekonomi (economics) değil siyasal ekonomiydi (political economy.) Smith, Keynes in adlandırmasıyla klasik ekonomi okulunun kurucusu sayılıyor. Klasik iktisatçılar, devletin piyasalara karışmaması durumunda dengenin kendiliğinden oluşacağını, zaman içinde bozulsa bile yeniden kendiliğinden kurulacağını savunurlardı. Ekonomi biliminin adının siyasal ekonomiden ekonomiye dönüşü büyük ölçüde Alfred Marshall ın 189 yılında yayınladığı Ekonominin İlkeleri adlı kitabından sonra oldu. Bu kitap, artık kapitalizmin yeni el kitabı olmuştu. Neoklasik ekonominin öncülerinden olan Alfred Marshall bu bilime matematiği taşıdı. John Maynard Keynes, Alfred Marshall ın Cambridge deki en parlak öğrencisiydi. Kapitalizmin içine düştüğü 1929 bunalımı, Keynes in yetiştiği klasik ve neoklasik çerçevenin kendiliğinden denge kabulünden uzaklaşmasına ve yeni bir yaklaşım geliştirmesine yol açtı. Keynes, klasiklerin ve neoklasiklerin iddia ettiğinin aksine piyasaların kendiliğinden dengeye gelemeyeceğini ve devletin etkin müdahalesinin gerekli olduğunu savundu. Kapitalizmin yeni el kitabı artık Keynes in İstihdam, Para ve Faiz Genel Teorisi adlı kitabıydı. Zaman ilerledikçe her iki yönde yani klasik ekonomi anlayışında da Keynesyen ekonomi anlayışında da gelişmeler yaşandı. Parasalcılar, Yeni klasik iktisatçılar klasik ve neoklasik geleneği geliştirerek savunurlarken Yeni Keynesyenler de Keynesçi ekonomi yaklaşımını geliştirdiler. Buraya kadar yaptığım açıklama gösteriyor ki birbirlerinden yaklaşık 1,5 yüzyıl farkla yaşamış olan Smith ile Keynes, birbirine taban tabana zıt görüşlere sahiptiler. Smith, devletin ekonomiye karışmaması halinde dengenin sağlanacağını savunurken, Keynes, devletin ekonomiye karışımı olmadan dengenin sağlanamayacağını söylüyordu. Dolayısıyla bir insanın bu iki bilim adamının görüşünü birlikte kabulü bilimsel olarak imkânsız görünüyor. Ekonomi eğitimi alanlar, bu bilim adamlarının görüşlerini, önermelerini, ekonomik düşünce tarihinin bir parçası olarak okurlar. Bunu okumalarındaki amaç kapitalizmin gelişiminde nasıl çözümler arandığını anlamalarını sağlamaktır. Çünkü tarih çalışmasının doğru yöntemi bir dönemi incelerken o dönemin koşullarını ve düşünce tarzını kavrayarak incelemektir. Bir başka deyişle bugünkü koşullar ve düşünce biçimiyle sanayi devriminde olup bitenleri anlayıp analiz etmek insanı yanlış yerlere götürür. Smith i, Ricardo yu, Marx ı anlamadan sanayi devrimini anlayamayacağımız gibi, Keynes i anlamadan iki dünya savaşı arasında kapitalizmin gelişimini ve sorunlarını da anlayamayız. Dolayısıyla iktisatçı, Smith i ve Keynes i çalışırken bu gözle çalışır. Adam Smith in görünmez ele dayalı ekonomi teorisi artık geçerliliğini yitirmiş olsa da işbölümünün yararlarını anlamak için dönüp onun yazdıklarına bir göz atarız. Keynesin görüşlerini ne kadar aşmış olsak da likidite tuzağı yaklaşımını gözden kaçırmayız. Eğer bu yaklaşımı gözden kaçırırsak enflasyon ve faizin sıfıra yakın olduğu durumu ideal durum sanmaya devam eder ve Avrupa nın içine düştüğü durumu bir türlü doğru analiz edemediğimiz için çelişkiler içinde kalırız. Korkulması gereken şey Smith ve Keynes e değil bilim dışı konulara takılıp kalmaktır. Kaynak: Eğilmez, M., Pazartesi, Mart 23, 215.
