ORTAK DERSLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I Okutman Ahmet AKŞAR 1
Ünite: 6 İZMİR İN İŞGALİ, İŞGALLERE KARŞI TÜRK MİLLETİ NİN TEPKİSİ Okutman Ahmet AKŞAR İçindekiler 6.1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)... 3 6.2. İZMİR İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919)... 3 6.3. SALTANAT ŞÛRASI (ŞÛRA-YI SALTANAT) (26 MAYIS 1919)... 4 6.4. İŞGALLER KARŞISINDA TÜRK MİLLETİ NİN TEPKİSİ... 4 6.4.1. Rumlar... 4 6.4.2. Ermeniler... 5 6.4.3. Musevîler... 6 6.4.4. Milli Cemiyetler... 6 6.4.5. Milli Varlığa Düşman Kuruluşlar... 7 6.5. KAYNAKÇA... 9 2
6.1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) Mütarekeler döneminden iki-iki buçuk ay kadar sonra Paris Barış Konferansı açıldı. Aranın bu kadar açılmasının nedeni itilaf devletlerinin, konferansın yöntemi ve diğer hususlarla ilgili olmak üzere kendi aralarında uzlaşmaları veya hazırlıkların uzaması yahut da Fransa için 18 Ocak 1871 e bir gönderme yapmak olabilirdi. Bu konferansa galip statüsünde otuz iki devlet davet edilmekle birlikte bunlara farklı statüler verildi. Önce müttefikler ki birinci sırayı alan İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve Amerika Birleşik Devletlinden oluşan beş devletti. İkinci sırada daha az müttefik olanlar, üçüncü sırada ortaklar yer alıyordu. Birinci sıradaki beş büyük devletten oluşan konseyler vardı: Onlar Konseyi, beş büyük devletin devlet başkanı ya da başbakanlarıyla dışişleri bakanlarından kurulu en yüksek organdı. Beşler Konseyi söz konusu beş devletin dışişleri bakanlarından, Dörtler Konseyi Japonya nın dışında dört devletin devlet ya da hükümet başkanlarından oluşmakta idi. İtalyanlar bir ara Dörtler Konseyinden çekilince geride kalanlar Üçler Konseyi olarak adlandırıldılar. Konferansın gündemindeki konular şöyle sıralanıyordu: 1. Orta Avrupa Barışı, 2. Manda Meselesi, 3. Türkiye Barışı. Mağlup devletler müzakereci olarak konferansa davet edilmediler. Onlarla ilgili anlaşmalar konferansta hazırlanıyor, ilgili devlet ya da devletler imzacı olarak Paris e davet ediliyorlardı. Bu süreçten Alman (28 Haziran 1919), Avusturya-Macaristan (10 Eylül 1919), Bulgaristan (27 Kasım 1919) anlaşmaları çıktı. Paris Barış Konferansı bir yıllık faaliyetten sonra 21 Ocak 1920 de tamamlandı. 6.2. İZMİR İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) Mebuslar Meclisinin kapatılması, yeni seçimlerle yenisinin toplanamaması, işgallerin önlenememesi aksine artması hükümeti her şeyden evvel kamuoyu önünde zor durumda bırakıyordu. O sebeple Ahmet Tevfik Paşa 3 Mart 1919 da istifa etti. Yerine Damat Ferit Paşa sadrazam oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında yapılan St Jean de Maurienne Anlaşmasına göre İzmir çevresiyle birlikte İtalyanlara bırakılmıştı. Mütarekeden sonra itilaf donanmasına ait gemiler Akdeniz de dolaşmaya başlayınca İzmir limanına da girip çıktılar. Bir kısmı limanda demirledi. Bunlar Türkler için rahatsız edici olaylardı. Diğer taraftan İzmir de yayınlanmakta olan 23 Ocak 1919 tarihli Anadolu gazetesi, İzmir in Yunanlılar tarafından işgal edileceğini yazınca, endişe büsbütün arttı. Halk harekete geçerek İzmir Müdafaa-ı Hukuk-ı Osmaniye Cemiyetini kurdu. İzmir deki 17. Kolordu Kumandanı ve Aydın vali vekili Nurettin Paşa durumu İstanbul a bildirdi ve söylentilerin doğruluk derecesini sordu. İstanbul dan verilen cevapta, söylentilerin esası bulunmadığı, Türklerin