İleri Yöneylem Araştırması Uygulamaları Otomotiv Rekabet gücü

İleri Yöneylem Araştırması Uygulamaları Otomotiv Rekabet gücü Dr. Özgür Kabak 216-217 Güz

Sektörel Rekabet Gücü Raporları Otomotiv Sektörü } SEDEFED - Sektörel Dernekler Federasyonu } OSD - Otomotiv Sanayi Derneği } REF (TÜSİAD Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu } Proje Üyeleri } Füsun Ülengin } Şule Önsel } Emel Aktaş } Özgür Kabak } Özay Özaydın

Küresel Dünyada Rekabetin Önemi } Küreselleşen dünyada uluslararası düzeyde rekabet edebilmek, gerek gelişmiş gerekse de gelişmekte olan ülkeler açısından büyük önem taşımaktadır. } Politika yapıcılar için genel olarak en önemli konular } ekonomiyi rekabet edebilir koşullara getirebilmek ve } küresel risklerle sağduyulu ve akılcı bir yaklaşımla başa çıkabilmektir.

Küresel Dünyada Rekabetin Önemi } Ülkelerin uluslararası rekabet düzeyinin anlaşılır ve ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi } politika yapıcıların ve devlet kurumlarının üst düzey yöneticilerinin karar verme süreçlerinde, } politikaların belirlenmesi sırasında diğer ülkelerle kıyaslama olanağı sağlamak, } ülkenin performans düzeyinin zaman içerisindeki gelişimini izlemek ve } salt şirketlerin değil ülkelerin de dünya pazarında nasıl rekabet ettiklerini analiz etmek konularında yol gösterici bir rol oynayacaktır

Küresel Dünyada Rekabetin Önemi } Rekabetçilik bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen kurumların, politikaların ve ilgili unsurların bütünü şeklinde tanımlanabilir

Küresel Rekabetçi Endeksi -KRE } Gerek teori, gerekse de gözleme dayalı kanıtlar, rekabetçilik için çok sayıda kritik bileşen olduğunu ortaya koymaktadır. } Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından geliştirilen Küresel Rekabetçilik Endeksi-KRE (Global Competitiveness Index) çok sayıda parametreyi dikkate alarak ülkeler arasında bir sıralama yapmayı önermektedir

Küresel Rekabetçilik Endeksi -KRE Temel Gereklilikler Kurumsal yapı Altyapı Makroekonomik istikrar Sağlık ve ilköğretim Verimlilik Artırıcılar Yüksek öğretim ve işbaşında eğitim Ürün piyasalarının etkinliği Emek piyasalarının etkinliği Finansal piyasaların gelişmişliği Teknolojik altyapı Pazar büyüklüğü İnovasyon ve Çeşitlilik Faktörleri İş dünyasının gelişmişlik düzeyi İnovasyon Üretim faktörleri odaklı ekonomiler 2-3 USD GSMH sı olan ülkeler Verimlilik odaklı ekonomiler 9-17 USD GSMH sı olan ülkeler İnovasyon odaklı ekonomiler GSMH sı 2 USD nin altında olan ülkeler 3-9 USD GSMH sı olan ülkeler GSMH sı 17 USD nin üzerinde olan ülkeler

Sektörel Rekabet Gücü } Uluslararası rekabet ortamlarında firmaların dinamik ve rekabetçi yönetim stratejileri rekabet şanslarını artırmakta tek başına yeterli olmamaktadır } Bunun için firmaların içinde yaşadıkları ülkelerin uluslararası gücünden yararlanmaları, destek almaları gerekmektedir.

Sektörel Rekabet Gücü } Öte yandan küresel krizden çıkışla beraber Avrupa Birliği nin ihracat talebinin dış ülkelere yönelmesi Türkiye için bir fırsat olarak görülmelidir. Bu fırsatın değerlendirilmesi için vakit kaybedilmeden etkili ve doğru politikalar uygulanmalıdır. } SEDEFED (Sektörel Dernekler Federasyonu) ve REF (TÜSİAD Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu), bu verilerden yola çıkarak, sektörlerin Rekabet Güçlerini ortaya koymak amacıyla 21 yılından itibaren Sektörel Rekabet Gücü Raporları nı yayınlama kararı almıştır.

Sektörel Rekabet Gücü Raporları } Bu çalışma ile hedeflenen, } sürdürülebilir bir model yaratarak Türkiye nin Rekabet gücü temelinde, sektörlerin özeline inerek, özellikle Türkiye ekonomisinin temelini oluşturan hizmet ve üretim sektörlerimizin rekabet güçlerini ortaya koymak, } bunları ölçmek ve karar alıcılara yol gösterici bir rehber yaratmaktır.

Sektörel Rekabet Gücü Raporları } Bu çalışmada geliştirilen model, WEF tarafından 139 ülkenin karşılaştırılması sırasında ele alınan değişkenlerin yanı sıra Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret İstatistikleri kullanılarak REF tarafından geliştirilen 48 ülke ve 257 mal grubuna dayanılarak hesaplanan 5 temel endeksi de (Göreli İhracat Avantajı Endeksi, Göreli İthalat Nüfuz Endeksi, Göreli Ticaret Avantajı Endeksi, Lawrence Endeksi ve Ticaret Uzmanlaşma Endeksi) dikkate almaktadır.

Sektörel Rekabet Gücü Raporları: Otomotiv Sektörü } Sektörel Rekabet Gücü Raporlarının ilki, Otomotiv Sanayii Derneği nin (OSD) değerli desteği ile otomotiv sektörü için hazırlanmıştır. } Özel olarak Otomotiv Sanayinin seçilmesinin temel nedeni Otomotiv sanayinin, tüm sanayileşmiş ülkelerde ekonominin lokomotif sektörlerinden biri olmasıdır. Sektörün ekonomideki sürükleyici-lokomotif etkisinin nedeni, ekonominin diğer sektörleri ile olan çok yakın ilişkisidir.

