ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2012-10 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Yumuktepe: 2011 Kazıları Yumuktepe: The 2011 Season Isabella CANEVA İlk tarım toplumlarından (İ.Ö. 7000) karmaşık toplumların gelişimine (İ.Ö. 4500) ve şehir yerleşmelerine (Hitit, Roma dönemleri ve Ortaçağ) dek Kilikya kültürel evriminin rekonstrüksiyonunu hedefleyen araştırma projesi kapsamında 2011 sonbaharında Mersin-Yumuktepe de bir kazı çalışması daha yürütüldü *. 2011 yılında devam eden Yumuktepe deki kazılar farklı seviyelerde, birkaç kronolojik kontekstte eşzamanlı yürütülen saha çalışmalarıyla birlikte gerçekleştirildi. Bu yılki çalışmalar güneydeki açmada GKÇ seviyelerine, kuzeybatı alanda ise İTÇ, GKÇ, OKÇ ve Erken Neolitik tabakalarına yoğunlaştı. Orta ve Geç Neolitik, Halaf, Demir Çağ ve Ortaçağ yerleşmelerine gelince, bu yıl yürütülen çalışmalar özel laboratuarlarda yapılacak arkeometrik ölçümlere yönelik daha önceki araştırmalarda toplanan çanak çömlek parçalarının sayılıp örneklenerek sistematik olarak sınıflandırılmasını hedefliyordu. Ancak elli-altmış yıl kadar önce İngilizlerin yürüttüğü kazılarda birkaç küçük sondajla tespit edilmiş olan höyüğün kuzeybatı ucundaki Erken Neolitik katlaşım kapsamlı olarak incelenmiştir. Katlaşım ana toprağın üstünde 8 m. kalınlığında dolgu halindedir. Dolgunun aşağı yukarı yarı kalınlığı geniş bir alanda (yaklaşık 50 m 2 ) araştırıldığında dal-örgü yapılar, barınaklar, depolama çukurlarının izlerinden başka, bazen açıkhava faaliyetlerinin yapıldığı alanlar günışığına çıkarılmıştır. 2011 kazılarında geçen yıl kısmen çökmüş halde keşfedilen yanık dairesel yapıya odaklandık. Yapının zeminine henüz ulaşılmadıysa bile, içeride yan yana dizilmiş kilden birçok ambar tespit ettik. Ambarlar büyük bir yangında tahrip olmuştu, çoğu mercimek olan kömürleşmiş daneler yanmış kil duvar parçalarıyla karışmış bir halde * T.C. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün verdiği izin ile İtalya Salento Üniversitesi adına gerçekleştirilen kazıların mali desteği Salento Üniversitesi, İtalya Dışişleri Bakanlığı, ve İtalya Üniversite ve Bilimsel Araştırmalar Bakanlığı tarafından sağlanmıştır. A further excavation campaign was carried out at Mersin-Yumuktepe in autumn 2011, within the research project aimed at the reconstruction of the Cilician cultural evolution from the earliest village farming communities (7000 B.C.) to the development of complex societies (4500 B.C.) and urban settlements *. Upon resumption, excavations at Yumuktepe were conducted with synchronous field operations at different elevations, on several chronological contexts. This year operations concentrated on the Late Chalcolithic levels in the southern trench, and the Early Bronze Age, Late Chalcolithic, Middle Chalcolithic and Early Neolithic levels in the north-western area. As for the Middle and Late Neolithic, Halaf, Iron Age and Medieval occupation, the study focussed this year on the systematic classification, counting and sampling of the pottery fragments collected in the previous campaigns, in view of further archaeometric studies to be performed in specialised laboratories. The Early Neolithic sequence, which was only tested through small soundings during the British excavations conducted several decades ago (J. Garstang, Prehistoric Mersin [1953] Fig. 7), has now been quite intensively explored in the north-western part of the mound. The sequence is contained in 8 m. thick deposits above the virgin soil. Almost half the depth of these deposits has been investigated in quite an extensive area (about 50 sq.m.), leading to the uncovering of traces of wattle and daub structures, shelters, storage pits as well as areas for occasional outdoor activities. In 2011 excavations focussed on the circular burnt structure, partially sunken in the soil, discovered last year. Although the * Excavations are carried out on behalf of the University of Salento, with the permission granted by the General Directorate of Cultural Heritage and Museums of Turkey. Financial support for this campaign was given by the University of Salento, the Italian Ministry of Foreign Affairs and the Italian Ministry for University and Scientific Research. 115
