Türk KOBI leri İçin AB Çevre Müktesebatı na Uyum ile İlgili Bilgi Sisteminin Kurulması Projesi LIFE04 TCY/TR/000004 Yönerge Spesifik Uygulama Planı 25 /06 /2007
ELV DİREKTİF SPESİFİK UYGULAMA PLANI (Ömrünün Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi 18 Eylül 2000 tarihli Direktifi 2000/53/EC, dikkate alınarak hazırlanmıştır) 2
İÇİNDEKİLER 1. AB MEVZUATININ GEREKSİNİMLERİ... 6 1.1. AB MEVZUATININ KAPSAMI... 6 1.1.1. Yönerge ile getirilen temel gereksinimler... 8 1.1.2. Dolaylı gereklerin etkileri, kesin gereksinimler...15 2. MEVCUT DURUM...17 2.1 KONU İLE İLGİLİ ÖNEMLİ KANUNLAR HAKKINDA ÖZET AÇIKLAMALAR...23 2.1.1 Çevre ve Orman Bakanlığı nın Kuruluş Yasası...23 2.1.2 2872 Sayılı Türk Çevre Kanunu...24 2.1.3 Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü Yönetmeliği...24 2.1.4 Çevre Denetimi Yönetmeliği...25 2.1.5 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği...26 2.1.6 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği...29 2.1.7 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği...32 2.2 DEVLET POLİTİKASI...32 2.2.1 Mevzuat...33 2.2.2 Müktesebatın üstlenilmesine ilişkin ulusal program...34 2.2.3 Ön ulusal kalkınma planı...34 2.2.4 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı...34 2.2.5 Projeler...34 2.3 ROLLER VE SORUMLULUKLAR...35 2.4 UYGULAMA YAPISI...36 3. YÖNERGE İÇİN UYUM STRATEJİSİ...38 3.1 UYGULAMA ÇERÇEVESİ VE DETAYLARI...38 3.1.1 Direktifin teknik gereksinimleri ile uyum içinde işleme tesislerinin sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi...39 3.1.2 Merkezi ve bölgesel/yerel seviyede mevcut atık planlamasının düzenlenmesi...40 3.1.3 Taşıt üreticileri, malzeme ve ekipman üreticilerininin teşvik edilerek ömrünü tamamlamış taşıtların demontaj, yeniden kullanım, yeniden kazanım ve geri kazanım işlemlerini kolaylaştıracak şekilde tasarım ve üretim yapılmasını sağlamak...40 3
3.1.4 AB üyeliği sürecinde bünyesinde ağır metal bileşenleri içeren araçların pazarlanmasının yasaklanmasının sağlanması...41 3.1.5 ÖTT ların toplanması için sistemler kurmasının sağlanması...41 3.1.6 Devlet, imha sertifikasının sağlanması üzerine ticaret sicilinden silinmesi ile ilgili bir sistem oluşturması...45 3.1.7 ÖTT Toplama/işleme tesislerinin yetkilendirilmesi ve kontrolü için bir sistemin kurulması. İşlenmesi için bir izin sisteminin geliştirilmesi ve bu tür durumlarda sertifikalı çevre yönetim sistemlerinin teşvik edilmesi...45 3.1.8 Parça ve malzeme kodlama standartlarını sağlamak için 2003/138/EC sayılı kararı kodlama standartlarını dikkate alması Pazara sürülen her tip yeni taşıt için taşıt söküm bilgilerini sağlanması...47 3.2 YÖNERGENİN UYGULANMASI İÇİN AYRINTILI (GENİŞ KAPSAMLI) STRATEJİ...47 3.3 KURUMSAL GÜÇLENDİRME İÇİN GEREKSİNİMLER VE STRATEJİ...50 3.4 YATIRIM İÇİN GEREKSİNİMLER VE STRATEJİ...50 4. YÖNERGE İÇİN UYUMLAŞTIRMA...52 4.1 YANSITMA İÇİN GEREKSİNİMLER VE STRATEJİ...52 4.2 EYLEMLER VE KİLOMETRE TAŞLARI...52 4.3 KAYNAKLAR VE MALİYET...53 4.4 FİNANS STRATEJİSİ...54 4.5 ANAHTAR KONULAR VE BELİRSİZLİKLER...57 4
Kısaltmalar: AB BM/AEK ÇED ÇOB ÇYDS DİE DPT DSUP ELV OSD ÖTT UOB UP : Avrupa Birliği : Birleşmiş Milletler / Avrupa Ekonomik Komisyonu : Çevresel Etki Değerlendirmesi : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı : Çevre Yönetim ve Denetim Sistemi : Devlet İstatistik Enstitüsü : Devlet Planlama Teşkilatı : Yönerge Spesifik Uygulama Planı : End of Life Vehicles (Ömrünü tamamlamış taşıt) : Otomotiv Sanayicileri Derneği : Ömrünü Tamamlamış Taşıt : Uçucu Organik Bileşenler : Ulusal Program 5
1. AB MEVZUATININ GEREKSİNİMLERİ Topluluk un atık yönetim yaklaşımı, birbirini tamamlayan iki stratejiye dayanmaktadır: Ürün tasarımını geliştirerek atık üretiminden sakınılması, Atıkların geri kazanım ve yeniden kullanımlarının artırılması. 1996 yılında, Avrupa Parlamentosu, ürün sorumluluğu temelinde özellikle ömrünü tamamlamış araçlar ile ilgili atık kategorilerinin yasaması hakkında Komisyon u davet etmiştir. Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar (ÖTT) hakkındaki 2000/53/EC sayılı Direktif ÖTT lerden kaynaklanan atıkların miktarını ve dolayısıyla, bu tür taşıtların çevre üzerindeki etkilerini azaltmayı amaçlamaktadır. Önleyici önlemler bazında, taşıtlarda belirli ağır metallerin kullanımını sınırlandırmaktadır ve daha uzun vadede de taşıtların tasarım ve üretim yöntemlerinin değiştirmeyi amaçlamaktadır. 1.1. AB Mevzuatının Kapsamı Referans Yönergeler Direktif Değişiklik Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi 18 Eylül 2000 tarihli Direktifi 2000/53/EC Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC Ek II yi değiştiren 27 Haziran 2002 tarihli Komisyon Kararı 2002/525/EC Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC Ek II yi değiştiren 10 Haziran 2005 tarihli Komisyon Kararı 2002/525/EC 6
Bakınız Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC Madde 5(3) ile uyum içinde yayımlanan imha sertifikası ile ilgili asgari gereksinimler hakkındaki 19 Şubat 2002 tarihli Komisyon Kararı Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC ye uygun olarak taşıtlar için parça ve malzeme kodlama standartlarını oluşturan 27 Şubat 2003 tarihli Komisyon Kararı Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC te belirlenen yeniden kullanım/yeniden kazanım ve yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerinin izlenmesi hakkındaki detaylı kuralları belirleyen 1 Nisan 2005 tarihli Komisyon Kararı 2005/293/EC Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkındaki Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2000/53/EC nin uygulaması üzerine Üye Devletler in raporları için anketler hakkındaki 17 Ekim 2001 tarihli Komisyon Kararı 2001/753/EC İlgili yönergeler: 7 Haziran 1988 tarihli 88/379/EEC sayılı Üye Devletler in tehlikeli müstahzarların sınıflandırılması, ambalajlanması ve etiketlenmesine ilişkin kanunlarının, yönetmeliklerinin ve idari hükümlerinin uyumlaştırılması hakkındaki Konsey Yönergesi 26 Haziran 1978 tarihli 78/631/EEC sayılı Üye Devletler in tehlikeli müstahzarların (pestisitlerin) sınıflandırılması, ambalajlanması ve etiketlenmesine ilişkin kanunlarının, yönetmeliklerinin ve idari hükümlerinin uyumlaştırılması hakkındaki Konsey Yönergesi 31 Mayıs 1999 tarihli 1999/45/EC sayılı Üye Devletler in tehlikeli müstahzarların (pestisitlerin) sınıflandırılması, ambalajlanması ve etiketlenmesine ilişkin kanunlarının, yönetmeliklerinin ve idari hükümlerinin uyumlaştırılması hakkındaki Konsey Yönergesi 24 Eylül 1996 tarihli 96/61/EC sayılı Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol hakkındaki Konsey Yönergesi 23 Aralık 1991 tarihli 91/692/EEC çevreye ilişkin bazı yönergelerin uygulanmasına 7