Dünya da Otomotiv Sanayi } Otomotiv sanayi, demir-çelik, petro-kimya, lastik gibi temel sanayi dallarında başlıca alıcı ve bu sektörlerdeki teknolojik gelişmenin de sürükleyicisidir. Turizm, altyapı ve inşaat ile ulaştırma ve tarım sektörlerinin gerek duyduğu her çeşit motorlu araç sektör ürünleri ile sağlanmaktadır. Bu nedenle sektördeki değişimler, ekonominin tümünü yakından etkilemektedir.

AB Otomotiv Sanayi } AB otomotiv sektörünün, AB nin rekabetçiliğinde önemli bir rol oynayacağı düşüncesiyle, sektörün Lizbon Stratejisi içinde önemine dikkat çekmek üzere, 25 Nisan ayında, Avrupa otomotiv üreticileri, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu, Ticari Birliklerin dahil olduğu grup tarafından } 21. Yüzyıl için Otomotiv Düzenleyici Sistemleri (Competitive Automotive Regulatory System for the 21st Century-CARS 21) } çalışmaları başlatılmıştır.

AB Otomotiv Sanayi } Bu çalışmalar sonucunda çıkan rapora göre, Avrupa otomotiv pazarı yoğun ve dinamik bir rekabet yapısına sahiptir. Söz konusu yapının temel belirteçleri: } Yeni motorlu taşıtların reel fiyatlarında son yıllarda meydana gelen düşüş } Başarılı yeni pazara girişler } Pazar paylarında önemli dalgalanmalar } Çeşitli pazar kesimlerinde artan müşteri istekleri ve giderek kısalan ürün hayat eğrileri

Sektörün Yapısı } Geniş kapsamda otomotiv sektörü Tedarikçiler Orijinal Ekipman Üreticileri (OEM / nihai ürünün üretiminden sorumlu) } Avrupa otomotiv endüstrisi ve ana tedarikçilerinin en kuvvetli yönlerinden biri tedarik zinciri yönetimi (süreç inovasyonudur)

Sektörün yapısı Avrupa Otomativ Tedarikçileri Derneği (CLEPA) ye göre, tedarikçi sektörü 3 firmadan oluşmaktadır

Sektörün yapısı Avrupa Otomativ Tedarikçileri Derneği (CLEPA) ye göre, tedarikçi sektörü 3 firmadan oluşmaktadır Bunlardan 25 ü küçük ya da orta ölçekli firmalar olup 3 milyondan fazla kişi çalıştırmaktadır

Sektörün yapısı } Avrupadaki tedarikçiler teknoloji ve inovasyon konusunda dünya lideri konumundadırlar } Otomotiv değer zinciri } Makina Mühendisliği } Elektrik Mühendisliği } Elektronik } Demir-çelik } Metal işleme } Kimya } gibi sektörler için önemli bir müşteridir.

CARS 21 Tarafından İzlenmesi Önerilen Politikalar } Avrupa da ekonomik büyüme ve refahı arttırıcı tedbirler alınması } Avrupa nın yüksek hacimli otomobil üretim merkezi olarak yerinin korunması } Mevcut iş imkanlarını devam ettirip yeni iş olanakları yaratılması } Özellikle çevre ve güvenlik olmak üzere daha büyük sosyal hedeflere katkıda bulunulması } İnovasyon rekabeti ve teknolojik gelişim savaşında başarılı olmak için gerekli AR-GE yatırımlarının yapılması } İç Pazarda daha büyük miktarda insan ve mal hareketliliğinin sağlanması } Vergi ve finansal teşviklerin sağlanması

Kriz Döneminde Türkiye de Otomotiv Sektörünün Durumu } TIM 21 raporuna göre, sektörel olarak baktığımızda gıda, tekstil, giyim eşyası, deri ürünleri, kimyasal maddeler, plastik ürünleri, makine ve elektrikli makinelerde üretim seviyemiz kriz öncesi döneme dönmüş ve Haziran 28 üretim seviyelerinin üzerine çıkmış durumdadır. } Kriz öncesi seviyesini yakalayamayan iki ana sektörümüz mevcuttur: } otomotiv ve ana metal sanayi

} Ancak 21 yılında otomotiv sektörü krizi atlatma yönünde önemli adımlar atmıştır ancak üretim 28 düzeyinin altındadır. } Örneğin TİM Eylül 21 raporuna göre Otomotiv Endüstrisi, Eylül ayında 1 milyar 462 milyon dolar ile en fazla ihracatı gerçekleştirip liderliği ele alırken } 1 milyar 138 milyon dolar ihracat ile Hazır Giyim } 1 milyar 85 milyon dolar ihracat ile Demir Çelik

Otomotiv Sektörü İçin Bir Model Önerisi Ülkesel rekabet avantajı sağlayan faktörlerin, çalışmanın ana ilgi alanı olan otomotiv sektöründeki rekabet üstünlüğü sağlamadaki etkilerinin GZFT analizi yerine kapsamlı analitik bir model aracılığı ile irdelenmesi ve sonuç olarak politika yapıcılara ayrıntılı bir yol haritası hazırlanması } Bu şekilde Türkiye otomotiv sektörünü geliştirmek için izlenmesi gereken politikaların seçilmesi ve önceliklendirilmesine olanak sağlanması hedeflenmektedir

Otomotiv Sektörü İçin Bir Model Önerisi Modelde kullanılacak kavram listesinin çıkarılması - Anket çalışması - Uzman görüşleri Kavramlar arası ilişkilerin belirlenmesi -Uzman görüşleri İlişkilerin ağırlıklarının belirlenmesi -Bayes Nedensel Ağları -Korelasyon Analizi -CBD Yaklaşımı Senaryo analizi ile politika önerileri geliştirilmesi - Bayes Nedensel Ağları - CBD Yaklaşımı

Modelde Kullanılacak Kavram Listesinin Çıkarılması } Otomotiv Sektörü Rekabet Gücü Raporu nda temel alınacak modelde kullanılacak bileşenleri belirlemek üzere Nisan 21 tarihinde web üzerinden bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir. } Ankete, OSD üyeleri, OSD komite üyeleri, seçilmiş ilgili bürokrasi, basın-medya, finans ve özel araştırma kuruluşları ve üniversite mensuplarına kadar çok geniş bir spektrumda 72 adet katılım sağlanmıştır. } Bu bağlamda WEF in raporunda yer alan 111 kavramın (bileşen), otomotiv ile olan ilgilerinin derecelendirilmesi istenmiştir. } WEF Rekabetçilik Raporunda bu 111 kavram 12 temel grup altında toplandığı için bu anket çalışmasında da benzer bir yol izlenerek katılımcılar kavramlar grup bazında sorulmuştur.