Res. 3 Seviye XV, anıtsal yapı Fig. 3 Level XV, the monumental building Res. 1 Yumuktepe, 2011 saha çalışmaları Fig. 1 Yumuktepe, the 2011 field operations Res. 2 Erken Neolitik kulübe Fig. 2 An Early Neolithic hut dört bir yana saçılmış olarak ele geçti. Daha önceden keşfedilen yapılarda olduğu gibi enkaz yığınında çok az ama kulübenin dış sınırlarında çok daha fazla olmak üzere çanak çömlek parçalarına rastlandı. Dolayısıyla bu evredeki yaşama alanının, yiyecek depolamaya ayrılmış iç mekân yerine toprağın altında kalmış kulübelerin etrafında yer aldığı sonucunu çıka rabiliriz. Yine höyüğün kuzeybatı kesiminde daha üst bir seviyede bu yıllarda sürdürülen kazılar üst üste iki anıtsal Kalkolitik tabakada yoğunlaşmıştır: Bunlardan ilki tahkimat duvarıyla ünlü VI. seviye ve hemen üstündekiyse, Garstang in XV. seviye olarak tespit ettiğine karşılık geldiği düşünülen seviyedir. XVI. seviye ile ilgili olarak daha önceki kazıların en çok tartışılan sonuçlarından biri tahkim edilmiş alanda birbirinden son derece farklı yapıların aynı anda bulunmasıydı: Surların iç tarafını meydana getiren birbirine bitişik iki odalı evler ve onların yanında floor of the structure has not been reached yet, several clay storage bins appear to have been located in the interior, next to each other. The bins were destroyed by a strong fire, and fragments of their burnt clay walls were found scattered all around, mixed with charred seeds, mainly lentils. As in the previously discovered structures, very few potsherds were found in the debris, while large amounts were found outside the contour of the hut. It can therefore be inferred that the living area in this phase was located above all around the sunken huts, not in the inner space, which was instead apparently reserved for food storage. At a higher elevation, in the same north-western sector of the mound, the excavations conducted in these years concentrated on two superimposed Chalcolithic monumental levels: the former level XVI, well known for its fortification wall and the level immediately above, which is assumed to correspond to Garstang s level XV. As regards Level XVI, one of the most debatable results of the previous excavations was the co-existence in the citadel of two significantly different kinds of structures: the two-roomed contiguous houses which constitute the inner side of the city wall, and the large tripartite multiroomed building next to them. The idea that the two architectural complexes were not coeval had already been proposed by C. Bréniquet who suggested that the tripartite building pre-existed the fortification, which thereby marked the end of the Mesopotamian influence and the rise of a new society organised in small nuclear families. We instead believe that the tripartite building followed the destruction of the fortification and the end of that society. Bearing this controversy in mind, a sounding was made in a small area where the two buildings were expected to be contiguous. This sounding 116
Res. 4 Seviye XV, Ortaçağ da kademeli yol Fig. 4 Level XV, the Medieval terraced road Res. 5 Seviye XV, çanak çömlek repertuarı Fig. 5 Level XV, the pottery repertoire üç parçalı çok odalı bina. Bu iki mimari yapı topluluğu, üç parçalı yapının surlardan önce var olduğunu, dolayısıyla Mezopotamya etkisinin sonuna ve küçük çekirdek aileler halinde örgütlenen yeni bir toplumun yükselişine işaret ettiğini belirten C. Bréniquet tarafından da ortaya atıldığı üzere aynı çağa ait değildi. Buna karşılık biz de üç parçalı yapının tahkimatın yıkımından ve o toplumsal örgütlenmenin sona ermesinden sonraya ait olduğunu düşünüyoruz. Bu çelişkiyi akılda tutarak iki tip yapının bitişmesi beklenen küçük bir alanda sondaj yapıldı. Sondajda bizim hipotezimizi destekleyen stratigrafik bir boşluk ortaya çıktı. Yakın tarihte XV. seviyede günışığına çıkarılan üç parçalı daha büyük bir yapının da gösterdiği üzere XVI. seviyedeki üç parçalı bina olasılıkla merkezileşmiş ilk topluluk biçimi olarak hızla gelişen daha geniş ailelere dayalı yeni toplumsal örgütlenmenin mimari modelidir. Bu yıl kazılara bugün artık tamamı geniş bir salonun kuzeybatı tarafında toplanmış 13 odası olan üç parçalı bu büyük yapının güney ve kuzey uçlarında devam edildi. Salonun diğer tarafındaki kazılar en az kuzeydekilerle aynı sayıda olduğu anlaşılan ve simetrik yerleştirilmiş görünen başka odaların da bulunduğuna dair işaretler vermiştir. Ancak yapının bu tarafı İTÇ nda sur inşaatı sırasında tesviye edilmiş. GKÇ yerleşimi höyüğün güney tarafına uzanıyordu, anıtsal yapıların sayısı daha azdı. Güney basamaklı açmada, olasılıkla yerleşimin teraslara yayılmasına