EK 1: TEZGAHÜSTÜ TÜREV ARAÇ filemler I. ÖNEML AÇIKLAMA Tezgahüstü piyasalar nezdinde yapaca ınız türev araç ifllemleri sonucunda kar elde edebilece iniz gibi zarar riskiniz de bulunmaktadır. Bu nedenle, tezgahüstü piyasalarda ifllem yapmaya karar vermeden önce, piyasada karflılaflabilece iniz riskleri anlamanız, mali durumunuzu ve kısıtlarınızı dikkate alarak karar vermeniz gerekmektedir. Bu amaçla, III-39.1 sayılı Yatırım Kurulufllarının Kurulufl ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebli in (Tebli ) 25 inci maddesinde öngörüldü ü üzere iflbu Tezgahüstü Türev Araç fllemleri Risk Bildirim Formu nda yer alan afla ıdaki hususları anlamanız gerekmektedir. II. UYARI fllem yapmaya bafllamadan önce çalıflmayı düflündü ünüz kuruluflun gerçeklefltirmek istedi iniz yatırım hizmet ve faaliyetlerine iliflkin yetkisi olup olmadı ını kontrol ediniz. Sermaye piyasası ifllemleri konusunda yetkili olan banka ve aracı kurumları www.spk.gov.tr veya www.tspb.org.tr internet sitelerinden ö renebilirsiniz. III. GENEL B LG LEND RME Tezgahüstü türev araç ifllemleri, iflleme dair koflulların ifllem taraflarının ihtiyaçları do rultusunda ve karflılıklı pazarlı a dayalı olarak belirlendi i, borsalar ve teflkilatlanmıfl di er piyasalar dıflında gerçekleflen tezgahüstü türev araçlara iliflkin alım satım ifllemleridir. Tezgahüstü türev araç piyasalarında ifllem gerçeklefltirmeden önce ihtiyaçlarınıza uygun tezgahüstü türev ürünleri ve ifllem koflullarını belirleyerek, iliflkili riskleri tespit etmenizi ve yatırım kararlarınızı bu çerçevede vermenizi tavsiye etmekteyiz. Tezgahüstü piyasalarda gerçeklefltirilecek türev araç ifllemlerinin taflıdı ı özel risklerin anlaflılmasının kolaylaflması adına, organize piyasalarda gerçeklefltirilen türev araç ifllemleri ile tezgahüstü piyasalarda gerçekleflen türev araç ifllemleri arasındaki bazı farklılıklara afla ıda yer verilmektedir: (i) Tezgahüstü piyasalarda ifllem gören türev araçlar, organize piyasa kurallarına tabi olmadı ından organize piyasadaki türev araçlar gibi standart nitelik göstermemekte, tarafların ihtiyaçlarına göre düzenlenebilmektedir. Bu nedenle vade tarihi ve fiyat gibi sözleflme özelliklerinde her bir yatırımcı özelinde farklılafltırılabilmektedir. (ii) Tezgahüstü türev araçlar, organize piyasadaki türev araçların aksine karflı taraf riski taflımakta olup, bu tezgahüstü türev araç ifllemlerinde, kural olarak, takası garanti eden bir kurum bulunmamaktadır. (iii) Organize piyasalarda ifllem gören türev araçların el de ifltirmesi mümkün iken, tezgahüstü türev araç ifllemlerinden kaynaklanan hak ve yükümlülüklerin el de ifltirmesi, kural olarak, mümkün de ildir. Bir baflka deyiflle tezgahüstü türev araç ifllemlerinin likit bir ikincil piyasası bulunmamaktadır. Tezgahüstünde gerçeklefltirilen ifllemlerin vadesinden önce sonlandırılması, taraflar arasında akdedilen sözleflmeler ile iflleme iliflkin özel hükümleri ihtiva eden ifllem talimat formlarında yer alan hüküm ve koflullara tabidir. (iv) Organize piyasadaki türev araçların takası genellikle nakdi uzlaflma ile gerçekleflirken, tezgahüstü türev araç ifllemlerinin takası, tarafların anlaflmasına göre fiziki veya nakdi uzlaflma ile gerçeklefltirilmektedir. Bazı tezgahüstü türev araçlara dair genel bilgilere afla ıda yer verilmektedir. Ancak, yatırım kuruluflu ile gerçeklefltirebilece iniz tezgahüstü türev araç ifllemleri bunlar ile sınırlı de ildir. 1
