Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

www.btso.org.tr Bu çalışma BTSO liderliğinde Pera EEMEA Büyüme Hizmetleri A.Ş. işbirliğinde hazırlanmıştır.

İÇİNDEKİLER 1. ÖNSÖZ 4 2. YÖNETİCİ ÖZETİ 5 3. SEKTÖR ANALİZİ 7 3.1. KÜRESEL EĞİLİMLER 7 3.2. TÜRKİYE DE MEVCUT EĞİLİMLER 12 3.3. BURSA MAKİNE SEKTÖRÜ 15 4. MAKİNE KONSEY ÇALIŞMALARI 16 4.1. ARKA PLAN 16 4.2. BURSA MAKİNE SEKTÖR DEĞERLENDİRMESİ 18 4.3. KONSEY YUVARLAK MASA TOPLANTISI BULGULARI 20 4.3.1. Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Kurulması 20 4.3.2. Bursa Makine Sektörü nde mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışması 21 4.3.3. Stratejik Teknoloji İzleme Birimi Kurulması 23 5. EKLER 26 5.1. 2023 YILINA KADAR ÖNERİLEN FAALİYETLER 26 5.2. ATÖLYE ÇALIŞMASI KATILIMCI LİSTESİ 30 5.3. YUVARLAK MASA TOPLANTISI KATILIMCI LİSTESİ 31 5.4. TOPLANTILARDAN GÖRSELLER 32

ÖNSÖZ BTSO nun değerli üyesi, kıymetli okurumuz; Bir ülkenin dengeli ve istikrarlı sanayi ve ekonomiye sahip olabilmesi güçlü makina sanayinin varlığı ile mümkündür. Makina sektörünün üretim ve istihdam büyüklükleri sanayileşmenin temel göstergeleri arasında yer almaktadır. Dünyadaki en önemli makina tedarikçileri olan Çin, Almanya, ABD, Japonya ve İtalya, makina ihracatının da yarısından fazlasını üstlenmektedir. Türk makina sektörü ise üretim, pazarlama, ihracat ve ticarette dünya ile entegrasyonunu büyük ölçüde tamamlamış bir sektördür. Makina sektörümüz gelişmiş ve gelişmekte olan pazarların tamamına yakınına yaptığı ihracat ile yeterliliğini kanıtlamıştır. Ülkemizin toplam makina ihracatının %10 unu karşılayan Bursa mızın 2023 yılı hedeflerine ulaşmasında makina sektörümüze de büyük görev düşmektedir. Sektör temsilcilerimizin konvansiyonel üretim yerine Ar- Ge, inovasyon ve tasarım odaklı katma değerli yaklaşımları, kentimizin gelecek hedeflerinin yakalanmasında da belirleyici rol oynayacaktır. BTSO olarak, Türkiye deki odalar ve borsalar arasında bir ilk olma özelliği taşıyan sektörel konsey yapılanmamız ile sektörlerimizin yol haritalarını ortak akıl etrafındaki buluşmalarımızla belirliyoruz. Bu kapsamda BTSO meclis ve komite üyelerimiz, sektör temsilcilerimiz, akademisyenlerimiz ve tüm paydaşlarımızın katılımıyla hayata geçirdiğimiz Makina Konseyi nde de öncelikli eylem planlarımızı oluşturduk. Makine sanayinde ana ve yan sanayi firmalarımızın kümelenme yaklaşımı içinde faaliyet gösterecekleri makine ihtisas organize sanayi bölgesi, firmalarımızın uluslararası alanda rekabet gücünü artıracak olan Ur-Ge çalışmaları ve sektörde teknolojik gelişmelerin düzenli bir biçimde takip edilerek stratejilerin bunlara uygun biçimde yenilenmesi adına Stratejik Teknoloji İzleme Birimi Kurulması makina sektöründe kısa vadede hayata geçirmeyi planladığımız projeler arasında yer almaktadır. Bu projelerimiz hayata geçtiğinde makina sektörümüz gücüne güç katacak, kazanan ise firmalarımız, Bursa mız ve ülkemiz olacak. Bu duygu ve düşüncelerle işlerinizde kolaylık kazancınızda bereket diliyorum. İbrahim BURKAY BTSO Yönetim Kurulu Başkanı

2. YÖNETİCİ ÖZETİ Bursa Makine Konseyi nin amacı, gerek firmalar arasında gerek firmalar-kamu kuruluşları-stk lar-üniversiteler arasında ortak çalışma anlayışını geliştirerek; teknolojik gelişimi, katma değeri yüksek üretimi ve bu ürünlerin tanıtımını destekleyerek; üniversiteler ve diğer eğitim kurumları ile işbirliği içinde sektör için gerekli nitelikli işgücünün gelişimine katkıda bulunarak ve firmaların mali ve fiziki kaynaklara erişimini kolaylaştırarak Bursa makine sektörünün iç ve dış pazarlardaki rekabet edebilirliğini güçlendirmektir. hedeflenmektedir. Bu kapsamda 18 sektör belirlenmiştir. Sektörler için öncelikle ortak akıl atölye çalışmaları yürütülmüş ve öneriler listesi oluşturulmuştur. Takiben ikinci tur yuvarlak masa toplantılarında S.M.A.R.T metodolojisi (Özel, belirli - Ölçümlenebilir - Ulaşılabilir, başarılabilir - Makul, gerçekçi - Zamanı belirlenmiş) ile 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülen öncelikli eylemler seçilmiştir. BTSO şehrin üretim yetkinliğinden gelen rekabet gücünün günümüz koşullarında sürdürülebilirliği adına farklılaşma ve odaklanma temelli bir rekabet stratejisi belirlemiştir. Buna göre (a) mevcut sektörlerde değer zincirinin üst segmentlerine doğru bir dönüşüm ve (b) sektör çeşitliğinin arttırılması ilkesel olarak www.btso.org.tr 5

Bursa da önemli bir sanayi kolu olan Makine sanayi için ana ve yan sanayi ile diğer yardımcı unsurların kümelenme yaklaşımı ile bir arada faaliyet gösterecekleri bir makine ihtisas organize sanayi bölgesi kurulması önerilmektedir. Önceliklendirme çalışması sırasında seçilen bu eylem başlığının tanımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesinin Kurulması BTSO Makine Konseyi TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, İlçe Sanayi ve Ticaret Odaları, Şehir Üniversiteleri, BEBKA 2016 İlk Çeyreği TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Sanayi Bölgesini ilan etmesi Alt Performans Göstergeleri Konsey bünyesinde alt çalışma grubunun kurulması İhtiyaç raporunun hazırlanması Sektör katılımcılarının tespiti ve müteşebbis heyetin oluşturulması Potansiyel Bölgelerin belirlenmesi TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına başvurulması Önceliklendirme toplantılarında üzerinde durulan diğer bir konu da Bursa Makine Sektöründe mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışmasının yapılmasıdır. Önceliklendirme çalışması sırasında seçilen bu eylem başlığının tanımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Bursa Makine Sektörü nde mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışması yapılması Hizmet sağlayıcı firmalar, şehir üniversiteleri BTSO Makina Sektör Konseyi 2015 yılı ikinci çeyreği Sonuç raporunun sunulması Alt Performans Göstergeleri Firma envanteri oluşturulması Hizmet Sağlayıcı Kuruluşun Belirlenmesi Saha çalışmasının tasarımı ve uygulaması Sonuç raporunun oluşturulması Sektörde uluslararası rekabetçiliğin korunması açısından teknolojik gelişmelerin düzenli bir biçimde takip edilerek stratejilerin bunlara uygun biçimde yenilenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu cihetle Stratejik Teknoloji İzleme Birimi Kurulması önerilmektedir. Önceliklendirme çalışması sırasında seçilen bu eylem başlığının tanımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Stratejik Teknoloji İzleme Biriminin Kurulması BTSO Makine Konseyi T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Şehir Üniversiteleri, BEBKA Alt Performans Göstergeleri 2015 yılı ikinci çeyreği 2014 yılı raporunun Konseye sunulması Konsey bünyesinde çalışma grubunun kurulması Çalışma Kapsamının Belirlenmesi Hizmet sağlayıcı kurumun belirlenmesi Uluslararası İnceleme Sonuçlarının Değerlendirileceği Çalıştay Düzenlenmesi Raporun Sunulması 6 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

