SAYI 1 TEMMUZ 2012 / ISSN 1302-1435 TASARIM ve MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ DÜNDEN BUGÜNE ROKETSAN ROKETSAN LI OLMAK Roketsan, bir TSKGV kuruluşudur. 24.yıl
sayı 1 temmuz 2012 içindekiler TEMMUZ 2012 - SAYI 1-6 AYDA BİR YAYIMLANIR ISSN 1302-1435 Roketsan Adına Sahibi Selçuk YAŞAR Sorumlu Müdür (Yazı İşleri) İlhami TOPÇU Yayın Kurulu İclal DURAL Mustafa Akın ERDEM Duygu ÖZCAN Hande GENÇ Ceyda KILIÇ Kapak Tasarımı Harun VURGUN Tasarım - Grafik Uygulama Etkileşim Grafik Tasarım Halit Ziya Sk. No: 26/3 Çankaya/Ankara Tel: +90 (312) 441 71 93 Basım Yeri Ankara Ofset Sanayi 1 Cd. Necatibey İş Hanı 93/44 İskitler/Ankara Tel: +90 (312) 384 50 63 Yönetim Yeri Roketsan Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş. Ankara-Samsun Karayolu 40. km 06780 Elmadağ/Ankara Tel: + 90 (312) 860 55 00 Faks: + 90 (312) 863 42 08 pazarlama@roketsan.com.tr satinalma@roketsan.com.tr insan.kaynaklari@roketsan.com.tr Bu dergi kapsamında yayınlanan yazılar, yazılardaki düşünce ve öneriler ile kaynakların doğruluğuna ilişkin her türlü sorumluluk yazar(lar)a aittir. Yazılar referans gösterilmeden basılamaz, kopyalanamaz ve paylaşılamaz. Dergi içeriğinde bulunan yazılar ve makaleler Roketsan A.Ş. ve ilgili kurum ve kuruluşların düşüncesini yansıtmamakta olup, sadece yazarının kendi kişisel düşüncesini yansıtmaktadır. Bu yazılarda geçen düşünce, öneri ve kaynakların doğruluğu hususunda Roketsan A.Ş. sorumlu tutulamaz. içindekiler 3 başkan ın mesajı 4 genel müdür ün mesajı 5 dünden bugüne roketsan 6-10 kurumsal kimliğimiz 11-12 tasarım ve mühendislik gücümüz 13-15 roketsan ve teknoloji 16-25 fuar ve organizasyonlar 27-35 roketsan lı olmak 36-41 misafirlerimiz 42-43 basın da roketsan 44-47 3
roketsan dergisi başkan ın mesajı Sayın Okurlarımız 2011 yılını geçen yıllarda olduğu gibi yoğun bir tempoda geçirdik ve dünyada yaşanan ekonomik durgunluğa rağmen yeni başarılarla geride bıraktık. Bu başarıların gelecek yıllarda da sürdürülebilir olması için 2011 yılı başında Roketsan da ürün ve teknoloji odaklı yeni bir organizasyon yapısı oluşturulmuştur. Pazar geliştirme çalışmaları sonucunda sözleşmesi imzalanan projelerin 2011 yılı sonu itibariyle toplam kalan taahhüt bedeli yaklaşık 4 Milyar TL ye ulaşmıştır. CİRİT, UMTAS, OMTAS, DSH, 107 mm, 122 mm ve 300 mm Topçu Sistemleri gibi özgün ürünleri tasarlayan, geliştiren, üreten ve müşteriye özel çözümler yaratan Roketsan bir dünya şirketi olma yolunda hızla ilerlemektedir. Roketsan, tamamı özgün tasarım olan ürünleri ile gerek Türk Silahlı Kuvvetleri gerekse müşterisi olan dost ve müttefik ülkeler nezdinde güvenilir bir marka olarak kabul edilmektedir. Hem ülkemize hem de dost ve müttefik ülkelerin savunmasına hizmet eden Roketsan, artarak çeşitlenen ve kalifiye olan alt yüklenicileri ile Türkiye nin teknolojik alt yapısını geliştirmede de önemli katkılar sağlamaktadır. Hedefimiz, dünyada savunma sanayii şirketleri içinde 100 ler kulübüne katılmak ve bu kulübün devamlı üyesi olmaktır. Satış hacmi ve füze teknolojileri ile dünya pazarına yön veren ilk 50 firma arasında yer almak yönünde hızla ilerliyoruz. Sahip olduğumuz profesyonel kadro ve bilgi birikimi ile hedeflerimize en kısa sürede ulaşacağımıza inanıyorum. Bu vesile ile ulusal ve uluslararası alanda büyük başarılara imza atan Şirketimizin kuruluşunda emeği olan tüm büyüklerimize, ortaklarımıza, bize olan güvenleri ile bugünlere ulaşmamızda desteklerini esirgemeyen Türk Silahlı Kuvvetlerimize, dost ve müttefik Silahlı Kuvvetlerine Yönetim Kurulu olarak şükranlarımızı sunuyoruz. Saygılarımla, Dr. Eyüp Kaptan Korgeneral (E) Yönetim Kurulu Başkanı 4
sayı 1 temmuz 2012 genel müdür ün mesajı Değerli Okurlarımız İlk altı ayını geride bıraktığımız 2012 yılında önemli hedefler gerçekleştirmiş ve performansımızı daha üst seviyelere taşımış olmanın gururu ile 24. yılımızı kutladık. 24 yıl önce, 1988 yılı yazında Ankara Kavaklıdere de bir binanın 3. katındaki ofiste faaliyete geçen Roketsan, bugün 1.400 den fazla çalışanı, 700 den fazla mühendis gücü; %20-25 i ihracat olmak üzere 2 Milyar ABD Dolarını aşan sözleşme portföyü ile, roket ve füze alanında dünyaca tanınan, ürünleri talep gören ve başarıları dost ülkelerce takdirle izlenen bir şirkettir. 24 yıl boyunca önemli başarılara imza atılmış, ürünlerimiz Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ve yurt dışı müşterilerinin hizmetine başarıyla sunulmuştur. Roketsan kuruluş aşamasından itibaren sahip olduğu yeteneklerden çok daha ötede hedefler koymuş ve haliyle riskler üstlenmiştir. Bu süreçte TSK nın ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) nın bize olan güvenleri, hedeflerimizi başarıyla gerçekleştirmek yönündeki kararlı yolculuğumuzda bize büyük destek olmuştur. Türkiye nin Milli savunma ürünlerine sahip olması yönündeki ortak idealimiz doğrultusunda çok önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Başarılarımızın en yenilerinden birisi, İlk Özgün Tasarım Türk Füzesi CİRİT in ilk seri üretim kafilesinin TSK ne yapılan teslimatıdır. Lazer güdümlü 2,75 inç CİRİT füzemiz; kendi kategorisinde dünyada seri üretime giren ilk füzedir. Tasarım ve üretim portföyümüzde önemli bir yer tutan topçu roket sistemlerimiz yurt savunması dışında uluslararası pazarda da kendisini ispatlamıştır. Bu yılın ikinci yarısında geçmişteki ihracat sözleşmelerine ilave olarak yeni bir yurt dışı sözleşmesi imzalamaya çok yakın olduğumuzu sizlerle paylaşmak isterim. Sistem tasarım ve entegrasyonu kabiliyeti yanında roket ve füze motoru tasarım ve üretimi gibi ana yetenekleriyle dünyada ilgi odağı olmaya devam eden Roketsan, dünyanın önde gelen savunma firmalarından MBDA ile Haziran ayında, özgün füze motoru tasarım ve üretimi konusunda, ASPIDE motor projesinden sonra gelen ikinci kontratını imzalamıştır. Yeni gelişmelerden bir diğeri, büyük hissedarı olduğumuz, mühimmatın ayrıl- maz ve kritik bir parçası olan tapaları üreten Tapasan firmasının Haziran ayında Roketsan a katılmasıdır. Ürün ve müşterilerimize dönük çalışmalarımızın yanında; dünyada rekabetçi olmak için, içeride de kendimizi yenilemeye, geliştirmeye ve maliyetlerimizi düşürmeye devam ediyoruz. Sonuç olarak 25. yaşına giren Roketsan ımız gelişmeye ve büyüyerek yeni başarılara imza atmaya devam etmektedir. Tüm okurlarımıza sağlıklı, mutlu ve başarı dolu günler diliyor, en içten sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Selçuk Yaşar Genel Müdür 5
roketsan dergisi dünden bugüne roketsan roketsan ın tarihçesi, ulusal teknoloji birikimine katkısı ve savunma sanayiindeki yeri Roketsan, Savunma Sanayii İcra Komitesi kararı ile ülkemizde roket ve füze tasarımı, geliştirilmesi ve üretimi konularında lider bir kuruma sahip olunması amacı ile 1988 yılında kurulmuş ve ilk üretim projesi; uluslararası bir program olan STINGER Avrupa Ortak Üretim Projesi çerçevesinde, Stinger füzelerinin sevk sisteminin üretilmesi olmuştur. Stinger Projesi kapsamında füzelerin kritik alt sistemlerinden olan kompozit yakıtlı fırlatma ve uçuş motorlarının yurt içinde üretimi Türkiye tarafından üstlenilmiştir. O dönemde Türkiye de kompozit katı yakıt teknolojisi olmadığı için Milli Savunma Bakanlığı (MSB), kompozit yakıtlı fırlatma ve uçuş motorlarını üretmek üzere yeni bir şirket kurulmasını değerlendirmiştir. Bu değerlendirme ve taleplerin neticesi olarak Roketsan, 14 Haziran 1988 tarihinde, Savunma Sanayii İcra Komitesi nin Türk Silahlı Kuvvetleri nin (TSK) roket ve füze ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla kurulmuştur. Roketsan, kuruluş amacını gerçekleştirmeye yönelik doğru stratejiler sayesinde Stinger Konsorsiyumu gereklerini zamanında ve tam olarak yerine getirmekle kalmamış, ülkemize kazandırdığı yetişmiş beyin gücü sayesinde transfer edilen teknolojileri özümseyerek yeni ürünlere dönüştürmeyi başarmış ve bu ara hedefi 1988 1992 1996 1999 2001 Kuruluş Ilk Özgün Ürün Teslimatı Yıldırım Füze ve Silah Sistemi Teslimatı 6 İlk Stinger Motorlarının Teslimatı Kasırga Sistemi Teslimatı
