Türkiye küçük Millet Meclisleri Haziran 2014 O.P. Raporu 1 1 Soma nın ardından İş Güvenliği www.tkmm.net
2
Ortak Paydalar 1-176 sayılı ILO Sözleşmesi imzalanmalı ve her sektörde taşeronlaşma yasaklanmalı 2- İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuat; yazılı metin olarak kalmamalı, uygulamaya geçirilmeli 3- Mevcut her iş dalı için ilgili denetim birimleri eğitimli ve bağımsız olmalı, kadro sayısı olarak da düzenli denetim yapabilecek yeterlilikte olmalı Hazırlayan: Cemil Altay Türkiye küçük Millet Meclisleri Koordinatörü Raporda yer alan görüşler TkMM katılımcılarına aittir. TkMM Girişimi, Uncular Cad. 28/2, TR- 34672 İSTANBUL 3
Panorama Yasama döneminin tatile girmesiyle, TkMM olarak yaptığımız toplantılarda Ekim 2014 e kadar verilen aradan önce, Haziran toplantılarımızı yaptık. 13 Mayıs ta yaşanan Soma Faciası, her ne kadar ardından desek de, hem öncesi hem sonrası hem de diğer iş kollarındaki kazalar ve ilgili yasalar çerçevesinde Haziran 2014 TkMM Toplantıları nın genel gündemi; Soma nın ardından, İş Güvenliği oldu. Yerel seçimlerin sonrası, Cumhurbaşkanlığı Seçimleri derken, Soma daki 301 işçinin yaşamını yitirdiği faciayla hem siyaset, hem sivil toplum hem de basın olarak her renkten ve vasıftan insan, farklılığını bir kenara bırakıp bu acıya ortak olmaya, acıyı paylaşarak azaltmaya çalıştı. Ancak sorumluların ortaya çıkarılmasındaki gecikmeler, maden ocağındaki yetkililerin günler sonra açıklama yapması ve yapılan açıklamanın kamuoyunu tatmin etmemesi farklı kesimlerden eleştirileri de beraberinde getirdi. 4
Facia yaşanmadan önce önlem alınması için verilen soru önergesi ve bunun reddedilmesi, bölgeye belli bir süre medyanın alınmaması, konu hakkında Çalışma Bakanı nın değil de Enerji Bakanı nın bilgilendirme yapması, yaşamını yitiren işçi sayısındaki yapılan bilgilendirmelerin polemiğe sebep olması da ülke geneline yayılan anma ve facianın sorumlulularının bulunması için yapılan yürüyüşlerin tansiyonunu yükseltiyordu. Ve Soma ya giden Başbakan ın karşılaştığı protesto, protesto yapanlardan birinin Başbakan Müsteşarı tarafından tekmelenmesi ve bunlara eklemlenen siyasi ve hukuki kurumların belirsiz ve yetersiz açıklamaları, acıyı yaşayan ve paylaşanların önceki dönemlerden kalan mirasla kutuplaşmalarına sebep oldu. Bu atmosferde yapılan Haziran Toplantıları nda İş Güvenliği gündemi konuşulurken ilk eleştirilerden biri de, konu başlığı olan İş Güvenliği oldu. Gündemin İş ve İşçi Güvenliği olarak düzeltilmesini isteyen katılımcıların duyarlılığına saygılı olmakla birlikte, konuyla ilgili düzenlemeleri içeren yasanın 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu adını taşımasının bizi ister istemez bu adı kullanmaya yönelttiğini belirtmeliyiz. 5