bölgeyi boşaltmalarını sağlamak için uydurulduğu bildirildi. Bununla birlikte Martta düzenlenen ve Nurettin Paşanın da katıldığı kongrede reddi ilhak konuşuldu, işgale karşı çıkılması kararlaştırıldı. İzmir deki gelişmelerden memnun kalmayan Damat Ferit Hükümeti Nurettin Paşa azlederek yerine 17. Kolordu Kumandanlığına Ali Nadir Paşayı, Aydın valiliğine de Kambur İzzet Beyi atadı. Öte yandan Paris te Üçler Konseyi, 7 Mayıs 1919 da İzmir in Yunanlılar tarafından işgalini kararlaştırdı. İtalyanlar durumdan memnun kalmadıklarını, kararı St. Jean de Maurienne anlaşmasına aykırı bulduklarını bildirdilerse de müttefiklerden birinin yani Çarlık Rusyasının imzalamadığı anlaşmanın geçersiz olduğu gerekçesiyle talepleri reddedildi. Esasen Fransa ve özellikle İngiltere, müttefiki de olsa her hangi bir devletin Doğu Akdeniz de güç kazanmasını istemiyorlardı. Yapabileceği fazla bir şeyi bulunmayan İtalya da Fethiye, Marmaris, Bodrum ve Kuşadası nı işgal ederek bu konuda müttefiklerinden geri kalmadığını gösterdi. İzmir in işgali, Mondros Mütarekesine ve devletler hukukuna aykırı, hileli ve aldatmacalı iki aşamalı bir planla gerçekleştirildi. Bunun için İstanbul daki İngiliz yüksek komiseri Amiral Calthorpe 12 Mayısta İzmir e geldi ve işgal hazırlıklarını gözden geçirdi. 14 Mayıs sabahı saat 11.00 sularında itilaf temsilcileri Babıali ye nota vererek İzmir şehrinin değil, koruma sistemlerinin itilaf askeri birliklerince işgal edileceğini bildirdiler. Notayı mütarekeye aykırı görmeyen Osmanlı Hükümeti durumu İzmir deki yetkililere iletti ve olay çıkmaması için gereken önlemlerin alınmasını istedi. Askeri alanlar, tabyalar ve bütün savunma mekanizmaları işgal olunduktan sonra itilaf devletleri 14 Mayıs 1919 akşamı saat 21.30 sularında İzmir şehrinin 15 Mayıs 1919 sabahından itibaren Yunanlılar tarafından işgal edileceğini içeren ikinci bir notayı Osmanlı Hükümetine verdiler. Bu nota hükümet üzerinde şok etkisi yarattı. Hükümet, aldatılmış, kandırılmış duruma düşürülmüş, üstelik İzmir şehri mütarekeye aykırı bir tarzda Yunanlıların işgaline bırakılmıştı. Haber duyulur duyulmaz, müdafaa-ı Hukuk öncülüğünde halk Bahri Baba Parkında toplandı ve redd-i ilhak kararı alındı. 3
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 16 15 Mayıs sabahı İngiliz, Fransız ve Amerika Birleşik Devletleri donanmalarının desteğinde Yunan kuvvetleri İzmir e çıkarıldı, şehir işgal olundu. Pek çok vahşet sergilendi. Sivil halktan sok sayıda kişi sorgulandı, tutuklandı ya da öldürüldü. Mağazalar, dükkânlar yağmalandı, evler soyuldu, türlü kötülükler yapıldı. Türk halkı tarafından İzmir in işgaline büyük tepki gösterildi. Batı Anadolu dan başlamak üzere her tarafta mitingler düzenlendi ve buralarda konuşmalar yapıldı, başta itilaf temsilcileri olmak üzere hemen her yana işgali kınayan telgraflar çekildi. İstanbul da 19 Mayısta Harbiye ve 23 Mayısta Sultanahmet mitinglerinde on binlerce insan toplandı. Hükümet tepkilerden ürktüğü için 25 Mayısta mitingleri yasakladı ama halk İzmir şehitlerinin ruhuna dua okumak görüntüsü altında etkinlikleri sürdürdü. Aynı günlerde Havza da bulunan Mustafa Kemal Paşa 28 Mayıs ta bir genelge yayınlayarak her tarafta yapılacak mitinglerle işgallerin kınanmasını istedi. Kendisi de talimatla 30 Mayıs ta Havza mitingini düzenletti. Basın da üzerine düşen görevi yerine getirdi. Haber ve yorumlarıyla hem kamuoyunu bilgilendirdi hem de halkın bu olay karşısında duyarlı kalmasını sağladı. Tepkinin nedenlerine gelinci, birincisi işgalin ilhaka dönüşeceği, ikincisi Yunanlıların zulüm ve katliam yapacakları korkusu idi. Çünkü Yunanistan kurulduğu günden itibaren hep genişlemekte ve genişlerken Osmanlı Devletinden toprak elde etmekteydi. Ayrıca Yunanistan komşu bir ülke idi. Diğerleri çekilir giderlerdi ama Yunanistan kalıcı olmak isterdi. 