Modelde Kullanılacak Kavram Listesinin Çıkarılması } WEF Kriterleri (111 bileşen) } Kurumlar (19 alt bileşen) } Altyapı (8 alt bileşen) } Makro ekonomik istikrar (5 alt bileşen) } Sağlık ve temel eğitim (11 alt bileşen) } Yüksek eğitim ve iş başında eğitim (8 alt bileşen) } Ürün piyasalarının etkinliği (15 alt bileşen) } Emek piyasalarının gelişmişliği (9 alt bileşen) } Finansal piyasaların gelişmişliği (9 alt bileşen) } Teknolojik altyapı (9 alt bileşen) } Pazar büyüklüğü (2 alt bileşen) } İş dünyasının gelişmişliği (9 alt bileşen) } İnovasyon (7 alt bileşen)

Modelde Kullanılacak Kavram Listesinin Çıkarılması } Kavramlar değerlendirilirken katılımcılardan her bir kavramı 1 üzerinden önem derecesi verilerek değerlendirmeleri istenmiştir. } Daha sonra tüm kavramlar katılımcılardan aldıkları ortalama puana göre sıralanıp 8.5 ve üstü puan alarak modelde yer alması uygun bulunan kavramlar belirlenmiştir.

Modelde Kullanılacak Kavram Listesinin Çıkarılması Otomotiv sanayinin geleceği üzerinde etkili olduğu konusunda uzlaşılan kavramlar Yerel Tedarikçi Kalitesi İç Pazar Büyüklüğü Endeksi Bilim Adamı ve Mühendis Mevcudiyeti Dış Pazar Büyüklüğü Endeksi Üretim Süreci Gelişmişliği İnovasyon Kalitesi Vergilendirmenin Kapsamı ve Etkisi Şirket Ar-Ge Harcamaları Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi Firma Seviyesi Teknoloji Emilimi Müşteri Odaklılığın Derecesi Ar-Ge'de Üniversite-Sanayi İşbirliği Profesyonel Yönetime Güven Son Teknolojilerin Yaygınlığı Kredi Erişim Kolaylığı İşçi-İşveren İlişkilerinde İşbirliği Toplam Vergi Oranı

Modelde Kullanılacak Kavram Listesinin Çıkarılması 2 Nisan 21 tarihinde anketlerin değerlendirilmesi için yapılan ve SEDEFED, REF ve OSD üst düzey yöneticilerinin katıldığı toplantı sonucunda kurgu değiştirilmeden listeye: Otomotiv iç pazar büyüklüğü (1 kisi basina araç sayısı) Otomotiv dış pazar etkinliği (Ihracatta rekabet gücü endeksi) Otomotiv üretim süreci gelişmişliği değişkenlerinin eklenmesine karar verilmiştir. Burada otomotiv üretim süreci gelişmişliği ile sözü edilen kavramın sayısallaştırılması amacıyla, DPT tarafından önerilen 9 parametreden biri olan açıklanmış göreli üstünlük (revealed comparative advantage) kullanılmıştır.

2 Kavramlar arası İlişkilerin Belirlenmesi } Katılımcıların otomotiv sektörünün geleceğini şekillendirmede çok önemli olduğuna inandıkları kavramlar arasında bir ilişkiler ağı yaratmaktır. } Bu şekilde hangi kavramın hangi kavram üzerinde ne büyüklükte bir etkisi olacağı tespit edilecek ve modele aktarılabilecektir. } Bu amaçla 18 Eylül 21 tarihinde 29 kişinin katıldığı bir çalıştay düzenlenmiştir. } Katılımcıların profili; akademisyen, otomotiv ana sanayi, STK/danışman, yan sanayii, kamu ve basını içine alan geniş bir yelpazede olup konuya farklı perspektiflerden bakılabilmesi olanağı sağlanmıştır

Çalıştay 1/4 } Katılımcıların profili; akademisyen, otomotiv ana sanayi, STK/danışman, yan sanayii, kamu ve basını içine alan geniş bir yelpazede olup konuya farklı perspektiflerden bakılabilmesi olanağı sağlanmıştır } Yapılan çalıştay bir tam gün sürmüş ve dört evrede gerçekleşmiştir. Birinci evrede Prof. Dr. Füsun Ülengin model çalışmaları hakkında kısa bir bilgilendirme sunumu yapmıştır.

Çalıştay 2/4 } İkinci evrede, çalıştay katılımcılarından, anket çalışması ile otomotiv sektörüyle ilintili olduğu kesinleşen yukarıdaki kavramlar arasında ilişki olup olmadığını ve varsa bu ilişkinin derecesini (-3, +3) ölçeğinde belirlemeleri istenmiştir. } Bu aşamada, sonuçların homojenliğini sağlamak için katılımcılar tesadüfî olacak gruplara ayrılmışlardır.

Çalıştay 3/4 } Bu çalışmadan sonra Prof. Dr. Füsun Ülengin ve ekibi tarafından anket maddelerinin her birinin birinci çeyrek, ikinci çeyrek, medyan ve genişlik değerleri hesaplanmıştır. } Çalıştayın üçüncü evresinde, bir önceki anket katılımcılara tekrar sunulmuş ancak bu ankette her bir madde başında ankete ilişkin olarak hesaplanan birinci çeyrek, üçüncü çeyrek, medyan ve genişlik yer almıştır.