sayı 1 temmuz 2012 dünden bugüne roketsan süratle aşarak roket/füze alanında konusunda uzman milli bir sanayi oluşturmuştur. 1988 yılı yazında kuruluş kararını takiben sonbaharda İskitler de kiralık bir binada, sınırlı savunma sanayii deneyimine sahip ancak kendilerine verilen milli görevin heyecanıyla dolu 25 kişilik çekirdek kadro ile çalışılmaya başlanmıştır. Avrupa Stinger Konsorsiyumunun gereklerine yönelik planlama ve hazırlık çalışmalarına paralel olarak o tarihte bir bozkır olan Elmadağ da mülkiyeti MKEK dan SSM ye geçirilerek, SSM tarafından Roketsan a kiralanmış olan yaklaşık 1.000 dönümlük arazi üzerinde tesis inşa çalışmaları yürütülmüştür. 1989 yılı başında arazide tesfiye ve hazırlık çalışmaları başlamış, üretimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli bina ve alt yapı inşaatı 1991 yılında tamamlanmıştır. Aynı yıllarda tesisleşme çalışması tamamlandıktan sonra pilot kafile olarak 38 adet motor hatasız olarak üretilerek zamanından önce konsorsiyuma teslim edilmiştir. Sözleşme gereği Stinger füzelerinin fırlatma ve uçuş motorlarının üretimine başlanmıştır. Proje kapsamında konsorsiyuma üye tüm ülkelerin ihtiyacını karşılayacak şekilde sevk sistemi üretimi ve ihracatını gerçekleştiren Roketsan, programa katılan 15 üye ülke sanayi kuruluşu arasında ikinci en büyük iş payına sahip olmuştur. Elde edilen ekonomik faydadan çok daha önemlisi, ülkemizin ihtiyaç duyduğu, başta kompozit yakıtlı motor tek- nolojisi olmak üzere pek çok ileri teknoloji ve deneyimin elde edilmesidir. Bu kazanımlar sonraki projelerin gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan alt yapıyı oluşturmuştur. Henüz kuruluş aşamasında tesis edilen Mühendislik Geliştirme biriminde görev alan çok sayıda mühendis, Stinger Projesi deneyimi ile daha sonra iştirak edilen Milli ve NATO projelerinden elde ettikleri teknolojileri özümseyerek bu alt yapıyı özgün ürünlerin tasarımında kullanma becerisini kazanmıştır. Stinger projesinde başlangıçta henüz tesisi olmadığı ve deneyimsiz oluşu nedeniyle Konsorsiyumun diğer üye ülkeleri tarafından şüpheyle ve güvensizlikle karşılanan Roketsan, MSB lığının destek ve himayesinde üretim hattı kalifikasyonunu 2004 2005 2010 2012 UMTAS Tanksavar Füzesi Geliştirme Sözleşmesi İlk Özgün Ürün İhracat Sözleşmesi Balistik Koruma Merkezi Açılışı İlk Özgün Tasarım Füze (CİRİT) Teslimatı 7
roketsan dergisi dünden bugüne roketsan başarıyla tamamlayan ilk firma olmuş, programın önünde ve sıfır hata ile sevkiyat yapmış ve bu sayede bütün program ortaklarının takdirini kazanarak müteakip potansiyel projeler için gerekli güven ve saygınlığa mazhar olmuştur. Roket ve füze tasarımı için gerekli uzman personeli yetiştirmek ve tasarım araçlarını geliştirmek amacıyla 1992 de başlatılan füze tasarım alt yapısı geliştirme projesinin 1995 de tamamlanmasıyla Roketsan için tasarım odaklılık dönemi başlamıştır. Sistem sorumlusu olma hedefiyle oluşturulan bu alt yapı sayesinde, Stinger projesinin 1999 yılında tamamlanmasından önce Türk Silahlı Kuvvetleri nin ihtiyacını karşılamak üzere dünyadaki emsallerine göre çok daha gelişmiş özgün tasarım kompozit yakıtlı 11 km menzile sahip TR-107 Roketi ile 40 km menzilli TR-122 Roketi ve T-122 Sakarya Çok Namlulu Roketatar (ÇNRA) Silah Sisteminin tasarımı, geliştirilmesi ve üretimleri gerçekleştirilmiştir. Bu silah sistemi ve roketlerin 1996 yılında Kara Kuvvetleri Komutanlığı envanterine alınması, Roketsan ve Türk Silahlı Kuvvetleri için önemli bir kilometre taşı oluşturmuştur. Kara Kuvvetlerimizin derinlikte ateş gücünü arttıracak uzun menzilli roket ve füzelerin üretilmesi amacıyla Milli Savunma Bakanlığı nca 90 lı yılların sonlarına doğru başlatılan projelerin gerçekleştirilmesi için üretim alt yapısı kuvvetlendirilmiş ve çeşitlendirilmiştir. Yeni teknolojilerin de elde edildiği bu gayretler neticesinde Kasırga Roket ve Silah Sistemi ile Yıldırım Füze ve Silah Sistemi Türk Silahlı Kuvvetleri envanterine kazandırılmıştır. Yine Kara Kuvvetlerinin ihtiyacı doğrultusunda 2004 Yılında Milli Savunma Bakanlığı nca başlatılan ve desteklenen 2,75 Lazer Güdümlü Füze (CİRİT) projesinde dünyadaki emsallerinin çoğundan farklı olarak baştan sona özgün tasarım çalışmaları ile Lazer Güdüm, Ara Safha Güdüm, Duyarsız Roket Motoru ve Duyarsız Harp Başlığı gibi ileri teknolojiler kazanılmıştır. 2004 yılı başında, geçmişte kazanılmış yetenekler sayesinde özgün tasarımla üretilen roket ve silah sistemlerinin ihracına yönelik sözleşmeler imzalanmıştır. Böylece yurt dışına sistem seviyesinde ürün ve hizmet satışı dönemi başlatılmıştır. 2005 yılı ve sonrasında SSM tarafından başlatılan ve halen desteklenen özgün füze sistemleri Uzun Menzilli Tanksavar Füzesi (UMTAS), Orta Menzilli Tanksavar Füzesi (OMTAS) ve Çekili Alçak İrtifa Hava Savunma Füze Sistemi geliştirilmesi çalışmaları kapsamında imzalanan 8 Roketsan Elmadağ Tesisleri
sayı 1 temmuz 2012 dünden bugüne roketsan projeler sayesinde Roketsan ana yükleniciliğinde oluşan geniş bir sanayi yapılanması ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu projeler ile Füze Üstü RF Veri Bağı, Görüntüleyici Kızılötesi (IIR) Arayıcı Başlık, Duyarsız Tandem Harp Başlığı ve Platform Entegrasyonu teknolojileri kazanılmıştır. Çok Kademeli Sevk Sistemi ve CİRİT Füzesi çalışmaları sırasında elde edilen Duyarsız Roket Motoru ile Ara Safha Güdüm teknolojileri daha da ileri seviyelere taşınmıştır. Türk Silahlı Kuvvetleri ihtiyacı için NAMSA ile imzalanan sözleşme kapsamında, raf ömrü dolan mühimmatın emniyetli ve çevreye zarar vermeksizin imha edilmesi amacıyla kurulan Mühimmat Ayırma ve Ayıklama Tesisi (MAAT), 2007 yılı Kasım ayında teslim edilmiştir. Yine NAMSA ile yapılan sözleşme kapsamında Mühimmat Ömür Belirleme Tesisi nin (MİGYEM) kurulumu 2011 yılı içerisinde tamamlanarak teslim edilmiştir. Kasım 2009 da SSM ve Roketsan arasında imzalanan sözleşme gereği başlatılan ve ALTAY Milli Tankının Zırhı ile diğer çeşitli zırh sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi, üretimi ve testi için gerekli alt yapının bulunduğu Balistik Koruma Merkezi (BKM) kurulması çalışmaları Roketsan tarafından tamamlanmış ve tesis 28 Ekim 2010 da hizmete alınmıştır. Ürün ve ürün hattı kalifikasyonunun tamamlanmasının ardından 2011 yılında imzalanan üretim sözleşmesi kapsamında üretilen ve ilk özgün tasarım füze sistemi olan CİRİT füzesi Mayıs 2012 de TSK envanterine verilmiştir. Roketsan tarihi açısından önemli diğer bir gelişme de Tapasan ın bünyemize dahil edilmesidir. Tapa, gerek roket ve füzeler gerekse de diğer mühimmat 9
roketsan dergisi dünden bugüne roketsan Roketsan Genel Müdürlük Binası açısından en önemli alt sistemlerden biridir. TSK nın tapa ihtiyacını karşılamak için bir TSKGV iştiraki yapısında kurulmuş olan Tapasan A.Ş., Haziran 2012 itibariyle Roketsan ile birleşmiştir. 1988 yılında çekirdek bir kadroyla faaliyetine başlayan Roketsan, bugün %51 i mühendis olmak üzere 1.400 den fazla personeli, 4 Milyar TL ye varan bağıtlanmış sözleşmesi ve sahip olduğu teknolojik bilgi birikim ile savunma sanayiinde bir dünya şirketi olma yolunda hızla ilerlemektedir. Kuruluşundan bugüne kadar geçen süre içerisinde Roketsan, üstlendiği misyon gereği tasarım ve teknoloji alt yapısı geliştirme projeleri, ürün geliştirme 10 ve üretim programları ile fırlatma platformu ve komuta üniteleri de dahil olmak üzere roket/füze sistemlerini ihtiyaçlar doğrultusunda milli olarak tasarlama, üretme, kullanıcı personeli eğitme ve silah sistemlerinin lojistik destek ihtiyacını karşılama yeteneğini kazanmıştır. Dünyadaki diğer savunma sanayii kuruluşlarında olduğu gibi şüphesiz Roketsan da varlığını idame ettirebilmek için, ürün yelpazesini Kara, Hava ve Deniz Silah Sistemlerini kapsayacak şekilde genişletmeyi hedeflemiş ve bu amaçla çeşitli yurt içi ve yurt dışı projelerde görev almış veya bu tür projelere aday olmuştur. 1988 yılında Ankara/Elmadağ da boş bir arazide ilk kuruluş çalışmaları başlatılan Roketsan, faaliyeti ülke sınırlarını aşan, kendi teknoloji alanındaki NATO programlarına katılan, ürünlerini Türk Silahlı Kuvvetleri yanında dost ülkelerin de hizmetine sunabilen bir kuruluş haline gelmiştir. Bu büyük gelişimi, her şeyden önce Roketsan personeli ile Türk Silahlı Kuvvetleri nin uzman personelinin projelerde yakın işbirliği içinde çalışmasına borçlu olduğumuza inanıyoruz. Gelecekte de bu anlayışa bağlı kalmayı, yurdumuzdaki ve tüm dost ülkelerdeki kullanıcılarla yakın işbirliği içinde çalışarak en uygun çözümlere ulaşmayı hedefliyoruz.
