kpss ğrencinin D ers D efteri genel yetenek genel kültür COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün Kalıcı öğren PEGEM AKADEMİ

Transkript

1 kpss genel yetenek genel kültür Ö ğrencinin D ers D efteri COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün PEGEM AKADEMİ Kalıcı öğren

2 Yazar: Önder Cengiz ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ COĞRAFYA ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Aralık 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 İÇİNDEKİLER Coğrafya Türkiye'nin Coğrafi Konumu...1 Türkiye'nin Yeryüzü Şekilleri...19 İklim ve Bitki Örtüsü...48 Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme...71 Tarım, Hayvancılık, Ormancılık...97 Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Ticaret, Ulaşım, Turizm Türkiye'nin Coğrafi Bölge ve Bölümleri Kaynakça...250

4 1 1. BÖLÜM Türkiye'nin Coğrafi Konumu Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu konuma coğrafi konum denir. Konum Konum Konum Matematik (Mutlak) Konum: Bir yerin paralel (enlem) ve meridyen (boylam) ağlarına (Ekvatora ve başlangıç meridyenine) göre belirlenen konumudur. Coğrafya Dersi Öğretim Programında yer alan matematiksel konum ifadesi mutlak konum, özel konum ifadesi ise göreceli konum olarak değiştirilmiştir. Özel (Göreceli) Konum: Bir yerin kara ve denizlere, başlıca ulaşım yollarına, boğazlara, komşularına ve yer şekillerine göre belirlenen konumudur. Herhangi bir durum enlem ve boylam ile açıklanabiliyorsa matematik konum, açıklanamıyorsa özel konumdan kaynaklanır.

5 2 Paralel Ekvatora ve birbirine 1 o aralıklarla paralel olarak geçtiği varsayılan dairelerdir. Ekvator Türkiye'nin ekvatora olan açısal uzaklığı (Hatay ili esas alındığında) 36, kutup noktasına açısal uzaklığı (Sinop ili esas alındığında) 48 dir. Paralellerin Özellikleri: A Ektavor başlangıç paralelidir ve dünyayı iki eşit yarım küreye ayırır. 9 Kuzey H H Güney A 9 Ekvator çizgisinin üst tarafı kuzey, alt tarafı ise güney yarım küre olarak ifade edilir. Buna bağlı olarak Türkiye Kuzey Yarım kürede yer alan bir ülkedir.

6 3 A Paralel daireleri ekvatordan kutuplara doğru küçülürler ve kutuplarda nokta hâlini alırlar. Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye'den geçen en büyük paralel dairesi Hatay'dan, en küçüğü ise Sinop'tan geçer. Sinop Hatay A Ekvator 1 lik paralel aralığı kuş uçuşu alarak her yerde birbirine eşit 111 km'dir. Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye'nin en kuzeyi ile en güneyi arasındaki uzaklık kuş uçuşu olarak yaklaşık 666 km'dir x 111 = 666 km 36 Meridyen Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 o aralıklarla geçtiği varsayılan yarım dairelerdir.

7 4 Meridyenlerin Özellikleri: 2 Başlangıç meridyeni İngiltere'nin Greenwich Gözlemevi'nden geçer ve dünyayı iki yarım küreye ayırır. 2 Başlangıç meridyenin sağ tarafı doğu, sol tarafı ise batı yarım küre olarak adlandırılır. Buna bağlı olarak Türkiye doğu yarım kürede yer alır. M M 2 1 o lik meridyen aralığı kuş uçuşu olarak yanlızca Ekvator üzerinde 111km'dir. Bu mesafe ekvatordan kutuplara doğru daralır. Ekvator Türkiye'de 1 o lik meridyen aralığı yaklaşık 85 km'dir. Bu özelliğe bağlı olarak aynı meridyen yayı (boylam) üzerinde de olsa (farklı yarım kürelerde olmamak şartıyla) iki noktanın başlangıç meridyenine uzaklığı eşit değildir. 2 Tüm meridyen yayların uzunluğu birbirine eşittir.

8 5 Enlem Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden değeridir. Enlem Enlem, paraleller ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar. (Derece - Dakika - Saniye) Örneğin; İstanbul 41 o 00' 16'' Kuzey enlemindedir. Paraleller ekvatordan itibaren 1'er derece aralıklarla çizilen çizgiler iken enlem herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının merkez ile yaptığı açısal değerdir. Buna bağlı olarak sonsuz sayıda enlem bulunabilirken paraleller 180 tanedir. Özel Enlemler J J J Dünya'nın eksen eğikliğinden ve şeklinden dolayı bazı enlem değerleri özel enlem olarak ifade edilir. Dünya'nın şeklinden dolayı yeri belirlenmiş olan özel enlemler Ekvator (O ) ve kutup noktalarıdır (90 ). Dünya'nın ekseninin eğik olmasından dolayı yeri belinmiş olan özel enlemler ise Dönenceler (Yengeç Dönencesi ve Oğlak Dönencesi) ile kutup daireleridir. Yörünge düzlemi (Ekliptik) ile Ekvator düzlemi arasında ortalama 23 27'lik bir açı bulunur. Bu da dönence ve kutup dairelerinin yerini belirler.

9 6 9 Kuzey Kutup Güney Kutup 66 o 33 Kuzey Kutup Dairesi 23 o 27 K Yengeç Dönencesi 23 o 27 G 66 o 33 Güney Kutup Dairesi 9 Ekvator 2 Gece gündüz süreleri yıl boyunca eşittir. Dünya'nın diğer yerlerinde eşitlik için 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri gereklidir. Bu tarihler dışında kutuplara doğru fark artar. Türkiye'de gece-gündüz süreleri arasında en fazla fark Sinop'ta, en az fark Hatay'da yaşanır. 2 Çizgisel hız en fazladır. Kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hız azalır. Türkiye'de çizgisel hız en fazla Hatay'da, en az Sinop'tadır. 2 Alaca karanlık süresi en azdır. (Kutuplara doğru alaca karanlık süresi uzar.) Türkiye'de alacakaranlık süresi en fazla Sinop'ta, en az Hatay'dadır. Aynı enlem üzerindeki noktalarda çizgisel hız ve alaca karanlık süresi aynıdır.