ilişkin raporları standardize ve rasyonalize eden Konsey 12 Haziran 1989 tarihli 89/391/EEC sayılı çalışanların iş güvenliklerinin ve sağlıklarının iyileştirilmesini teşvik edici önlemlere ilişkin Konsey Yönergesi 85/337/EEC sayılı bazı kamu ve özel sektör projelerinin çevreye etkisinin değerlendirilmesine ilişkin Konsey Yönergesi nde değişiklik yapan 3 Mart 1997 tarihli 97/11/EC sayılı Konsey Yönergesi (Çevresel Etki Değerlendirmesi) 7 Haziran 1990 tarihli 90/313/EEC sayılı çevresel bilgiye erişim özgürlüğü hakkındaki Konsey Yönergesi 1.1.1. Yönerge ile getirilen temel gereksinimler Yönerge ile ilgili temel gereksinimler: atık önleme, ÖTT lerin toplanması, ÖTT lerin işlenmesi, yeniden kullanım ve yeniden kazanım, kodlama standartları/söküm bilgisi, halkın bilgilendirilmesi ve raporlama şeklinde sıralandırılabilir. 1. Atık Önleme; Geri dönüşüm için daha uygun hale getirmek, yeniden kazanılan malzemelerin kullanımını artırmak ve araçların sökülmesini kolaylaştırmak (Yönerge Madde 4). Atık önleme, bu Direktif in ilk öncelikli hedefidir. Bu amaçla, üye devletler şunları teşvik etmek durumundadır: Taşıt üreticileri ve malzeme ve ekipman üreticileri Taşıtlardaki tehlikeli maddelerin kullanımını sınırlandırmak, Taşıtların tasarımında tehlikeli maddelerin kullanımını azaltmak, Taşıt üretiminde geri kazanılan malzemelerin kullanımını artırmak durumundadır. Ömrünü tamamlamış taşıtların demontaj, yeniden kullanım, yeniden kazanım ve geri kazanım işlemlerini kolaylaştıracak şekilde tasarım ve üretim. Ek olarak, Üye Devletler, 1 Temmuz 2003 tarihinden sonra piyasaya giren taşıtların, Yönerge Ek II de belirtilen durumlar ve belirlenen koşullar hariç malzeme ve parçalarının kurşun, civa, kadmiyum veya krom (VI) içermemesini sağlamalıdırlar. 1 Temmuz 2003 tarihi itibari ile bünyesinde ağır metal bileşenleri içeren araçların pazarlanmasını yasaklanmaktadır (Yönerge Madde 4) 2. ÖTT lerin Toplanması; Devlet, ekonomik operatörin, ÖTT ların toplanması, ÖTT ler için teknik açıdan mümkün 8
olduğu kadar taşıtlarının tamir edilmesinde, kullanılmış atık parçalar için toplama sistemleri kurulmasını sağlamalıdır. Bütün ÖTT ler yetkili işleme tesislerine gönderilmelidir. Devlet, imha sertifikasının sağlanması üzerine ticaret sicilinden silinmesi ile ilgili bir sistem oluşturmalıdır. Bu sertifikalar, ücretsiz olarak yetkili bir işleme tesisine gönderildikten sonra ÖTT sahibine verilecektir. ÖTT nin son sahibi taşıtını yetkili bir işleme tesisine ücretsiz olarak gönderebilecektir ( ücretsiz geri alma prensibi). ekonomik operatörin, bu önlemin uygulanması için gereken maliyetlerin karşılanmasını sağlarlar Diğer üye ülkelerde yayınlanan imha sertifikasının tanınmasının sağlanması (Yönerge Madde 5). Bu amaçla, bu tür bir belgenin içeriği için asgari gereksinimler Komisyon Kararı 2002/151/EC ile belirlenmektedir. İmha sertifikası formatının, bu tür sertifikaların yayımlanması ve sertifika sisteminin mevcut araba kayıtlarına entegre edilmesi ile ilgili prosedürlerin belirlenmesi. Ekonomik operatörler ÖTT ların toplanması için sistemler kurmasını gerektirmektedir (madde 5). Bütün ÖTT lerin yetkili işleme tesislerine gönderilmesi sağlanmalıdır, Devlet, imha sertifikasının sağlanması üzerine ticaret sicilinden silinmesi ile ilgili bir sistem oluşturmalıdır. Üreticilerin, ücretsiz geri alma prensibinin uygulanması için gereken maliyetlerin hepsini veya önemli bir kısmını karşılamaları gerekmektedir 3. ÖTT lerin İşlenmesi; Ömrünü Tamamlamış Araçların (ÖTT) toplanması ve işlenmesi için yeterli sayıda tesisin varlığının temin edilmesi (Yönerge Madde 5) Kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların toplanması ve işlenmesi direktif kapsamındaki gereksinimlerdendir. Atıkların yeniden kazanım veya bertarafı sırasında insan sağlığını tehlikeye sokmayacak şekilde ve çevreyi olumsuz yönde etkilemeyecek türden method ve işlemlerin uygulanmasına dikkat edilmelidir. Bu kapsamda aşağıda başlıklar halinde verilen maddeler yeniden kazanım ve bertaraf esnasında dikkat edilmesi gereken unsurlar olarak belirtilebilir; Doğayı, bitki ve hayvanları, suyu, havayı ve toprağı risk altına sokmamak, Gürültü veya koku gibi olumsuzluklara sebep olmamak Kırsal çevre veya benzeri bölgeleri olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde atıkların bertaraf 9
veya yeniden kazanımı sağlanmak Bunlara ek olarak direktifte Ek 1 kapsamında depolama ve işleme tesislerine yönelik sağlanması gereken minimum teknik şartlar belirtilmiştir. 10
11 EKI Madde 6 (1) ve (3) e uygun olarak işlem için gerekli minimum teknik şartlar 1. İşlemden once kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların depolama (Geçici depolama dahil) alanları; İşlemler esnasında dökülenlerin toplanmasına yönelik tesisler, süzdürme kapları ve
nötralizasyonu, İlgili parçalarını yeniden kullanılması gerekli olmadıkça, kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların yakıt, motor yağı, şanzıman yağı, dişil kutusu yağı, hidrolik yağı, soğutma sistemi sıvıları, antifrizi içinde bulunan diğer sıvıların alınması, ayrı toplanması ve depolanması Cıva içerdiği belirtilen bütün parçaların mümkün olduğu kadar sökülmesi. 4. Geri dönüşümü geliştirmek için işlem operasyonları. Katalistlerin sökülmesi, Parçalanma işlemlerinde sökülmemiş ise bakır, alüminyum, ve magnezyum içeren metal parçaların sökülmesi, Parçalama işleminde ayrıştırılamamış ancak bir şekilde malzeme olarak etkin bir biçimde geri dönüştürülebilen, tekerlekler ve büyük plastik parçaların (tamponlar, kontrol paneli, sıvı içeren kaplar v.b.) sökülmesi, Camların sökülmesi. 5. Depolama işlemleri, sıvı ihtiva eden, veya yeniden kazanılabilir parçalar ve yedek parçalara tahribatı önleyecek şekilde yapılmalıdır. İşlem operasyonlarını yapan kuruluş veya girişimci aşağıda belirtilen işlemleri yerine getirmelidir. Ömrünü tamamlamış taşıtların işlemler için sökülmesi Tehlikeli maddeler ve parçaların ayrılarak ömrünü tamamlamış araçlara ait atıkların bunlardan kontamine olmalarının engellenmesi Parçaların yeniden kullanımları, yeniden kazanımları ve geri dönüşümlerinin sağlanması amacıyla işlemlerin gerçekleştirilmesi Yeniden kullanım ve geri dönüşüm gibi konulara (akü, yağ, lastik) öncelik verilmesi 12