sayı 1 temmuz 2012 kurumsal kimliğimiz misyon ve vizyonumuz Misyon > Roket ve Füze Sistemlerimiz ile Ülke Savunmasına Hizmet Etmek, Ülkemizin Teknoloji Alt Yapısına Ürünlerimiz ile Katkıda Bulunmak. Vizyon > Denizlerin Altından Uzaya Kadar Roket ve Füze Sistemlerinde Ülkemizin Lider Kuruluşu Olmak; Özgün Ürün ve İleri Teknolojilerimiz ile Dünya Pazarına, Satış Hacmi ve Füze Teknolojileri ile Yön Veren İlk 50 Firma Arasında Yer Almak. Özdeğerlerimiz > Milli: Yüzde yüz milli, Yetkin: Roket ve füze alanında uzman, Güvenilir: Etik kurallara bağlı, Yaratıcı: Yeni ve sıra dışı fikirler, yaklaşımlar ve çözümler üreten, Paydaş Odaklı: Ortaklarımızın, müşterilerimizin, çalışanlarımızın ve bize iş yapanların beklenti ve gereksinimleri ile uyumlu hizmet sunan, Cesur ve Öncü: Füze teknolojilerinde atılımcı ve önder. roketsan etik ilkeleri İnsan Güvenilir ve saygın olmak Roketsan çalışanları sözüne sadık, saydam ve güvenilirdir. Dürüstlük ve ahlaka uygunluğu esas alır ve uygular. Paylaşımcı olmak Roketsan çalışanları, paydaşları ile olan ilişkilerinde paylaşımcı bir yaklaşım sergiler. Gelişime, değişime ve eleştiriye açık olmak, kendini sürekli yenilemek, daha iyi, daha üretken nasıl olunur arayışı içinde olmak, sorumluluğundaki işi en iyi, en kısa sürede fakat verimli ve doğru olarak nasıl yapabilirim sorularını sormak ve bunlara cevap üretmek Roketsan Kültürü nün ayrılmaz unsurlarıdır. Paydaşlarla ilişkilerde dürüst, açık ve adil olmak Roketsan çalışanları, şirket içindeki ve şirket dışındaki tüm paydaşlarına karşı dürüst, açık ve adil olur. İş Yaşamı Üst seviyede sorumluluk almak ve örnek davranış sergilemek Roketsan da her çalışan işi ile ilgili en üst seviyede sorumluk almak ve bunun gereğini yerine getirmekle yükümlüdür. Diğer taraftan her yönetici; çalışanlarını şirket kültürünü oluşturan genel çalışma ilkeleri, politikaları, uygulamaları hakkında bilgilendirmekten, çalışanlarının her türlü davranışından ve ayrıca şirket politikalarına uyup uymadıklarını takip etmekten ve çalışanlarına örnek olmaktan sorumludur. Roketsan çalışanlarından; akılcı, planlı, verimli, katılımcı, uyumlu ve huzurlu bir çalışma ortamı yaratılmasına katkı beklenir. Her bir yönetici ekip çalışması kültürünün içselleştirilmesi ve bu doğrultuda herkesin çalıştırılmasını sağlamakla yükümlüdür. Şirket değerlerine bağlı olmak Roketsan çalışanları; prosedür, yönetmelik, el kitabı, talimat ve şirketin diğer pratikleri ile esaslara bağlanmış olan 11
roketsan dergisi kurumsal kimliğimiz şirket değerlerine bağlı olmak durumdadır. Şirket kaynaklarını verimli kullanmak Roketsan, fiziksel varlıklar (tesisler, malzemeler), finansal kaynaklar, ticari sırlar, patentler, tescilli markalar, özel bilgiler ve fikir hakları dahil olmak üzere pek çok varlığa sahiptir. Tüm varlıklar korunmalı, herhangi bir kayıp veya kayıp riski önlenmeli, usulüne uygun şekilde ve verimli olarak kullanılmalıdır. Kurum içi eşitliği gözetmek Roketsan da kurum içi işlemlerde ve ilişkilerde eşitlik ilkesi esastır. Tüm çalışanların kurum içi eşitliğe uygun hareket etmesi beklenir. Çıkar çatışmalarından kaçınmak Roketsan çalışanları; çıkar çatışmasından uzak durmayı prensip olarak benimser, kişisel fayda sağlamak amacı ile Roketsan adını kullanmaz. Çalışanlar, tedarikçi ve alt yüklenici firmalarla, Roketsan ın çıkarlarına ters düşen ya da şirket adına verecekleri kararı ve gösterecekleri etkinliği etkileyebilecek kişisel işler ve finansal işlemler yürütmez. Ayrıca, her çalışan, şirket işlerinde kendisine veya yakınlarına çıkar sağlamaya yönelik davranışta bulunmaz ve şirket varlıklarını özel ihtiyaçları için kullanmaz. Roketsan çalışanı, menfaat çatışmalarının üstesinden gelecek şekilde davranır. Yasa Çevreye duyarlı olmak Roketsan çalışanları çevreye karşı duyarlıdır, çevreyi bugünün ve yarının kuşakları için korumak ve yürürlükte olan çevre koruma yasalarını ve düzenlemelerini uygulamakla sorumludur. Roketsan, aynı zamanda çevre dostu bir kuruluş olarak, doğaya tehlikeli atık bırakılmamasına özen gösterir. Kurumsal ve kişisel gizli bilgileri ifşa etmemek Roketsan çalışma konuları itibari ile Milli, NATO ve ticari gizli bilgileri kullanmaktadır. Bilginin; bilmesi gereken prensibine uygun olarak etkin bir şekilde kullanımı, doğru paylaşımı, bütünlüğünün ve erişilebilirliğinin sağlanması tüm şirket çalışanlarının öncelikli görevlerindendir. Kurumsal ve kişisel gizli bilgilerin yönetimi ve gizliliğinin korunmasına yönelik oluşturulan süreçlerin etkin şekilde işletilmesi önem arz etmektedir. Kurum mevzuatına, ulusal ve uluslararası yasalara uymak Roketsan, Türk kanunlarına, uluslararası kanunlara, kural ve yönetmeliklere riayet eder. Kanuna veya ahlaka aykırı davranışların ihbar edilmesini destekler. Şirkete ait finansal ve teknik rapor ve kayıtların doğruluğunu kabul ve taahhüt eder. Çalışanlar şirket ile ilgili tüm bilgileri zamanında, doğru ve dürüst olarak kaydetmeli ve bildirmelidir. Bu gereklilik yalnız bunlarla kısıtlı olmaksızın, çalışılan sürenin, izinlerin, gerçekleşen işletme giderlerinin, çeşitli iş sonuçlarının, gelir ve maliyetin ve diğer iş etkinliklerinin doğru bildirilmesini de içerir. Kişisel ve kurumsal fikri mülkiyet haklarına saygı duymak Roketsan insan zihninin, düşünce gücünün yarattığı ürünler (patent, marka ve tasarım gibi) üzerindeki tüm hakları korur ve gözetir. 12
sayı 1 temmuz 2012 tasarım ve mühendislik gücümüz operasyonlar ve enerjik sistemler grup başkanlığı Operasyonlar ve Enerjik Sistemler (OES), Grup Başkanlığı roket/füze sevk sistemleri, harpbaşlığı ve piroteknik sistemleri, malzeme teknolojileri, balistik koruma (zırh) sistemlerinin tasarım ve teknolojileri üzerine uzmanlaşmıştır. Grup Başkanlığına bağlı Mühendislik Direktörlüğü, bünyesinde yürütmekte olduğu; Sevk Sistemleri, Kompozit Katı Yakıtlar, Harp Başlığı ve Piroteknik Sistemler, Metalik, Kompozit, Seramik Malzemeler Kritik Kimyasallar, Pasif ve Reaktif Hibrit Zırh Sistemleri alanlarındaki teknoloji geliştirme ve mühendislik faaliyeti ile kendi özgün tasarımlarını üretmektedir. Bu süreçte ayrıca yurt içi imkan ve teknolojilerden azami oranda faydalanılarak ulusal savunmaya ve ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır. Söz konusu sistemlerin geliştirilmesinde tasarım mühendisliği, proje yönetimi, sistem mühendisliği, teknoloji yönetimi, entegrasyon mühendisliği süreçlerinde uzmanlaşmış mühendislik ekipleri görev yapmaktadır. OES Mühendislik Direktörlüğü bünyesinde yürütülen sistem ve alt sistem tasarım faaliyeti, Roketsan da geliştirilmiş milli modelleme-simülasyon ve analiz araçları, veri tabanları ve özel test teknolojileri kullanılarak gerçekleştirilmektedir. taktik füze sistemleri grup başkanlığı Taktik Füze Sistemleri (TFS) Grup Başkanlığı, arayıcılı ve/veya ara safha güdümlü taktik füze sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi ve üretilmesi alanında çalışmaktadır. Ayrıca bu sistemlere yönelik ihtiyaçların karşılanabileceği geliştirme, test veya eğitim amaçlı benzetim sistemleri de TFS Grup Başkanlığı bünyesinde geliştirilmektedir. Bu doğrultuda TFS Grup Başkanlığına bağlı Mühendislik Direktörlüğü bünyesinde; 2.75 Lazer Güdümlü Füze Sistemi Tanksavar Füze Sistemleri (IIR/Lazer Güdümlü, Helikoptere Entegre/Portatif) Deniz Platformlarına Entegre Hassas Güdümlü Sistemler Hava Savunma Füze Sistemleri (IIR Güdümlü, Yer Platformlarına Entegre/Portatif) Hava Füze Sistemleri Seyir Sistemleri Benzetim Sistemleri Güdüm Kitleri (Arayıcı/Ataletsel güdüm kitleri ile topçu mermilerinin, havadan yere bombaların ve topçu roket sistemlerinin güdümlü hale getirilmesi) alanlarında tasarım ve teknoloji geliştirme faaliyeti yürütülmekte ve TSK nın taktik ihtiyaçlarının karşılanmasına ve ülke sanayiinin gelişmesine katkı sağlanmaktadır. Yürütülen faaliyet kapsamında; sistem/alt-sistem tasarımı, geliştirme ve test çalışmaları ile platform entegrasyonu ve entegre sistem test çalışmaları, sistem mühendisliği yaklaşımı içerisinde milli olarak yürütülmekte ve elde edilen nihai ürünler kullanıma sunulmaktadır. TFS Grup Başkanlığı Mühendislik Direktörlüğü bünyesinde yürütülen projelerde; alanında uzman mühendisler görev almakta ve gerçekleştirilen çalışmalar kapsamında Modelleme Simülasyon Laboratuvarları, Döngüde Donanım (Hardware-in-the-Loop) Test Sistemleri, IIR/IR Füzeler için Hedef İmzası Benzetim Alt yapıları, Lazer Arayıcı Başlık Ölçüm ve Test Laboratuvarı, Kontrol Sistemleri Geliştirme ve Test Laboratuvarı, Ara Safha Ataletsel Güdüm Sistemleri Geliştirme ve Test Laboratuvarı ile uçuş testlerine yönelik Telemetre Alt yapısı gibi alt yapılardan faydalanılmaktadır. balistik sistemler grup başkanlığı Balistik Sistemler (BLS) Grup Başkanlığı, karadan karaya ataletsel güdümlü füze sistemleri, uydu fırlatma sistemleri ve topçu roket sistemlerinin tasarım ve teknolojileri üzerine uzmanlaşmıştır. Grup Başkanlığına bağlı Mühendislik Direktörlüğü bünyesinde; Serbest uçuşlu roket sistemleri için roket ve roket podu Karadan karaya ataletsel güdümlü füze sistemleri Hassas ataletsel navigasyon sistemleri Kara ve Deniz Silah Sistemleri (Çok Namlulu Roketatar Sistemleri, Füze Fırlatma Sistemleri ve ilgili diğer yer sistemleri) Uydu Fırlatma Sistemleri alanlarında tasarım ve teknoloji geliştirme faaliyeti yürütülerek ulusal savunmaya ve ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır. Belirtilen karmaşık sistemlerin tasarlanması ve geliştirilmesi sürecinde ürün ömür devri yönetimi tüm unsurları, hem ulusal hem de uluslararası projelerde hayata geçirilmektedir. Yeni teknolojilerin geliştirilmesi sürecinde milli imkan ve kabiliyetlerden yüksek oranda yararlanılmaktadır. Balistik Sistemler Grup Başkanlığı Mühendislik Direktörlüğü nde, belirtilen sistemlerin tasarlanması ve geliştirilmesi için gerekli olan sistem ve alt sistem seviyesi tasarım, modelleme, simulasyon, analiz, fonksiyonel test, özel laboratuvar testi, uçuş testi ve teknoloji geliştirme alanlarında uzmanlaşmış mühendislik ekipleri görev yapmaktadır. 13