6.3. SALTANAT ŞÛRASI (ŞÛRA-YI SALTANAT) (26 MAYIS 1919) Savaş ve barış gibi önemli konularda devlet adamlarının, bilgi ve ehliyet sahiplerinin görüşlerine başvurmak üzere padişahın da katılımı ile yapılan toplantıya saltanat şûrası denilmekteydi. Daveti padişah yapar, açış konuşmasını icra eder, kendisine ayrılan özel bölüme çekilir, dilerse görüşmeleri izlerdi. Bu durumda toplantıya sadrazam başkanlık ederdi. Milli Mücadele yıllarında iki kez saltanat şûrası toplandı. Her ikisinde de Vahideddin padişah, Damat Ferit sadrazam, Mebuslar Meclisi de feshedilmiş durumda idi. Toplantılardan ilki 26 Mayıs 1919 da İzmir in işgali üzerine ortaya çıkan durumu görüşmek, ikincisi 22 Temmuz 1920 de Sevr süreci ile ilgili olmak üzere gerçekleştirilmiştir. Saltanat Şurası anayasal bir kurum olmadığından bağlayıcı kararlar alması söz konusu değildi. Ancak bir danışma kurulu niteliğinde görünmekteydi. İzmir in işgalinden sonra ortaya çıkan sıkıntılı durumu görüşmek üzere Vahideddin Saltanat Şûrasını topladı. Toplantıya sadrazam dahil bakanlar kurulu üyeleri, Ayan Meclisi üyeleri, Türkiye yi yurtdışında temsil eden büyükelçiler, siyasi partilerden, derneklerden, basından, barodan üniversiteden, askeriyen yargıdan temsilciler katıldı. Toplantı Yıldız Sarayında saat 15.00 te açıldı. Padişahın açış konuşması ayakta dinlendi. Bunu sadrazamın konuşması izledi fakat hiç kimse bu konuşmayı yeterli görmedi. Toplantının gündemindeki konular: 1. İzmir deki durum bir işgal mi yoksa ilhak mıdır? 2. Amerikan mandası. 3. İngiliz himayesi. 4. Ermeni sorunu. Bu konularda katılımcılar görüşlerini dile getirdiler. Sonuç itibariyle iki konuda karar alındı: 1. Bir milli şûra kurulmalı hükümet millet iradesine dayanmalıdır. 2. Türk hak ve çıkarları Paris te etkin bir biçimde savunulmalıdır. Damat Ferit in kısa teşekkür konuşması ile şura tamamlandı. 29 Mayısta şûraya katılan parti ve cemiyetlerin temsilcileri milli şuranın bir an evvel kurulması için padişaha arizada bulundular. 6.4. İŞGALLER KARŞISINDA TÜRK MİLLETİ NİN TEPKİSİ Mondros programı ve işgaller karşısında padişah ve hükümet duruma hakim olamadığından Türk Milleti iki sahada faaliyete koyuldu. Birincisi siyasi bakımdan Müdafaa-ı Hukuk hareketi ve kongreler, ikincisi de askeri bakımdan Kuva-yı Milliyenin oluşturulması idi. Anadolu da bu dönemde gayrimüslim tebaanın bazı yıkıcı faaliyetleri de bulunmaktaydı. Bunları kısaca görelim: 4 6.4.1. Rumlar Mondros Mütarekesini takip eden günlerde, galip devletlerin Türklere karşı kötü davranışlarından cesaretleri artan yerli Rumların, şehir ve kasabalardaki şımarıklıkları dayanılmaz hale gelmişti. 2 Kasım 1918 deki bazı gazetelerde Yunanlıların Anadolu yu işgal edeceklerine dair çıkan haberler, bu şımarıkları büsbütün coşturdu. Özellikle Beyoğlu nda z birkaç Fransız subayının görülmesi, 18 Kasım 1918 tarihinde Beyoğlu ndaki Yunan Kulübünde Yunan Amirali Kokalidis in demeci ve bir ara Venizelos un İstanbul a geleceği şayiası, Rumları sevinçten çılgına döndürmüştü.