İşlem operasyonları yapan herhangi bir kuruluş veya girişimci 75/442/AT sayılı Çerçeve Atık Yönetmeliği nin ilgili maddelerine uygun olarak yetkili mercilerden izin almalıdır. Direktifin teknik gereksinimleri ile uyum içinde, işleme tesislerinin sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi, Mevcut sorunlar ve kaynaklar hakkında genel bir değerlendirmenin yapılması, yani münferit bertaraf edilen ömrünü tamamlamış araçların ve kullanılmış olan yedek parçaların miktarı, araçların sökülmesi, öğütücü, motor gibi mevcut işleme tesislerinin sayısı, ve uygulanabilir mevcut yetkilendirme planları ile araçların üretici/dağıtıcıları ve bunların ilgili piyasa paylarına ilişkin bir fizibilite hazırlanması, Araba üreticilerinin/dağıtıcılarının ÖTT ların işlenmesi için sistemler kurması, ÖTT işlenmesi için bir izin sisteminin geliştirilmesi ve bu tür durumlarda sertifikalı çevre yönetim sistemlerinin teşvik edilmesi (Yönerge Madde 6) İşlemden önce kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların depolama (Geçici depolama dahil) alanları, işlem alanları, kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların temizlenmesine yönelik işlem operasyonları, geri dönüşümü geliştirmek için işlem operasyonları ve depolama işlemleri sırasında çevresel etkilerin azaltılması için belirli prosedürlerin izlemesinin sağlanması (Yönerge Madde 6) Ayrıca, merkezi ve bölgesel/yerel seviyede mevcut atık planlamasının düzenlenmesi ÖTT ların geri alım ve işlenmesi ile ilgili maliyetlerin finanse edilmesi için kısa ve uzun vadeli stratejilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Toplama/işleme tesislerinin yetkilendirilmesi ve kontrolü için bir sistemin kurulması. Buna, özellikle hem toplama/işleme alanları hem de işlemsel ve yordamsal yönler açısından gereksinimler de dahildir. Bir ÖTT nın son sahibinin, sadece, imha sertifikasının sunulması şartıyla kayıttan silebileceğinin ve bu tür sertifikaların, ÖTT nın yetkili bir toplama/işleme tesisine transfer edilmesi durumunda verilmesinin sağlanması (Yönerge Madde 5) 4. Yeniden Kullanım ve Yeniden Kazanım Devlet, yeniden kullanım ve geri kazanım unsurlarını teşvik edici gerekli tedbirler almalıdır. Bu doğrultuda üye ülkelerin aşağıdaki hedefleri öngördüğü dikkate alınmalıdır. 13
Tablo 1 Üye Ülkelerin Hedefleri Her taşıt ve her yıl için ortalama ağırlık Son gün %yeniden kullanım/geri kazanım %yeniden kullanım/geri kazanım 1 Ocak 2006 85 80 1 Ocak 2015 95 85 Yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerine ulaşılmasının sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi ve yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerinin ülke koşullarına ve üyelik durumuna göre belirlenmesi gerekmektedir. 5. Kodlama Standartları/Söküm Bilgisi İmalatçıların, malzeme ve teçhizat üreticileri ile işbirliği içinde özellikle, geri dönüşüm ve geri kazanım için uygun parça ve malzemelerin tanınmasını kolaylaştırmak amacıyla parça ve malzeme kodlama standartlarını sağlamak için gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Avrupa Komisyonu nun 2003/138/EC sayılı kararı kodlama standartlarını içermektedir. Üreticiler, markete sürülen her tip yeni taşıt için taşıt söküm bilgilerini sağlamalıdır. Bahsi geçen bilgiler, direktifte belirtilen hükümlere uymakla yükümlü işlem tesislerinin ihtiyaç duyabilecekleri unsurları sağlamalıdır. Üreticiler, markete sürülen her tip yeni taşıt için taşıt söküm bilgilerini sağlamalıdır. Parça ve malzeme kodlama standartlarını sağlamak için 2003/138/EC sayılı kararı kodlama standartlarını dikkate almalıdır. 6. Halkın Bilgilendirilmesi ve Raporlama 14
Halkın Bilgilendirilmesi; Taşıt üreticileri ve markete sürenler, muhtemel müşterilerin ulaşabileceği ve yaralanabileceği bilgiler yayınlamaları gerekmekte ve bilgiler yeni taşıtın pazarlamasında kullanılan dokümanda yer almalıdır. Bahsi geçen bilgiler aşağıdaki konu başlıklarını içermelidir; Taşıt parçalarının yeniden kazanılması ve geri dönüştürülmesi, Kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların çevreye duyarlı işlemi, Yeniden kazanım ve geri dönüşüme yönelik sağlanan gelişmeler ÖTT sisteminin genel kamuya tanıtılması için kamu kampanyaları yapılmalıdır. Raporlama ile ilgili olarak; Devlet AB kriterlerine uygun olarak raporlama yapar bu rapor aşağıdaki gereksinimleri içerir: Karar 2001/753/EC de verilen anket formatı kullanılarak direktifin uygulanması hakkındaki raporun 3 yıllık aralar ile Komisyon a sunulması (madde 9), Araba üreticilerinin ve dağıtıcılarının arabalarının geri kazanım ve geri dönüşüm kaliteleri hakkında bilgi sağlamalarının ve bu tür bilgilerin pazarlama malzemesi içinde yer almasının temin edilmesi (madde 9), Taşıt üreticileri ve markete sürenler, muhtemel müşterilerin kullanım ömrünü tamamlamış taşıtların çevreye duyarlı işlemi hakkında bilgiler yayınlar, ÖTT sisteminin genel kamuya tanıtılması için kamu kampanyalar yapılır, 2001/753/EC Kararında verilen anket formatı kullanılarak direktifin uygulanması hakkındaki rapor hazırlanır. 1.1.2. Dolaylı gereklerin etkileri, kesin gereksinimler ELV Yönergesinin uygulanmasına yönelik strateji geliştirilecektir. Yönergeye uyum için Taslak Yönetmelik ve diğer tebliğler hazırlanacaktır. 15
16
2. MEVCUT DURUM Hukuksal ve kurumsal olarak değerlendirmede, yasalara göre çevre ve orman bakanlığı konu ile ilgili sorumlu kurumdur. Bakanlık bu konuda iki proje ile çalışmalarını yürütmektedir. Bunlar: ELV ile ilgili Yönetmeliğin hazırlandığı; Türkiye nin Kapasitesinin Güçlendirilmesine İlişkin Eşleştirme Projesi, (Özel Atık İle İlgili AB Direktiflerinin Uyumlaştırılması ve Uygulamaları TR/2004/IB/En/01) http://www.prtr.org/ ) ELV ile ilgili Direktif spesifik uygulama planlarının hazırlandığı, Türk KOBİ leri için AB Çevre Müktesebatı na Uyum ile İlgili Bilgi Sisteminin Kurulması (LIFE04 TCY/TR/000004) Projesi dir. Çevre Ve Orman Bakanlığı tarafından yönetmelik taslağı oluşturulmasında OSD ne ile birlikte çalışmaktadır. Çalışmalar 2003 yılında başlamıştır. OSD tarafından hazırlanan, mevcut durumun analiz edildiği ELV Türkiye raporu 2004 yılında yayınlanmıştır. Mart 2005 te OSD hazırlamış olduğu yönetmelik taslağını bakanlığa iletilmiştir. 