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz türkiye nin ilk milli füzesi CİRİT Ülkemizin ilk milli tasarım füzesi olan CİRİT in ilk seri üretim teslimat kafilesi Mayıs ayında K.K.K.lığı envanterine teslim edilmiştir. 16-19 Mayıs 2012 tarihlerinde gerçekleştirilen kafile kabul atışlı testlerinde ateşlenen tüm füzeler hedefi başarıyla vurmuştur. Muhtelif menzillerde bulunan sabit ve hareketli hedeflere yapılan atışlı testlerde üç farklı tip CİRİT Füzesi (Çok Maksatlı Harp Başlıklı, Yüksek İnfilaklı Harp Başlıklı ve Eğitim Başlıklı), Türk 14 Silahlı Kuvvetleri envanterinde bulunan AH-1W Süper Kobra helikopterinden ateşlenmiştir. 35 knot hıza ulaşan yan rüzgarın bulunduğu zor meteorolojik koşullarda gerçekleştirilen bu atışlı testlerde 1 m nin altında hedefler büyük bir hassasiyetle vurulmuştur. Zırhlı hedeflere yapılan atışlı testlerde beklenen zırh delme performansı elde edilmiş ve tüm hedefler başarı ile tahrip edilmiştir. Testlerden elde edilen sonuçlar CİRİT füzesinin yüksek vuruş hassasiyetini ve üstün harp başlığı performansını bir kez daha göstermiştir. CİRİT Füzesinin seri üretim faaliyetine paralel olarak yurt içi ve yurt dışı iş geliştirme faaliyeti de tüm hızı ile devam etmektedir. Yurt içinde CİRİT in AH-1W Helikopterinin yanı sıra diğer hava ve yer platformlarına entegrasyonu yönünde önemli mesafe kat edilmiştir. Özellikle TAI tarafından üretilmekte olan T-129 Helikopterine entegrasyon yönünde başlatılan CİRİT Akıllı Pod Projesi kapsamındaki çalışmaların içerisinde bulunduğumuz yıl içerisinde büyük ölçüde tamamlanması hedeflenmiştir. 2,75 inç (70 mm) kalibresindeki kalifiye olmuş ilk güdümlü füze olma ünvanını da taşıyan CİRİT e yönelik olarak yurt
sayı 1 temmuz 2012 tasarım ve mühendislik gücümüz dışından da oldukça yoğun bir ilgi görülmektedir. Halen yoğun bir şekilde devam eden iş geliştirme faaliyeti kapsamında bir taraftan ihtiyaç sahibi ülkelerin kullanıcıları ile görüşmeler sürdürülmekte, diğer taraftan da büyük platform üreticileri ve entegratör firmalar ile işbirliği çalışmaları yürütülmektedir. Bunların başında dünya helikopter pazarında oldukça büyük paya sahip olan Eurocopter firması ile entegrasyon çalışmaları bulunmaktadır. Bugüne kadar CİRİT in pazarlanmasına yönelik olarak 10 dan fazla ülke ile muhtelif görüşmeler yürütülmüş olup bunların önümüzdeki dönemde de artarak devam etmesi hedeflenmektedir. 15
roketsan dergisi roketsan ve teknoloji uydu fırlatma sistemleri Son yıllarda dünyada uydu talebi hızla artmaktadır. Bu pazarın büyümesinde, uydu teknolojilerindeki gelişmeler, buna paralel olarak yeni kullanım alanlarının ortaya çıkması ve ömrünü dolduran uyduların yenilenmesi gerekliliği etken olmaktadır. Uydular genel olarak haberleşme, gözetleme, konum belirleme gibi görevleri yerine getirmektedir. Kullanıcının askeri, ticari, devlet veya araştırma kuruluşu olmasına bağlı olarak, bu görevler kendi içinde farklılık göstermektedir. Uyduların ağırlıkları da, genellikle görev amaçları ile orantılı şekilde değişmektedir. Örneğin, dünyaya daha yakın yörüngelerde görev yapan gözetleme uyduları birkaç yüz kg ağırlığında iken yüksek irtifalarda konumlandırılmış olan haberleşme uydularının ağırlıkları birkaç tondan başlamaktadır. Elbette, uyduları görev yörüngelerine taşıyan fırlatma sistemlerinin boyutu da, uydunun ağırlığı ile orantılı şekilde değişmektedir. Ülkemiz uydu faaliyeti, 1994 yılında TURKSAT 1B ile başlamıştır. Bu tarihten itibaren farklı amaçlarla altı uydumuz daha (TURKSAT-1C, -2A, -3A, BİLSAT, İTÜpSAT, RASAT) yörüngeye yerleştirilmiştir. Bugün itibarı ile bu uyduların üç tanesi halen (TURKSAT-2A, -3A ve RASAT) kullanımdadır. Şu anda tasarım ve üretim aşamasında bulunan TURK- SAT-4A ve TURKSAT -4B uydularının 2013-2014 yıllarında fırlatılması planlanmaktadır. tanıtılmış, daha sonra fırlatma sistemleri incelenmiştir. Uydu Yörüngeleri Alçak İrtifalı Dünya Yörüngeleri (LEO): LEO, irtifası 250-1.500 km arasında yer alan yörüngelere verilen genel isimdir. Bu yörüngelerdeki uydu seyir hızları 7.76 km/s (250 km irtifa için) ile 7.11 km/s (1.500 km irtifa için) arasında değişir. Kutup Yörüngeleri ve Güneş Eş Uyumlu Yörüngeler bu sınıfa aittir. Kutup Yörüngeleri: Kutuplar üzerinden geçen ve ekvator çizgisini dik olarak kesen bir yörüngedir. Kutup Yörüngeleri, verilerin gece veya gündüz ayrımı yapılmadan toplanabildiği (radar ile tarama) görevlerde kullanılabilmektedir. Bu yörünge ile dünyanın tümünü taramak mümkündür. Bu tip yörüngelere oturtulacak uyduların, kutuplara yakın enlemlerden fırlatılması uygundur. Güneş Eş Uyumlu Yörünge: Bu yörüngenin ekseni, dünyanın dönüş hızı ile aynı hızda ve ters yönde döndüğü için, Güneş Eş Uyumlu Yörünge yi takip eden uydular sürekli olarak aynı saat diliminde kalırlar. Bu sayede sürekli olarak dünyanın aydınlık tarafında kalmaları sağlanabilir. Bu tip yörüngeler, fotoğraflama amacıyla kullanılan uydular için uygundur. Dünya Eş Uyumlu Yörünge (GEO): GEO, dünya çevresindeki dönüş periyodu 24 saat olan ve dünya ile aynı dönüş yönüne sahip özel bir dairesel yörüngedir. Bu özelliği sayesinde, dünyanın belirli bir bölgesi üzerinde sabit durması gereken meteoroloji ve haberleşme uyduları için yaygın olarak kullanılır. Bu tip yörüngelerdeki yaklaşık irtifa 36500 km olup, uydu seyir hızları 3.0 km/s civarındadır. Uyduların Hizmet Verdiği Sektörler Dünyada uyduların hizmet verdiği sektörler büyük çeşitlilik göstermektedir. Bu sektörler uyduların kullanım amaçlarıyla birlikte aşağıda verilmiştir. 1. Askeri (ihbar, ikaz, keşif, gözetleme, veri aktarımı, haberleşme) 2. Ticari (telekomünikasyon, kalifikasyon, mikro-yerçekimi, uzay vakum ortamı testleri, deneysel uydular) Bu yazıda, önce uyduların yerleştirildiği yörüngeler ile hizmet verdiği sektörler 16 (Şekil 1) - Dünya Yörüngesindeki Uyduların Görevlerine Göre Dağılımı (1)
sayı 1 temmuz 2012 roketsan ve teknoloji 3. Kamusal Görevler (deniz araçları takip, orman yangınları gözetleme, doğal afet gözetleme; kasırga, deprem, vb.) 4. Bilimsel Araştırma Yeni konsept ve teknolojilerin uzay ortamında denenmesi Yeni uydu teknolojilerinin denenmesi Yeni algılayıcıların denenmesi Üniversitelere ait çalışmalar Farmakoloji/tıp uygulamaları (biyolojik araştırmalar, radyasyona maruz kalma deneyleri, gen araştırmaları, vb.) 5. Amatör (radyo vericileri) Bugün itibarı ile dünya yörüngesinde yaklaşık bin uydu görev yapmaktadır. Bu uyduların yaklaşık %57 sini iletişim/haberleşme uyduları oluşturmaktadır. Dünya yörüngesindeki uyduların görevlerine göre dağılımı Şekil 1 de verilmiştir. Uydu Fırlatma Sistemleri Uyduların, görev yörüngelerine taşınmasında uydu fırlatma sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemlerin boyutları ve ağırlıkları da, taşıyacakları faydalı yükün boyutuna, kütlesine ve hedeflenen yörünge irtifasına göre değişiklik göstermektedir. Uydu fırlatma görevlerinde, fırlatma sisteminin sağladığı itkinin büyük kısmı yer çekimini yenmek için harcanmaktadır. Hafif bir uydunun gereğinden büyük bir sistem ile fırlatılması maliyet açısından verimsiz olmaktadır. Bu durum, küçük uyduların fırlatılmasında düşük kapasiteli fırlatma sistemlerinin kullanılmasını avantajlı hale getirmektedir. Bu kapsamda; düşük kapasiteli fırlatma sistemlerinin geliştirilmesindeki temel amaç; sistemin toplam ağırlığını, fırlatma ve üretim maliyetini ve üretim süresini önemli ölçüde azaltarak küçük uydu pazarında çekici hale gelmek ve yeni kullanım alanları yaratmaktır. Haberleşme uyduları gibi büyük kütleli faydalı yüklerin yüksek irtifalara taşın- (Şekil 2) - Taurus [Orbital Sciences-ABD] ması gerektiğinde ise, daha büyük fırlatma sistemlerin kullanılması gerekmektedir. Büyük fırlatma sistemlerinin kullanımını maliyet etkin hale getirmek amacıyla bu sistemlerin fırlatma görevleri planlanırken, ana yük olarak taşınan büyük uyduya ek olarak daha küçük boyuttaki birkaç uydunun da aynı görev içerisinde kendi yörüngesine taşınması alternatifleri değerlendirilmektedir. Ancak bu durum, ek yük olarak fırlatılacak uyduları, fırlatma takvimi açısından ana yük olan uyduya bağımlı hale getirmektedir. Uluslararası Uzay İstasyonu na personel (Tablo 1) - Örnek Uydu Fırlatma Sistemleri ve kargo taşınması ya da uzayın incelenmesi amacıyla yörüngeye büyük boyutlu sistemlerin (teleskoplar vb.) taşınmasının gerekli olduğu durumlarda ise mevcut katı ve sıvı yakıt teknolojisinin imkan verdiği en büyük boyutlu itici motorların bir arada kullanıldığı fırlatma sistemleri kullanılmaktadır. Dünyada kullanımda olan uydu fırlatma sistemlerinin bir kısmı Tablo 1 de, Şekil- 2 ve Şekil-3 de ise iki adet uydu fırlatma sisteminin fotoğrafı verilmiştir. Fırlatma Alanı (Şekil 3) - VEGA [ESA-Europe] Fırlatma bölgeleri, bir ulusun uzaya açılan kapısı olma niteliğini taşıyan özel tesislerdir. Fırlatma alanı, karakteristik olarak bir fırlatma görevinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli rampaları, kontrol ve haberleşme istasyonlarını, test ve son montaj depolarını kapsar. Fırlatma alanı seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar; göreve uygunluk, güvenlik, ulaşım imkanları ve fırlatma yörüngesi başlıkları altında incelenmiştir. 17