3. SEKTÖR ANALİZİ 3.1. Küresel Eğilimler Dünya nüfusunda son yıllarda görülen hızlı artışın önümüzdeki yıllarda da devam edeceği öngörülmektedir. Buna göre 2010 yılında 6.8 milyar kişi olan dünya nüfusunun 2025 yılında 8 milyar kişiye ulaşması beklenmektedir. 15 yılda görülmesi beklenen bu 1.2 milyarlık artışla orantılı olarak tüketim ve üretimin de artması öngörülmektedir. Harcama yapma gücüne sahip nüfusun 2.4 milyardan 4.2 milyara çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu 1.8 milyar kişilik tahmini artışın imalat sanayi ürünlerine yönelik talebi artırması beklenmektedir. Buna bağlı olarak üretim talebinin de artacağı ve makine sanayi için yeni ihtiyaç ve talep olacağı öngörülmektedir. Küresel ölçekte harcama kapasitesine ulaşan bu 1.8 milyar kişinin çoğunun gelişmekte olan ülkelerden olacağı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla bu gelişmekte olan ülkeler, imalat sanayi ürünlerine ihtiyaç ve talebin kaynağı olacaktır. Buna bağlı olarak makine sanayi için de talep yine bu ülkelerden gelecektir. Bu yüzden gelişmekte olan ülkelerin küresel ölçekte makine sanayinden hem pazar olarak hem de üretim olarak daha fazla pay alacağı öngörülmektedir. Gelişmekte olan ülkeler imalat sanayi ve diğer yatırım ve tüketim alanlarındaki ihtiyaçların büyük bir kısmının kendilerinden kaynaklanması nedeniyle makine sanayi üretimi içindeki paylarını artırıp kendi taleplerine cevap olmaları beklenmektedir. Bunu başarabilmek için de son yıllarda gelişmiş ülkelerdeki başarılı trendleri örnek alarak yatırım odaklarını değiştirecekleri öngörülmektedir. Buna göre eskiden standart olan düşük-orta teknolojili, düşük işgücü maliyetine dayanan makine sanayileri yerine, yatırımlar nitelikli işgücüne, yüksek teknoloji ve inovasyona dayalı bir endüstri oluşturmaya yönelik yapılacaktır. Tahminlere göre önümüzdeki yıllarda da küresel ölçekte yabancı sermaye yatırımları makine sektörünün gidişatını belirleyecektir. Yatırımların sektörde yüksek teknolojili trendlere doğru görülen kaymaya paralel olarak Ar-Ge gücü yüksek ülkelere kayması öngörülmektedir. Buna göre bilgi altyapısı, mühendislik kapasitesi, Ar-Ge ve inovasyon olanakları, yazılım destekleri, elektronik ve mekatronik yan sanayi gelişmiş ülkeler yabancı sermaye yatırımlarını daha çok çekecektir. Makine sanayinin gelişmesiyle doğru orantılı olarak yan sanayi tedarik zincirinin de gelişmesi ve güçlenmesi beklenmektedir. Bu endüstride teknolojinin öneminin ve kullanımının artmasıyla birlikte yüksek teknolojili ve kaliteli mekanik, mekatronik ve elektrik-elektronik komponentlerin üretimi ve bu parçalara erişim daha büyük önem kazanacaktır. Gelişmiş ve sanayileşmesini tamamlamış ülkelerin bu alanlardaki etkinliği sürecektir, fakat gelişmekte olan ülkelerin de yan sanayi ürünlerinin üretimine ağırlık vermesi beklenmektedir. Bu öngörü ileriki yıllarda yan sanayi konusunda rekabetçi bir ortam oluşacağına işaret etmektedir. www.btso.org.tr 7

Makina Sanayinin imalat içinde % payı ÜLKELER 2000 2010 SİNGAPUR 15.84 20.04 ÇEK CUMH. 14.48 15.62 AVUSTURYA 11.54 14.01 ALMANYA 14.19 13.65 İSVEÇ 12.82 12.49 İTALYA 12.14 11.13 JAPONYA 9.66 9.91 İSVİÇRE 12.79 9.70 ÇİN 11.20 9.60 İNGİLTERE 7.44 8.24 BELÇİKA 6.59 7.91 HOLLANDA 6.85 7.62 FRANSA 7.38 6.90 KANADA 6.24 6.69 İSPANYA 6.45 6.53 GÜNEY KORE 8.11 6.40 TÜRKİYE 5.11 5.21 HONG KONG 5.07 3.70 MEKSİKA 4.38 3.68 ABD 5.70 3.13 Kaynak: UNIDO Industrial Database Tabloda görüldüğü üzere son yıllardaki trendler de yukarıda verilen öngörüleri destekler niteliktedir. Gelişmekte olan ülkeler makine sanayinin üretiminin büyük bir kısmını üstlenmiş bulunmaktadır. Diğer tablolarda da görülebileceği üzere makina ithalatı artmasına rağmen ihracat da artmıştır. Bu da sektörde artan talebi ve değişen teknoloji gereksinimlerine işaret eder. Ayrıca listedeki gelişmekte olan ülke sayısının fazlalığı da, gelecek yıllara dair öngörülerin öncüsü gibidir. 8 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Makine ithalatı Milyar Dolar- (Türkiye hariç) ÜLKE 2001 2006 2012 2013 2014 ABD 255,28 293,92 314,55 311,18 330,87 Çin 172,15 199,31 181,90 170,57 179,63 Almanya 131,84 152,96 140,98 142,25 149,81 İngiltere 71,76 80,29 75,68 79,28 85,21 Fransa 67,21 77,46 72,69 74,92 74,62 Hollanda 67,38 72,20 70,18 71,38 72,96 Kanada 55,35 64,28 67,53 65,78 67,47 Hong Kong 57,78 63,91 70,20 69,21 67,09 Meksika 46,78 53,83 60,59 62,45 65,57 Japonya 55,92 63,80 64,13 62,31 64,96 Rusya 36,98 51,67 57,82 56,96 51,32 G. Kore 47,57 49,32 46,24 47,45 48,79 Singapur 46,82 49,15 50,52 49,03 47,34 İtalya 40,71 45,08 39,60 40,56 42,85 Belçika 30,34 37,21 34,52 34,16 35,13 Avustralya 28,10 33,80 38,57 34,06 33,70 Brezilya 28,27 33,70 34,67 35,76 31,87 Hindistan 27,77 35,49 36,22 31,95 31,19 Tayland 24,38 28,36 35,96 31,80 29,74 İspanya 28,62 29,59 25,51 26,93 29,69 Kaynak: OECD, At a Glance, 2013 www.btso.org.tr 9