Çalıştay 4/4 } İlişkilerin katılımcılar tarafından toplu olarak son kez gözden geçirilmesi istenilmiş, } Üzerinde uzlaşılmamış olan maddeler üzerinde tüm katılımcıların birlikte uzlaşabilmeleri için ayrıntılı açıklamalar yapılarak, söz konusu maddelerin neyi ifade ettiği konusunda herkes fikir birliğine varmış ve } Buna bağlı olarak tekrar oylama yapılarak üzerinde uzlaşılan son puanlar elde edilmiştir.

Otomotiv Endüstrisi için Bayes Nedensel Ağ Modelinin Oluşturulması } Bu çalıştaydan elde edilen bilgiler ışığında } Bir sonraki aşamada Bayes Nedensel Ağlarına dayalı modelin kurulup, ilişkilerin ağırlıkları belirlenmiş ve } Senaryo analizleri ile otomotiv sanayinin rekabet üstünlüğü yaratmasına yönelik yol haritası çıkartılmıştır.

İlişkilerin verilere dayalı olarak tespit edilmesi } Bu çalışmada daha önce anketle belirlenen kavramlar ve çalıştayla belirlenen kavramlar arası ilişkiler Bayes Nedensel Ağına verilmeden önce bir kez daha bu kez, analitik yöntemlerle gözden geçirilmiştir. } Bunun için çalıştay sırasında uzmanların görüşünü yansıtan öznel ilişkiler ile kavramların sayısal verilerine dayalı nesnel ilişkiler karşılaştırılmıştır. } Verilere dayalı ilişkiler korelâsyon ile tespit edilmiştir. } Her iki yöntemle belirlenen ilişkiler karşılaştırılırken ortak ve çelişkili noktalar göz önüne alınarak son bir analiz gerçekleştirilmiştir.

Verilere dayalı ilişkiler ile uzman görüşlerinin karşılaştırılması } Yapılan analiz sonucunda uzman görüşleri ve veriler tarafından ortaya koyulan ilişkilerin %92 oranında çelişki içermediği tespit edilmiştir. Çelişki içeren ilişkiler son bir kez daha proje ekibi tarafından değerlendirilerek ağ modeli oluşturulmuştur. } Sonuçta elde edilen ulaşım ağı modelinde toplam 18 karar değişkeni, değişkenler arasında toplam 36 adet bağlantı ve 126 adet koşullu olasılık durumu ortaya çıkmıştır.

Otomotiv Sektörü için Bayes Ağı } Söz konusu ağ yapısı Netica paket programına aktarılmıştır. Bu şekilde Türkiye nin rekabet gücünü belirleyen parametreler ile otomotiv sektörü arasındaki ilişki analiz edilmeye çalışılmıştır. } Oluşturulan bu model ile otomotiv sektörü konusunda, uzmanların değişkenlerin çeşitli durumları arasındaki nedensel ilişkileri görsel olarak irdeleyebilecek ve herhangi bir karar değişkeninin durumunda bir değişikliğe gidildiğinde bunun diğer etkilenen değişkenlerde ne tür bir değişime sebep olacağını anında saptayabilecekleri bir model ortaya konmuştur

Bayes Nedensel Ağı na girdi oluşturan ülkeler Kendi pazarına ve küresel pazara üretim yapanlar BRIC Marka üretenler Avusturya Belçika Kanada Çek Cumhuriyeti Bulgaristan Macaristan Endonezya Meksika Hollanda Polonya Portekiz Romanya Slovak Cumhuriyeti Slovenya İspanya İsveç Türkiye İngiltere Brezilya Çin Hindistan Rusya Fransa Almanya İtalya Kore ABD

Bayes nedensel ağları ile yapılan incelemenin iki yönlü olabilmesi, karar vericilere daha etkin bir şekilde yardımcı olabilmektedir. Alt düzeyden, daha genel amaçların yer aldığı üst düzeye doğru yapılan inceleme, hangi değişkende ne tür bir değişiklik yapılırsa sonucun, yani rekabet düzeyinin bundan nasıl etkileneceğini göstermesi açısından önemlidir.

Üst düzeyden alt düzeye doğru yapılacak araştırmaya bir örnek oluşturmak amacı ile Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü değişkeni ele alınabilir. Bu aşamada yapılan duyarlılık analizi sonucu söz konusu değişken üzerinde en çok etkili olan kavramın Yerel Tedarikçi Kalitesi olduğu bulunmuştur. Otomotiv ic pazar buyuklugu 1 ± 58 1 Otomotiv ic pazar buyuklugu 1 3 ± 58 Otomotiv ic pazar buyuklugu 1 51 ± 58 Yerel tedarikci kalitesi 1.2 67.5 22.3 4.24 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 4.4 54.8 4.8 4.73 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 4.1 9.33 86.7 5.65 ± 1.1 Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü değişkeninin düzeyinin artması, Yerel Tedarikçi Kalitesi düzeyine birebir bağlantılıdır ve otomotiv iç pazarının büyümesi istendiğinde yüksek düzeyde bir yerel tedarikçi kalitesi sağlanması gerekliliği ortadadır.