roketsan dergisi roketsan ve teknoloji Göreve Uygunluk: Seçilen fırlatma bölgesi öncelikle gerçekleştirilmek istenilen fırlatma görevine uygun olmalıdır. Seçilen bölgenin coğrafi konumu, amaçlanan Dünya yörüngesine ulaşım maliyeti üzerinde bir etkendir. Ulaşılacak yörüngeye en düşük maliyet ile ulaşılması ana kriter olarak ele alınmalıdır. Dünya Eş Uyumlu Yörüngeler için ekvatora yakınlık kriteri aranabileceği gibi, Kutup Yörüngeleri için kutuplara yakınlık fırlatma maliyetlerinde düşüş getirecektir. Hava şartları da operasyona uygunluk konusunda önemli bir yer tutar. Yılın büyük bir bölümünde hava şartlarında fırlatmaya elverişlilik aranmalıdır. Güvenlik: Fırlatma sistemleri yanıcı ve patlayıcı malzemeler içerir. Fırlatma bölgelerinde bulundurulmasına izin verilen patlayıcılar uluslararası tehlike sınıflandırılmasına göre üçe ayrılmıştır. Fırlatma bölgesindeki binaların araziye yerleşimi, tehlike sınıflandırmasına bağlı kriterlere uygun olmalı ve gerekiyorsa ek önlemler alınmalıdır. Yerleşim bölgelerine yakınlık bölge seçiminde büyük önem taşır. Fırlatma sırasında atmosfere salınabilecek yüksek miktardaki zehirli maddenin yerleşim bölgelerine taşınarak insan sağlığına zarar vermesi ve fırlatma sırasında oluşabilecek bir kazanın yerleşim bölgelerini tehlikeye sokması istenmez. Fırlatma görevleri sırasında hava sahası geçici olarak trafiğe kapatıldığından, bölgedeki hava sahası yoğunluğu da fırlatma bölgesi seçiminde dikkate alınmalıdır. Ulaşım İmkanları: Fırlatma sistemlerinin fırlatma bölgesine taşınması, büyük hacim ve kütle sebebiyle zorluklar içeren bir aşamadır. Bu nedenle fırlatma sisteminin tasarımı sırasında, fırlatma bölgesine nakliye konusu da dikkate alınmalıdır. Fırlatma sistemi, bir bütün olarak fırlatma bölgesine taşınabileceği gibi fırlatma bölgesinde kurulacak bir son montaj tesisinde de birleştirilebilir. Fırlatma sistemi veya bileşenlerinin fırlatma bölgesine nakli için kullanılacak karayolu veya demiryolunun durumu ve yol üzerinde bulunan viraj ve geçitler dikkate alınmalıdır. Fırlatma Yörüngesi: Fırlatma bölgesinden havalanan fırlatma sistemi belirli bir uçuş profilini izleyerek görev yörüngesine doğru yol alır. Bu uçuş sırasında, yakıtı biten kademeler sistemden ayrılır. Yüksek irtifalarda bırakılan kademeler atmosfere girerek yanar ve tahrip olurlar, ancak düşük irtifalarda atılan kademeler dünyaya düşer. Ayrılan kademelerin ya da bir kaza anında tüm fırlatma sisteminin yaratabileceği riskler sebebiyle fırlatma yörüngesinin yerleşim birimleri üzerinden geçmesi uygun değildir. Fırlatma yörüngesinin büyük bir bölümünün deniz üzerinde olması ya da yerleşim olmayan kara parçası üzerinden geçmesi tercih edilir. Sonuç Türkiye, uydu üretimi konusunda geleceğe dönük planlamaları olan ve kendi uydu sistemlerini tasarlayıp üretmek yolunda adım adım ilerleyen bir ülkedir. Bugüne kadar Türk uydularının yörüngeye fırlatılmasında yabancı fırlatma sistemleri kullanılmıştır. Türkiye nin keşif, ihbar, ikaz, haberleşme amaçlı uydu ihtiyaçlarının, yurt içi imkanlarla sağlanmasıyla birlikte bu uyduların istenilen dünya yörüngesine fırlatılabilmesi için gerekli sistem ve alt sistemlerin de yurt içinde geliştirilmesinin, kazanılması gereken bir yetenek olduğu değerlendirilmektedir. Türkiye nin hedefi, yurt içinde mevcut teknolojik imkanların daha da geliştirilmesine dayalı bir planlama ile fırlatma sistemi yeteneğini kazanmak olmalıdır. Uzay alanında projelerin yürütülebilmesi için en önemli koşul siyasi iradedir. Uzay projelerinin büyük maliyetli ve uzun süreli olması ve paydaşların çeşitliliği sebebiyle ulusal düzeyde etkin koordinasyon sağlayacak bir otoriteye ihtiyaç bulunduğu değerlendirilmektedir. Ancak bu şekilde ulusal imkanların etkin kullanımının sağlanması, hedeflerin tamamlayıcı ve doğru bir şekilde tayin edilmesi mümkün olacaktır. Yararlanılan Kaynaklar (1) State of the Satellite Industry Report - August 2011 (Futron Corporation) Başar SEÇKİN ve Arif Göktuğ KARACALIOĞLU 18 (Şekil 4) - Deniz Platformundan Uydu Fırlatma (Sea Launch-2005)
sayı 1 temmuz 2012 roketsan ve teknoloji güdümlü füze sistemleri tasarım ve geliştirme süreçleri Güdümlü füze sistemlerinin tasarımı ve geliştirilmesi, ihtiyaç makamının sunduğu isteklerin analiz edilmesi ile başlayan ve füze sisteminin kullanılabilir ömrünü tamamlamasına kadar devam eden bir süreçtir. Bu uzun süreçte, tasarım ve geliştirme faaliyeti belirli bir disiplinle ve Sistem Mühendisliği yaklaşımı ile ele alınmalıdır. Bu yazıda, Roketsan bünyesinde uygulanan güdümlü füze sistemleri tasarım ve geliştirme süreçleri konusunda bilgi verilmekte ve halihazırda yürütülen projelerden örnekler sunulmaktadır. 1. Sistem Tasarımı Güdümlü füze sistemleri gibi kompleks sistemlerin geliştirilmesi için Sistem Mühendisliği V-Modeli olarak adlandırılan bir tasarım ve entegrasyon süreci yaygın olarak kullanılmaktadır, (Şekil 1). Bu modele göre, tasarım süreci ihtiyaç makamının sunduğu isteklerin analiz edilmesiyle başlar. Bu istekler, kullanıcı ya da ihtiyaç sahibi makamın, füze sistemi için öngördüğü operasyonel konsepte uygun olarak belirlediği başlangıç gereksinimleridir (1). Bu gereksinimler, operasyonel kullanıcının (silahlı kuvvet) kendi kullanım ortamı açısından açık ve tanımlayıcı bilgiler içerse de gereksinimlerin tasarım girdisi olarak kullanılması için tasarımcı açısından anlamlı teknik gereksinimlere dönüştürülmesi ve sınıflandırılması gerekir. Örneğin, Füze sistemi, modern ana muharebe tanklarını etkisiz hale getirecektir şeklinde tanımlanan bir başlangıç gereksinimi, tasarımcı açısından, füzenin tandem harp başlığı konfigürasyonuna sahip olacağını belirten bir işlevsel gereksinim ve harp başlığının belirli bir delme etkinliğini sağlayacak çukur imlaya sahip olacağına işaret eden bir performans gereksinimi şeklinde ayrıştırılabilmektedir. İhtiyaç makamının sunduğu tüm istekler, bu bakış açısıyla, fiziksel, işlevsel, performans, arayüz, lojistik, çevre koşulu, emniyet vb. sınıflarda gruplandırılmakta ve tasarımcı bakış açısıyla ifade edilmiş sistem gereksinimlerine dönüştürülmektedir. Elde edilen sistem gereksinimlerinin evrimi sürmekte ve alt bileşen gereksinimleri ve konfigürasyon kalemi gereksinimlerine kaynaklık etmektedir. Gereksinimlerin ayrıştırılması aşaması sonunda Gereksinim Analiz Raporu ya da Sistem Gereksinim Dokümanı yayınlanır. Kullanıcı isteklerinin tasarıma girdi sağlayabilecek sistem gereksinimleri haline getirilmesinin ardından, sistemin mimari (Şekil 1) - Sistem Mühendisliği V-Modeli tasarım aşamasına geçilir. Mimari tasarım aşamasında üç ayrı mimari geliştirilir. Bunlar; işlevsel, fiziksel ve operasyonel mimari olarak adlandırılmaktadır. Sistemin işlevsel mimarisi sistemin ne yapması gerektiğini, sistemin işlevlerini ve bunların arasında akan verileri tanımlar. Sistemin fiziksel mimarisi, sistemin işlevlerini yerine getirecek fiziksel kaynakların belirlenmesini kapsar. Operasyonel mimari ise hangi işlevlerin hangi fiziksel kaynak ile yerine getirileceğini tanımlayan atama işleminin sentezi ile oluşturulur (1). Mimari tasarım sürecinde, sistemin fiziksel ve işlevsel mimarileri göz önünde bulundurularak arayüzleri de tanımlanmaktadır. Bu mimari, sistem ve alt sistem tasarımlarına girdi sağlamakta ve tasarım ilerledikçe arayüzlerin kontrol altına alınması için temel oluşturmaktadır. Mimari tasarım sürecinin ardından, sistemi oluşturan bileşenlerin gereksinimlerinin de atanmasıyla füze sisteminin sahip olacağı alt sistemler ve görevleri şekillenmiş olmaktadır. 19
roketsan dergisi roketsan ve teknoloji benzer bir döngü kullanılarak ve Sistem Şartnamesinden türetilerek oluşturulmaktadır. Alt Sistem Şartnameleri, sistemi oluşturan alt sistemlerin tasarımına yön veren temel dokümanlardır. V-Modelinin alt kısmında, tasarım ana çizgisi kullanılarak gerçekleştirilen detay tasarım süreci ve alt sistemlerin tasarımı yer almaktadır. Detay Tasarım kapsamında ayrıca, alt sistemlerin kendi aralarındaki arayüzleri ve sistemin harici sistemlerle sahip olacağı arayüzleri tanımlayan arayüz kontrol dokümanları yayınlanmaktadır. Bu faaliyet, alt sistemlerin test edilmesi ve sistemi meydana getirmek üzere entegrasyon çalışmalarının yapılması takip eder. İlerideki bölümlerde ele alınacak olan doğrulama ve geçerleme aşamalarının ardından sistemin operasyonel kullanım ve bakım/idame süreci başlar. 2. Modelleme ve Simülasyon Modelleme ve Simülasyon çalışmaları, füze tasarım sürecinin en önemli araçlarından biridir. Önceki bölümde bahsi geçen tasarım iterasyonlarının ilk adımlarından itibaren kullanılmaya başlanır. Bu noktada, kavramsal tasarım olarak adlandırılabilecek bir boyutlandırma ve temel çizgi oluşturma süreci başlatılmaktadır. Fleeman (2), füze sisteminin temel çizgi tasarımının oluşturulması işlemini alternatiflerin ve iterasyonların değerlendirilmesine dayanan yaratıcı bir proses olarak tanımlamaktadır. Roketsan da da kullanılmakta olan bu yaklaşıma göre tasarımcı, görev gereksinimlerinden yola çıkarak kendi sistemine ait bir temel çizgi oluşturmakta, füzenin aerodinamik, itki, ağırlık ve yörünge şekli gibi parametrelerini analiz ederek iterasyonlar gerçekleştirmekte ve belirlediği temel çizginin performans gereksinimlerini sağladığını kontrol etmektedir. Böylece sistemin ve sistemi oluşturan alt bileşenlerin boyutlandırılması ve tasarımın konfigürasyonel 20 (Şekil 2) - Kavramsal Tasarım İterasyonu temel çizgisi oluşturulmaktadır. Bu sürece ait örnek bir iterasyon Şekil 2 de görülebilir. Füze sisteminin temel çizgi tasarımı oluşturulurken literatür araştırmaları ve benzer sistemlerin incelemeleri de yapılabilmektedir. Ayrıca bu iterasyonlar sırasında çeşitli en iyileme yöntemleri ile gereksinimleri dengeli bir şekilde karşılayan konfigürasyon alternatifleri yarıştırılır (3). Sistem gereksinimlerinin belirlenmesi ve temel tasarım çizgisinin oluşturulmasının ardından Sistem Spesifikasyonu ya da Sistem Şartnamesi adı verilen doküman yayınlanarak tasarım çalışmalarına temel oluşturacak girdiler tanımlanmış olur. Bu aşamada, Alt Sistem Şartnameleri, Modelleme ve Simülasyon çalışmalarında, sistemin fiziksel mimarisinde yer alan alt sistemler, füze sisteminin görev yapacağı ortam koşulları, hedefler ve gerekli diğer tüm unsurlar matematiksel olarak modellenmektedir. Bu matematiksel modelleme işlemi bir bütün olarak sistem simülasyonu adını alır ve tüm tasarım süreçlerinde mühendislerin karar almasını kolaylaştıran bir araç haline gelir. Roketsan da yürütülmekte olan güdümlü füze sistemlerinin tasarım faaliyetinde altı serbestlik dereceli sistem simülasyonları kullanılmaktadır. altı Serbestlik Dereceli Sistem Simülasyonlarında, üç çizgisel serbestlik derecesi, sistemin ağırlık merkezinin hareketini, yani yörüngesini, üç açısal konum serbestlik derecesi ise sistemin yönelimini tanımlar (4). Sistem simülasyonlarının merkezinde sistemin hareket