Makine ihracatı - Milyar Dolar ÜLKE 2010 2011 2012 2013 2014 Çin 309,81 353,76 375,89 383,15 400,91 Almanya 224,71 265,13 248,65 254,12 262,39 ABD 182,71 205,21 215,16 213,11 219,57 Japonya 149,98 171,28 158,87 135,21 132,63 İtalya 87,46 104,25 98,75 103,97 107,70 Hollanda 86,86 95,77 89,19 91,40 94,09 İngiltere 58,47 68,54 66,52 70,53 71,49 Hong Kong 55,06 63,20 69,27 67,82 69,12 Fransa 58,80 66,39 64,24 65,24 66,29 G. Kore 52,03 59,65 58,98 59,32 63,05 Meksika 41,65 48,31 53,77 53,95 60,33 Singapur 54,18 56,82 57,10 56,07 53,95 Tayland 33,58 34,41 37,16 37,24 38,67 Çek Cumhuriyeti 25,86 32,75 31,44 31,51 33,60 Belçika 29,19 36,18 34,15 33,58 33,23 Kanada 27,94 31,43 32,81 31,09 32,56 Avusturya 27,16 31,82 29,65 30,87 32,33 Tayvan 27,83 31,62 29,79 29,36 31,42 Polonya 20,25 23,16 22,79 25,76 27,76 İsviçre 23,73 29,03 24,11 24,72 25,67 Kaynak:Comtrade,Trademap 10 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Makine endüstrisi hakkında yapılan öngörülerde iki konu öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki, makine teknolojilerindeki gelişmelerdir. Standart makine üretiminin olgunluk seviyesine ulaşmasıyla, bu alanda rekabet olanaklı sınırlı kalmıştır. Makine teknolojileri standart makine üretiminden, orta ve yüksek teknolojili makine segmentine doğru kaymıştır; dolayısıyla artık bu alanda rekabet olanakları vardır. Bununla beraber, makine teknolojileri çok amaçlı bir hale gelmektedir. Çok fonksiyonlu makineler revaçta olup, bunların üretimi sektördeki rekabette firmaları bir adım öne taşımaktadır. Buna bağlı olarak yan sanayideki gelişmeler de göze çarpmaktadır. Yazılım, mekatronik teknolojisi, nano-teknoloji ve elektronik alanındaki hızlı gelişmelerle makine yan sanayisi Ar-Ge ve inovasyon odaklı bir endüstriye dönüşmektedir. Makine endüstrisi hakkındaki öngörülerden diğeri alıcı taleplerinde ve buna bağlı olarak sunulan hizmetlerdeki değişimdir. Önceleri makine siparişine dayalı olarak yürüyen satış işlemleri, yerinin tesis ve sistem siparişlerine bırakmıştır. Bu da sektörde servis odaklı bir hizmet sunmayı gerektirmektedir. Dolayısıyla, sadece bir ürünü üretip satmaktan çok, tüm sistemin işleyişini düşünerek; servis ağları ve üretim planlamasıyla bir bütün olarak sistem tasarımları ve satışları öne çıkmaktadır. Buna ek olarak, kişiye ve ihtiyaca özel sistem talepleri de artmaktadır. Bu durum sektörde bazı yönlerden revizyonu zorunlu kılar: İşe ve müşteriye özel fonksiyonel ve esnek makine talepleri üretim hattında ciddi değişiklikler gerektirirken, kaliteden ödün vermemek adına kalifiye eleman ihtiyacı da artmaktadır. Ayrıca üreticilerin bu değişiklikten karlı çıkabilmeleri için finansman paketlerini doğru belirlemeleri önemli bir rol oynamaktadır. Bununla beraber, üreticinin standartlarının olması, uluslararası rekabette büyük bir avantaj haline gelmiştir. Bu standartları sağlayabilmek için, üreticilerin yatay bir büyüme yerine dikey bir büyümeyi destekleyip; üretim kapasitesi artışı yerine yenilikçi makinelere yatırım yapmaları gerekmektedir. Tabloda görüldüğü üzere, makine endüstrisi için 2023 yılına dair öngörülen büyüme dikkat çekicidir ve gelişmekte olan ülkelerin sektördeki öngörülen rolü göz önüne alındığında büyük bir büyüme potansiyeli olduğu aşikardır. Yıllar Brüt Sermaye Yatırımları / Dünya Geliri Makine sektörü 2023 Dünya Ticareti öngörüsü Makine Yatırımları / Dünya Geliri Brüt Sermaye Yatırımlar Milyar Dolar Makine Yatırımlar, Milyar Dolar Makine İhracatı Milyar Dolar 2008 21.4 6.40 12.988 3.884 1.475 2013 20.0 6.00 13.372 4.011 1.650 2018 20.5 6.50 17.939 5.688 2.550 2023 21.0 7.00 23.906 7.969 3.800 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi, Makine Sektörü 2023 İhracat Strateji Belgesi Görüldüğü üzere, makine endüstrisi için 2023 yılına dair öngörülen büyüme dikkat çekicidir ve gelişmekte olan ülkelerin sektördeki öngörülen rolü göz önüne alındığında sektörde büyük bir büyüme potansiyeli olduğu aşikardır. www.btso.org.tr 11

3.2. Türkiye de Mevcut Eğilimler Makine sanayisi, Türkiye sanayi üretiminin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu sanayi rekabetçiliğe ve yeniliğe açık küçük, orta, büyük ölçekli işletmelerin (KOBİ) gelişimiyle doğru orantılı olarak son 20 yıldır yıllık ortalama %20 ile istikrarlı bir büyüme göstermektedir. KOBİ ler bu hızlı büyümelerinde Türkiye nin nitelikli ve düşük maliyetinden faydalanmışlardır. Makine endüstrisindeki yüksek istihdamın yanı sıra, bu sektördeki gelişmeyi gösteren bir diğer etken de üretim sürecindeki yüksek yerli girdi oranıdır. %85 seviyesindeki bu oran, Türk makine sanayisinin dış kaynaklara bağımlılığının düşük olduğunun en somut kanıtlarından biri olarak gösterilebilir. SIRA SANAYİ Makine Sanayinin İmalat İçindeki Payı, Türkiye KATMA DEĞER PAYI% ÜRETİM DEĞERİ PAYI % KATMA DEĞER KAT SAYISI 1 GIDA SANAYİ 11.72 15.15 0.77 2 TEKSTİL SANAYİ 8.92 8.52 1.05 3 ANA METAL SANAYİ 8.20 11.34 0.72 4 MİNERAL ÜRÜNLER SANAYİ 7.97 5.89 1.35 5 MOTORLU KARA TAŞITLARI 8.14 8.28 0.98 6 HAZIR GİYİM SANAYİ 6.59 6.40 1.03 7 METAL ÜRÜNLERİ SANAYİ 6.13 5.24 1.17 8 ELEKTİRİKLİ TECHİZAT ÜRETİMİ SANAYİ 5.79 5.41 1.07 9 KAUÇUK VE PLASTİK SANAYİ 5.76 5.22 1.10 10 MAKİNE SANAYİ 5.21 3.97 1.31 11 KİMYASALLAR VE KİMYA SANAYİ 4.76 5.11 0.93 12 MOBİLYA SANAYİ 2.38 2.00 1.19 13 KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SANAYİ 2.06 2.07 0.99 14 KOK KÖMÜR. VE RAFİNE EDİL PET ÜR. 1.77 4.17 0.42 15 DİĞER ULAŞIM ARAÇLARI 1.77 1.02 1.74 16 AĞAÇ VE AĞAÇ ÜRÜNLERİ 1.52 1.40 1.09 17 BİLGİSAYAR, ELEKTRONİK SANAYİ 1.47 1.29 1.14 18 İÇECEK SANAYİ 1.42 1.05 1.35 19 BASIM YAYIM SANAYİ 1.20 1.01 1.19 20 DİĞER İMALAT SANAYİ 1.19 1.48 0.80 21 MAKİNE VE EKİPM. KURULUMU 1.10 0.63 1.75 22 TÜTÜN SANAYİ 0.97 0.71 1.37 23 DERİ VE ÜRÜNLERİ SANAYİ 0.90 0.89 1.01 Kaynak: TÜİK 12 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın 2014 Performans Programı na göre önümüzdeki dönemde Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin yüksek olduğu sektörlere verilen önem artacaktır. Bu sektörlerin başında gelen makine ve imalat sektörü, araştırma ve nitelikli insan gücüne önem verilerek desteklenecektir. Bu bağlamda makine sektörü otomotiv, demir-çelik, tekstil, elektronik ve kimyevi madde sektörleriyle beraber lokomotif görevi görmek üzere belirlenmiştir. Bu programla ilintili olarak hazırlanan 2011-2014 Makine Sektörü Strateji Raporu na göre sektörün vizyonu makine sektöründe teknoloji üretim üssü olmak olarak belirlenmiştir. Genel amaç, makine sektörünün geliştirilmesi ve yüksek teknolojili ürünlerin imal edilmesinin sağlanmasıdır. Bu hususta marka değeri yüksek bir sanayi oluşturtulması, sürdürülebilir bir büyüme sağlanması, ihracatın arttırılması ve uluslararası platformda rekabet gücü yüksek bir sektör oluşturulması hedeflenmektedir. Yine T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın hazırladığı 2013/2 Makine Sektör Raporu verilerine göre, performans programı hedeflerine uygun bir şekilde ilerlenmektedir. Sektörde belirlenen kümelenme hedefleri yavaş yavaş gerçekleşmeye başlarken, kapasite kullanımı da her geçen sene artmaktadır. İmalat sanayi kapasite kullanımı ile paralel seyreden bir büyümeye sahip olan makine sektörü, imalat sektörünün aksine 2011 yılından itibaren gözlemlenen düşüşün aksine dengeli bir büyüme göstermektedir. Makine Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TCBM Sektörün cirosu da dengeli bir büyüme göstermektedir. İmalat sanayi değerlerinin üzerinde bir büyüme gösteren ciroda, yurt dışı gelirlerinin payı oldukça yükselmiştir. www.btso.org.tr 13