Benzer şekilde, yerel tedarikçi kalitesi değişkenine odaklanıldığında ve bu değişken üzerinde duyarlılık analizi yapıldığında, bu aşamadaki en etkili değişkenin inovasyon kapasitesi olduğu ortaya konmuştur. Söz konusu iki değişken arasındaki ilişki incelendiğinde de yerel tedarikçi kalitesinde orta düzeyden yüksek düzeye bir sıçrama olması için ülkenin inovasyon kapasitesi düzeyinde ciddi bir iyileşme olması gerekliliği açıktır Yerel tedarikci kalitesi 1 2 ±.58 Yerel tedarikci kalitesi 1 6 ±.58 Inovasyon kapasitesi 17.2 64.8 18.1 4.2 ± 1.3 Inovasyon kapasitesi.59 67. 32.5 4.64 ± 1.1

Analiz benzer şekilde devam ettirildiğinde, Otomotiv ic pazar buyuklugu inovasyon kapasitesi nin 29. üzerinde en çok etkili olan değişkenin 33.3 bilimsel araştırma 37.7 kurumlarının 318 ± kalitesi, 17 bilimsel araştırma kurumlarının kalitesi değişkeninin Inovasyon kapasitesi Inovasyon kapasitesi iç pazar büyüklüğü nün artması çok doğal 28.6 18. olacaktır. 67. 63.7 4.36 18.3 3.51 ± 1.2 Otomotiv ic pazar buyuklugu 21.5 33.8 44.7 346 ± 17 üzerinde Yerel en tedarikci etkili kalitesi olan değişkenin ise Yerel tedarikci otomotiv kalitesi iç pazar büyüklüğü nde Yerel tedarikci kalitesi de kayda 9.56 3.63 9.47 şirket ar-ge harcamaları olduğu ortaya değer bir artışa yol açmaktadır. Bu bulgu, 54.8 4.1 11.9 çıkar. 35.6 56.3 CARS21 de ortaya konan tavsiyeler 78.6 ile de şirket Ar-Ge 4.52 harcamaları nın ± 1.4 düzeyinde 5.5 ± 1.3 5.38 ± 1.4 olacak bir yükselme sonucunda, otomotiv 4.1 ± 1.3 Gerçekten de, şirket Ar-Ge harcamaları Otomotiv ic pazar buyuklugu ile otomotiv iç pazar büyüklüğü 12.6arasında doğrudan bir bağlantı olmasa da, 3.4 şekilden 57. de görülebileceği üzere, şirket 389 ± 15 ar-ge harcamaları düzeyinde olan bir yükselme, uyum içindedir. Inovasyon kapasitesi.87 55.3 43.9 4.86 ± 1.2 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 3.88 ±.99 11.2 83.4 5.37 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 4.81 ± 1.1.3 59.1 4.6 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 5.98 ±.61.2.82 99.2 Sirket Ar-Ge harcamalari 1 2 ±.58 Sirket Ar-Ge harcamalari 1 4 ±.58 Sirket Ar-Ge harcamalari 1 6 ±.58

Modelde en alt düzeyde yer alan kavramlar, başka hiçbir kavram tarafından etkilenmeyen ama diğer kavramları etkileyenlerdir. Bu açıdan bakıldığında bu tür kavramların politika kavramları olduğu söylenebilir Söz konusu değişken model hiyerarşisinin en alt katmanında yer aldığı için bir tür politika kavramıdır ve onun üzerinde yapılacak bir değişiklik tüm sistemi etkileyecektir. Ic pazar buyuklugu endeksi 11.1 5.8 38.1 4.54 ± 1.4 Ic pazar buyuklugu endeksi 3.15 31.6 65.2 5.24 ± 1.2 Vergilendirmenin kapsami ve etkisi 2 ±.58 1 Politika kavramları üzerinde yapılan değişiklikler tüm sistemi etkileyeceğinden, analizleri önemli sonuçlar çıkarabilir. Bu tür bir analize örnek olarak vergilendirmenin kapsamı ve etkisi verilebilir. Vergilendirmenin kapsami ve etkisi 4 ±.58 1 Ayrıca vergilendirmenin Bakanlar Kurulu nun kapsamı ve Ekim etkisi 21 da düşük belirlediği düzeyden gelişme orta düzeye eksenlerinden çıktığı anda, biri en olan çok ekonomide etkilediği değişken kayıt dışılığın olan İç azaltılması Pazar Büyüklüğü ile de yakından Endeksi nde ilgili hemen olan bir bir değişkendir. artış gözlemlenmektedir.

Yine Bakanlar Kurulu nun Ekim 21 da belirlediği gelişme eksenlerinden olan Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi ile ilgili olarak modelde yer alan inovasyon kapasitesi kavramı incelenmiştir. Söz konusu değişken üzerinde en çok etki sahibi olan kavram Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi dir ve burada yapılacak düzey değişikliği birebir inovasyon kapasitesini etkilemektedir. Benzer şekilde inovasyon kapasitesinin en çok etkilediği değişken ise yerel tedarikçi kalitesi dir. Yerel tedarikci kalitesi 5.84 92. 2.16 3.93 ±.81 Yerel tedarikci kalitesi 5.62 32. 62.4 5.14 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 4.53 8.14 87.3 5.66 ± 1.1 Inovasyon kapasitesi 1 2 ±.58 Inovasyon kapasitesi 1 4 ±.58 Inovasyon kapasitesi 1 6 ±.58 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 3.98 ±.73 3.1 95. 1.9 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 4.82 ± 1.2 1.27 56.5 42.2 Bilimsel arastirma kurumlarinin kalitesi 5.94 ±.73.91 1.38 97.7 İnovasyon kapasitesinde bir düzey değişikliği yaşanması için onu en çok etkileyen Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi nde yapılması gerekli değişiklik ile bunun sonucunda en çok etkilenen değişken olan yerel tedarikçi kalitesi nin düzeyinde yaşanacak olan değişim şekilde verilmiştir.