Vadeli Dayanak Varlık Alım Satım fllemleri veya Forward fllemler 1. Forward ifllemler, ifllem taraflarına, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyattan/kurdan/orandan, belirli bir miktar ve nitelikte dayanak varlı ı alma ve satma yükümlülü ü veren ifllemlerdir. 2. Vade tarihinde oluflan piyasa fiyatı, ifllem talimat formunda taraflarca belirlenen referans piyasa fiyatından yüksekse, vadeli dayanak varlık alan taraf kar edecek, vade tarihinde oluflan piyasa fiyatının düflük olması durumunda ise, karflılıklı edimlerin ifası ifllem talimat formunda belirlenen fiyat üzerinden yapılaca ı için vadeli dayanak varlık alan taraf zarar edecektir. Vadeli dayanak varlık alan ve satan tarafların u rayabilece i zararın azami bir sınırı bulunmamaktadır. 3. Vadeli dayanak varlık alım satım ifllemlerinde fiyatlandırma yapılırken, dayanak varlı ın spot fiyatı üzerine risk primi ve taflıma maliyeti gibi maliyetler eklenmektedir. Opsiyon fllemleri 1. Opsiyon ifllemleri, opsiyon primi karflılı ında opsiyon alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar önceden belirlenen fiyattan (kullanım fiyatı), dayanak varlı ı alma veya satma hakkı veren veya nakit bedel elde etme hakkını içeren, opsiyon satan tarafı ise yükümlü kılan ifllemlerdir. 2. Opsiyon ifllemleri, opsiyonun türüne göre, opsiyon alan tarafa alım veya satım hakkı verebilmektedir. Alım opsiyonu, opsiyon alan tarafa dayanak varlı ı önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma hakkı verirken, satım opsiyonu ise, satım opsiyonu alan tarafa dayanak varlı ı önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar satma hakkı tanımaktadır. Opsiyon ifllemlerinden kaynaklanan alım-satım hakları fiziki veya nakdi uzlaflma ile kullanılabilmektedir. 3. Opsiyon alan taraf, opsiyon hakkını kullanmanın kazançlı olmadı ını düflündü ü durumlarda, opsiyon hakkını kullanmayarak ifllemden kaynaklanan zararını opsiyon primi ile sınırlama imkanına sahiptir. 4. Opsiyon satan tarafın opsiyon iflleminden kaynaklanabilecek zararı, dayanak varlı ın vade tarihindeki piyasa fiyatına göre de iflecek olup, bir üst sınırı bulunmamaktadır. 5. Opsiyon primi fiyatlandırılırken, dayanak varlı ın spot fiyatı, kullanım fiyatı, vade tarihine kalan gün sayısı, dayanak varlı ın volatilitesi, varsa dayanak varlı ın sermaye kazancı dıflındaki getirileri, faiz oranı, döviz kurları, piyasanın yapısı ve ifllem maliyetleri gibi faktörler dikkate alınmaktadır. fiartlı Opsiyon fllemleri 1. Tezgahüstü piyasalarda opsiyon ifllemleri, ifllem taraflarının ihtiyaçlarına göre flekillendirilebildi inden, ifllem tarafları ola an opsiyon ifllemlerinden daha karmaflık yapıdaki egzotik opsiyon türlerini tercih edebilirler. 2. fiartlı opsiyon ifllemleri egzotik opsiyon ifllemlerinin bir alt türü olup, opsiyon alan tarafa belirli flartların gerçekleflmesine veya gerçekleflmemesine ba lı olarak opsiyonu kullanma hakkını veren opsiyon sözleflmelerini ifade etmektedir. 3. fiartlı opsiyon ifllemlerinde opsiyon satan taraftan yükümlülü ünü yerine getirmesinin talep edilebilmesi için opsiyon alan tarafın, opsiyon primini opsiyon primi ödeme tarihinde ödemifl olması ve taraflarca ifllem talimat formunda kararlafltırılan flartların, gözlem tarih(ler)i ve gözlem saat(ler)inde gerçekleflmesi gerekmektedir. 4. fiartlı opsiyon ifllemleri de opsiyon ifllemlerinin bir türü oldu undan, benzer esaslar ile fiyatlandırılmaktadır. 2
Swap fllemleri 1. Swap ifllemleri, tarafların ifllem talimat formunda belirledi i flartlar çerçevesinde, sırasıyla bafllangıç valör tarihinde, ara hesaplama tarih(ler)inde ve bitifl valör tarihinde, dayanak varlık miktarını ve karflı dayanak varlık miktarını takas ettikleri veya nakdi uzlaflma gerçeklefltirdikleri vadeli ifllemlerdir. 2. Swap ifllemi fiyatlandırılırken, dayanak ve karflı dayanak varlı ın spot fiyatı, ifllemin süresi, dayanak ve karflı dayanak varlı ın volatilitesi, faiz oranı, döviz kurları, piyasanın yapısı ve ifllem maliyetleri gibi faktörler dikkate alınmaktadır. IV. K NC L P YASAYA L fik N B LG LEND RME Tezgahüstü piyasalardaki türev araçların likit bir ikincil piyasası bulunmamaktadır. Ancak yatırım kuruluflu ile akdedece iniz sözleflme kapsamında, belirli koflullar çerçevesinde, mevcut pozisyonların tersine pozisyon alınması söz konusu olabilecektir. V. R SK B LD R M fllem yapaca ınız yatırım kuruluflu ile akdetti iniz Sermaye Piyasası Faaliyetleri Çerçeve Sözleflmeleri Genel Hüküm ve fiartları ("Genel Sözleflme") ile Genel Sözleflme nin ekinde yer alan Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Genel Risk Bildirim Formu nda belirtilen hususlara ek olarak, tezgahüstü türev araç ifllemlerinin iliflkili oldu u bazı risklere afla ıda yer verilmektedir: 1. fi YATIRIM nezdinde açtıraca ınız hesap ve bu hesap üzerinden gerçeklefltirilecek tüm tezgahüstü türev araç alım satım ifllemleri Sermaye Piyasası Kurulu nca ("Kurul") çıkartılan ilgili her türlü mevzuat ve benzeri düzenlemelere tabidir. 