Makine Sanayi Yurtiçi ve Yurtdışı Ciro Endeksi Kaynak: TÜİK Strateji planına uygun olarak sektörün Ar-Ge çalışmaları hız kazanmıştır. 2011 yılı verilerine göre makine sektörünün Ar-Ge harcamaları Türkiye genelinde %9.1 pay ile 4. sırada yer almaktadır. Bir diğer taraftan da, makine ithalatı artarak devam etmektedir. Türk makine sanayisi ürünlerinin uluslararası pazarlarda elde ettiği başarı, sektörün ülkenin toplam ihracatı içindeki payını da giderek artırmaktadır. Makine sanayisi üretimi 2010 yılında 9,4 milyar ABD dolarına ulaşarak ülkedeki toplam ihracatın %8,3 ünü oluşturmuştur. Türk makine sanayisinin ihracat yaptığı başlıca ülkeler arasında sırasıyla Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve İran gelmektedir. Öte yandan, Türk makine sanayisinin önde gelen ithalat kaynakları Çin, Almanya, İtalya, Fransa ve ABD dir. Yerli makine sanayisindeki güçlü üretime rağmen, 2010 yılında 21,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşen makine ithalatı, ihracatı aşarak makine sanayisine yönelik yerel talepte yaşanan artışa işaret etmektedir. Makine sektöründe bir diğer sorunsa, firmaların büyüklüğü ile alakalıdır. Makine üretimi yapan firmalar çoğunlukla orta veya küçük ölçekli firmalar olup, büyük firma sayısı çok azdır. Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri başlamış olmakla birlikte oldukça sınırlı kalmıştır. Bu, şirketlerin büyümeyle ilgili sıkıntısının en önemli neden olarak gösterilebilir. Makine endüstrisinde faaliyet gösteren şirketler Ar-Ge ve inovasyon odaklı yüksek teknoloji üreten firmalar olmadığından dolayı, yeni yatırımlar ve yabancı sermaye yatırımları beklentinin altında kalmaktadır. Türkiye nin 2023 hedefleri dahilinde makine endüstrisi için belirlenen ihracat hedefi 100 milyar dolardır. Bu hedef gerçekleştirildiği takdirde Türk makina sanayisinin küresel pazar payı %2.3 e ulaşacaktır. Bunun gerçekleşebilmesi için ise 2023 yılına kadar makine sanayi için %17.8 lik bit birleşik yıllık büyüme oranı öngörülmektedir. 2023 senesine kadar makine sektörünün Türkiye ihracatındaki payının en az %18 e çıkması beklenmektedir. Bu yüksek hedefler nedeniyle makine sektörünün Türkiye nin orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörlere dönüşüm hedefi daha büyük bir önem kazanmaktadır. Bu olumlu gelişmeleri takiben, hemen hemen tüm alt sektörlerde makine üretimi sağlanmıştır. Ancak bu üretilen makineler standart yapıda makineler olup, çağın rekabetçiliğinin gerektirdiği yüksek teknoloji gereksinimini sağlayamamaktadır. Yüksek teknolojili makine üretimi halen çok sınırlıdır, hatta bazı sektörlerde tamamen yoktur. 14 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

3.3. Bursa Makine Sektörü Bursa da faaliyet gösteren sektörlerin makine odaklı sektörler olunması nedeniyle makine sektörü oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bununla beraber Bursa TR41 bölgesinin makine sektörü açısından yükselen değeri olma özelliğini taşımaktadır. ULUTEK ve BEBKA ortaklığında hazırlanan Metal ve Makine Sanayi Ar-Ge ve Teknoloji Değerlendirme Raporu na göre sektörde hizmet veren firmaların yetkinlik düzeyleri her yönden gelişmeye açıktır. Öncelikle, Bursa makine sanayinin en güçlü yönlerinden biri yüksek ihracat oranıdır. Firmaların %64.2 si ihracat yaparken, %35.8 i ise henüz ihracat yapmamaktadır. Bursa makine sanayi Ar-Ge ve teknoloji yeniliği açısından bir çok yönde yetersiz kalmasına rağmen, ihracat oranları oldukça yüksektir. İhracat yapılan ülkeler arasında ilk sırayı Avrupa Birliği ülkeleri alırken, ABD ve Arap ülkeleri bunu takip etmektedir. İhracat yapmayan firmaların sayısı KOBİ lerin büyüme potansiyelini ortaya çıkarmaktadır. Bursa Makine Sektör İhracatı 2008-2012 KOD ISIC ADI 2008 2009 2010 2011 2012 2911 İçten yanmalı motor ve türbin (uçak, motorlu taşı ve motosiklet motorları hariç) 7.2 10.0 0 0.3 1.1 2912 Pompa, kompresör, musluk ve vana 21.5 16.7 20.3 19.3 21.5 2913 Mil yatağı, Dişli, Dişli takım ve tahrik tertibatı 7.5 4.7 6.8 6.8 11.9 2914 Sanayi fırını, ocak ve ocak ateşleyiciler 3.7 0.3 0.4 1.5 0.5 2915 Kaldırma ve taşıma teçhizatı 23.5 16.4 19.8 25.2 23.7 2919 Diğer genel amaçlı makineler 40.3 30.9 46.3 61.4 52.6 2921 Tarım ve orman makineleri 5.4 4.9 4.8 6.5 7.6 2922 Takım tezgahları 390.0 198.7 233.1 292.2 310.5 2923 Metalürji makineleri 0 0 0.1 0.1 0.1 2924 Maden, taşocağı ve inşaat makineleri 153.5 57.3 109.5 185.4 122.8 2925 Gıda, içecek ve tütün işleyen makineler 12.2 8.9 8.9 6.3 7.4 2926 Tekstil, giyim eşyası ve deri işlemede kullanılan makineler 17.2 12.8 15.0 13.5 7.9 Toplam 682.0 361.7 465.2 618.4 567.5 Makine sanayi firmalarının sertifikasyon ve/veya standart belge sahibi olma oranı da ortalamanın üzerindedir. Firmaların %73.9 u sertifika veya standart belgeye sahipken %26.1 i herhangi bir belgeye sahip değildir. Sektör bu alanda gelişerek kaliteli üretim hedefini gerçekleştirebilir. Bunların yanı sıra, makine sektörünün en yetersiz kaldığı kısım olarak Ar-Ge ve teknoloji yetkinliği olmuştur. Firmaların %52.1 inde Ar-Ge biri- mi bulunurken, %49.7 sinde Ar-Ge birimi bulunmamaktadır. Bu yenilik ve gelişmeye dayalı bir büyüme gerektiren makine sektörü için pek iç açıcı bir tablo değildir. Ayrıca firmaların ulusal ve uluslararası desteklerden yararlanma oranları oldukça düşüktür. %34.5 desteklerden yararlanırken, firmaların geriye kalan %65.5 i herhangi bir destekten yararlanmamaktadır. Çoğunlukla ulusal desteklerden yararlanan firmalar, uluslararası desteklerden yok denebilecek kadar az ölçüde yararlanmıştır. www.btso.org.tr 15