1. BÖLÜM İKTİSADA GİRİŞ İktisat: İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasında kıt kaynakların alternatif kullanım yollarını inceleyen bir sosyal bilim dalıdır. İktisat, insanların sonsuz ihtiyaçlarının kıt kaynaklarla karşılanmasında etkin seçeneklerin neler olduğunu inceler. Çünkü İnsan ihtiyaçları sonsuz, kaynaklar sınırlıdır (kıttır). Mikro İktisat: Üretim, dağılım, bölüşüm, etkinlik gibi küçük birimler üzerinde duran iktisat dalıdır. Örneğin tüketici maksimizasyonu, gelir, talep, kaynak dağılımı... Makro İktisat: Büyük ölçekli değişkenlerin incelendiği iktisat dalıdır. Örneğin enflasyon, işsizlik, büyüme, milli gelir... Yeni Türkiyemizi lâyık olduğu mertebeye çıkarmak için muhakkak iktisadiyatımıza birinci derece ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz. Çünkü zamanımız tamamen bir iktisat devresinden başka bir şey değildir. M. K. Atatürk Pozitif İktisat: Değer yargıları içermeyen, test edilebilendir. Örneğin para arzı artınca fiyatlar artar. Normatif iktisat: Değer yargıları içeren, olması gerekeni açıklayan, test edilemeyendir. Örneğin enflasyon kontrol edilmelidir. İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR İktisat bilim hüvtiyetini kazanan ikinci bilim dalıdır. A. Smith İhtiyaç: Karşılandığında zevk ve haz, karşılanmadığında acı ve üzüntü veren duygulardır. İhtiyaçlar sonsuzdur ve sürekli tekrarlanır. Mal ve hizmetler: İhtiyaçları karşılama özelliği olan nesnelerdir. Hava gibi sonsuz olan mallar serbest mal; bedeli ve fiyatı olan mallar iktisadî mallardır. Bir arada kullanılan mallar tamamlayıcı; birbiri yerine geçen mallar ikame (rakip); birbiri ile ilişkisiz olan mallar bağımsız mallardır. İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya karşılayan mallar tüketim malı (nihaî mal); dolaylı karşılayanlar üretim malı (sermaye malı) dır. Üretim sürecinde bir başka mala dönüştürülebilen mallar ise ara mallardır. Ekonomi ilmi Mikro ekonomi Makro ekonomi Mikro ekonomi Değer Teorisi Makro ekonomi Refah Teorisi Milli gelir ve istihdam teorisi Ekonomik büyüme ve kalkınma Teorisi
PEGEM AKADEMİ 4 Ayakkabı ve tükenmez kalem nasıl mallardır? A) İkame mallar B) Tamamlayıcı mallar C) Bağımsız mallar D) Düşük mallar E) Lüks mallar İhtiyacı giderme açısından ilişkisiz olan bu mallar bağımsız mallardır. Cevap C KPSS Otomobil ve benzin nasıl mallardır? A) Tamamlayıcı mallar B) İkame mallar C) Bağımsız mallar D) Zorunlu mallar E) Düşük mallar Üretim faktörleri; Emek (iş gücü) Sermaye Toprak (doğal kaynak) Girişimci Faktör gelirleri; Ücret Faiz Rant Kâr Tamamlayıcı mallar; bir ihtiyacı giderme özelliğine beraber sahip olunan mallardır. Bu mallarda bir malın kullanımı diğer malın kullanımını gerekli kılar ve birlikte kullanımları daha fazla fayda sağlar. Cevap A Tüketim: İnsan ihtiyaçlarının dolaysız olarak karşılanması amacıyla mal ve hizmetlerin kullanılmasıdır. Bunları kullanan birey ise tüketicidir. Fayda: İhtiyaçların mal ve hizmet kullanılarak doğrudan doğruya karşılanması sırasında tüketicinin memnuniyetidir ve malların ihtiyaçları giderme özelliğidir. Üretim: Fayda yaratma faaliyetidir. Üretim faaliyetinde kullanılan unsurlara kaynaklar (üretim faktörleri) denir. Emek Bedensel ve zihinsel insan gücüdür. Sermaye Üretim sürecine giren mal demetidir. Toprak Toprağın altı ve üstündeki tüm doğal kaynaklardır. Girişimci Diğer üç kaynağı bir araya getiren, üretimi gerçekleştiren ve riski alan kişidir. Girdiler (üretim faktörleri) Faktör Gelirleri Emek Sermaye Toprak Girişimci Ücret Faiz Rant Kâr