19 ilde yapılan toplantılarda kurulan diyaloga yön veren başlıklar; yasa yapıcıların duruma maddi ve manevi yaklaşımı, uzmanların denetimi ve bu denetimlerin güvenilirliği, sendikaların sorumluluğu, basının duyarlılığı ve tarafsızlığı üzerine olurken, bu hem tutanakların iskeletini oluşturdu hem de ortak paydanın çerçevesini belirledi. ***** TkMM olarak Haziran ayında aktif olan 22 ilden 19 unda toplantı gerçekleştirdik. Adana, Ağrı ve Iğdır kmm toplantıları iptal olurken, milletvekilleri katılımı Ankara, Mersin ve Bodrum ile sınırlı kaldı. Sivil toplum katılımının yüksek olduğu, milletvekilleri koltuklarının ise 3 il dışında boş kaldığı Haziran 2014 Toplantıları nda Bodrum kmm de Prof. Dr. Nurettin Demir (CHP- Muğla), Mersin kmm de Prof. Dr. Aytuğ Atıcı (CHP- Mersin) Ankara kmm de ise Muzaffer Yurttaş (Ak Parti- Manisa) ve Cemalettin Şimşek (MHP- Samsun) vekil koltuklarını doldurdu. 6
Sadece Soma mı? Tersaneler, İnşaat... Sadece Taşeron Sistemi Haziran 2014 te yapılan toplantılarımızda katılımcılarımızın buluştuğu ilk ortak payda, Soma Faciası nın ardından soruların tutarlı bir şekilde cevaplanamadığı iki kısımda yoğunlaştı. Denetimin lafta kalması ve taşeronlaşmanın getirdiği sonuçların kaçınılmaz sonucu olarak; sorumluların, kimin çalıştığının, nasıl çalıştığının ve kaç kişi çalıştığının bir türlü kamuoyunu tatmin edecek netlikte olmaması. Aslında bu iki başlıkta görüş bildiren katılımcılarımızın çoğu, eleştirilerini yasa yapıcıların ve yürütücülerin yani devletin üzerinde yoğunlaştırdı ve katılımcılarımız ilk olarak; 176 sayılı ILO Sözleşmesi imzalanmalı ve her sektörde taşeronlaşma yasaklanmalı görüşünde birleşti. Meclis te de bu konuda düzenlemelerin yapılacağı açıklansa da, bazı katılımcılar, bu düzenlemelerin uygulamaya geçmesine kuşkulu yaklaşıyor. Bu, katılımcılarımızın altına girmeye başladığı büyük şemsiyenin, yani ikinci ortak paydanın da kapısını açıyor. Sistem aynı olduğu sürece; yasa en iyi yasa olsa bile, sonucun değişmeyeceği, her iş kolunda kazaların devam edeceği öngörüsü çoğu katılımcımız tarafından dile getirildi. 7
Önce Uygulanabilen İş Güvenliği Böylelikle kmm toplantılarında farklı açılardan yaklaşımlarla ulaşılan ikinci uzlaşı ise şöyle: İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuat; yazılı metin olarak kalmamalı, uygulamaya geçirilmeli Toplantılarda bazı katılımcılar; sorumluların hükümet ve Başbakan Erdoğan olarak gösterilmesini, hatalı ve gerçeği saptıran bir durum olarak değerlendirdi. Ancak bu görüşteki katılımcılardan; iktidar kanadında sıkça dile getirilen, ölümler bu işin fıtratında var değerlendirmesini destekleyecek yönde görüş bildiren olmadı ve önce tedbir sonra tevekkül e vurgu yapılması da, ortak paydanın sinyallerini veriyordu. Muhalif görüş bildiren katılımcılarımız da önce tedbire vurgu yaparken, bunun yasal zeminde çok mükemmel olmasının yeterli olmadığını belirtti. Lakin burda yasanın uygulanabilirliği ve kimler tarafından nasıl uygulandığı konusunda katılımcılarımız diğer ortak paydada buluştu. Faciadan sonra ortaya çıkan ve Türkiye genelindeki tablo hakkında da fikir veren işletme denetimleri ve denetimi yapanların durumu, toplantıya katılan bir uzmanın şu sorusundan sonra şekillendi: Acaba kaç iş güvenliği uzmanı işvereni olan patronunu ihbar edebilir ki? 8