4.MAKİNE KONSEY ÇALIŞMALARI 4.1.Arka Plan Bursa Ticaret ve Sanayi Odası, Makine Konseyi Atölye Çalışmasında, öncelikli sektörlerde sektör stratejilerini belirlemek üzere 18 konsey oluşturulmuştur. Bu konseylerin ilk toplantıları 2013 yılı Ekim ve Kasım aylarında katılımlı atölye çalışmaları şeklinde planlanmıştır. Konseylerden biri olan Makine Konseyi, strateji belirlemeye yönelik ilk toplantısını 5 Kasım 2013 tarihinde gerçekleştirmiştir. Atölye çalışmasına sektörde çalışan ya da sektörle ilişkili olan firma temsilcileri ile birlikte ilgili kamu kuruluşları, üniversite ve sivil toplum örgütlerinden 40 ın üzerinde temsilci katılmıştır. Makine Konseyi 1. çalıştayının amaçları; makine sektör stratejisine ilişkin temel amacı tespit etmek, sektörde avantaja çevirebilecek fırsatları belirlemek ve Bursa da sektörün gelişimi konusundaki sorunları ortaya koymak şeklinde nitelendirilmiştir. Ayrıca, fırsatla ve sorunlara yönelik müdahale alanlarını tespit etmek, fırsat ve sorunlardan yola çıkarak faaliyetleri belirlemek ve ortak anlayış ve bakış açısı geliştirmek de bu amaçların arasında yer almaktadır. Atölye çalışması yukarıda belirtilen amaçlara ulaşabilmek için altı bölümde tasarlanmıştır. 1. Genel Amacın Tespiti: Makine sektör stratejisi hazırlanmasına yön göstermek üzere ve Makine Konseyi nin de uzun dönemli misyonunu ifade eden bir genel amaç ifadesi katılımcıların görüşleri doğrultusunda kaleme alınmıştır. Buna göre, Makine konseyinin amacı, gerek firmalar arasında gerek firmalar-kamu kuruluşları-stk lar-üniversiteler arasında ortak çalışma anlayışını geliştirerek; teknolojik gelişimi, katma değeri yüksek üretimi ve bu ürünlerin tanıtımını destekleyerek; üniversiteler ve diğer eğitim kurumları ile işbirliği içinde sektör için gerekli nitelikli işgücünün gelişimine katkıda bulunarak ve firmaların mali ve fiziki kaynaklara erişimini kolaylaştırarak Bursa makine sektörünün iç ve dış pazarlardaki rekabet edebilirliğini güçlendirmektir. 2. Fırsatların Belirlenmesi: Fırsatların belirlenmesi strateji geliştirmenin en temel adımlarından biridir. Makine Sektöründe bu tespiti yapabilmek için katılımcılara sektörün Bursa da temel fırsatları/güçlü yönleri nelerdir? sorusu yöneltilmiştir. Metaplan kart tekniği yardımı ile yürütülen çalışmada sorunlar tespit edilmiştir. Çalışmada ortaya çıkan fırsat öbek başlıkları markalaşma, tecrübe, nitelikli iş gücü, sinerji, altyapı, teknolojik altyapı, koordinasyon, Bursa nın sanayi şehri olması olarak belirlenmiştir. 3. Sorunların Tespiti: Kabul edilebilir çözümlere ulaşabilmek için sorunların doğru tespit edilmesi gereklidir. Bu amaçla, katılımcılara Makine Sektörünün Bursa da gelişimini engelleyen/engelleyebilecek sorunlar ve zayıflıklar nelerdir? sorusu yöneltilmiştir. Sorun tespiti çalışması fırsatların be- 16 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Gereksimler Gereksimler Önceliklendirme lirlenmesi çalışması ile benzer bir yöntemle yürütülmüştür. Çalışmada ortaya çıkan sorunların başlıkları ortaklık kültürü, sektöre güven, teknoloji ve Ar-Ge, teşvikler, kurumsallaşma, insan kaynakları ve eğitim, rekabet, maliyetler, ulaşım, tanıtım, finansman ve iç pazar olarak sınıflandırılmıştır. 4. Müdahale Alanların Seçilmesi: Sektör stratejisinin müdahale alanlarının belirlenebilmesinde fırsatlar ve sorunlar temel alınmıştır. Bu amaçla fırsatlar ve sorunlar önceliklendirilmiş, katılımcıların da isteği doğrultusunda ilişkili konular bir araya getirilerek yeniden gruplandırılmıştır. Gruplama sonrasında oluşan müdahale alanlarının başlıkları insan kaynakları, eğitim, nitelikli iş gücü, markalaşma, kurumsallaşma, reklam-tanıtım- maliyetler, teşvikler, finansman, ortaklık kültürü, rekabet, teknoloji ve Ar-Ge dir. 5. Faaliyetlerin Belirlenmesi: Faaliyetlerin belirlenmesi amacıyla her bir müdahale alanı için bir alt grup oluşturulmuştur. Alt gruplar öncelikli fırsat ve sorunları da dikkate alarak faaliyetleri belirlemişlerdir. Belirlenen faaliyetlerde dikkate alınan hususlar hedef, performans göstergeleri, faaliyet, sorumlu kuruluş, iş birliği yapılacak kuruluşlar ve süredir. 6. Sonuçların paylaşılması: Alt gruplarda elde edilen sonuçlar ana grupta sunularak bütün katılımcıların diğer grupların çözüm önerilerinden haberdar olması ve katkı sağlamasına olanak verilmiştir. Takiben 13 Mart 2014 tarihinde bir konsey toplantısı daha düzenlenmiştir. Bu toplantıda aşağıda görseli yer alan modele göre önceliklendirme adımı gerçekleştirilmiştir. Modelin önceliklendirmeye konu öneriler adımı için ise ilk toplantının çıktıları kullanılmıştır. Sektörel Strateji Geliştirme Modeli Kaynak: Pera EEMEA Yerel, ulusal ve uluslararas bilgi kaynaklar Mevcut ve hedeflenen yetkinlik düzeyi Öneriler Uygulama Planı Gereksinim Analiz Sonuçlar Buna göre ilk toplantı sonucunda belirlenen öneriler içinden eylem niteliği taşıyanlar 4 ana gruba ayrılarak katılımcılara sunulmuştur. Bu gruplar sırası ile: (a) proje, (b) faaliyet, (c) eğitim ve (d) mevzuattır. Bu başlıklarda gruplanan eylem niteliğindeki öneriler yuvarlak masa toplantısında katılımcılar tarafından S.M.A.R.T [Özel, belirli - Ölçümlenebilir - Ulaşılabilir, başarılabilir - Makul, gerçekçi - Zamanı belirlenmiş] metodolojisi çerçevesinde tartışılmıştır. Bu cihette, bazı eylem önerileri tartışmalar sırasında birleştirilmiş, anlamları daraltılmış, alt eylemlere bölünmüş veya ifade biçimi yeniden derlenmiştir. İkinci toplantının temel hedefi BTSO yönetimince belirlendiği üzere 2015 yılı sonuna kadar gerçekleştirilecek 3 eylemin seçilmesidir. Buna göre (a) eylem olmadığı için ikinci çalışmada kısa listede yer almayan öneriler veya (b) zaman boyutu dikkate alınarak ikinci çalışmada orta ve uzun vadeli olarak konumlandırılan eylemler ise bu dokümanın ekinde toplu liste halinde sunulmuş olup BTSO nun sektörlere ilişkin diğer çalışmalarında girdi olarak değerlendirilecektir. 1 SMART: Specific, Measurable, Achievable, Realistic, Time-related. www.btso.org.tr 17