2006 yılından itibaren yürütülen fizibilite çalışmaları ocak 2007 tarihinde sonuçlandırılmıştır Teknik olarak direktifin uygulanması konusunda bu direktifin kapsamına giren araçlar aşağıdaki gibidir. M1 Kategorisi Araçlar N1 Kategorisi Araçlar (AYA 3.500 Kg Kadar Olan Hafif Kamyonetler) Üç Tekerlekli Motorlu Araçlar (MOTOY Kapsamında Yer Alan, Üç Tekerlekli Motosiklet Haricindeki Diğer Üç Tekerlekli Araçtır) Yukarıdaki Araçlara Ait Tüm Yedek Parçalar Ve İlaveler Ocak 2005 ayı sonu itibari ile Türkiye deki M1 ve N1 araç parkı verileri değerlendirildiğinde genel toplamın otomobil bazında 5.341.265, kamyonet bazında ise 1.274.004 (Kamyonette arazi taşıtları ayrılamıyor.) olduğu Türk İstatistik Kurumu na ait veriler kapsamında belirtilmektedir. Ayrıca Otomobil rakamlarına 80.656 adet arazi taşıtı dahil edilmemiştir. Bu değerin eklenmesi halinde 2005 Ocak sonu itibariyle Otomobil 5.421.921 adettir. Aşağıdaki grafikler kapsamında araç parkında bulunan M1 ve N1 ler, ve kayıtlı M1, N araçları belirtilmektedir. Bu grafikler Eşleştirme Projesine ait proje çıktılarından alınmıştır. 17
Şekil 1 Yıl Bazında Kayıtlı M1, N1 Araçlar Şekil 2 Araç Parkı Türkiye de yürürlükte bulunan vergi yasaları gereği araçlar tamamen fonksiyonları yok oluncaya kadar kullanılmakta olduğu için hurdaya ayrılan araç sayısı son derece sınırlıdır. Bu 18
sınırlı sayıda hurda araç ile direktifin öngördüğü sistemi kurmak uygun görünmemektedir. Diğer bir değişle direktifin uygulanması diğer vergi yasaları ile çok bağlantılıdır. Bir başka önemli konuda diğer üye ülkelerde yayınlanan imha sertifikasının tanınmasının sağlanması konusudur bu konuda Türkiye de daha ucuza imha işlemi yapılabileceği için büyük bir atık akışı olması tehlikesi bulunmaktadır. Bu konuda da gerekli yasal sürecin çok belirleyici olması gerekmektedir. ÖTT lerin geri dönüşüm ve yeniden kazanım oranlarının Şekil 3 de belirtildiği gibi olması beklenmektedir. Yeniden Kazanılamaz 7% Gelecekte Yeniden Kazanılabilir 12% Potansiyel Olarak Geri Dönüştürülebilir 5% Yeniden Kazanılamaz Gelecekte Yeniden Kazanılabilir Potansiyel Olarak Geri Dönüştürülebilir Geri Dönüstürülen Geri Dönüstürülen 76% Şekil 3 Geri Dönüşüm/Yeniden Kazanım Oranları (Ağırlıkça) Kaynak: Otomotiv Sanayinin Etkileri Raporu Türkiye de hurda araçların bölgesel dağılımı farklılıklar göstermektedir. Tüm planlamaların bu bölgesel farklılıkları dikkate alarak planlanması ve geri kazanım ve işleme tesislerin önceliklerini bu doğrultuda saptanması gerekir. 19
İç Anadolu 19% Doğu Anadolu 3% Güneydoğu Anadolu 4% Akdeniz 12% Güneydoğu Anadolu Akdeniz Ege Marmara Karadeniz Ege 15% İç Anadolu Doğu Anadolu Karadeniz 8% Marmara 39% Şekil 4 Hurda Araçların Bölgesel Dağılımı Kaynak: Otomotiv Sanayinin Etkileri Raporu Türkiye de hurdaya çıkan araç sayısı yüksek değildir. Trafik kontrollerinin yeterince sıkı olmaması ve ekonomik kısıtlar nedeni ile hurdaya çıkması gereken sayıda hurda araç kaydı silinmemektedir. 2003-2004 tarihleri arasında otomobilde uygulanan teşvik nedeni ile trafikten silinen araçlar artmıştır. Tablo 2 Trafikten Kaydı Silinen Araçlar Yıl Toplam Toplam (Otomobil + Kamyonet) Otomobil Kamyonet 2005 79.152 47.587 34.776 12.811 2004 298.285 272.292 250.630 21.662 2003 90.443 78.864 76.014 2.850 2002 13.635 6.721 4.854 1.867 20
2001 11.497 6.300 4.573 1.727 2000 9.225 5.119 4.147 972 1999 8.160 4.187 3.340 847 1998 7.997 4.110 3.317 793 Kaynak: Otomobil Sanayisinin Çevresel Etkileri Raporu Türkiye de yürürlükte olan mevzuata aşağıdaki tablo kapsamında yer verilmektedir: Tablo 3 Yürürlükteki Yönetmelikler ile ilgili Liste Sıra No Adı (Başlığı) Yayınlandığı Resmi Gazete 1 Çevre Denetimi Yönetmeliği RG 24631 (1. Mükerrer) - 05.01.2002 21
Sıra No Adı (Başlığı) Yayınlandığı Resmi Gazete 2 Çevre Denetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikler RG 24707-26.03.2002 RG 24825-24.07.2002 RG 25009-30.01.2003 RG 24875-13.09.2002 RG 25318-16.12.2003 RG 25672-16.12.2004 3 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği RG 25755-14.03.2005 4 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği RG 25569-31.08.2004 5 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik RG 25744-03.03.2005 6 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği RG 25353-21.01.2004 22
Sıra No Adı (Başlığı) Yayınlandığı Resmi Gazete 7 Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliği RG 21634-11.7.1993 8 Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikler RG23865-3.11.1999 RG 24379-20.4.2001 RG 24473-25.7.2001 RG 24575-6.11.2001 RG 25730-17.02.2005 9 Karayolları Trafik Kanunu 2918 sayılı 2.1 Konu ile ilgili önemli kanunlar hakkında özet açıklamalar 2.1.1 Çevre ve Orman Bakanlığı nın Kuruluş Yasası ÇOB nin Kuruluşuna ve Görevlerine ilişkin 4856 sayılı Kanun 01.05.2003 yılında yürürlüğe girdi. Bu kanun ile, ÇOB, kimyasalların yönetimi ve acil durum planı hazırlamak ve hazırlatmak ile ilgili yetki ve sorumluluk dahil olmak üzere, etkin çevre yönetimi için kimyasalların yönetimine ilişkin hedeflerin ve politikaların, ve ekonomik araçların belirlenmesi ile görevlendirildi. 23
2.1.2 2872 Sayılı Türk Çevre Kanunu Çevre Kanunu, çevre kanununda değişiklik yapılmasına dair 5491 sayılı kanun ile 26.04.2006 tarihinde değişikliğe uğramıştır. Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır. Kanuna göre, başta idare, meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları olmak üzere herkes, çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi ile görevli olacak, bu konuda alınacak tedbirlere ve belirlenen kurallara uyma yükümlüdür. Kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamalar; kirleten ve bozulmaya neden olan tarafından karşılanır. Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için uyulması zorunlu standartlara uyulur. Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevre sorunlarının çözümüne yönelik gerekli teknik, idari, mali ve hukuki düzenlemeler, Çevre ve Orman Bakanlığı'nın koordinasyonunda yapılır. Atıkları alıcı ortamlara vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri, bunları arıtmak ve bertaraf etmekle yükümlüdür. Tehlikeli atıkların ithalatı yasaklanmıştır. Bunların üretimi, satışı, depolanması, kullanılması ve taşınması faaliyetlerini yürütenler, bir kaza dolayısıyla çevreye ve üçüncü şahıslara verebilecekleri zararlara karşı mali sorumluluk sigortası yaptırmakla yükümlüdür. Sigorta yaptırma zorunluluğuna uymayanlara, bu faaliyetleri için izin verilmeyecektir. 2.1.3 Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü Yönetmeliği Bu Yönetmeliğin (RG21634 11.7.1993) amacı, tehlikeli kimyasalların kontrol altına alınarak olumsuz etkilerinden çevre ve insanın korunmasına yönelik idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Bu Yönetmelik, tehlikeli kimyasalların tespiti, sınıflandırılması, etiketlenmesi ve ambalajlanması, üretimi, depolanması, taşınması, ithalat ve ihracatı ve tehlikeli kimyasallarla ilgili Güvenlik Bilgi Formlarının hazırlanmasına ve dağıtımına ilişkin usul ve esasları kapsar. Bu yönetmeliğe göre tehlikeli madde ve müstahzarlarıyla iştigal edenler bu Yönetmelikte adı geçen tehlikeli maddelerden kaynaklanan "Özel Risk Durumları" ve bunlarla ilgili "Güvenlik Tavsiyeleri"ne uymak zorundadırlar (Madde 6). 24