Patrik Kaymakamı, taşkınlıkların ayak takımı Rumlar tarafından yapıldığını söylüyordu, fakat bu sözler gerçek değildi. Çünkü Rumların teşkilâtlanmasında ve faaliyete geçmesinde din adamları ile Patrikhane ve bu kuruluşa bağlı olan bazı cemiyetler rol oynamıştı. Nitekim bunlardan biri, Yunan hükümetinin maddî ve manevî yardımını gören MAVRİ MİRA Cemiyeti idi. Doğrudan doğruya Venizelos tan direktif alan bu cemiyetin, Rumları silahlandırmakta ve tedhiş hareketlerini meydana getirmekte büyük payı vardı. Onun işlediği veya işlemek istediği cinayetlere, Yunan Kızılhaçı da katılmakta bir sakınca görmüyor ve dışardan Türkiye ye göç etmek zorunda kaldığı iddia olunan Rumlara, sıhhî ve tıbbî malzeme ve ilaç yardımı maskesi altında silah ve cephane gönderiyordu. Yunan Başbakanı Elefterios Venizelos, iki siyasî temsilcisini Fener Rum Patrikhanesi ne göndermiştir. Bunlar burada beş kişilik bir Rum Mahkemesi kurarak, 1. Rumların Türk mahkemelerine gitmemelerini, 2. Türklere hiç vergi vermemelerini, 3. İstanbul ile Marmara çevresi ve Trakya daki Rumlara, silah ve cephane dağıtılmasını, 4. İstanbul dan 5000 Rum un gönüllü olarak silahlandırılıp, eğitildikten sonra, Trakya ve bilhassa İzmir e gönderilmesini, 5. Rum gazetelerini açıkça şımartarak, İstanbul un artık Yunanistan a verilmesi yolunda yazılar yazılmasını, 6. Cezaevlerindeki Rumların serbest bırakılmasını, 7. Beyoğlu ndaki Rum Millî Birlik Cemiyeti tarafından, Venizelos un doğum yıldönümünün büyük kalabalıklarla ve heyecanla kutlanılmasını sağladılar. Rum çetelerinin en iyi teşkilâtlanmış olanları ve en tehlikelileri hiç şüphesiz, İstanbul daki PONTUS CEMİYETİ tarafından idare edilenlerdi. Bu cemiyetin ve Pontusla ilgili her kişinin amacı, Rize den İstanbul Boğazına kadar uzanan kuzey Anadolu toprakları üzerinde bir Pontus Devleti kurmak idi. Uzun süreden beri bu hayali gerçekleştirmek için çaba harcayanlar, Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşına girişini fırsat saymış ve Çarşamba, Samsun, Bafra civarındaki Rum köylerinde depoladıkları silahları, hükümetin ilan ettiği seferberlik emrine uymayan Rum gençlerine veya askere alınıp birliklerinden kaçmış olanlara dağıtarak çeteler kurmuşlardı. 6.4.2. Ermeniler İstanbul daki Rumlardan sonra sayıca ikinci azınlık grubu olan Ermeniler de olumsuz tavır sergilemişlerdir. Ermeni Patriği Zaven Efendi, mütareke yıllarında Mavri Mira Cemiyeti ile fikir birliği yaparak onlarla çalışmaya başlamış ve Rum Patrikhanesinde Türkler aleyhindeki toplantılara katılarak Rumlarla işbirliği yapmıştır. Eskidenberi İngiliz, Fransız ve Rusların Anadolu üzerindeki emellerini gerçekleştirmek için araç olarak kullanılan Ermeniler, kin ve intikam duygularıyla faaliyetlerini artırmışlardır. Kurdukları silâhlı komitelerle teşkilâtlarını genişletmeye çalışan Ermenilerin kurduğu cemiyetlerden biri, 1887 de kurulan HINÇAK (Çansesi) adını taşır. Bu cemiyetin amacı, Türkiye den koparılacak Doğu Anadolu yu merkezi Erivan olan Ermenistan a katmaktı. Aynı şekilde birkaç yıl sonra Ruslar, Tiflis te TAŞNAK (Hançer) adlı ihtilâlci bir Ermeni komitesi kurdular. Bu iki cemiyet, Taşnak-Sutyun (Ermeni İhtilâl