Mevcut her iş dalı için ilgili denetim birimleri eğitimli ve bağımsız olmalı, kadro sayısı olarak da düzenli denetim yapabilecek yeterlilikte olmalı Sendikasızlık sorunu mu, işsizlik sorunu mu? Katılımcılar Önce uygulanabilen İş Güvenliği noktasında birleştiler ama sendikalar, basın ve işçiler söz konusu olduğunda, görüşlerde farklılıklar ortaya çıktı. Sendikaların sadece toplu sözleşme dönemlerinde ve zam elde etmek amacıyla çalışıp onun dışında ortada görünmediğini söyleyen katılımcılara karşı bu görüşü paylaşmayanlar, işçilerin örgütlenme konusundaki istatistiklerini ortaya koydular. Sebebin sendikaların etkisizliği mi, yoksa işçilerin bu konudaki duyarsızlığı mı, bu konuda uzlaşı çıkmadı. Bazı katılımcılarımız da işsizlik sorununa ve ucuz iş gücü yaratılmasına vurgu yapıp, Devlet Denetleme Kurulu nun hazırladığı rapordan yola çıkarak başka bir noktaya dikkat çekti: Çalışan iş güvenliği istemiyor, iş istiyor 9
Yaşanan facianın, istatistiklere indirgendiği ve basının sadece çoklu ölümlerde buna gündemde yer vererek, facianın büyüklüğünün basının yarattığı hüzün ikliminde kaybolduğunu vurgulayan katılımcılarımız da yok değildi. Haziran 2014 Toplantıları nda konuşulan yerel gündemlerde ise illere özgü, işsizlik sorunu, elektrik sorunu, özelleştirme ve kuraklık konuları yer aldı. Diyarbakır kmm; ülke gündeminde de yer alan, çocuklarının PKK tarafından dağa götürüldüğü gerekçesiyle oturma eylemlerini sürdüren aileleri yerel gündemde konuştu. Yerel gündemlerde ele alınan konularda yerinden yönetimin önemi tekrar dile getirilirken, çoğu sorunda yazılı mevzuatın uygulamaya geçmemesinden yola çıkarak bazı katılımcılar; bu uygulanabilirlik sorununun, sadece İş Güvenliği ile sınırlı kalmadığına da dikkat çekti. 10
11
Sayılarla TkMM Haziran 2014 Forum toplantıları Gerçekleşme sayı ve oranları: Yapılması gereken toplantı sayısı: 22 Gerçekleştirilemeyen toplantı: 3 Yapılan toplantı sayısı: 19, toplantı gerçekleşme oranı: % 86,3 Sivil Toplum katılımı: Olması gereken sivil toplum katılımcı sayısı: 380 Toplam sivil toplum katılımcı sayısı: 193, % 50,7 Seçilmişlerin katılımı: Katılması gereken milletvekili sayısı: 146 Katılan toplam milletvekili sayısı ve oranı: 4, % 2,7 Katılması gereken belediye başkanı sayısı: 19 Katılan toplam belediye başkanı sayısı ve oranı: 0 Kolaylaştırıcı ağırlayan belediye sayısı ve oranı: 2, % 10,5 Medya ilgisi: Toplantılara katılan medya muhabiri sayısı toplam: 30 Toplantı başına düşen medya muhabiri sayısı: 2 Toplantılara kim ev sahipliği yaptı? Ev sahipliği yapan belediyeler ve oranı: 12, % 63,15 Ev sahipliği yapan meslek odaları ve oranı: 1, % 5,2 Ev sahipliği yapan STÖ sayısı ve oranı: 6, % 31,5 Ev sahipliği yapan sendika sayısı ve oranı: 0, % Sivil toplum bileşenlerinin katılım oranları: Katılımcı meslek odaları sayısı: 12, % 6,21 Katılımcı sendika sayısı: 30, % 15,5 Katılımcı dernek/vakıf/girişim sayısı: 151, % 78,2 İzleyiciler: İzleyici olarak katılanlar: 184 Kanaat Önderleri: 37 12