Yönetmelikte bulunan ilgili diğer maddeler ise aşağıda verilmektedir: Üretici ve İthalatçının Bilgi ve Beyan Verme Yükümlülüğü (Madde 8) Belgeleri Hazır Bulundurma Yükümlülüğü, Tehlikeli madde ve müstahzarlarının üretimi ve ticareti ile ilgili tüm bilgiler kaydedilmek zorundadır (Madde 11). İşletme Müdürünün Yükümlülükleri (Madde 15) Etiketleme Zorunluluğu ve Etiketleme Şartları (Madde 16 ve Madde 20) Güvenlik Bilgi Formu (Madde 22); Güvenlik Bilgi Formu, üretici tarafından her tehlikeli madde, tehlikeli müstahzar veya en az bir tehlikeli madde ihtiva eden müstahzar için ayrı ayrı hazırlanır. Ambalajlama Zorunluluğu ve Ambalajlama Şartları (Madde 24 ve Madde 27) Depolama (Madde 29) Denetim (Madde 31) Kimyasal Güvenlik Komisyonu (Madde 44); Bu komisyon, Yönetmeliğin getirdiği hükümlerin işlerliğini sağlamak, ulusal ve uluslararası bilgi değişimini sağlayarak gerekli gördüğü hükümleri güncelleştirmek ve eksikliklerini gidermek için görüş bildirmek, kimyasal maddelerden kaynaklanan kazalarla ilgili gerekli çalışmaları yapmak üzere oluşturulur. Ayrıca Yönetmeliğin ekler kısmında da Zararlı Maddeler Listesi ve Zararlı Maddelerin Beyan ve İzin Bilgi Formu, Ambalajlama Sınıfları, Depolama ile İlgili Sınıflandırma kriterleri de bulunmaktadır. 2.1.4 Çevre Denetimi Yönetmeliği Bu Yönetmeliğin (R.G.: 05.01.2002, Sayı: 24631) amacı, tesislerin kurulması, faaliyete geçmesi ve üretimin her aşamasından atıkların nihai bertarafına kadar çevrenin korunması için çevre denetiminin usul ve esaslarını düzenlemektir. Kaza, ihbar, şikayet gibi durumlarda veya Bakanlıkça gerek görüldüğü hallerde yıllık denetim programına bağlı olmaksızın denetim yapılır. Yıllık denetim programı, Çevre Kanunu ve bu Kanun uyarınca yürürlüğe konulan yönetmeliklerin denetim konusunda yetkili kıldığı kurum ve kuruluşlara da bildirilir ve gerekli işbirliği ve koordinasyon sağlanır. Bu Yönetmeliğin 5. Maddesi ile çevre denetimine tabi olan kuruluş ve işletmeler belirlenmiştir. Bunların arasında Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin Ek 1 ve Ek 2 listelerinde yer alan tesisler, 25
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin Ek-7 Kirletici Vasfı Yüksek Olan Tesisler ile Ek-8 İzne Tabi Tesisler Listelerinde yer alan A ve B grubu tesisler, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği eki 5 ile 21 (dahil) arasındaki Tablolarda belirtilen sektörlerde yer alan tesisler, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin 2. maddesinde belirtilen tesisler, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca yükümlülüğü bulunan tesisler, Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği uyarınca yükümlülüğü bulunan tesisler, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca yükümlülüğü bulunan tesisler bulunmaktadır. Yapılan denetim sırasında, Çevre Kanununda belirtilen yasaklara uyulmadığının veya yükümlülüklerin yerine getirilmediğinin saptanması durumunda mahallin en büyük mülki amirince kurum, kuruluş, işletmelere yasaklara aykırı faaliyetin düzeltilmesi ve kanunda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için süre verilir. Verilen süre sonunda yasaklara uymayan veya yükümlülüğünü yerine getirmeyen kurum, kuruluş veya işletmelerin faaliyeti, yasağın veya yerine getirilmeyen yükümlülüğün çeşit ve niteliğine göre kısmen veya tamamen süreli veya süresiz olarak durdurulur. Çevre kirliliğinin toplum sağlığı yönünden tehlike yarattığı hallerde faaliyet, süre verilmeksizin kısmen veya tamamen durdurulur. 2.1.5 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Bu Yönetmelik; pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının azaltılması kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, konusunda çalışanları kapsar Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği pil ve akümülatör üretici ve ithalatçılarına, valiliklere, belediyelere ve tüketicilere bazı sorumluluklar vermektedir. Yönetmeliğin üretici sorumluluğu ilkesi kapsamında pil ve akümülatör üretici ve ithalatçılarına belirlenen kota oranlarında atık pil ve akümülatörleri toplama zorunluluğu getirilmiştir. Yönetmelik gereği pil üretici ve ithalatçıları belirtilen hedefler doğrultusunda atık pillerin toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafını sağlamak veya sağlatmakla yükümlüdürler. Yönetmelikte 2006 yılı kota oranları I. Grup piller için %25, II. Grup Piller için %35 olarak verilmiştir. Yine 25. madde kapsamında atık pillerin çevreye zarar vermeden düzenli bir şekilde evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri 26