5 PEGEM AKADEMİ Piyasada ne, nasıl, kimler için üretilecek şeklindeki iktisadi mesele kumanda ve piyasa ekonomileri şeklinde kendine cevap bulur. Kumanda ekonomileri: Fiyat, devlet tarafından belirlenir. Devlet üretim ve tüketim kararlarına hâkimdir. Sosyalizme özgüdür. Piyasa ekonomileri: Devlet etkin değildir. Fiyat serbest piyasa modelinde belirlenir. İktisadi ajanlar kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışırlar. Üretim ve tüketim kararları A. Smith in Görünmez El prensibine göre piyasa tarafından belirlenir. Özel mülkiyet esastır. Kapitalizme özgüdür. Karma Ekonomi: Hükümetin piyasa mekanizmasına müdahale etmesi durumunda söz konusu olur. ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ Üretim imkânları eğrisi (transformasyon dönüşüm eğrisi): Bir ekonomide kaynaklar ve teknoloji veri iken belli bir dönemde üretilmesi mümkün olan maksimum mal bileşimlerinin geometrik yeridir. Üzerindeki her nokta üretilmesi mümkün alternatif mal bileşimlerini vermektedir. y malı (TV) Kıt kaynakların etkin kullanımı üç ana sorunun yanıtına bağlıdır. Hangi mallar ne miktarda üretilecek? (Fiyat Teorisi) Üretimde hangi kaynak ve hangi yöntem kullanılacak? (Üretici Teorisi) Üretim kimler için yapılacak? (Bölüşüm Teorisi) x malı (ekmek) A, B, C, D Etkin noktalardır. E Etkin olmayan noktadır. Eksik istihdam, mevcuttur ve kaynaklar atıldır. F Veri teknoloji ve ekonomideki kaynaklarla ulaşılması mümkün olmayan noktadır. Aşağıdakilerden hangisi iktisadi analizlerde var olan kaynaklar ve teknoloji ile üretilebilecek iki nihaî mal ve hizmetin değişik bileşimlerini gösterir? A) Üretim olanakları eğrisi B) Üretim faktörleri C) Üretim fonksiyonu D) Kayıtsızlık eğrisi E) Üretim faktörleri gelirleri Üretim olanakları eğrisi; bir ekonomideki tüm üretim faktörlerinin üretime koşulması ve hiçbirinin atıl kalmaması varsayımı altında, belirli bir dönemde üretilebilecek nihaî mal ve hizmetlerin alternatif mal bileşimlerini gösterir. Cevap A
PEGEM AKADEMİ 6 Üretim imkânları eğrisi orijine göre iç bükeydir. Nedeni bir maldan daha fazla üretilmesi için diğer maldan vazgeçilen miktarın giderek artmasıdır. Yani artan fırsat maliyeti (alternatif maliyet) dir. İnsan ihtiyaçları sonsuz, mal ve hizmetler sınırlıdır. Gereksinmeler ve ihtiyaçlar arasındaki bu dengesizlik kıtlık yaratır. Kaynaklar kıt olduğu için bir karar alınırken bir başka karardan vazgeçmek gerekir, bu da fırsat maliyetinin önemini gösterir. Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet) Bir şeyden vazgeçmenin bedelidir. G.Haberler tarafından ortaya atılmıştır. Kıt kaynakların kullanımından alınan her kararda, o kararın alınmasıyla kaçırılan fırsatları ifade eder. y y İç iç bükey iç bükey dış bükey Dış dış bükey ARTAN ARTAN x AZALAN AZALAN x y Negatif negatif eğimli negatif eğimli düz çizgi düz çizgi y eksenlere paralel Eksenlere eksenlere paralel SABİT SABİT x SIFIR SIFIR x TV miktarı (Bin) TV α E TV (TV miktarı) Tg α = E (Ekmek miktarı) α Ekmek miktarı (Bin) İktisadi alanda genel kabul gören yaklaşıma göre artan fırsat maliyeti ilkesince üretim imkânları eğrisi aksi belirtilmediği sürece iç bükey olarak kabul edilir. Üretim olanakları eğrisinin düz bir çizgi olması durumunda üzerindeki her noktada eğim aynıdır. Üretim olanakları eğrisinin eğimi, bir maldan bir birim daha fazla üretilmesi halinde, diğer maldan üretilen miktarın ne kadar vazgeçilmesi gerektiğini yani üretimi arttırılan malın üretimi azaltılan mal cinsinden alternatif maliyetini gösterir. Düz bir çizgide eğim aynıyken ekmek üretiminin TV cinsinden alternatif maliyeti sabittir. Nedeni, üretim faktörlerinin bir malın üretiminden diğer malın üretimine mükemmel şekilde kaymasıdır.