4.2. Bursa Makine Sektör Değerlendirmesi Makine 1. Çalıştayında, Bursa ilinin fırsat ve sorunlarının analizi yapılmış ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: FIRSATLAR Markalaşma Markalaşmak Tecrübe İhracat tecrübesi Nitelikli İş Gücü Kaliteli mavi yakalı çalışanlar (nitelikli iş gücü) Bilgi birikimi Genç, eğitimli, dinamik iş gücüne sahip olmak Sektörde uzman eleman istihdamına önem vermek Üniversitelerimiz ve eğitim olanaklarımız Sinerji Her iş kolunda uzman firma ve yetişmiş eleman bulunması Gelişmiş sektörel alt yapı ve yan sektörlerin mevcut olması Bursa nın, makine üreticilerinin bir arada bulunduğu iyi bir merkez olması ve yan sanayisi gelişmiş bir şehir olması Mevcut sinerjinin büyümesi Bursa da kümelenmeye müsait makine imalat sektörünün varlığı Makina tasarımı ve üretiminde uzmanlaşmış olma, saç işleme makineleri vb. Rekabetin getirdiği daha yüksek kalitede makine imal etme zorunluluğu. Teşvik, pazar Altyapı Uluslararası rekabete haiz, hazır ve gelişmiş alt yapı Bursa makine sanayi sektörünün, Türkiye geneline kıyasla daha köklü bir altyapıya sahip olması Mevcut yapıyı Ar-ge ve inovasyona dayalı ileri teknoloji üreten sanayi yapısına dönüştürmek için üniversite - sanayi iş birliğinin sağlanması Beş boyutlu 5D CNC işleme merkezi imal edecek altyapının mevcut olması Teknolojik Altyapı Katma değeri yüksek teknolojik ürünlerin üretimini yapabilmek için bilgiye yatırım yapılması Teknolojik altyapı gücü İlimizde makine sektörünün daha güçlü olması açısından Ar-Ge merkezlerinin kurulması Koordinasyon Lider konudaki tecrübe ve mevcut yatırımları koordine edebilme imkanı Sanayi ile işbirliği içinde olan yerel yönetim Koordinasyon Lider konudaki tecrübe ve mevcut yatırımları koordine edebilme imkan Sanayi ile işbirliği içinde olan yerel yönetim Sanayi Şehri Sanayi şehri olmanın getirdiği bilgi birikimi Makine imalat sektöründe bilgi ve deneyim birikimi olan firmaların mevcut olması. 18 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

SORUNLAR Ortaklık Kültürü Çok ortaklı şirketlerin sayısının az olması Firmalar arası diyalog ve iş geliştirme çalışmalarının zayıf olması Birlikte iş yapma kültürünün olmaması Ortak strateji geliştirme ve iş bölümünün yapılmaması. Uygulamada mevcut eğitim eksikliği ve beyaz yaka altındaki ekiplerin yeterli olmaması Sektöre Güven Kamunun ve vatandaşın Türk Malı makinelerine olan güven eksikliği Teknoloji ve Ar-Ge Makine imalatında teknolojik gelişim sağlayacak, yüksek teknolojinin üretilmemesi Ar-Ge ve inovasyona gerekli yatırımların yapılmaması Katma değeri yüksek üretime ağırlık vermemek Teşvikler Kamunun ve vatandaşın Türk Malı makinelerine olan güven eksikliği Teknoloji ve Ar-Ge Makine imalatında teknolojik gelişim sağlayacak, yüksek teknolojinin üretilmemesi Ar-Ge ve inovasyona gerekli yatırımların yapılmaması Katma değeri yüksek üretime ağırlık vermemek Kurumsallaşma Kurumsallaşmanın tam olarak sağlanamaması Firmalarda yenilikçi sistemlerin eksikliği Aile şirketlerinin kurumsallaşma sırasında yaşadıkları sıkıntılar İnsan Kaynakları Ve Eğitim Yüksek ve orta teknoloji alanında yetişmiş insan kaynağı eksikliği Yazılım, bilgisayar mühendisliği eksikliği Makine-kimya-termodinamik ve elektroniğin kombinasyonu olan proses mühendisliğinin üniversitelerimizde başlatılmamış olması Düşük kar marjı İstanbul ve Ankara daki kadar nitelikli üst düzey beyaz yakalı çalışanın olmaması Meslek liselerinde yeterli eğitim verilememesi Yetersiz mühendis istihdamı ve katma değeri düşük ürün üretimi Rekabet Yüksek ve bilinçsiz rekabet Haksız rekabet (üretim alanında) Denetim mekanizmalarının uluslararası standartlarda çalışmıyor olması Yurtdışından gelen ithal ürünler Benzer ürünler imal eden sektör paydaşlarının ortak hedefler doğrultusunda eş güdümlü çalışmaması İkinci el makine ithalatı Maliyetler Yüksek enerji maliyetleri Ulaşım Yeterli ulaşım alt yapısının mevcut olmaması ( hava ve demir yolu) Tanıtım Makine fuarlarının tanıtım eksikliği nedeniyle yeterince etkin olmaması Sektörün tanıtımına yönelik güçlü bir yapının olmaması Dünya pazarına açılmak için uygun bir pazarlama noktası olmaması Finansman Kredi sorunu, büyük işlemde teminat mektubu temini sırasında yaşanan zorluklar Sermaye yetersizliği İç Pazar İç pazarın ve çevre pazarlarının yetersiz olması (ölçek ekonomisi) www.btso.org.tr 19

4.3. Eğitim Konseyi Yuvarlak Masa Toplantısı Bulguları Makine Sektör Konseyinin 1. Atölye çalışmasında 2023 yılına kadar gerçekleştirilmesi hedeflenen 18 faaliyet belirlenmiştir. 2. Tur yuvarlak masa toplantısında 2015 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi öngörülen 3 eylem seçilmiştir. Bunlar sırası ile: Makine İhtisas OSB Kurulması Bursa Makine Sektöründe mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışması yapılması Stratejik Teknoloji İzleme Biriminin Kurulması Aşağıdaki bölümde eylemler için kavramsal tasarım önerisi dünya örnekleri de göz önünde bulundurularak sunulmuştur. 4.3.1.Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Kurulması Bursa da önemli bir sanayi kolu olan Makine sanayi için ana ve yan sanayi ile diğer yardımcı unsurların kümelenme yaklaşımı ile bir arada faaliyet gösterecekleri bir makine ihtisas organize sanayi bölgesi kurulması önerilmektedir. Bu eylem başlığına ilişkin tanımlar aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesinin Kurulması BTSO Makine Konseyi TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, İlçe Sanayi ve Ticaret Odaları, Şehir Üniversiteleri, BEBKA 2016 yılı ilk çeyreği TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Sanayi Bölgesini ilan etmesi Alt Performans Göstergeleri Konsey bünyesinde alt çalışma grubunun kurulması İhtiyaç raporunun hazırlanması Sektör katılımcılarının tespiti ve müteşebbis heyetin oluşturulmasıi Potansiyel Bölgelerin belirlenmesi TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına başvurulması 20 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Makine sanayi 2023 yılı için 100 milyar dolar ihracat hedefi ile Türkiye ekonomisinde öncelikli bir konuma sahip bulunmaktadır. Bursa da makine sanayinde önemli üretici şehirlerden biridir ve makine sanayi Bursa ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Makine sanayinde 100 milyar dolar ihracat hedefine ulaşılabilmesi için Bursa dan yapılan makine ihracatının 15 milyar dolara yükselmesi gerekmektedir. Bursa nın 2023 yılı için koyduğu 75 milyar dolarlık ihracat hedefinin yüzde 20 sini makine ihracatı oluşturacaktır. Bursa da yüksek büyüme potansiyeline sahip olan makine sanayinin gelişme eksenlerini yeni yatırımlar, yüksek katma değerli üretim, araştırma-geliştirme faaliyetleri, ana-yan sanayi işbirlikleri, üniversite-sanayi işbirlikleri ve kümelenme oluşturmaktadır. Bursa da makine sanayinin 2023 yılı hedeflerine ulaşabilmesi ve buna yönelik gelişme eksenlerinin sağlıklı çalışabilmesi için mekansal ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir. Mekansal ihtiyaç yeni yatırımların yapılabilmesi, kümelenme sağlanabilmesi ve modern lojistik altyapıya ve olanaklara sahip olunabilmesi için ortaya çıkmıştır. Kurulması önerilen makine ihtisas organize sanayi bölgesi bu ihtiyaçları karşılayacaktır. Bölgenin ihtisas organize sanayi bölgesi olarak kurulması ile ihtisas sanayi bölgelerinin ilave olanaklarından da yararlanmayı sağlayacaktır. Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesinin Özellikleri Ana ve yan sanayi birlikteliği Ana ve yan sanayinin ortak ürün standardı ve kalite tesisi ile ürün geliştirme projeleri Tamamlanmış altyapı; enerji, arıtma, kanalizasyon, atık su, su, depolama, ulaştırma, Lojistik altyapısı ve olanakları; demir yolu, kara yolu, liman ve havaalanı bağlantıları Teknoloji geliştirme merkezleri, ARGE merkezleri, Teknoloji Transfer Ofisleri Eğitim Kurumları; meslek yüksek okulu, meslek lisesi vb Ortak test ölçme ve standart merkezleri Yazılım, eğitim, finansman vb firmalar ile kamu kurumları ofisleri Gümrük ve antrepo olanakları Rekabet öncesi işbirliği programı olanakları 4.3.2.Bursa Makine Sektörü nde mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışması Önceliklendirme toplantılarında üzerinde durulan diğer bir konu da Bursa Makine Sektöründe mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışmasının yapılmasıdır. Önceliklendirme çalışması sırasında seçilen bu eylem başlığının tanımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Bursa Makine Sektörü nde mevcut Ar-Ge ve İnovasyona yönelik Ur-Ge çalışması BTSO Makine Sektör Konseyi Hizmet sağlayıcı firmalar, şehir üniversiteleri 2015 yılı ikinci çeyreği Sonuç raporunun sunulması Alt Performans Göstergeleri Firma envanteri oluşturulması Hizmet Sağlayıcı Kuruluşun Belirlenmesi Saha çalışmasının tasarımı ve uygulaması Sonuç raporunun oluşturulması www.btso.org.tr 21