kazanılması veya bertaraf edilmelerine ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla kâr amacı gütmeyen tüzel kişiliği haiz bir yapının oluşturulması ve etkin bir atık yönetim sisteminin kurulması amacıyla pil ithalatçıları ve üreticileri tarafından Taşınabilir Pil İthalatçıları ve Üreticileri Derneği kurulmuştur. Söz konusu dernek atık pillerin toplanması ve bertarafına ilişkin faaliyetleri yürütmektedir. Aynı şekilde yönetmelik gereği akümülatör üretici ve ithalatçıları, belirtilen hedefler doğrultusunda atık akümülatörlerin toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafını sağlamak veya sağlatmakla yükümlüdürler. Yönetmelikte 2006 yılı depozito oranları akümülatörler için %80 olarak verilmiştir. Yine 29 uncu madde kapsamında atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanımı ve bertarafına dair yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, kâr amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapının oluşturulması ve etkin bir atık yönetim sisteminin kurulması amacıyla akümülatör üreticileri, ithalatçıları ve geri kazanım sanayicileri tarafından Akümülatör Üreticileri ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği ve Tüm Akü İthalatçıları Üreticileri Satıcıları Hurda Akü Toplayıcıları Geri Dönüşümcüleri Derneği kurulmuştur. Söz konusu dernekler atık akümülatörlerin toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafına yönelik faaliyetleri yürütmektedir. Yönetmeliğin 21 ve 22 inci maddeleri gereğince Bakanlığımızdan lisans almış 6 adet atık akümülatör geri kazanım tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin lisans süreleri 3 yıldır. Aynı zamanda Yönetmeliğin 15,16 ve 17 inci maddeleri gereğince İl Müdürlüklerinden atık akümülatör taşıma lisansı almış 18 adet taşıma lisanslı araç bulunmaktadır. Atık pillerin toplandıktan sonra ayrıştırılması amacıyla pil ithalatçı ve üreticilerinin pil ayırma tesisi kurmalarına ilişkin Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (l) bendi 2007 yılında yürürlüğe girecektir. Pillerin ayrıştırılmasındaki amaç içerisinde geri kazanılabilen metalleri ihtiva eden özellikle nikel kadmiyum gibi pillerin değerlendirilmesidir. Zararlı metal ihtiva etmeyen pillerin ise demir çelik endüstrisinde kullanılmalarını sağlamaktır. Avrupa da bulunan atık pil ayrıştırma tesisleri ülke genelinde karışık toplanan 1 kg ın altındaki pillerin cinslerine göre ayrımını yaparak ekonomik değeri olanları geri kazanım tesislerine göndermektedir. 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin Akümülatör Üreticilerinin Yükümlülüklerini belirleyen 10 uncu maddesi gereğince akümülatör üretici ve ithalatçıları aynı 27
yönetmeliğin 29 uncu maddesinde belirtilen hedefler doğrultusunda atık akümülatörleri toplamak zorundadırlar. 2004 yılı Kasım ayı itibariyle Bakanlığa yapılan müracaatlar neticesinde üretim ve ithalat miktarları belirlenmiştir. Yapılan 142 müracaat neticesinde üretim 57.358 ton, ithalat ise 12.595,5 ton olarak belirlenmiştir. Toplam miktar 69.954 ton/yıl dır. 141 firmanın üretim ve ithalat miktarları göz önünde bulundurularak %70 toplama oranı üzerinden bu firmaların 2005 yılında toplamaları gereken atık akümülatör miktarı tespit edilmiştir. 2005 yılında toplanan atık akümülatör miktarı 48.967 ton dur. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesi kapsamında atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanımı ve bertarafına dair yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, kâr amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapının oluşturulması ve etkin bir atık yönetim sisteminin kurulması amacıyla akümülatör üreticileri, ithalatçıları ve geri kazanımcıları tarafından iki dernek kurulmuştur. AKÜDER VE TÜMAKÜDER. Bu iki derneğin ve derneğe üye olmayan akümülatör üretici ve ithalatçılarının üretim ve ithalat miktarları aşağıda verilmektedir. 9% 8% AKÜDER=58144 TÜMAKÜDER=6314 DİĞERLERİ=5496 83% Şekil 5 2004Yılında Piyasaya Sürülen Akümülatör Miktarlarının Dağılımı Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin Akümülatör Üreticilerinin Yükümlülüklerini belirleyen 9 uncu maddesi gereğince pil üretici ve ithalatçıları aynı yönetmeliğin 25 inci 28
maddesinde belirtilen hedefler doğrultusunda atık pilleri toplamak zorundadırlar. Bu hükümler doğrultusunda pil üretici ve ithalatçıları Bakanlığımıza kota müracaatında bulunmuşlardır. Tablo 4 2004 Yılı Pil İthalatı Piller Dtm Ve Gümrük Müsteşarlığından Alınan Kasım 2004 Verilerine Göre İthal Edilen Pil Miktarı I.Grup Piller Miktar (Ton) 9.891,278 Ton 9.799,660 Ton (Diğerleri) II. Grup Piller Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı 91,617 Ton (Ni-Cd, Civa Oksit Piller) 2.1.6 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 21.01.2004 tarihli Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği gereğince I. kategori atık yağları geri kazanmak üzere lisanslı 13 firma bulunmaktadır. 13 firmanın geri kazanım kapasitesi yıllık 95.000 tondur. Ayrıca I. ve II. Kategori atık yağları mevcut yakıtlarına ilave yakıt olarak kullanmak üzere 16 sı çimento fabrikası olmak üzere 18 tesis bulunmaktadır. I Grup II Grup Şekil 6 Atık Yağların Kategorilerine Göre Geri Kazanım oranları 29
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Diğer yandan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin 12 nci maddesi doğrultusunda gerçekleştirilen kota uygulaması neticesinde 125 motor yağı üretici firma kayıt altına alınmış ve yıllık motor yağı net satış rakamları üzerinden gerçekleştirilen kota uygulaması neticesinde 2004 yılında 3341 ton ve 2005 yılında 9444 ton atık motor yağı toplanarak Bakanlıktan lisanlı tesislerde bertaraf edilmiştir. Toplanarak bertaraf edilen atık motor yağlarının kategorilerine göre dağılımı ve Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı (2005) Şekil 7 de verilmektedir. 3. Kategori 0% 46 I. Kategori 18% 1743 I. Kategori 2. Kategori 3. Kategori 2. Kategori 82% 7655 Şekil 7: Toplanarak bertaraf edilen atık motor yağlarının kategorilerine göre dağılımı ve Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı (2005) Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Toplanan atık motor yağlarının işlem gördüğü noktalar ise Şekil 8 ve 9 da verilmektedir. 3500 3000 3341 30 İLAVE YAKIT=955 TON 2500 2374 2000 1500 1000 500 390 565
Şekil 8: 2004 Yılı Toplanan Atık Motor Yağının İşlem Gördüğü Noktalar (Ton) Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı İLAVE YAKIT=7655 TON 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 9444 4717 2938 1743 46 TOPLANAN GERİ KAZANIM ÇİMENTO İZAYDAŞ NİHAİ BERTARAF Şekil 9 : 2005 Yılı Toplanan Atık Motor Yağının İşlem Gördüğü Noktalar (Ton) Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı 31