sayı 1 temmuz 2012 roketsan ve teknoloji denklemlerinin çözülmesine dayanan uçuş mekaniği modülleri yer almaktadır. Sistem simülasyonlarında modellenen diğer alt modüller, aerodinamik, atmosfer, yer çekimi, güdüm, ataletsel navigasyon sistemi, otopilot, arayıcı, kontrol tahrik sistemi, itki vb. modüllerden oluşabilmektedir. Bu modüllerin neler olacağı ve nasıl modelleneceği sistemin mimari tasarımı ile doğrudan ilişkilidir (Şekil 3). Alt sistemlerin modellenmesinde, alt sistemin fiziksel özellikleri ve davranışları mümkün olduğunca gerçekçi olacak şekilde simüle edilir. Gerektiği durumlarda alt sistemin kendisi ile gerçekleştirilen test çalışmalarından elde edilen ampirik formülasyonlar kullanılır. Füzenin aerodinamik karakteristikleri Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (HAD) analizleri ve/veya rüzgar tüneli testleri sonucunda elde edilen veritabanları ile modellenir. Simülasyonlarda kullanılan roket motoru itki verisi, tasarım aşamalarının başlarında, kavramsal tasarım sürecinde belirlenen profiller ile simüle edilirken, ilerleyen aşamalarda yerini gerçek motor ateşlemelerinden elde edilen veritabanlarına bırakır. Sistem simülasyonları, füze sisteminin sahip olacağı güdüm, navigasyon ve otopilot algoritmalarının karşılaştırmalı analizlerinde kullanılan önemli bir araçtır. Kullanılması öngörülen güdüm kanunlarının parametrelerini belirlemek için ardışık simülasyon koşumları başlatılabilir ve bu koşumların sonuçları karşılaştırılarak tüm parametreler hassas biçimde seçilebilir. Benzer şekilde füzenin aerodinamik karakteristiklerine ve kontrol ihtiyaçlarına göre geliştirilen otopilot tasarımları Sistem Simülasyonları vasıtasıyla denenerek füzenin otopilot kazanç matrisleri oluşturulur. Modelleme ve Simülasyon araçlarının başka bir uygulama alanı da Monte Carlo analizleridir. Monte Carlo analizleri, sistemi karakterize eden tasarım parametrelerinin ya da sistemin davranışını etkileyen bozucu etkilerin, belirlenen sınırlar içerisinde rasgele değerler alması mantığına dayanmaktadır. Monte Carlo analizleri koşturularak sistemin çeşitli parametrelere karşı hassasiyeti hakkında bilgi sahibi olunur ve tasarıma girdi sağlanır. Monte Carlo analizleri bir çok tasarım parametresinin seçilmesinde tasarımcıya yardımcı olan bir simülasyon aracıdır. 3. Alt Sistem Tasarımları Bir yandan modelleme ve simülasyon çalışmaları ile füzenin sistem seviyesi gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik tasarım çalışmaları yürütülürken diğer yandan, sistemi meydana getiren alt sistemlerin detay tasarım süreci devam ettirilmektedir. Alt sistem tasarım süreci, aviyonik, optik ve sensör sistemlerinin donanım ve yazılım tasarımını, motor ve harp başlığı gibi enerjetik malzemeler içeren sistemlerin tasarımını ve mekanik tasarım faaliyetini kapsar. Bu sistemlerin tasarımına, sistem seviyesi gereksinimlerin alt sistem seviyesi gereksinimlere evrilmesiyle elde edilen gereksinimler yön vermektedir. Örneğin, sistem seviyesinde füze, kızıl-ötesi görüntüleyici arayıcı başlığa sahip olacaktır şeklinde tanımlanan bir gereksinim, füze sistemi için tanımlı hedeflerin özelliklerine göre bir dalga boyu gereksinimine; operasyonel konsepte göre, füzenin hedeflere angaje olması gereken maksimum mesafeden yola çıkılarak kullanılacak dedektörün gereksinimlerine kaynak oluşturmaktadır. Bunun gibi, sistemin fiziksel mimari tasarımında yer alan diğer tüm alt sistemler ve alt sistemleri oluşturan konfigürasyon kalemleri için türetilen gereksinimler tasarıma yön verir. Bu gereksinimler, Bölüm 1 de sözü edilen alt sistem şartnamelerinde kapsanmaktadır. 4. Test ve Değerlendirme (Şekil 3) - Sistem Simülasyonu Yapısı Güdümlü füze sistemlerinin tasarımında test ve değerlendirme faaliyet çok önemli bir yere sahiptir. Bu faaliyet, sistemin tasarımı için gerekli veriyi sağlayabildiği gibi tasarımın gereksinimleri ne ölçüde sağladığını görünür kılmak ve tasarıma geri besleme sağlamak gibi önemli işlevleri de yerine getirir. Füze sistemlerinin tasarımında başvurulan başlıca test faaliyet rüzgar tüneli testleri, 21
roketsan dergisi roketsan ve teknoloji döngüde donanım (hardware-in-theloop) testleri ve uçuş testleridir. Rüzgar tüneli testleri, sistemin aerodinamik konfigürasyonu ya da alternatifleri belirlendikten sonra gerçekleştirilir. Rüzgar tüneli testlerinin amacı, tasarım çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen HAD analizlerini doğrulamak ve sistem simülasyonlarında kullanılan aerodinamik veritabanlarının güvenilirlik seviyesini yükseltmektir. Döngüde Donanım (DD) Test laboratuvarları güdümlü füze tasarım ekiplerinin çok sık kullandığı bir alt yapıdır. Bu testlerde, füzeyi oluşturan gerçek donanım ve yazılım bileşenleri kullanılmakta ve test için gerekli olan diğer parametreler gerçek zamanlı simülasyonlar tarafından oluşturulmaktadır. DD Testlerinde, füzenin uçuşu masaüstünde statik olarak ya da hareket simülatörleri yardımıyla dinamik olarak simüle edilebilmektedir. DD Testlerinde kullanılan gerçek zamanlı simülasyonlar 2. Bölümde sözü edilen Sistem Simülasyonları kullanılarak oluşturulmaktadır. DD Test Laboratuvarlarında, tasarlanmakta olan füze sisteminin tipine ve sahip olduğu alt bileşenlerin özelliklerine bağlı olarak hedef hareket simülatörleri, kızıl-ötesi, RF ya da Laser sahne oluşturucuları ve kanatçık yükleme düzenekleri gibi fiziksel etkenlerin laboratuvar ortamında yaratılmasını sağlayan simülatör sistemleri kullanılabilmektedir. DD testleri sayesinde güdümlü füze geliştirme sürecinde ihtiyaç duyulan füze atışlı test sayıları büyük oranda azaltılabilmektedir. Bu testler ile sistemin karşılaşabileceği tüm durumlar simüle edilebilmekte ve sistemin bu durumlar karşısındaki gürbüzlüğü test edilebilmektedir. Bir diğer önemli test faaliyeti füze atış testleridir. Bu testlerde gerçek füze atışları gerçekleştirilmekte ve füzenin üzerinde yer alan veri toplama sistemleri ile füzenin uçuşuna ilişkin bilgiler elde edilmektedir. Veri toplama sistemleri genellikle RF yayın temelli telemetre 22 sistemlerinden oluşmakta, bazı durumlarda atıştan sonra füzenin enkazından sağlam olarak çıkacak şekilde tasarlanan veri toplama sistemleri de kullanılabilmektedir. Atışlı test faaliyetinde ayrıca, füzenin yörüngesini ve hızını ölçebilen radar sistemleri ve yüksek hızlı kameralar kullanılmaktadır. Güdümlü füze geliştirme projelerinde atışlı testlerde kullanılan füze prototipleri, tasarım sürecinin gelişimine paralel olarak değişmektedir. Projenin ilk aşamalarında füzenin balistik ve aerodinamik karakteristiklerini doğrulamak için kullanılan Balistik Test Füzesi (BTF) atışları yapılmaktadır. Bunu takiben, füzenin stabilizasyon, otopilot ve kontrol algoritmalarının denenmesine olanak sağlayan Kontrollü Test Füzesi (KTF) atışları gerçekleştirilmektedir. Füzenin güdüm algoritmalarının doğrulanmasına ve sahip olduğu terminal güdüm sisteminin denenmesine olanak sağlayan Güdümlü Test Füzesi (GTF) atışları yapılmaktadır. BTF, KTF ve GTF prototiplerinde kullanılan telemetre sistemi genellikle füzenin harp başlığı yerine modüler olarak entegre edilen deneme başlıkları içinde yer almaktadır. Füze harp başlığının etkinliğini uçuşlu test ile doğrulamak için kullanılan prototiplerde ise gerçek harp başlıkları bulunmaktadır. Güdümlü füze sistemleri geliştirme projelerinde tüm test ve değerlendirme faaliyeti Test ve Değerlendirme Ana Planı (TDAP) adı verilen bir plan dahilinde yürütülmektedir. TDAP; sisteme uygulanacak testlerin tanımını yapar, testlerde kullanılacak prototiplerin özelliklerini belirler ve testlerin takvimini içerir. 5. Tasarım Doğrulama ve Geçerleme Tasarım doğrulama süreci, sistemin doğru olarak tasarlandığının kontrol edilmesi faaliyetidir. Başka bir deyişle, sistemin tasarımına yön veren tüm gereksinimlerin sağlandığının gösterilmesini kapsar. Tasarım doğrulama süreci, sistemi oluşturan alt sistemler seviyesinde başlar ve sistem seviyesi çalışmaları ile sona erer. Bu süreçte gereksinimlerin sağlandığını göstermek için konfigürasyon kalemi seviyesinde test ve muayenelerin kullanımı, sistem seviyesinde ise gösterim, analiz/simülasyon uygulamalarının kullanımı yaygındır (4). Tasarım geçerleme süreci, doğru sistemin geliştirildiğini kontrol etmek için yapılır. Bu aşamada kullanıcının tanımladığı ihtiyaçlara geri dönülür ve füze sisteminin operasyonel konsepte uygun senaryolarda denenmesi öngörülür. Geçerleme faaliyeti sonucunda füze sisteminin, ihtiyaç sahibinin belirlediği operasyonel konsepte ve aklındaki kullanım amaçlarına uygun olduğu gösterilir. Tüm doğrulama ve geçerleme adımları dokümante edilmekte ve sonuçları raporlanmaktadır. Bu aşamaların başarıyla sonuçlandırılmasından sonra sıra ihtiyaç sahibinin sistemin kabul işlemlerini gerçekleştirmesine gelmektedir. Bunu da sistemin seri üretim ve operasyonel kullanım fazları izlemektedir. Referanslar (1) Dennis Buede, The Engineering Design of Systems, John Wiley & Sons, Inc. 2000, s. 10, 20, 50-51, 175, 215, 245 (2) Eugene L. Fleeman, Tactical Missile Design, AIAA Education Series, 2006 (3) Güneş Aydın, Yavuz ÖZTÜRK, Kavramsal Tasarım Sürecinde Kullanıcı Odaklı Karar Destek Yöntemlerinin Uygulanması Örnek Çalışma: Füze Tasarım Projesi, SAVTEK 2008 4. Savunma Teknolojileri Kongresi Bildiri Kitapçığı Cilt-1, s. 447-454 (4) Peter H. Zipfel, Modeling and Simulation of Aerospace Vehicle Dynamics, AIAA Education Series, 2007, s. 17, 367 Alpin YALÇI ve Güliz BULUT
sayı 1 temmuz 2012 roketsan ve teknoloji roketsan süreç iyileştirme faaliyeti getirilerin elde edildiğini doğrulamıştır. Ölçülemeyen Hiçbir Şey İyileştirilemez Operasyonel ve yönetsel süreçlerde verimliliği artırmak, etkin bir sürdürülebilirlik sağlamak, ısrafları önlemek, kaynakların etkin kullanımını sağlamak, ürün ve hizmetleri zamanında, kaliteli ve düşük maliyetle müşteriye sunmak için süreç iyileştirme faaliyeti, Ürün ve Süreç Kalitesi Direktörlüğü koordinasyonunda yürütülmektedir. (Şekil 1) - Yalın Altı Sigma Projesi Örneği Farkındalığın artırılması, problem çözme tekniklerinin etkin kullanımının sağlaması, proje başarımlarıyla parasal kazanç sağlanması ve süreç iyileştirme çalışmalarının her seviyede (Şekil 2) uygulanabileceğinin anlaşılması yönünde kazanımlar sağlanmıştır. Harcanan efor ve para, iyileştirme projelerinden sağlanan kazançlardan karşılanmış ve finansal veriler önemli parasal Bu çalışmaların başarıya ulaşmasında en önemli etken yönetimin verdiği destektir. Bu doğrultuda iyileştirme çalışmalarına hız verilmiş olup, 2012 yılında uygulanmak üzere; Yönetici yeşil kuşak eğitimlerinin alınması, Beyaz yaka personel eğitimlerinin tamamlanması, Her müdürlüğün en az bir iyileştirme projesi yapması Mavi yaka personel eğitimlerinin tamamlanması, Hızlı süreç iyileştirme uygulamalarının gerçekleştirilmesi, Entegrasyon Birimlerinde 5S uygulamalarının yapılması, Tasarım ve üretim süreçlerinde Deney Tasarımı projelerine başlanması Başarıya ulaşmış projelerde çalışan ekip üyelerinin ödüllendirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Yavuz AKKURT Süreç iyileştirme çalışmaları kapsamında Yalın Altı Sigma metodolojisi kullanılarak; 24 adet iyileştirme projesi tamamlanmıştır (Şekil 1). İyileştirme projelerinde görev alan personele ileri karakuşak, kara kuşak, yeşil kuşak ve sarı kuşak seviyesinde eğitimler verilmiştir. (Şekil 2) - Süreç İyileştirmeye Yönelik CİRİT Projesi Çalıştayı 23