Benzer şekilde ilerlendiğinde Gelişim Eksenlerinden bir diğeri olan Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması ile ilgili olan model değişkeni ise Son Teknolojilerin Yaygınlığı dır. Söz konusu değişken üzerinde en çok etki sahibi olan kavram Firma Seviyesi Teknoloji Emilimi dir ve burada yapılacak düzey değişikliği birebir Son Teknolojilerin Yaygınlığı nı etkilemektedir. Bunun yanı sıra, son teknolojilerin yaygınlığı nda yaşanan bir düzey değişikliğinden en çok etkilenen değişken olan yerel tedarikçi kalitesi dir ve ilgili değişimler şekilde görülmektedir Yerel tedarikci kalitesi 35.5 25.4 39.1 4.7 ± 1.8 Yerel tedarikci kalitesi 8.7 62.5 29.5 4.43 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 1.21 29.3 69.5 5.37 ± 1.1 Son teknolojilerin yayginligi 2 ±.58 1 Son teknolojilerin yayginligi 1 4 ±.58 Son teknolojilerin yayginligi 1 6 ±.58 Firma seviyesi teknoloji emilimi 3.37 ± 1.7 51.1 29.5 19.5 Firma seviyesi teknoloji emilimi 3.8 ± 1.1 15.6 78.9 5.42 Firma seviyesi teknoloji emilimi 5.59 ± 1.1 3.15 14.2 82.7

Bakanlar Kurulu nun Ekim 21 da belirlediği orta vadeli kararlar arasında bulunan gelişme eksenleri incelendiğinde, modelde de yer alan İnovasyon kapasitesi nin yerel tedarikçi kalitesi değişkeni üzerinden Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü nü en çok etkileyecek olan değişikliklerden biri olduğu görülmektedir Bu bağlamda, Türkiye nin inovasyon kapasitesinden aldığı 3.1 değerini yükseltmesi, yerel tedarikçi kalitesi üzerinde olumlu etki yapacak ve bu da şekilden de görülebileceği gibi kısa vadede Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü nü arttıracaktır Otomotiv ic pazar buyuklugu 37.7 47.1 15.2 255 ± 15 Otomotiv ic pazar buyuklugu 19.8 31.6 48.6 358 ± 17 Otomotiv ic pazar buyuklugu 1.7 27.1 62.2 43 ± 15 Yerel tedarikci kalitesi 5.84 92. 2.16 3.93 ±.81 Yerel tedarikci kalitesi 5.62 32. 62.4 5.14 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 4.53 8.14 87.3 5.66 ± 1.1 Inovasyon kapasitesi 1 2 ±.58 Inovasyon kapasitesi 1 4 ±.58 Inovasyon kapasitesi 1 6 ±.58

Yine gelişme eksenlerinden biri olan Son Teknolojilerin Yaygınlığı da Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü nü yüksek derecede etkileyen değişkenlerden biridir. Türkiye mevcut durumda Son Teknolojilerin Yaygınlığı konusunda 5.1 ile ortalamanın üzerinde bir değere sahiptir. Yine, burada meydana gelecek iyileşmenin, şekilden de görülebileceği gibi Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü nü olumlu yönde etkileyeceği açıktır Otomotiv ic pazar buyuklugu 29.8 39.6 3.6 32 ± 17 Otomotiv ic pazar buyuklugu 17.1 31.1 51.7 369 ± 16 Yerel tedarikci kalitesi 8.7 62.5 29.5 4.43 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 1.21 29.3 69.5 5.37 ± 1.1 Son teknolojilerin yayginligi 1 4 ±.58 Son teknolojilerin yayginligi 1 6 ±.58

Bakanlar Kurulu nun belirlediği orta vadeli kararlar arasında bulunan gelişme eksenlerinde yer almamasına rağmen, kredi erişim kolaylığı nın Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü üzerinde önemli derecede etkiye sahip olduğu gözlenmiştir. Türkiye mevcut durumda kredi erişim kolaylığı alanında 2.6 değeri ile düşük bir düzeydedir. Kredi erişim kolaylığında düşük düzeyden orta düzeye çıkması Türkiye nin otomotiv iç Pazar büyüklüğünde ciddi bir artışa yol açacaktır. Otomotiv ic pazar buyuklugu 23.7 35.7 4.6 334 ± 17 Otomotiv ic pazar buyuklugu 17.1 3. 52.9 372 ± 16 Kredi erisim kolayligi 1 2 ±.58 Kredi erisim kolayligi 1 4 ±.58

Bakanlar Kurulu nun belirlediği orta vadeli kararlar arasında bulunan gelişme eksenlerinde yer almamasına rağmen, Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu gözlenen bir diğer değişken ise Ar-Ge de Üniversite Sanayi İşbirliği dir Türkiye mevcut durumda Ar-Ge de Üniversite Sanayi İşbirliği alanında 3.4 ile orta düzeyde bir performans sergilemektedir. Ar-Ge de Üniversite Sanayi İşbirliğinin orta düzeyden yüksek düzeye çıkmasının Türkiye nin Otomotiv İç Pazar Büyüklüğünde artışa yol açması beklenmektedir. Otomotiv ic pazar buyuklugu 23. 34.9 42.1 338 ± 17 Otomotiv ic pazar buyuklugu 14.2 29. 56.8 385 ± 16 Yerel tedarikci kalitesi 2.94 45.5 51.6 4.97 ± 1.3 Yerel tedarikci kalitesi 5.56 17.3 77.2 5.43 ± 1.3 Son teknolojilerin yayginligi 2.1 25.4 72.5 5.41 ± 1.2 Son teknolojilerin yayginligi 9.64 9.65 8.7 5.42 ± 1.4 Ar-Gede universite-sanayi isbirligi 4 ±.58 1 Ar-Gede universite-sanayi isbirligi 6 ±.58 1

Yerel tedarikçi kalitesi değişkeni üzerinde meydana gelecek bir değişimle birlikte Türkiye nin içinde bulunduğu düzeyin orta dan yükseğe çıkması otomotiv iç pazar büyüklüğü üzerinde de kısa vadede çok olumlu bir etki yapacaktır Otomotiv İç Pazar Büyüklüğü Üzerinde Kısa Vadede Etkisi Olması Beklenen Değişkenler Türkiye nin WEF Raporunda aldığı puan Türkiye nin İçinde Bulunduğu Düzey Yerel tedarikçi kalitesi 4.6 İnovasyon kapasitesi 3.1 (Alt sınır) Şirket ar-ge harcamaları 3 Düşük Vergilendirmenin kapsamı ve etkisi 2.9 Düşük Son teknolojilerin yaygınlığı 5.5 Yüksek Kredi erişim kolaylığı 2.6 Düşük Ar-Ge de Üniversite Sanayi İşbirliği 3.4

Otomotiv sektör analizi için CBD yaklaşımı } Bayes uygulamasında BCN için gerekli bazı veriler olmayabilir veya yeterli olmayabilir } Paydaşlar görüşlerini sözel ifadeler ile vermek isteyebilir, } Bu yüzden ilişkilerin sayısallaştırılması ve senaryo analizlerinin yapılması için Birikimli Kanı derecesi (cumulative belief degrees (CBDs) yaklaşımından faydalanılmıştır.