Cemiyetleri Birliği) adıyla Anadolu da teşkilâtını genişleterek Hazar Denizi nden Antalya ya ve Karadeniz de Sinop a kadar Birleşik Ermenistan hayalini gerçekleştirmeye çalışıyorlardı. Bu sırada Ermeni Patriği Zaven Efendi, Ermeni gazeteleri ve Patrikhane, Taşnak komitesinin fikirlerini benimsiyor, yazı ve propagandalarla Ermeni kamuoyunu oluşturmaya çalışıyorlardı. Ermeni Patriği Zaven Efendi, Şubat 1919 da Büyük Ermenistan ın başkenti Erzurum olacaktır şeklinde beyanat vermiş ve niyetini açığa vurmuştur. Rumlarla işbirliğine giren Ermeniler, ortak düşman kabul ettikleri Türklere karşı güç birliği içindeydiler. Yalan nüfus istatistikleri ile hayalî olaylar anlatan Ermeniler, Doğu Anadolu da 1915 ten önce sayıca Türklerden üstün olduklarını kamuoyuna dağıttıkları lüks baskılı kitaplarla yaymaya çalışmışlardır. Ermeniler, isteklerinin gerçekleşmesi için batılı devletlerden de yardım isteğinde bulunuyor ve bu amaçla Paris ve Londra ya çeşitli muhtıralar veriyorlardı. Ermenilerin çoğunluk iddialarına karşılık 1907 resmî nüfus sayımı rakamlarına göre, Ermenilerin yoğun oldukları doğu illerinde genel nüfus içindeki dağılımları şu şekilde tesbit edilmiştir: 5
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 16 İli Ermeni Diğer Azınlıklar Müslümanlar Bitlis 185.000 21.000 261.000 Diyarbakır 82.000 78.000 400.000 Erzurum 205.000 15.000 540.000 Elazığ 30.000 2.000 480.000 Van 190.000 133.000 259.000 Maraş 55.000 9.000 146.000 TOPLAM 847.000 258.000 2.086.000 6.4.3. Musevîler İstanbul da bir başka azınlık da Yahudilerdi. Yahudiler, Filistin topraklarının kendilerine verileceğine güvendiklerinden Türkiye den toprak isteğinde bulunmuyorlardı. Ancak ticaret, din ve kültür hakları gibi ellerinde bulundurdukları imtiyazlarını korumak için MAKABİ adıyla bir cemiyet kurmuşlardı. Yahudilerin olaya bakışı, şu anekdotta açık bir şekilde görülmektedir: Türk halk dilinde Yahudi erkeğinin sembolu Mişon, kadını da Rebeka dır. Cimrilik ve ödlekliğin timsali olan Mişonlar, 9 Eylül 1922 de, Yunan süvarisinden önce Türk yaya askerleri İzmir e girdiği sırada, evlerinin önünden geçen hem Türk, hem de Yunan askerini Yaşasın! diye alkışlıyordu. Yahudi komşularının bu ikiyüzlü tavrına dayanamayan bir İzmir li Türk ün şu sorusu ve aldığı cevap düşündürücüdür: Ulan Mişon, hem Türk askerini, hem de Yunanlıları her geçtikçe yaşasın diye alkışlıyorsun, doğrusunu söyle, kim yaşasın? Mişon un cevabı, Daha belli değil Bu dönemde Anadolu da kurulan milli ve gayrı milli cemiyetler şunlardır: 6.4.4. Milli Cemiyetler Trakya- Paşaeli Müdafaa-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti: Aralık 1918 de Trakya da kuruldu. I. Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar Bey tarafından desteklendi. Her tarafta şubeler açtı. Amacı Trakya nın düşman işgaline uğramasını önlemek, Türk kalmasını sağlamaktı. Üst üste kongreler yaptı. 9-13 Mayıs 1920 de Edirne Kongresini topladı. Bu kongrede Trakya nın savunulması kararı alındı. 1920 yılı Temmuz ayında Trakya nın Yunanlılar tarafından işgali üzerine cemiyet dağıldı. Kars Milli İslam Şurası: Kasım 1918 de Kars ta kuruldu. 