7 PEGEM AKADEMİ Üretim olanakları eğrisinin negatif eğime sahip düz bir çizgi olması aşağıdakilerden hangisini gösterir? A) İki ürünün aynı piyasa fiyatına satıldığını B) Tüketiciler açısından her iki ürünün de aynı ölçüde önemli olduğunu C) İktisadi kaynakların etkin olarak kullanılmadığını D) Eğri üzerindeki her noktada iki ürünün eşit miktarda üretildiğini E) İktisadi kaynakların, bir üretimden diğerine mükemmel bir şekilde kaydığını Üretim olanakları eğrisi negatif eğime sahip düz bir çizgi iken sabit fırsat maliyeti söz konusudur. Bu durum iktisadi kaynakların (üretim faktörlerinin) bir malın üretiminden diğerine mükemmel şekilde kaydığını gösterir. Cevap E MRT: Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimidir. MRT x,y dy (vazgeçilen) = dx (Yerine konulan) Marjinal Dönüşüm Oranı (MRT) Bir maldan bir birim daha fazla üretmek için, öteki malın üretiminin ne kadar azaltılması gerektiğini gösteren orandır. Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimine marjinal dönüşüm oranı denir. y a Sabit Fırsat Maliyeti α b x MRT = dy dx tanα = a b MRT = tanα a MRT = b y a c Azalan Fırsat Maliyeti b d x a MRT 1 = b c MRT 2 = d a c > b d MRT 1 > MRT 2 Artan y d Fırsat 1 Maliyeti a b c d 2 d x a MRT 1 = b c MRT 2 = d a c < b d MRT 1 < MRT 2 Bir ülkede üretim faktörleri artar, ekonomik büyüme gerçekleşir, teknolojik gelişme olursa üretim imkânları eğrisi sağa doğru (dışa doğru) kayar. Mutlak Fiyat: Bir malın para cinsinden değer ölçüsüdür. Nisbî Fiyat: Bir malın öteki mallar cinsinden değer ölçüsüdür. Fırsat maliyetinin ölçümü için mutlak değil nisbî fiyatların bilinmesi gerekir.
PEGEM AKADEMİ 8 KPSS Aşağıdakilerden hangisi üretim olanakları eğrisinin sağa kaymasına yol açar? A) Tüketici talebinin ciddi ölçüde ve aniden artması B) Kaynakların bir malın üretiminden diğerine kaydırılması C) Okuma yazma oranının yükselmesi D) Toplam nüfusun azalması E) Aktif iş gelirinin azalması Üretim olanakları eğrisini sağ ya da sola kaydıran nedenler tüketiciler ile ilgili değil, üretim ile ilgilidir. Okuma yazma oranının artması üretim faktörlerinden emeğin verimliliğini arttırır. Bu durum üretimi de artırdığı için üretim imkânları eğrisi sağa doğru kayar. Cevap C KPSS Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para stoğu, servet, sermaye, dış borç gibi statik durumu açıklayan değişkendir. Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi dinamik durumu açıklayan değişkendir. Aşağıdakilerden hangisi üniversiteye gitmenin fırsat maliyeti değildir? A) Üniversite harçları B) Üniversiteye gitmeme durumunda çalışılacak bir işten sağlanan gelir C) Üniversiteye giderken yapılacak yiyecek giderleri D) Ders çalışırken kullanılacak zamanın, alternatif alanlarda kullanımı E) Üniversitede dersler için yapılan kitap ve kırtasiye harcamaları Üniversiteye gidilse de gidilmese de kişi mutlaka yemek yiyecektir. Bu nedenle üniversiteye giderken yapılacak yiyecek giderleri üniversiteye gitmenin alternatif maliyeti değildir. Cevap C Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para stoğu, servet, sermaye, dış borç gibi statik durumu açıklayan değişkendir. Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi dinamik durumu açıklayan değişkendir. Dışsal Değişken: Değeri model dışında sistem dışı etkilerle değişen değişkendir. İçsel Değişken: Değeri model içinde belirlenen değişkendir. Bağımlı Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkence belirlenen değişkendir. Bağımsız Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkeni belirleyen değişkendir. Q = f(p) eşitliğinde; Malın miktarı Q Bağımlı değişken Malın fiyatı P Bağımsız değişken
9 PEGEM AKADEMİ y = 2,2x şeklindeki cebirsel ifadede; y Bağımlı değişken x Bağımsız değişken (,2) Eğim () Azalan fonksiyondur. y 2 y = 2,2x 1 x TOPLAM, ORTALAMA VE MARJİNAL DEĞERLER Toplam değer: Bağımsız değişkenin, bağımlı değişkende oluşturduğu toplam değerdir. Ortalama değer: Bağımsız değişkenin birim başına hesaplanan değeridir. Marjinal değer: Bağımsız değişken bir birim arttırıldığında toplam değerde meydana gelen değişmedir. Toplam değerin türevinin alınmasıyla elde edilir.. Toplam değer Marjinal max. değer sıfır M M(x) = dt(x) dx M, A(x) = T(x) x M T(x) max. M(x) = dt(x) M(x) = dx T(x) A(x) = x A(x)max. A(x) = M(x) A(x)min. A(x) = M(x).. M M.. Ortalama değerin A(x) maksimum olduğu yerde, marjinal değerin ortalama değeri üstten kestiği noktada; A(x) = M(x) dir. Ortalama değerin A(x) minimum olduğu yerde, marjinal değerin ortalama değeri alttan kestiği noktada; A(x) = M(x) dir.