CBD yaklaşımı } The CBD yaklaşımı nükleer korumaların değerlendirilmesi için geliştirilmiştir: } Ö. Kabak and D. Ruan, IEEE Transactions on Knowledge and Data Engineering; 23, 1441-1454 (211) } CBD, kanı yapıları üzerinde işlemler yapabilmek için kullanılır. } Bir sistemdeki değişkenlerin arasındaki ilişkileri sayısallaştırmak için CBD yaklaşımı kullanılmıştır.

Önerilen Model } Değişkenler ve aralarındaki ilişkilerin mevcut olduğu bir sistem varsayılsın; } Amaç; veri ve uzman görüşlerine göre ilişkileri sayısallaştırmaktır. C C High Medium A B D B Low High Medium High Medium Low D Low

Önerilen Model #' } γ "# = ' (',#) / & γ &' w "& i, k } γ ik : k değişkenin i sözel terim düzeyindeki CBDsi } w "& #' : (I,k) ilişkisine dair önem ağırlıkları } Ağırlıkları bulmak için kullanılan Matematiksel model: } Belli bir k, (etkilenen değişken) ve k yı etileyen tüm l değişkenleri için; } Karar değişkenleri: w #' "&, i } Min 5 e 6 " 5 "# } Öyle ki; e 5 "# = γ 5 "# γ 5 &' ' (',#) / & &' w "# } #' ' & w "& = 1 i

Örnek C A B D n A B C D 1 {(s,.8), (s 1,.2)} {(s 1,.6), (s 2,.4)} {(s 1,.9), (s 2,.1)} {(s 1,.8), (s 2,.2)} 2 {(s 1,.6), (s 2,.4)} {(s 2,.7), (s 3,.3)} {(s 2, 1)} {(s 2,.9), (s 3,.1)} 3 {(s 2,.4), (s 3,.6)} {(s 3,.5), (s 4,.5)} {(s, 1)} {(s,.3), (s 1,.7)} 4 {(s 3,.5), (s 4,.5)} {(s 3,.2), (s 4,.8)} {(s 1,.5), (s 2,.5)} {(s 1,.1), (s 2,.9)} 5 {(s 1,.4), (s 2,.6)} {(s 2,.5), (s 3,.5)} {(s 2,.2), (s 3,.8)} {(s 2,.2), (s 3,.8)} Verilerin kanı derecesi olarak gösterimi n B C D s s 1 s 2 s 3 s 4 s s 1 s 2 s 3 s 4 s s 1 s 2 s 3 s 4 1 1 1.4 1 1.1 1 1.2 2 1 1 1.3 1 1 1 1 1 1.1 3 1 1 1 1.5 1 1.7 4 1 1 1 1.8 1 1.5 1 1.9 5 1 1 1.5 1 1 1.8 1 1 1.8 CBD

Örnek Matematiksel model ile bulunan ağırlıklar: w "9 :; w "< :; w "6 :; w "= :; w "> :; w "9 :? w "< :? w "6 :? w "= :? w "> :? :' w 9& :' w <& :' w 6& :' w =& :' w >&.8.1.1.5.1.99.299.1.1.5.71.26.663.79.91.2 1, Eğer B : {(s 3,.5), (s 4,.5)} ve C :{(s 2,.6), (s 3,.4)} CBD: I B = {(s, 1), (s 1, 1), (s 2, 1), (s 3, 1), (s 4,.5)}, I C = {(s, 1), (s 1, 1), (s 2, 1), (s 3,.4), (s 4, )}), D {(s, 1), (s 1, 1), (s 2, 1), (s 3,.44), (s 4, )} olarak hesaplanır. Kanı derecesi: {(s 2,.56), (s 3,.44)}

Otomotiv Rekabetçiliğinin CBD yaklaşımı ile incelenmesi ID # Indicator Affecting indicator 1 Yerel Tedarikçi Kalitesi 12, 13, 14, 16 2 Dış Pazar Büyüklüğü Endeksi 1, 17 3 İnovasyon Kalitesi 4 Bilimsel Araştırma Kurumlarının 4 Kalitesi 5, 6 5 Şirket Ar-Ge Harcamaları 13, 14 Bilim Adamı ve Mühendis 6 Mevcudiyeti 14 7 Ar-Ge'de Üniversite-Sanayi İşbirliği 3, 4, 5, 14 8 Yerel Tedarikçi Kalitesi 3, 4, 11 9 Üretim Süreci Gelişmişliği 5, 7, 8 1 Firma Seviyesi Teknoloji Emilimi 3, 5, 7 11 Son Teknolojilerin Yaygınlığı 7, 1 12 Kredi Erişim Kolaylığı 13 Vergilendirmenin Kapsamı ve Etkisi 14 Toplam Vergi Oranı 15 Müşteri Odaklılığın Derecesi 9 16 Otomotiv iç pazar büyüklüğü 8, 12, 13, 14 17 Otomotiv dış pazar etkinliği 15 18 Otomotiv üretim süreci gelişmişliği 1, 18, 17

Veriyi işleme } Veriyi kanı derecesi çevirme } Herhangi ülkenin herhangi bir değişkendeki puanı önce -1 arasına normalize edilir. } Sonra aşıda verilen üyelik fonksiyonlarına göre kanı dereceleri bulunur: 1. s s 1 s 2 s 3 s 4.8.2 Eğer normalize puan.55 ise; İlgili kanı derecesi B(I) = {(s 2,.8), (s 3,.2)} olur..55 1.