9. Ordu Kumandanı Yakup Şevki Paşa tarafından desteklendi. Bölgesinde şubeler açtı. Amacı bölgenin Türk ve Müslüman kalmasını sağlamaktı. Kasım ve Aralık aylarında iki kongre topladı. Büyük kongresini 17 Ocak 1919 da gerçekleştirdi bu kongrenin sonunda Güney Batı Kafkas Geçici Milli Hükümeti nin kurulması kararlaştırıldı. Geçici milli hükümet fazla yaşamadı. 13 Nisan 1919 da Kars ın İngilizler tarafından işgali üzerine milli hükümet sona erdi. Doğu Vilayetleri Müdafaa-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti: Aralık 1918 de İstanbul da kuruldu. Amacı altı vilayetin işgale uğramasını, Ermenilere bırakılmasını önlemekti. Bölgesinde şubeler açtı. 3 Mart 1919 da Erzurum da bir heyet-i faale oluşturdu, 9 Martta vilayet kongresini yaptı ve 10 Mart 1919 da Erzurum şubesini açtı. Trabzon da cemiyetle ortaklaşa büyük Erzurum Kongresini yapmayı kararlaştırdı. 15. Kolordu kumandanı Kazım Karabekir Paşa tarafından desteklendi. Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti: Şubat 1919 da Trabzon da kuruldu. Birkaç kongre yaptı. Amacı bölgenin işgale uğramamasını sağlamaktı. Erzurum daki cemiyetle birlikte Erzurum Kongresini yaptı. İzmir Müdafaa-ı Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti: 1918 yılı sonlarında İzmir de kuruldu. Amacı bölgenin itilaf devletlerince işgalini önlemekti. 17. Kolordu Kumandanı Nurettin Paşadan yardım ve destek gördü. 17 Mart 1919 tarihli kongresine Nurettin Paşa da katıldı. Nurettin Paşanın azlinden sonra atıl vaziyette kaldı. İzmir in Yunanlılar tarafından işgali öncesi Redd-i İlhak kararı aldı ve bu ilke her tarafa yayıldı. Bölgedeki Müdafaa-ı Hukuk Cemiyetleri isimlerine bu ilkeyi ilave ettiler ve redd-i ilhak hareketinin yaygınlaşmasını sağladılar. Cemiyet, İzmir in işgali üzerine dağıldı. 6
Milli Kongre: Kasım 1918 de İstanbul da göz hekimi Esat Paşa tarafından kuruldu. Amacı bütün cemiyetlerin ve kuruluşların ortak kongresini yapmak, Türk Milletinin haklı sesini güçlü bir biçimde bütün dünyaya duyurmaktı. Bu amaçla 7 Aralık 1918 de bir beyanname yayınladı. 29 Ocak 1919 da geniş katılımlı büyük bir kongre toplamayı başardı. Anadolu Kadınları Müdafaa-ı Vatan Cemiyeti: Aralık 1919 da Sivas ta Vali Reşit Paşanın eşi Melek Reşit Hanım ve arkadaşları tarafından kuruldu. Anadolu da şubeler açtı. Mustafa Kemal Paşa ile telgrafla haberleşti. Milli orduyu maddeten destekledi. İtilaf temsilciliklerine protesto telgrafları çekti. 6.4.5. Milli Varlığa Düşman Kuruluşlar Halk, müslim ve gayrimüslimlerden oluşmakla birlikte, Kanunu Esasiye göre Osmanlı Devletinin uyruğunda bulunan bütün bireylere hangi din ve mezhepten olurlarsa olsunlar Osmanlı denilirdi. Dolayısıyla Milli Mücadele ortamında hemen hemen her din ve milletten bazı bireyler, yasal ve yasal olmayan biçimlerde örgütlenerek devlet aleyhinde girişimler başlattılar. Bir kısmı dış düşmanla uzlaşarak onların hesabına çalışmaktan kaçınmadılar. Gayrı müslim kuruluşlarından bazıları şunlardır: Etniki Eterya: Milli Cemiyet anlamına gelen Etniki Eterya nın kuruluşu oldukça eskidir ve 19. Yüzyılın başlarına kadar gider. Yunanistan ın Osmanlı toprağı kabul edildiği bir zamanda 1814 te Odesa da kuruldu. Cemiyet etrafında