2.1.7 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin hususlar 14 Mart 2005 Tarih ve 25755 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında düzenlenmiştir. Tehlikeli Atık Yönetimi; atığın kaynağında özelliklerine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri kapsamaktadır. Atık üreticisi atıklarını yönetmelikte belirtilen esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş atık bertaraf tesisinde gerekli harcamaları karşılayarak veya belediyelerle yada gerçek ve tüzel kişilerle kurulacak ortak atık bertaraf tesislerinde bertaraf etmek veya ettirmekle yükümlüdür. Sanayici, öncelikle tehlikeli atık tanımına uyan atık veya atıkları olup, olmadığını kontrol etmelidir, Tehlikeli atıklarla iştigal eden (üretim, depolama, taşıma, bertaraf vb) işletmeci, öncelikle Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği atık listesine bakmalıdır (Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek 7), Atıkların en aza indirilmesi, temiz teknoloji bir başka deyişle mevcut en iyi teknolojilerin kullanılması gerekmektedir, 2.2 Devlet politikası Konuya ilişkin politikaların saptandığı 9. beş yıllık kalkınma planına temel olan Özel İhtisas Komisyonu raporları bu konulara açıklık getirmektedir. 1/95 sayılı OKK nın 4, 5 ve 6. maddeleri Türk sanayi ürünlerinin, malların serbest dolaşımı kapsamında Topluluk rekabetine açılmasını öngörmektedir. Sanayi mallarında yeni/kullanılmış mal ayırımı yapılmadığından sektör açısından ikinci el motorlu taşıt aracı ticareti konusunda, Türk Hükümeti tek taraflı bir bildirim yapmış ve kullanılmış motorlu taşıt aracı ticaretini belirli bir süre için yasaklayacağına ilişkin beyanda bulunmuştur. Bildirim, Avrupa Parlamentosu tarafından onaylanmış ve 13 Şubat 1995 tarih ve L 35 sayılı Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi nde (ATRG) yayınlanarak 1/95 sayılı OKK nda yer almıştır. AB ile müzakerelere başlama tarihine kadar gelinen sürede otomotiv sektöründe gelişen üretim düzeyi yanında, AB nin yoğun ticari ve teknik mevzuatına tam uyum 32
sağlanarak, Türkiye de üretilen otomotiv ürünleri AB pazarında serbest dolaşıma girebilmiştir. Küresel rekabet ortamında otomotiv sanayinin var olabilmenin koşulu, değişim ve gelişmelere zamanında ve hızlı bir biçimde uyum sağlamayı zorunlu hale getirmektedir. Bu bağlamda, Türk Otomotiv Sektörü ana ve yan sanayisi ile birlikte % 90 AB ye entegrasyonu sağlamış durumdadır AB ye katılım sürecinde (müzakereler süreci) planlanan ve beklenen diğer gelişmeler aşağıda belirtilmiştir: a) İlgili mevzuatın uyumunu müteakip, dinamik bir yapıya haiz olan direktiflerin AB de meydana gelen değişiklikleri iç mevzuatımıza yansıtılması işlemlerine devam edilecektir. Böylelikle AB deki uygulamalarla paralellik temin edilmiş olacak, sağlanmış olan teknolojik gelişme ve kalite düzeyi sürdürülebilir olacaktır. b) Otomotiv aksam ve parçaları için ülkemizde verilen tip onaylarının AB üyesi ülkelerde de tanınmasına yönelik çalışmaların tamamlanmasını müteakip, komple araç AT tip onay belgesinin ülkemizce verilmesi hedeflenmektedir. Bu konuda Komisyon nezdinde çalışmalar sürdürülmektedir. c) AB üyesi ülkelerin onay kuruluşları tarafından ulusal ve uluslararası bazda verilen tip onaylarının elektronik ortamda izlenebilmesi için, ETAES (Avrupa tip onayı erişim sistemi) erişim sağlanmasına çalışılmaktadır. d) Kullanılmış araç ithalatı Müzakereler sürecinde Malların Serbest Dolaşımı başlığında bu konunun görüşülmesi muhtemel olabilecek ve. sanayimize zarar vereceği dikkate alınarak yurt dışından kullanılmış araç ithalinin izne tabi kılınması tedbirinin kaldırılması yönünde Komisyon ısrarcı olabilecektir. 2010 yılı sonuna kadar mevcut uygulamanın sürdürülmesi ve 2015 yılı sonuna kadar da özel şartlarla uygulama yapılması uygun görülmektedir. 2.2.1 Mevzuat Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkında özel bir mevzuat bulunmamaktadır. Ancak eşleştirme proje kapsamında hazırlanan yönetmelik çalışmaları son aşamadadır. OSD ile ÇOB arasında sürekli toplantılarla uygulama planları da dahil olmak üzere tüm çalışmalar sürdürülmektedir.2007 yılı sonunda tarafların görüşlerine açılması beklenmektedir. 33
2.2.2 Müktesebatın üstlenilmesine ilişkin ulusal program Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkında özel bir program bulunmamaktadır. 2.2.3 Ön ulusal kalkınma planı Ömrünü Tamamlamış Taşıtları ilgilendiren bir plan bulunmamaktadır. 2.2.4 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında hazırlanan Otomotiv Sanayii Özel İhtisas Komisyonu çalışmalarını tamamlamış ve hazırlanan raporda konu ile ilgili politika ve stratejik yaklaşım aşağıdaki gibidir. Kullanım ömrünü tamamlayan ya da kaza vb. nedenlerle kullanım dışı kalan araçların bertarafına ilişkin çalışmalar 2 aşamada ele alınmaktadır: a) Tasarım aşaması : Aracın konsepsiyonunda bazı ağır metallerin kullanımı kısıtlanarak ya da yasaklanarak bertaraf aşamasında geri kazanım oranının arttırılması, b) Bertaraf aşaması : Aracın geri kazanılabilen malzemelerinin ayrıştırılarak kalan malzemelerin uygun tesislerde bertarafının sağlanması Bu iki aşamada yapılması gerekenler, AB nin ilgili direktifine paralel olarak sektör temsilcileri tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı ile işbirliği çerçevesinde tanımlanmıştır. Özellikle ihracatta lokomotif olan sektörde AB tarafından irdelenen en önemli kriterlerden birisinin çevre olması, ilgili yerel mevzuat dışında AB Direktiflerini de takip ve uygulamaya yönlendirmektedir. AB Direktiflerinin Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygulamaya alınması çalışmaları esnasında Bakanlık ile etkili işbirliği yapılmaktadır. 2.2.5 Projeler Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar hakkında eşleştirme projesi (Özel Atık Yönetimi Alanında Türkiye nin Kapasitesinin Güçlendirilmesine İlişkin Eşleştirme Projesi, Özel Atık İle İlgili AB Direktiflerinin Uyumlaştırılması ve Uygulamaları TR/2004/IB/En/01) yürütülmektedir. Bu proje kapsamında yönetmelik hazırlama çalışmaları devam etmektedir Projeye ilişkin detaylı bilgiye http://www.prtr.org/ adresinden erişilebilir. Türk KOBİ leri için AB Çevre Müktesebatı na Uyum ile İlgili Bilgi Sisteminin Kurulması (LIFE04 TCY/TR/000004) Projesi dir. 34
2.3 Roller ve sorumluluklar Çevre Ve Orman Bakanlığı ilgili mevzuatı hazırlamak ve uygulanmasını sağlamakla yükümlüdür. Uygulama ile sorumluluk sadece üreticilerde olmayıp yedek parçaları ve malzemeleri de dahil kullanım ömrünü tamamlamış araçların ekonomik operatörleri ninde sorumlu olacağı öngörülmektedir. Bunlar: Motorlu araç ile aksam ve parça üreticileri Distribütörler Toplayıcılar Motorlu araç sigorta şirketleri Parçalayıcılar ve sökücüler Yeniden kazanım ile geri dönüşüm faaliyetlerini ve Diğer işlemleri yürütenler Direktifin Ekonomik Operatörlere Yükleyeceği Varsayılan Sorumluluklar: ÖTA ların Son Sahibinden Ücretsiz Olarak Geri Alınması ÖTA lara Toplama, Parçalama Ve Geri Kazanma Sistemlerinin Kurulması Araçların Yeniden Kullanım, Geri Dönüşüm Ve Geri Kazanım Hedeflerini Tutturmak Plastiklerin Geri Dönüşümünü Artırmak Direktifin üreticilere yükleyeceği sorumluluklar aşağıdaki gibi öngörülmüştür: Tasarım Yoluyla Plastiklerin Geri Dönüşümünün Sürekli Olarak Arttırılması, PVC Kullanımının Azaltılması, Kurşun, Cıva, Kadmiyum Ve +6 Değerli Krom Gibi Ağır Metallerin Kullanımının Öngörülen Tarih Ve Tanımlara Göre Yasaklanması Araçların Yeniden Kullanım, Geri Dönüşüm Ve Geri Kazanım Hedeflerini Tutturmak Üzere Tasarlanması Ve Üretilmesinin Sağlanması, Söküm Kılavuzların Hazırlanması 35