Matematiksel model } Her kriter için model ayrı ayrı çalıştırılmıştır. } Örneğin kriter #9 için; } Etkileyen kriterler: #5, #7, and #8. } Sonuçlara göre #9. u en fazla etkileyen kriter #8 dir. @' w 9& @' w <& @' w 6& @' w =& @' w >& @A @A @A @A @A @B @B @B @B @B @C @C @C @C @C w "9 w "< w "6 w "= w "> w "9 w "< w "6 w "= w "> w "9 w "< w "6 w "= w ">.333.333.333.92.99.64.25.66.61.1.154.471.247.16.97.269.518.11.14.598.389

Model Doğrulaması Türkiye gerçek verileri Tahmin edilen MAE - MAE Normalize CBD CBD Model Bilgi ID Veri Değer s s 1 s 2 s 3 s 4 s s 1 s 2 s 3 s 4 Tahmini yok 1 5.2.7 1. 1. 1..8. 1..99.76.55.6.11.24 2 5.4.733 1. 1. 1..93. 1. 1. 1..94.18.4.27 3 3.4.4 1. 1..6.. 1. 1..4...4.16 4 3.4.4 1. 1..6.. 1. 1..84.3.1.11.16 5 3.2.367 1. 1..47.. 1. 1..67.23.3.9.19 6 4.5.583 1. 1. 1..33. 1. 1..99.43.2.3.17 7 3.6.433 1. 1..73.. 1. 1..55.4..4.19 8 4.7.617 1. 1. 1..47. 1. 1. 1..61..3.17 9 4.4.567 1. 1. 1..27. 1. 1..85.24..4.19 1 5.3.717 1. 1. 1..87. 1. 1. 1..49..8.25 11 5.4.733 1. 1. 1..93. 1. 1. 1..91.12.3.27 12 3..333 1. 1..33.. 13 3..333 1. 1..33.. 14 41.1.413 1. 1..65.. 15 5.4.733 1. 1. 1..93. 1. 1. 1..51..9.27 16 14.16 1..64... 1..74.56.3.5.2.27 17.53.588 1. 1. 1..35. 1..99.96.2..4.17 18 1.53.59 1. 1. 1..4. 1..86.6.27.2.16.23 Average MAE.7.21

Türkiye otomotiv sektörü için önemli kriterlerin belirlenmesi

Senaryo analizi } Tüm ağırlıklar bulunduktan sonra Türk otomotiv sektörü ile ilgili senaryolar analiz edilebilir. } Çalışmada iki senaryo incelenmiştir: } İyimser senaryo: tüm girdi kriterler bir üst seviyeye çıkacak } Kötümser senaryo: tüm girdi değişkenler bir alt seviyeye inecek. Girdi kriterler Çıktı kriterler 3 İnovasyon Kalitesi 16 Otomotiv iç pazar büyüklüğü 5 Şirket Ar-Ge Harcamaları 7 Ar-Ge'de Üniversite-Sanayi İşbirliği 8 Yerel Tedarikçi Kalitesi 11 Son Teknolojilerin Yaygınlığı 13 Vergilendirmenin Kapsamı ve Etkisi 17 18 Otomotiv dış pazar etkinliği Otomotiv üretim süreci gelişmişliği

ID # Kriterler Mevcut Durum İyimser Senaryo Kötümser senaryo Senaryo analizi 3 5 İnovasyon Kalitesi Şirket Ar-Ge Harcamaları 7 Ar-Ge'de Üniversite- Sanayi İşbirliği 8 Yerel Tedarikçi Kalitesi 11 Son Teknolojilerin Yaygınlığı 12 Vergilendirmenin Kapsamı ve Etkisi 13 İnovasyon Kalitesi {(s,.5), (s 1,.5)} {(s 2, 1.)} {(s, 1.)} {(s,.64), (s 1,.36)} {(s 2, 1.)} {(s, 1.)} {(s,.43), (s 1,.57)} {(s 2, 1.)} {(s, 1.)} {(s 1,.72), (s 2,.28)} {(s 3, 1.)} {(s 1, 1.)} {(s 2, 1.)} {(s 3, 1.)} {(s 1, 1.)} {(s,.5), (s 1,.95)} {(s 2, 1.)} {(s, 1.)} {(s 1,.6), (s 2,.4)} {(s 3, 1.)} {(s 1, 1.)} 16 17 18 Otomotiv iç pazar büyüklüğü Otomotiv dış pazar etkinliği Otomotiv üretim süreci gelişmişliği {(s 2, 1.)} {(s,.5), (s 1,.2), (s 2,.43), (s 3,.32)} {(s 2,.57), (s 3,.43)} {(s,.9), (s 1,.17), (s 2,.43), (s 3,.26), (s 4,.5)} {(s 1,.37), (s 2,.63)} {(s,.7), (s 1,.16), (s 2,.45), (s 3,.29), (s 4,.3)} {(s,.9), (s 1,.41), (s 2,.43), (s 3,.6)} {(s,.34), (s 1,.16), (s 2,.23), (s 3,.23), (s 4,.4)} {(s,.18), (s 1,.3), (s 2,.44), (s 3,.7), (s 4,.1)}

Senaryo analizi Çıktı Kriterler Mevcut seviye İyimser Senaryo Kötümser Senaryo 16. Otomotiv iç pazar büyüklüğü 17. Otomotiv dış pazar etkinliği 18. Otomotiv üretim süreci gelişmişliği

Sonuç ve Öneriler } Sizin yorumlarınız?

Gelecek Hafta } Konu: Kredi Derecelendirme } Kaynak: (ninova dan indirilebilir) } Topcu Y.İ., Kabak Ö. ve Gül S. (216) Social Media Data Integrated Credit Rating Based On Cumulative Belief Degrees The 5th World Conference on Production and Operations Management, 6-1 Eylül, Havana, Küba (Bildiriler Kitabı kod: DSSO 37746: 7 sayfa)