esrarengiz bir hava oluşturulmuştu. Cemiyetin kurucusu ve başkanı Rus Çarı Aleksander ile aynı adı taşıyordu. Bu sebeple gerçek başkanın Rus çarı olduğu söylenmekteydi. Gerçekte Çarlık Rusyası tarafından destekleniyor, yardım görüyordu. Cemiyetin üç aşamalı planı ve hedefi vardı: Birincisi aşama Mora nın bağımsızlığı, ikinci aşama Yunan yarımadasının hakimiyeti, üçüncüsü de iki kıtada yayılan beş denize açılan büyük Yunanistan idi. İlk iki aşama gerçekleştirildikten sonra, yirminci yüzyılın başlarında cemiyet, Pontusçuluk faaliyetlerine koyuldu. 1904 te Pontus Cemiyetinin kurulmasını sağladı. 1917 de Rusya da çarlığın yıkılmasından sonra giderek gücünü kaybetti. Pontus Cemiyeti: Karadeniz kıyılarında Pontus Devletinin kurulmasını amaçlayan bu cemiyet itilaf devletlerinden yardım ve destek gördü. 4 Mart 1919 dan itibaren İstanbul da Pontus adıyla bir gazete çıkarmaya başladı. Etniki Eterya nın güç kaybına uğraması sebebiyle Mavri Mira ya yaklaştı. Mavri Mira: Kara baht anlamına gelen Mavri Mira, İstanbul da mütareke ortamında Aralık 1918 de Rum kilisesi etrafında kuruldu. Başkanlığını Rum patrik vekili yapıyordu. Yunanistan dan yardım ve destek alıyor, Yunan Hükümeti tarafından verilen emir ve talimatları uyguluyordu. Amacı Rumları silahlandırarak, Marmara bölgesinin ve Ege nin bir bölümünün başka bir ifade ile İnebolu Muğla hattının batısında kalan yerlerin Yunanistan a katılmasını sağlamaktı. Bunun için silahlı çeteleri vasıtasıyla Türk köylerine ve kasabalarına saldırılar düzenleyerek katliam ve mezalim yaptılar. Trakya Komitesi: Trakya da Türk direnişini kırmayı ve buranın Yunanistan a katılmasını amaçlıyordu. Ermenilerin, illegal örgütlenmeler yoluyla Doğu Anadolu yu ele geçirmek suretiyle Büyük Ermenistan hedefini gerçekleştirme amaçları hiçbir zaman eksilmemişti. Bundan dolayı fırsat kollamakta idiler. Bazı bilinçsiz müslümanların oluşturdukları cemiyet, parti ve diğer bir takım kuruluşların faaliyetleri de devlet otoritesinin zayıflamasına, itilaf devletlerinin Osmanlı Hükümeti üzerinde baskı kurmasına sebebiyet veriyordu. Söz konusu oluşumlar daha sonra Ankara yönetimini de olumsuz yönde etkilemeye başladılar. Müslümanların kurdukları ve faaliyet gösterdikleri başlıca kuruluşlar şunlardır: Wilson Prensipleri Cemiyeti: Mütareke ortamında İstanbul da 4 Aralık 1918 de Vakit gazetesinin idarehanesinde kuruldu. Kurucuları arasında Halide Edip, Bekir Sami, Kara Vasıf, Yunus Nadi, Celal Nuri, Ali Kemal, Refik Halit gibi önemli simalar bulunuyordu. Amaçları Amerika Birleşik Devletlerine dayanarak Osmanlı Devletinin kurtuluşunu sağlamaktı. Amerika Birleşik Devletleri Türkiye ye yardım edecek, ekonomik kalkınmamızı sağlayacak, bundan sonra siyasi bağımsızlığımızı gerçekleştirerek bu badireden kurtulmuş 7