Firmaların Ar-Ge ve İnovasyon Yetkinlik Düzeyinin Belirlenmesi Kavramsal Tasarımı Bursa Makine Sektörü için gerçekleştirilmesi planlanan projede öncelikle sektörde faaliyet gösteren tüm firmaların envanteri çıkartılarak ihtiyaç analizinin kapsamı belirlenecektir. Takiben hizmet sağlayıcı kuruluşun belirlenmesi gereklidir. Bu aşamada Ar-Ge ve İnovasyon yetkinliğinin tespitine yönelik uluslararası metodolojilerin kullanımı karşılaştırmalı bir durum tespiti için tercih edilebilir. Takiben anılan çalışmaya özgü metodolojinin seçimi ve anket çalışmasının tasarımı gereklidir. Yine bu aşamada firmaların kendilerini değerlendirdikleri bir yöntem yerine uzmanların firmalar ile temas halinde ve onları değerlendirdikleri bir yöntem daha sağlıklı sonuçlar verecektir. Uygulama aşamasını takiben sonuçların bir konsey toplantısı ile paylaşımı bundan sonra atılacak adımlar için (örneğin uluslararası örneklerde de görüldüğü üzere mevcut yetkinlik düzeyinin geliştirilmesi için mentörlük desteği) faydalı görülmektedir. Aşağıdaki görsel platformun uygulama planını özetlemektedir: Firmaların Ar-Ge Ve İnovasyon Yetkinlik Düzeyinin Belirlenmesi Uygulama Planı 22 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

4.3.3. Stratejik Teknoloji İzleme Birimi Kurulması Sektörde uluslararası rekabetçiliğin korunması açısından teknolojik gelişmelerin düzenli bir biçimde takip edilerek stratejilerin bunlara uygun biçimde yenilenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu cihetle Stratejik Teknoloji İzleme Birimi Kurulması önerilmektedir. Önceliklendirme çalışması sırasında seçilen bu eylem başlığının tanımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.. Eylem Sorumlu Kuruluş İlgili Paydaşlar Süre Ana Performans Göstergesi Stratejik Teknoloji İzleme Biriminin Kurulması BTSO Makine Konseyi T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Şehir Üniversiteleri, BEBKA 2015 yılı ikinci çeyreği 2014 yılı raporunun Konseye sunulması Alt Performans Göstergeleri Konsey bünyesinde çalışma grubunun kurulması Çalışma Kapsamının Belirlenmesi Hizmet sağlayıcı kurumun belirlenmesi Uluslararası İnceleme Sonuçlarının Değerlendirileceği Çalıştay Düzenlenmesi Raporun Sunulması Kurulacak bilgi biriminin öncelikleri sosyal, teknolojik, ekonomik, ekolojik, politik ve kültürel değişimler doğrultusunda trendlerin ve değişimin itici güçlerinin analiz edilmesi, teknoloji ve inovasyon alanlarında ortaya çıkabilecek yeni ürün ve hizmetlere ilişkin istihbarat (technology intelligence) çalışmaların yapılması, gelecek senaryolarının geliştirilmesi ve öncelikli bilim, teknoloji ve inovasyon alanlarının belirlenmesi, bu doğrultuda gerekli üretim ve hizmet alanlarının tanımlanması ve bunları destekleyecek bilim, teknoloji ve inovasyon faaliyetlerinin geliştirilmesi, Bursa genelinde üniversiteler/ enstitüler içerisindeki araştırma kapasitesinin ve sanayi-üniversite ilişkilerinin analizi ve yukarıda geliştirilmekte olan senaryolar içerisinde bu kapasitenin maksimum kullanımı sağlanarak sanayinin Ar-Ge çalışmalarında etkinliğin arttırılması, gelecekte ortaya çıkabilecek fırsatlar doğrultusunda saptanan yeni teknoloji alanlarında çalışacak araştırmacı ve firmaların bir yol haritası doğrultusunda tanımlanması ve kaynakların optimizasyonunun sağlanması, altyapısı gelişmiş fakat özgün ürünü olmayan firmaları, aftermarket manufacturer veya OEM sıfatından çıkarıp teknoloji firması haline dönüştürülmesine odaklanılması olacaktır. Bu şekilde hem dünyada, Türkiye de ve Bursa da teknoloji talebinin belirlenmesi ve bunları karşılayacak ya da ötesine geçecek teknoloji arzının sanayi kapsamında oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda uygun bir kavramsal tasarım önerisi öncesinde İngiltere de Department of Business, Innovation and Skills tarafindan yapılan çalışmalar vaka olarak incelenmiştir. www.btso.org.tr 23

Foresight Projesi Bursa da oluşturulması planlanan sisteme örnek teşkil etmesi açısından Foresight Projesi incelenecektir. İngiltere hükümetinin 1994 yılında Development of Business, Innovation and Skills dairesi tarafından başlatılan proje, halen sürdürülmektedir. Ülkenin sektörel durumunu ortaya koyan raporlar hazırlamayı hedef koyan proje, hükümetin gelecek atılımlarını ve stratejilerini planlamasında büyük rol üstlenir. Bazı Foresight Çalışmaları Foresight İngiliz Hükümeti nin sağladığı bilgilere dayanarak ve sektör ile üniversitelerle yakinen çalışarak geçmişe dayalı verilerin incelenmesiyle geleceğe dair 20 ila 80 yıllık sektör stratejileri ve ilerleme raporları hazırlamaktadır. Bunun yanı sıra 5 veya 10 yıllık hedefler gibi daha kısa süreçler için de ilerleme raporları hazırlanarak sürdürülebilir büyüme sağlanması hedeflenmektedir. Bugüne kadar İngiltere nin bir çok sektörü ile ilgili çalışma yapmış olan projenin bu araştırmalara dayalı olarak büyük bir fona erişimi vardır. Bugüne kadar tekstil, teknoloji, bilgi ve iletişim sistemleri, enerji vb. bir çok sektöre dair gelişme raporları hazırlayan proje, öğrenme süreçleri gibi insana dayalı konular üzerine de çalışmalar yapmıştır. Proje kapsamında yayınlanan son rapor İmalat Sektörü nün Geleceği (Future of Manufaturing) 2013 yılının Ekim inde sektör hizmetine sunulmuştur. Foresight projesi ile sektör ve devlet arasında devamlı bilgi akışının sağlanması planlanmaktadır. Sürekli olarak yapılan çalışmalar ve Kaynak: İngiltere Hükümeti Web Sayfası hazırlanan alt komisyonlar sayesinde devlet her sektörden periyodik olarak haber ve veri akışı sağlamakta, aynı zamanda bunları projelere ve raporlara dökerek sektörün bir nevi ihtiyaç analizini yaparak bunları sektöre geri aktarmaktadır. Aynı zamanda devlet çatısı altında sektörün ileri gelenleri ile akademik kadroyu bu geri aktarım sayesinde bir araya getirerek akademi ve özel sektörün bilgi seviyelerinin eşit tutmayı sağlamakta, böylece yenilikçi büyüme açısından sürece hız kazandırmayı amaçlamaktadır. Stratejik Teknoloji İzleme Biriminin Kurulması Kavramsal Tasarım Bursa için önerilen yapı, Foresight projesine benzerlikler taşımaktadır. İl ölçeğinde kurulacak benzer bir bilgi ağı ile sektördeki gelişmelerin akademi, kamu ve özel sektör arasında paylaşılması ve bu bilgi akışı sayesinde teknolojik gelişmelerden ilk elden haberdar olunması ile sektör aktörlerinin kurumsal stratejilerinde destek sağlanması hedeflenmektedir. Ayrıca bu proje başarıya ulaştığı takdirde öncelikle il genelinde diğer sektörlerin büyüme modellemesine, daha sonra ise TR41bölgesinin modellemesine örnek teşkil edebilecek nitelikte olacaktır. Stratejik İzleme Biriminin Kurulması eyleminin alt adımları aşağıda önerilmiştir: BTSO Makine Sektörü nün süreli bir alt çalışma grubu olarak kurulacaktır. Eş başkanlığını konsey eş başkanları yürütecektir. Sekretaryası BTSO tarafından yürütülecektir. Takiben çalışma grubunun teknoloji izleme faaliyeti kapsamının belirlenmesi için bir çalışma toplantısı düzenlemesi ve farklı 24 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