roketsan dergisi roketsan ve teknoloji Roketsan Elmadağ yerleşkesinde yer alan tesislerin yanısıra, Türkiye de daha önce bulunmayan ve yurt dışında özel izinler ile gerçekleştirilebilen büyük kalibreli kinetik ve kimyasal enerjili mühimaltay tankı için zırh sistemi geliştirilmesi ve balistik koruma merkezi Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile Roketsan arasında 11 Kasım 2008 tarihinde imzalanan ALTAY Programı İçin Zırh Sistemi Geliştirilmesi ve Balistik Koruma Merkezi Projesi Sözleşmesi 15 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bir Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı kuruluşu olarak, orta ve uzun menzilli anti tank füzesi, CİRİT füzesi gibi yüksek teknoloji gerektiren güdümlü füze sistemlerinin tasarım, geliştirme ve üretim faaliyetini de sürdüren Roketsan, bu proje ile ALTAY Tankı Zırh Sistemlerinin tasarım ve geliştirme sorumluluğunu almıştır. Operasyonlar ve Enerjik Sistemler (OES) Grup Başkanlığı tarafından yürütülmekte olan bu Proje nin öncelikli amacı, ALTAY Programı kapsamında tasarlanacak olan Türk Ana Muharebe Tankı ihtiyaçlarına yönelik kompozit ve reaktif zırhların tasarımı, geliştirilmesi, balistik testlere yönelik zırh prototiplerinin üretimi, montajı ve testlerinin gerçekleştirilmesidir. Geliştirilen Zırh Sistemi, ALTAY Tankını güncel ve potansiyel balistik tehditlerden koruyacaktır. Proje de Teknik Destek Sağlayıcı olarak görev alan Güney Kore de yerleşik Hyundai-ROTEM firması SSM tarafından belirlenmiştir. Bu kapsamda, Roketsan ve Hyundai- 24 ROTEM firmaları arasında 29 Temmuz 2008 tarihinde Alt Yüklenici sözleşmesi imzalanmıştır. Proje faaliyeti 72. ay sonuna kadar (Tank seviyesi yapılacak balistik testlere kadar) alt yüklenici olan söz konusu firma ile birlikte yürütülecektir. ALTAY Programı İçin Zırh Sistemi Geliştirilmesi ve Balistik Koruma Merkezi Kurulması Projesi sözleşmesi kapsamında kurulan Balistik Koruma Merkezi (BKM), dönemin Milli Savunma Bakanı Vecdi GÖNÜL tarafından 28 Ekim 2010 tarihinde açılmıştır. Açılış törenine, Vecdi GÖNÜL ün yanısıra Savunma Sanayii Müsteşarı Murad BAYAR, Genelkurmay Bşk.lığı nı temsilen Korg. Rıdvan ULU- GÜLER, K.K.K.lığı temsilen Korg. Galip MENDİ, üst düzey komutanlar ile TSKGV Genel Müdür Yardımcısı (E) Tümg. Fikri GÖNÜLTAŞ ile birlikte ALTAY Projesi nde görev alan SSM.lığı, Genelkurmay Başkanlığı, K.K.K.lığı personeli, Roketsan Proje personeli ve üst düzey yöneticileri ile ALTAY Projesi Ana Yüklenicisi OTO- KAR firması yetkilileri, Hyundai-ROTEM firması yetkilileri ve diğer davetliler katılmışlardır. ALTAY Projesi nde proje takvimine uygun olarak 40 ay geride kalmıştır. Bu süre içinde, sırasıyla, Kavramsal Tasarım Dönemi ve Ön Tasarım Dönemi SSM onayı ile başarıyla tamamlanmıştır. Mevcut durum itibarıyla Detay Tasarım Döneminde bulunan Proje de bir yandan sözleşmesel çalışmalar devam ederken, bir yandan da ALTAY Projesi nin tamamlanmasını müteakip başlayacak olan seri üretim dönemine yönelik çalışmalar icra edilmektedir. Proje sözleşmesi kapsamında kurulan ve tank zırhları gibi ağır zırh teknolojileri alanında ilk defa tasarım, test ve üretim yeteneklerini aynı çatı altında toplayan ve zırh teknolojileri alanında Türkiye de eksik olan bir çok yeteneği kazandıran BKM ile, yalnızca ALTAY Tankı nın koruma ihtiyaçlarının karşılanması değil, aynı zamanda Türkiye nin balistik koruma konularındaki diğer ihtiyaçlarına da çözümler getirebilecek şekilde yapılanmış, Türkiye de zırh teknolojileri alanında yapılan ve yapılacak olan çalışmaları izleyen, koordine eden bir teknoloji merkezinin oluşturulması hedeflenmiştir. BKM nin vizyonu ağır ve hafif zırh tasarım, geliştirme ve üretim konularında ülkemizin Zırh Mükemmeliyet Merkezi olmak; özgün ürün tasarımı yeteneği, ileri teknolojisi, üretim ve test kabiliyeti ile balistik koruma teknolojileri konusunda dünya pazarına yön veren firmalar arasında yer almaktır. Bu hedefler kapsamında planlanan BKM alt yapısında tank korumasına yönelik pasif ve reaktif zırh tasarım ve geliştirme, üretim ve entegrasyon, açık ve kapalı balistik test yetenekleri kazanılmıştır. ALTAY Projesi nin ilk aşaması içinde BKM tanımlama, projelendirme ve planlama faaliyeti tamamlanmış ve zırh teknolojileri alanında temel yazılım ve donanım alt yapısına sahip bir merkez 20 ay gibi kısa sürede oluşturulmuştur. Tasarım Ofisi, Kapalı Balistik Laboratuvarı, Kompozit Zırh Blok Prototip Atölyesi, Modül Prototip Atölyesi, Mekanik Komponent Prototip Atölyesi, Reaktif Zırh Malzeme Prototip Atölyesi ve Reaktif Zırh Blok Prototip Atölyesi olmak üzere Roketsan Elmadağ yerleşkesinde yedi binadan oluşan BKM toplam 6.200 m 2 kapalı alana sahiptir.
sayı 1 temmuz 2012 roketsan ve teknoloji yapı ile farklı zırh tasarımlarının balistik performans testlerinin yanı sıra malzeme karakterizasyonu ve ölçeklendirilmiş penetratör-zırh etkileşim testleri gerçekleştirilebilmektedir. Testler sonucunda oluşturulmaya başlanan milli veri bankası çalışmaları, üniversite ve araştırma kurumları ile birlikte yürütülen çeşitli çalışmalarla da desteklenmektedir. (Şekil 1) - ZATA da Yapılan Bir Test Faaliyete geçeli henüz iki yıl bile olmamasına rağmen BKM, ALTAY Projesi dışında farklı projelerde de Türk Silahlı Kuvvetleri nin ihtiyaçlarını karşılamak üzere balistik koruma çözümleri üretmektedir. matın hem atış hem de patlama testlerinin yapılmasına olanak sağlayan Zırh Açık Test Alanı (ZATA) da gerekli tüm test alt yapısı ile birlikte Şereklikoçhisar K.K.K. Tatbikat Merkezi bölgesinde kurulmuş ve ALTAY Projesi için gerçekleştirilen ilk testlerle kullanıma alınmıştır (Şekil 1). BKM de; Tasarım Birimi, Test Birimi ve Üretim Birimi bulunmaktadır. BKM kapsamında oluşturulan tasarım alt yapısıyla, daha önce Türkiye de yapılamayan üç boyutlu-çok katmanlı, kompozit ağır zırh çarpma analizleri (Şekil 2) ile üzerinde fazla çalışma bulunmayan reaktif zırh modellemeleri yapılabilmektedir. ALTAY Projesi çalışmalarında bugüne kadar 1.000 in üzerinde Kinetik Enerjili mühimmatla ilgili, 800 ün üzerinde Kimyasal Enerjili mühimmat ile ilgili simülasyon yapılmıştır. Yapılan bu simülasyonlar Kapalı ve Açık Test Alanlarında gerçekleştirilen testlerle doğrulanmaktadır. BKM kapsamında oluşturulan üretim alt yapısı ile değişik tipte seramik tozlardan kompozit (pasif) zırh blokları ve enerjetik malzemelerden reaktif zırh blokları üretimi yapılmaktadır. Ayrıca elde edilen bloklardan tasarım isteklerine bağlı olarak çeşitli tip ve geometrilerde pasif ve reaktif zırh modüllerinin üretimi de gerçekleştirilebilmektedir. Kazanılan alt yapı ve yetenekler ile Türkiye de daha önce yapılamayan boyutlarda zırh seramiklerinin üretimi mümkün olmuştur. BKM bünyesinde balistik test amaçlı 5.56 dan 120 mm ye kadar kinetik ve kimyasal enerjili mühimmatlarla zırh testlerinin yapılmasına olanak sağlayan test alt yapısı ve hızlı kamera sistemi bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye de ilk defa kurulmuş olan barutlu ve gazlı fırlatma sistemleri bulunmaktadır. Söz konusu alt Ülkelerin her zaman gizli tuttukları zırh teknolojileri alanında çalışmak üzere milli bir şirket olarak seçilen Roketsan, tasarımdan prototip üretim, test ve platform entegrasyonuna kadar tüm süreçleri tek çatı altında ve gizlilik esaslarına uygun bir tesiste toplayarak Türk Silahlı Kuvvetlerimizin zaman içinde gelişecek tehditlere karşı koruma ihtiyaçlarına etkin çözümler tasarlayabilen ve ürettiği çözümleri yurt içi imkanlarla hayata geçirebilen bir merkez kurma misyonu yolunda emin adımlarla ilerlemektedir. (Şekil 2) - BKM de Yapılan Bir Zırh Çarpma Simülasyonu Çalışması 25
26
sayı 1 temmuz 2012 fuar ve organizasyonlar mükemmel tedarikçi ödülü Roketsan, 2009 yılında BAE Patriot Programı kapsamında imzalanmış olan kontratla PATRIOT Füzesi Kontrol Bölümü Komplesi Üretimi Projesinde göstermiş olduğu performanstan ötürü Raytheon Integrated Defense Systems (IDS) tarafından 2011 yılı Tedarikçi Mükemmeliyet Ödülü (Supplier Excellence Award) için layık görülmüştür. savtek 20-22 Haziran 2012 tarihlerinde, Milli Savunma Bakanlığı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı, ODTÜ ve SaSaD işbirliği ile 6. kez düzenlenmiş olan SAVTEK te Roketsan Ana Sponsor olarak katılım sağlamıştır. Etkinlik boyunca çeşitli makale ve sponsor sunuşları yapılmış, sergi alanında Roketsan standında atışlı test videoları ve animasyonlar gösterilmiş ve masaüstü ürün maketleri sergilenmiştir. Raytheon IDS, Supplier Excellence Award programını üstün hizmet sağlayan alt yüklenicilerini belirlemek amacı ile her yıl düzenlemektedir. Ödüle aday gösterilen tedarikçiler sürdürülebilir genel kalite, zamanında sevkiyat, rekabetçi fiyat ve yönetimsel iletişim gibi bir çok farklı konuda kapsamlı bir değerlendirme sürecine tabi tutulmaktadır. Raytheon IDS bünyesinde yaklaşık 4.500 adet tedarikçi arasından seçilerek verilen bu seçkin ödül 132 adet tedarikçiye verilmiş olup bunlardan altı adedi ABD li olmayan firmadır. Roketsan, bu ödülü alan altı yabancı firma arasında yer almaktadır. Roketsan, aynı ödülü 2010 senesinde de almaya hak kazanmıştır. Roketsan, dünya çapında çeşitli sektörlerde üretim faaliyeti göstermekte olan Raytheon IDS firması tedarikçileri arasından seçilerek bu ödüle layık olmanın haklı gururu içindedir. Elde edilen bu başarının sürekli iyileştirme yolunda bir adım olması bilinciyle ve takip eden yıllarda benzer başarıların elde edilmesi için çalışmalara durmaksızın devam edilecektir. YTÜ savunma sanayii günleri 1-2 Mart 2012 tarihlerinde, Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Beşiktaş Yerleşkesinde 4. kez düzenlenmiş olan YTÜ Savunma Sanayii Günleri etkinliğine Roketsan Gümüş Sponsor olarak katılım sağlamıştır. Etkinlik boyunca çeşitli makale ve sunumlar yapılmış, Roketsan standında çeşitli ürün video ve animasonları gösterilmiş ve bazı ürünlerimiz sergilenmiştir. 27