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 16 olacaktık. O nedenle mensupları Erzurum ve Sivas Kongrelerine mektuplar yazdılar, Amerikan mandasının kabulü yönünde kongre kararı alınmasını istedilerse de olumlu yanıt alamadılar. İslam Teali Cemiyeti: Şubat 1919 da İstanbul da bir gurup medreseli tarafından kuruldu. Osmanlı Devletinin kurtuluşunun dini esaslara bağlılıkta olduğunu var sayıyorlardı. Bunun için faaliyet gösterdiler. O nedenle bazen Anadolu daki milli hareketle ters düştüler. Kürt Teali Cemiyeti: Mayıs 1919 da İstanbul da kuruldu. Güney doğuda bir Kürt devleti kurmayı amaçlıyor, bunun için faaliyet gösteriyorlardı. İngiliz Muhipleri Cemiyeti: İzmir in Yunanlılar tarafından işgalinden sonra 20 Mayıs 1919 da İstanbul da kuruldu. Kurucularına göre İngilizler soylu millet (kavm-i necip) idiler, bizi bu zor durumdan ancak onlar kurtarabilirlerdi. Mensupları arasında devlet adamlarının da bulunduğu cemiyetin Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile bağlantılı olduğu bilinmekteydi. Hürriyet ve İtilaf Fırkası: Hürriyet ve İtilaf Fırkası, İttihat ve Terakki Fırkasına karşıt bir muhalefet partisi olarak 1911 de kuruldu. Elemanları İttihatçılar tarafından izlendi ve sürekli rahatsız edildiler. Birinci Dünya Savaşı yıllarında baskılar daha da arttı, baş elemanları ülkeyi terk etmek zorunda kaldılar. Mütareke ile ittihatçı liderler ülkeden kaçarken, Hürriyet ve İtilafçılar İstanbul a döndüler ve şartların da elvermesiyle eskisinden daha sert muhalefet yaptılar. Bu muhalefet onları düşmanla işbirliğine kadar götürdü. Milli Mücadeleyi ittihatçı bir hareket sayarak, her aşamasına karşı çıktılar. Atatürk Nutuk ta düşünülen kurtuluş çarelerini sıralarken üç çeşit karardan bahsetmiş, birincisinin İngiltere himayesini talep etmek, ikincisinin Amerikan mandasını talep etmek, üçüncüsünün de yerel kurtuluş çarelerine yönelik olduğunu belirtmiş ve neticede kendi kararını açıklamıştır: Hakimiyeti milliyeye müstenit, bila kaydüşart müstakil yeni bir Türk Devleti tesis etmek. 8
6.5. KAYNAKÇA Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I, I/1, II (Bozkurt, G., Çağan, N., Ergün, M., Genç, N., Güneş, İ., Kürkçüoğlu, Ö., Taşdemirci, E.), YÖK Yayınları, Ankara, 1995 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Çakmak, M.A., Dönmez, C., Hayta, N., Safran, M., Şahin, M., Turan, R.), Okutman Yayıncılık, Ankara, 2009 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Arslanhan, İ., Bahadır, Ö., Eken, H., Ünlü, H., Yerebasmaz, A.), Marmara Yayınları, Bursa, 1998 Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Ertan, T. F.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001 Armaoğlu, F., 20. YY Siyasi Tarihi (14. Baskı), Alkım Yayınları, İstanbul, 2005 Aydın M. Aydın K, Türk İnkılabı Tarihi, Cantekin Matbaacılık, Ankara, 2011 Kinros, L., Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar, İstanbul, 2006 Milli Mücadele Tarihi Makaleler, (Akbulut, D.A., Balcıoğlu, M., Konukçu, E., Önsoy, R., Özkaya, Y., Tanfer, V.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2002 Tunaya, T. Zafer, Türkiye de Siyasi Partiler, (2. Baskı), Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, (Akbıyık, Y., Akbulut, D.A., Avcı, C., Balcıoğlu, M., Eraslan, C., Köstüklü, N., Süslü, A., Tural, M.A., Turan, R., Yalçın, D.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2000 Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, (Ekincikli, M., Gedikli, Ş., Turan, M., Yalçın, S.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2003 9