ulusal ve uluslararası örneklerde dikkate alınarak çalışma süre ve kapsamını belirlemesi önerilmektedir. Ardından seçilecek kapsam dahilinde uygun bir hizmet sağlayıcı kuruluştan hizmet alınmasında fayda görülmektedir. Hizmet sağlayıcının belirlenen kapsam dahilindeki uluslararası teknolojik gelişmeleri takip edebilecek altyapıya sahip olması beklenir. Hizmet sağlayıcının iç çalışmaları akabinde Konsey tarafından düzenlenecek bir çalıştay ile sonuçların paylaşımı ve Konsey üyelerinin geri bildirimi önerilmektedir. Muhtemel geri bildirimleri takiben tamamlanacak olan raporun BTSO ya teslimi ve kamuoyu ile paylaşımı yapılacaktır. Sürdürülebilirlik adını çalışmanın hangi periyotlar halinde tekrarlanacağı Konsey tarafından belirlenmelidir. Aşağıdaki görsel platformun uygulama planını özetlemektedir: www.btso.org.tr 25

5.EKLER 5.1. 2023 Yılına Kadar Önerilen Faaliyetler Faaliyet 1 Sorumlu Kuruluş Performans Göstergeleri Faaliyet 2 Sorumlu Kuruluş Açıklamalar Meslek yüksekokullarının 2. yılının işletmelerde tecrübelendirilmesi. Ara eleman yetiştirilmesi Üniversiteler (Rektörlük) BTSO, BUSİAD İşe alınan meslek yüksekokulu mezunlarının sayısının artması (memnuniyet anketleri) Sanayinin ihtiyaç duyduğu elemanlar için üniversitedeki sürekli eğitim merkezi ile eğitim almaları sağlanması İşletmelerde çalışan elemanların iş kalitelerinin arttırılması Üniversiteler BTSO, BUSİAD İşletmelerde çalışanlara mesleki ve teknik eğitimleri ilerletmeleri için çeşitli kurslar verilmelidir. Faaliyet 3 Sorumlu Kuruluş Fabrikalarda uygulamalı eğitimin arttırılması. Fabrikalara gezilerin düzenlenmesi (öğrenciler için) BTSO Üniversiteler Faaliyet 4 Sorumlu Kuruluş Lisans ve ders programlarının sanayicilerle irtibatta olacak şekilde düzenlenmesi Daha iyi mühendis yetiştirmek için ders programlarının geliştirilmesi. Üniversiteler BTSO, BUSİAD 26 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi

Faaliyet 5 Sorumlu Kuruluş Yurtiçi ve yurtdışı fuarlarda ilgili alanlarda öğrencilerin fuarlara katılımının sağlanması Öğrencilerin bilgi ve görgülerinin arttırılması İlgili sanayi kuruluşları Üniversiteler Faaliyet 6 Sorumlu Kuruluş Uluslararası veya ulusal yapılan sözleşmelerin teminat olarak kabul edilmesinin sağlanması Anahtar teslim imalat yapan işletmelerin teminat sorununun çözülmesi BTSO Bankacılık Sistemi, Kamu kurumları, SİAD lar Faaliyet 7 Sorumlu Kuruluş Yatırım makinası satan işletmelerin yatırım makinasının teminat olarak kabul edilmesini sağlamak ve müşteriye finansman desteğinin sağlanması. Yatırım makinası satan işletmelerin teminat sorununun çözülmesi. BTSO Bankacılık Sistemi, Kamu kurumları, SİAD lar Faaliyet 8 Sorumlu Kuruluş Yurtiçi satışlarda ticari çeklerde uygulanan yaptırımların arttırılmasına yönelik konu ile ilgili kurumlarla işbirliği yapılması ve talebin ilgili kamu kurumlarına iletilmesi. Ticari çeklerin karşılıksız çıkması konusunda yaşanan sorunların çözümü BTSO İlgili Bakanlıklar Faaliyet 9 Sorumlu Kuruluş Yatırıma yönelik alım satımı yapılan makinaların yatırım olarak görülmesi ve yurtiçinde KDV oranının düşük tutulması, ihracatta ise KDV miktarının %50 si kadar teşvik verilmesinin sağlanması. Teşvik sisteminin geliştirilmesi T.C. Maliye Bakanlığı, T.C. Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı Özel sektör Faaliyet 10 Sorumlu Kuruluş Nitelikli personel ya da teknik eleman istihdamında vergi ve sigorta teşvikinin arttırılması için ilgili kurumlara başvurulması. Teşvik sisteminin geliştirilmesi BTSO T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı www.btso.org.tr 27

Faaliyet 11 Sorumlu Kuruluş Konusunda uzman kişilerden destek alarak BTSO da makine sektörüne yönelik markalaşma konusunda bilgilendirme seminerinin düzenlenmesi. Söz konusu seminerde marka alım desteği konusunda bilgilendirme yapılması Markalaşma konusunda bilgi düzeyinin arttırılması BTSO Özel sektör temsilcileri, ilgili danışmanlık firmaları, T.C. Ekonomi Bakanlığı Faaliyet 12 Sorumlu Kuruluş - Alt sektörlerin belirlenmesi. - İhtiyaç analizi yapılması. - Ortak paydaların belirlenmesi. (Ar-Ge vb. desteklerin alınması için gerekli çalışmaların başlatılması.) Kümelenme çalışması BTSO Makine Konseyi Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) Faaliyet 13 Sorumlu Kuruluş ülke çalışmalarının yapılması. Uluslar arası fuarlara katılım. (Çin, Japonya, Taiwan gibi) pazar çalışması BTSO Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Makine Tanıtım Grubu, Orta Anadolu Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği (OAİB), Makine İmalatçıları Birliği (MİB), Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Makine Tanıtım Grubu, Orta Anadolu Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği (OAİB), Makine İmalatçıları Birliği (MİB), Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Faaliyet 14 Sorumlu Kuruluş Açıklama - Ortak PR çalışmaları. - Eş güdümlü tanıtım ve reklam faaliyetleri - Uluslararası fuarlarda Bursa makine sektörü tanıtımı - Bursa-makine-kalite üzerine logo çalışması - Bursa Makine Portalı oluşturulması. Sektör envanteri oluşturulması ve sürekli yaşayan bir web sitesinin kurulması Bursa makine sektörü kalite imaj çalışması BTSO Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), Makine Tanıtım Grubu, Orta Anadolu Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği (OAİB) Makine denildiğinde akla Bursa nın gelmesi sağlanması. Made in Bursa vb. ürünlere konulması. 28 BTSO Makine Sektör Raporu ve Yerel Makine Stratejisi