roketsan dergisi fuar ve organizasyonlar dsa 2012 Kuala Lumpur, Malezya da her iki senede bir düzenlenen DSA-Defence Services Asia (Asya Savunma Hizmetleri) Fuarı na Roketsan olarak 2000 yılından beri katılım sağlanmaktadır. DSA 2012 Fuarı nda CİRİT, UMTAS, OMTAS, 107 mm, 122 mm, 300 mm ve DSH roket modelleri, UMTAS-CİRİT lançer sistemi beraberinde, CİRİT 3D animasyon filmi ile diğer ürün ve yeteneklerimizi anlatan video filmler sergilenmiştir. Fuar süresince Malezya, Suudi Arabistan, Pakistan, Endonezya, Brunei, Umman, Brezilya, Kamboçya, Kore, Yeni Zelanda ve Ürdün delegasyonları standımızı ziyaret etmiştir. Ürünlerimize yoğun ilgi gösterilmiştir. Gündemdeki projeler hakkında detaylı sunumlar yapılmış, çeşitli işbirliği alanlarına yönelik üst düzey görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kore Savunma Bakanlığı Tedarik Başkan Yardımcısı ziyareti esnasında, Kore Cumhuriyeti nde DAPA tarafından yürütülmekte olan Taarruz Helikopteri Tedariği Programına Roketsan ın CİRİT ve UMTAS füze sistemleri ile katılım sağladığı belirtilmiştir. Bu doğrultuda ilgili sistemlere ilişkin detaylı bilgiler aktarılmıştır. Savunma Sanayii Müsteşarlığı Bünyesindeki Milli Katılım 28
sayı 1 temmuz 2012 fuar ve organizasyonlar K.K.K.lığı Kurmay Başkanı Korg. Salih Zeki ÇOLAK ı Standımızda Ağırladık Malezya Başbakanı Dato Sri Najib Tun RAZAK ın Standımızı Ziyareti Umman Silahlı Kuvvetleri Tedarik Direktörü nün Standımızı Ziyareti Brunei Heyetinin Standımızı Ziyareti YKB Dr. Eyüp KAPTAN Güney Afrika Cumhuriyeti nin Genelkurmay Bşk. Korg. Solly Zacharia SHOKE ile DSA VIP Golf Turnuvasına Katıldı Asian Defence and Diplomacy Dergisi ile Röportaj 29
roketsan dergisi fuar ve organizasyonlar fidae 2012 Santiago, Şili de her iki senede bir düzenlenen Fidae-International Air and Space Fair/Uluslararası Havacılık ve Uzay Fuarı na Roketsan 4. kez katılım sağlamaktadır. Fidae 2012 Fuarı nda Roketsan, çeşitli ürünlerini ve yeteneklerini etkin şekilde sergilenmiştir. Fuar süresince Şili, Brezilya, Arjantin, Güney Kore, Peru gibi ülkelerin üst düzey komuta kademeleriyle görüşmeler yapılmıştır. Fuar kapsamında, Famae, Diehl, General Dynamics, Mectron, Chemring firmaları ile toplantılar yapılmış ve halihazırda yürütülmekte olan ve muhtemel işbirliği görüşmeleri ele alınmıştır. Şili Savunma Bakanı Andres ALLAMAND ile gerçekleştirilen görüşmede Roketsan ın yetenekleri ve ürün yelpazesi hakkında bilgilendirici bir sunuş yapılmıştır. Brezilya da yerleşik Mectron firması ile CİRİT füzesinin Brezilya Silahlı Kuvvetleri ne ait platformlara entegrasyonu konusunda gizlilik anlaşması imzalanmıştır. 30 Standımızın Genel Görünümü
sayı 1 temmuz 2012 fuar ve organizasyonlar MSB Yardımcısı Hasan Kemal YARDIMCI nın Huzurlarında Roketsan ve Şili Devlet Kuruluşu FAMAE Arasında Mutabakat Muhtırası İmzalanmıştır Brezilya Hava Kuvvetleri Komutanı nın Standımızı Ziyareti Şili Savunma Bakanı Andres ALLAMAND Dr. Eyüp KAPTAN ve Cemal ALAGÖZ ile Görüştü Şili Hava Kuvvetleri Komutanı nın Roketsan Standımızı Ziyareti Brezilya Heyetinin Standımızı Ziyareti Standımızdan Bir Kare 31
roketsan dergisi fuar ve organizasyonlar tercih edilen tedarikçi ödülü makine ürünleri kategorisinde en fazla ihracat ödülü Raytheon Başkanı Dr. Tom KENNEDY Tarafından Roketsan YKB Dr. Eyüp KAPTAN ı Rayteon Patriot Tedarikçisi Sertifikasıyla Onurlandırmıştır (Fotoğraf: Raytheon) Roketsan, PATRIOT Kontrol Bölümü Üretim Projesi kapsamında müşterimiz Raytheon firması tarafından, projede gerçekleştirilen, kalite, performans ve zamanında teslim faaliyetlerinin devamı; 2011 ve 2010 Mükemmeliyet Ödül lerini (2011 Supplier Excelence Award) almaya hak kazanması sebebiyle Tercih Edilen Rayhteon Patriot Tedarikçisi (Preferred Raytheon Patriot Supplier) sertifikasıyla onurlandırılmıştır. Sertifika 7 Haziran 2012 tarihinde Boston, ABD de yapılan tören ile Yönetim Kurulu Başkanımız Dr. Eyüp KAPTAN a takdim edilmiştir. 32 Ödül Töreni Sonrası Toplu Halde (Fotoğraf: Raytheon) 1988 yılında ulusal füze ve roket programlarında öncü olmak üzere Savunma Sanayii İcra Komitesi kararıyla kurulan Roketsan, bugün Türkiye savunma sanayiinin teknoloji üreten stratejik merkezlerinden biridir. Roket ve füze sistemleriyle ülke savunmasına hizmet etme, Türkiye nin teknolojik alt yapısına katkıda bulunma misyonu, deniz altından uzaya roket ve füze teknolojilerinde lider kuruluş olma, özgün ürünleri ve ileri teknolojisi ile sektöre yön verme vizyonu ile çalışmalarına %51 i Mühendis olan yaklaşık 1.400 personeli ile devam etmektedir. Ülke ihracatının arttırılması, ihraç ürünlerinin çeşitlendirilmesi ve ihracata konu olan ürünlere rekabet gücü kazandırılmasına yönelik çalışmalarda bulunan İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri (İMMİB) ne üye olan Roketsan birlik üyeleri arasında Makina Ürünleri kategorisinde 2011 yılında en fazla ihracat performansı ile birincilik ödülüne layık görülmüştür. Söz konusu ödül 23 Mart 2012 de İstanbul da yapılan törenle Roketsan Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Eyüp KAPTAN ve Genel Müdür Selçuk YAŞAR a takdim edilmiştir. 2011 yılında gerçekleşen toplam 55.9 Milyon ABD Doları ihracatın 30.6 Milyon ABD Doları kısmına ait gümrük beyannameleri İMMİB e onaylatılmak Makine Ürünleri Kategorisinde 2011 Yılında En Fazla İhracat Yapan Firma Ödülümüz, Dr. Eyüp KAPTAN a Takdim Edildi suretiyle gerçekleştirmiştir. Roketsan ın 2011 yılı toplam satışlarının yaklaşık %36 sı tutarındaki 155 Milyon ABD Doları ihracat olarak gerçekleştirilmiştir. Roketsan, teknolojik alt yapısı ve bilgi birikimi ile geliştirmiş olduğu ve üretimini gerçekleştirdiği, Karadan-Karaya ve Havadan-Karaya Roket/Füzeler ile bu sistemlerin Kontrol Tahrik Sistemi, Roket Motoru, Harp Başlığı, Lançer Ünitesi gibi Alt-Kompleleri ve Roket/Füzelerin Kullanıldığı Silah Sistemlerinin ihracatını gerçekleştirmektedir. Roketsan tarafından yürütülmekte olan projeler kapsamında, ABD, İtalya, Norveç, Luxemburg ve Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere beş farklı ülkeye dokuz farklı program kapsamında ihracatımız artarak devam etmektedir. Ayrıca, geliştirilen özgün sistemler arasında bulunan ve yurt dışı müşterilerimizden yoğun talep gören 2,75 inçlik Lazer Güdümlü Füze CİRİT, Uzun Menzilli Tanksavar Füze Sistemi UMTAS ve Çok Namlulu Roketatar Sistemleri nin yeni pazarlara ihracatı yönünde çalışmalar yürütülmektedir.
sayı 1 temmuz 2012 fuar ve organizasyonlar brezilya-şili ziyareti Mayıs 2012 tarihinde Milli Savunma Bakanı beraberinde gerçekleşen Brezilya-Şili ziyareti 6-12 Mayıs 2012 tarihlerinde Milli Savunma Bakanı İsmet YILMAZ, Brezilya ve Şili ye Türk Savunma Sanayii firmaları yetkilileri ile bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyarete Roketsan adına Genel Müdür Selçuk YAŞAR ve Pazarlama Müdürü Cenk SUMBAS katılmıştır. 197 Milyonluk nüfusu ile dünyanın 6. büyük ekonomisine sahip olan Brezilya, dünyadaki yükselen pazarlar kategorisinde yer almaktadır. Brezilya Hükümeti tarafından yapılan planlamalarda, Brezilya Silahlı Kuvvetleri nin önümüzdeki 10 yıl içerisinde savunma projelerine 120 Milyar ABD Dolar bütçe ayıracağı ön görülmektedir. Bu bütçe ile Brezilya Hükümetinin siyasi kararları doğrultusunda Brezilya ordusunun BM Barış Gücüne daha çok katkı sağlaması ve gerek denizlerdeki petrol arama çalışmalarında, gerekse Amazon bölgesinin korunması çalışmalarının koordine edilmesi hedeflendiği öğrenilmiştir. Bu çerçevede, CİRİT ve UMTAS sisteminin mevcut Brezilya platformlarına entegrasyonu konusunda somut bir işbirliği imkanı olduğu değerlendirilmekte olup bu konuda çeşitli firmalar ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Şili ise Güney Amerika kıtasında gelişmekte olan ülkeler sınıfında yer almaktadır. Büyük bir orduya sahip olmayan Şili ile yapılacak çalışmaların Roketsan ürün ve hizmetlerinin Güney Amerika bölge- MSB İsmet YILMAZ Başkanlığında Gerçekleştirilen Brezilya Gezisinde Embraer Tesislerinin İncelenmesi sindeki 3. ülkelere pazarlanması konusunda fayda sağlayacağı değerlendirilmektedir. Uzun bir sahil şeridine sahip olan ve savunma harcamaları artmakta olan Şili nin topçu sistemleri haricinde CİRİT ve UMTAS sistemlerine de ihtiyaç duyacağı değerlendirilmekte olup çeşitli firmalar ile temas sağlanmıştır. MSB İsmet YILMAZ Başkanlığındaki Türk Heyetinin Brezilya Savunma Bakanı nı Ziyareti 33
roketsan dergisi fuar ve organizasyonlar eurosatory 2012 Paris, Fransa da her iki senede bir düzenlenen, Kara ve Kara-Hava Savunma alanında gerçekleştirilen dünyanın en büyük savunma sanayii fuarlarından biri olan Eurosatory 2012 Fuarı na Roketsan 2000 yılından beri katılım sağlamaktadır. 11-15 Haziran 2012 tarihleri arasında düzenlenen Eurosatory 2012 de yer alan standında füze ve lançer çözümlerini sergileyen ve büyük bir ekranda ürünleri ile ilgili videoları gösteren Roketsan, standının konumu ve sergilediği ürünlerle fuar ziyaretçilerinin dikkatini çekmiştir. Eurosatory gündemi merkezinde, CİRİT füzesi yer almıştır. CİRİT in Türkiye deki ilk teslimatlarını Mayıs ayı içinde tamamlamış olarak fuara gelen Roketsan, artık Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) nin envanterine girmiş bir sistemi pazarlamaktadır. Eurosatory de hem CİRİT ile ilgili olarak uzun süredir görüşülen potansiyel müşterilerle bir araya gelinmiş hem de devam eden projelerle ilgili tanıtım ve görüşmeler yapılmıştır. Ürdün Prensi FAISAL bin Al Hussein, Şili ve Umman delegasyonları standımızı ziyaret etmiş, ürünlere ilgi göstererek, ürünler ve gündemdeki projeler hakkında detaylı sunumlar almışlardır. Çeşitli işbirliği alanlarına yönelik üst düzey görüşmeler yapılmıştır. BAE de yerleşik Griffon Aerospace Middle East (GAME) firması standında Kara Araçlarına yönelik lançerde 2 li CİRİT Pod ve CİRİT füzesi sergilenmiştir. ABD de yerleşik Raytheon firması, Almanya da yerleşik MBDA GE firması, İsveç te yerleşik SAAB firmaları ile muhtemel işbirlikleri konusunda toplantılar yapılmıştır. Griffon ve Thales Direktörlerine standımızı ziyaretleri esnasında Genel Roketsan sunumu yapılmış, Roketsan tarafından yürütülmekte olan projeler kapsamında işbirliği imkanları görüşülmüştür. 34 Ürdün Prensi FAISAL ı Standımızda Ağırladık