bağlı olarak daha alçak bir yükseltide konutlar dar çakıllı bir yolun her iki tarafında farklı yükseltilerde bulunan tek odalı kare biçimli evlerden oluşmuştu. Böyle konutlardan biri büyük yassı taşlarla döşenmiş bir dış avluya bakıyordu. Avlunun ortasında kilden dairesel bir platformun üstünde çift yönlü bir fırın vardı. revealed a stratigraphic gap that lent support to our hypothesis. The tripartite building of level XVI is thus likely to have been the architectural model of a new social organisation, based on larger families, which very rapidly developed into one of the earliest forms of centralised communities, as demonstrated by the larger tripartite building that has recently been brought to light in level XV. Excavations were continued this year on both the southern and the northern ends of this large tripartite building, which now consists of 13 rooms, all grouped on the north-western side of a big hall. Excavations on the other side of the hall brought to light traces of other rooms, which appear to have been as many as those in the northern group and might have been symmetrically arranged. This part of the building, however, was levelled by the construction of the Early Bronze Age fortification. The Late Chalcolithic settlement extended in the southern part of the mound, though with fewer monumental buildings. In the southern step trench at a slightly lower elevation, which may result from a terraced arrangement of the settlement, dwelling structures consisted of singleroomed square houses, set at different elevations on either side of a small gravel-paved road. One such dwelling faced an external court paved with large stone slabs. A double-sided oven surrounded by a circular clay platform lay in the middle of the court. A big stone wall made with several courses of roughlyworked stone blocks emerged immediately below this paved court. Despite being heavily disturbed by a deep pit dating from Medieval times, the wall appeared to be more than 1 m. thick and to have acted as a basement 117
Bu döşemeli zeminli avlunun hemen altında kaba yontulmuş taş blokların birkaç sıra üst üste konarak örülmüş büyük bir taş duvar çıktı. Ortaçağa ait derin bir çukurla büyük ölçüde tahrip edilmiş olmasına rağmen duvarın kalınlığı 1 m. den fazla görünüyordu, yanmış kalıntıları etrafa yayılmış duvar da kerpiç bir üstyapının bodrumu olmalıydı. XV. seviyedeki yerleşimin altında açıkça görülen stratigrafik konumuyla birlikte düşünüldüğünde duvarın muazzam boyutları höyüğün tam karşısında XVI. seviyede bulunan anıtsal surların güney uzantısı olduklarını akla getirir. Bu önemli keşif XVI. seviyedeki kalenin önceden düşünüldüğünden çok daha geniş olan sınırlarının belirlenmesine yaradı. Diğer bir önemli keşif de, duvarının Kalkolitik dolgunun içine inşa edildiği anlaşılan İTÇ a ait bir tahkimattı. Esasen çapraz bölme duvarlarıyla aralıklı birleştirilmiş ve tepenin yamacını çevreleyen iki paralel taş duvardan oluşuyordu. Ne yazık ki yapının çoğu Ortaçağ da yamaçlara yapılmış teraslı evler ve yollar tarafından tahrip edilmiştir. Yine de bu keşif İlk Tunç Çağı nda tahkim edilmiş önemli bir yerleşmenin varlığının kanıtıdır ve bu dönemde Kilikya ve doğu Akdeniz havzasındaki siyasal çatının rekonstrüksiyonuna hatırı sayılır bir parça eklemiştir. for a mud brick superstructure, whose burnt remains were found lying all around. The monumental size of the wall, coupled with its unambiguous stratigraphic location below the Level XV settlement, suggest that it was the southern extension of the monumental city wall found in level XVI on the opposite side of the mound. This important discovery gives the Level XVI citadel a well-defined contour, which is considerably bigger than was previously believed. The other important discovery concerns the Early Bronze Age, whose fortification wall was found to be built on terraces cut into the Chalcolithic deposits. The fortification originally consisted of two parallel stone walls surrounding the hill on the slope, connected at intervals by transversal partition walls. Unfortunately, most of the structure was destroyed by heavy terraced buildings and roads built on the slopes in Medieval times. Nonetheless, this discovery proves the existence of an important fortified settlement in the Early Bronze Age and adds a significant element to the reconstruction of the political framework of this period in Cilicia and the eastern Mediterranean basin. 118