2.4 Uygulama yapısı Yönergenin Uygulanmasında ilgili Taraflar ve Bunların Görev ve Sorumlulukları yönetmelik hazırlık çalışmaları tamamlanmadığı için çok kesin olmamakla birlikte aşağıdaki gibi öngörülmektedir. Tablo 5 Yönergenin Uygulanmasında ilgili Taraflar ve Bunların Görev ve Sorumlulukları Uygulamada ilgili taraflar Çevre ve Orman Bakanlığı Emniyet genel müdürlüğü OSD Taşıt üreticileri OSB müdürlükleri Görev ve sorumlulukları Hukuksal düzenlemeler, izleme denetleme raporlama Hurdaya ayrılan araçlar Emniyet Genel Müdürlüğü trafik uygulama ve denetleme dairesi başkanlığı hurdaya ayırma işlemleri yaptırır Otomotiv sektörünü temsil eder ve konu ile ilgili araştırmaları yapar Taşıt üreticileri ve malzeme ve ekipman üreticilerinin teşvik edilerek ömrünü tamamlamış taşıtların demontaj, yeniden kullanım, yeniden kazanım ve geri kazanım işlemlerini kolaylaştıracak şekilde tasarım ve üretim yapılmasını sağlamak Hurdacılar ile ilgili özel bölgeler kurulmasını sağlar 36
Uygulamada ilgili taraflar Sanayi ve ticaret bakanlığı Hurda geri kazanımcıları TÜMAKÜDER AKÜDER TAP PETDER Görev ve sorumlulukları Araçların üretilmesi ile ilgili onay belgeleri de dahil mevzuatı hazırlar ve uygular ÖTT geri kazanım ve yeniden kullanımı konusunda uygulayıcıdırlar Akülerin toplanması için sistem kurulması Akülerin toplanması için sistem kurulması Akülerin toplanması için sistem kurulması Atık yağların toplanması için sistem kurulması 37
3. YÖNERGE İÇİN UYUM STRATEJİSİ 3.1 Uygulama çerçevesi ve detayları ELV Yönergesinin öngörülen uygulanmasına ilişkin prosedür aşağıda belirtilmekte olan akış şeması kapsamında özetlenmektedir. Kullanımda Olan Araçlar İhracat Doğal sebepler neticesinde ömrünü tamamlamış taşıt kategorisine giren taşıtlar (araçların eskimesi sonucu) Kaza gibi olaylar neticesinde erkenden ömrünü tamamlamış taşıt kategorisine giren taşıtlar Yukarıda belirtilen olaylardan kaynaklanan ömrünü tamamlamış taşıtlar Yeniden kullanım (akü ve yakıt ) Yeniden işleme tabi tutulma (akü ve sıvılar) Kirletici unsurlardan arındırma (akü, lastik, hava yastığı gibi unsurların ayrılması ve bir takım sıvıların çıkartılması) Parçaların yeniden kullanılması Materyallerin geri dönüşümü Sökme (parçaların ve materyallerin çıkartılması ) Metallerin geri kazanımı Parçalama (Parçalayıcı, metalin ıslah edilmesi ) Materyallerin ve yakıtların geri kazanımı Enerjinin geri kazanımı Parçalama sonucu oluşan araç kalıntılarının arıtımı (treatment) 38 (ısıl/mekanik) Kalıntıların çöp deponi alanlarına gönderilmesi
ELV Yönergesi uygulama çerçevesi kapsamında yer alan unsurlar ve uygulamaya ilişkin detayların ÇOB,ve ekonomik operatörler ile birlikte aşağıdaki yükümlülükler kapsamında yerine getirilmesi planlanmıştır. 3.1.1 Direktifin teknik gereksinimleri ile uyum içinde işleme tesislerinin sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi ELV uygulama çerçevesi kapsamında Direktifin teknik gereksinimleri ile uyum içinde işleme tesislerinin sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi, Yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerine ulaşılmasının sağlanması için doğrudan sorumluluğu taşıyanların belirlenmesi, Yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerinin ülke koşullarına ve üyelik durumuna göre belirlenmesi Konuları hazırlanmakta olan yönetmelik ile tanımlanmış olacaktır. Yönetmeliğin hazırlanması ve yansıtılması konusunda halen devam eden Eşleştirme Projesi bulunmaktadır ve yeni bir projeye gerek yoktur. Proje 6 farklı bölümden oluşup bütçesi 1.54 milyon dur. Projenin ÖTT için harcanan bütçesini 400.000 olarak belirlenebilir. Bu konuda halen ÇOB da 2 kişi çalışmaktadır. 2 yıllık. eşleştirme projesi Personel için ÇOB katkısı 31.384 dur Yeniden kullanım/geri kazanım hedeflerine ulaşılmasının sağlanması için sorumluluğu Üreticiler ve Ekonomik Operatörlerin paylaşması beklenmektedir. Bu eylem kapsamında ÇOB merkezde yeni alt düzey 2 personel istihdamı planlanmaktadır. Personel için gereken finansman; Ulusal Bütçeden, olacaktır. 10 yıl sürekli personel için toplan maliyet 260.160. 39
ÇOB için ilgili AB kanun gereksinimleri, ulusal yasal düzen ile tam olarak entegre edilecek şekilde ulusal kanun, kural ve prosedürlerin benimsenmesi ya da değiştirilmesine ilişkin maliyetler aşağıdaki gibi olabilir. Tablo 6 Maliyet tablosu Teknik Danışmanlık Ekipman ( ) Personel ( ) Yatırım Maliyeti ( ) Toplam ( ) ( ) 400 000 291.544 691.544 Kaynak: Maliyet Hesapları 3.1.2 Merkezi ve bölgesel/yerel seviyede mevcut atık planlamasının düzenlenmesi OSD tarafından yapılan fizibilite çalışması, mevzuatın öngördüğü işlemler çerçevesinde, yeterli sayıda hurda araç olması halinde, bu işin karlı olduğunu göstermektedir Dolayısı ile Türkiye için kolektif sistem yerine bireysel sistem (hurda işletmeciliğince yapılacak) önerilmektedir. Diğer bir deyişle, Türkiye pazarındaki sanayici ya da distribütörler, mevzuatına uygun olarak kurulacak toplama / söküm işletmeleri ile yapacakları anlaşmalarla gereğini yerine getirecektir Bu konuda OSD ve ÇOB 2 yıldan beri çalışmalarını yürütmektedir ve yeni bir çalışma öngörülmemektedir. Bu konuda detaylı bilgiler 3.1.5. de verilmiştir. 3.1.3 Taşıt üreticileri, malzeme ve ekipman üreticilerinin teşvik edilerek ömrünü tamamlamış taşıtların demontaj, yeniden kullanım, yeniden kazanım ve geri kazanım işlemlerini kolaylaştıracak şekilde tasarım ve üretim yapılmasını sağlamak Ömrünü tamamlamış taşıtların demontaj, yeniden kullanım, yeniden kazanım ve geri kazanım işlemlerini kolaylaştıracak şekilde tasarım, üretim ve İhracatı konusunda herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Araç sınıfına (M1, N1) göre, Yönerge yükümlülüklerinin yerine getirilmesi açısından M1 sınıfı için 2007, N1 sınıfı için ise 2010 yılına kadar uyum sağlanması 40