2. Tezgahüstü türev araç ifllemleri, ifllem taraflarının ihtiyaçları do rultusunda karflılıklı pazarlı a dayalı olarak gerçekleflmekte ve tarafların yükümlülüklerini yerine getirmemesi ihtimali çerçevesinde karflı taraf riski içermektedir. Tezgahüstü piyasalarda gerçeklefltirilen ifllemlerin netlefltirilmesi ve takasına iliflkin anlaflmalar yapılabilecek olmakla birlikte, yürürlükteki mevzuat kapsamında, tezgahüstü piyasalarda merkezi karflı taraf konumunda bir kurum bulunmadı ından, bu tür anlaflmaların varlı ı taraflara ifllemlerin sonuçlandırılması aflamasında herhangi bir garanti ya da koruma sa lamamaktadır. Bu nedenle ifllem gerçeklefltirilmeden önce karflı taraf konumundaki yatırım kuruluflunun, ifllemden do an yükümlülü ünü ifa kabiliyetinin tarafınızca de erlendirilmesi gerekmektedir. 3. Tezgahüstü türev araç ifllemleri, iflleme konu dayanak varlı ın türüne ve vade sonuna kalan gün sayısına göre de ifliklik gösteren likidite riski ihtiva etmektedir. Tezgahüstü türev araçların ikincil piyasası bulunmadı ından ve bazı hallerde ifllemi ters ifllem ile kapatmak mümkün olamayabilece inden, likidite riski di er sermaye piyasası araçlarına göre daha yüksektir. Piyasalarda meydana gelebilecek dalgalanmalardan dolayı yatırımınızın bekledi iniz kadar kâr getirmemesi veya ciddi ölçüde zararla sonuçlanması mümkündür. 4. Yatırım kuruluflları ile gerçeklefltirece iniz ifllemlerin üçüncü taraflarla yapılmıfl olarak kabul edilmesi ve yatırım kurulufllarına ifllemlere danıflmanlık eden ya da garantör taraf olarak bakılmaması gereklidir. Bu do rultuda, tarafınızca gerekli görülmesi durumunda yatırım kuruluflları ile akdedilecek sözleflmelerin müzakeresi aflamasında ve ifllem gerçeklefltirmeden önce danıflmanlık hizmeti alınması uygun olacaktır. 5. Tezgahüstü türev araç ifllemleri, farklı özelliklere sahip ifllem taraflarının kendilerine özgü ihtiyaçlarına karflılık vermek üzere yapılandırılmaktadır. Bu kapsamda, yatırım kararı almadan önce, ifllem gerçeklefltirmek istedi iniz tezgahüstü türev araçları, ihtiyaçlarınıza uygunlukları ve barındırdıkları risk unsurları gibi çeflitli açılardan dikkatlice de erlendirmeniz ve gerek duymanız durumunda profesyonel yardım almanız tavsiye olunur. 3
6. Tezgahüstü türev araç ifllemi gerçeklefltirmeden önce ve ifllemin vadesi içinde, piyasa riskine iliflkin de erlendirme ve takip yapılması tamamen bu riske maruz kalan ifllem taraflarının sorumlulu u altındadır. fllemlere aracılık eden kurumların yatırımcılara ve ifllem taraflarının birbirlerine piyasa ve fiyat hareketleri konusunda bilgi verme zorunlulu u/yükümlülü ü bulunmamaktadır. 7. Tezgahüstü türev araç ifllemleri sonucunda sa lanacak getiri kadar karflılaflılması muhtemel zarar da yüksek olabilir. Piyasa koflullarında, paritelerde, fiyatlarda, kur ve faiz oranlarında ve iflleme veya ürüne dair sair unsurda beklemedi iniz geliflmeler olması durumunda, yatırdı ınız teminat tutarlarının tümünü kaybedebilece iniz gibi, gerçeklefltirdi iniz ifllemin türüne ba lı olarak zararınız yatırdı ınız teminat tutarlarını da aflabilecektir. 8. Tezgahüstü türev araç ifllemlerinin kiflisel ihtiyaçlara göre yapılandırılmıfl olması ve ifllemlerin sonuçlandırılması ya da di er bir tarafa devredilmesine iliflkin içerdi i kısıtlamalar nedeniyle, herhangi bir tezgahüstü türev iflleminin, ifllem bafllangıç fiyatından ya da herhangi bir fiyat üzerinden tasfiye edilmesi mümkün olmayabilir. 9. Afla ıda "Çıkar Çatıflması" bafllı ı altında izah edildi i üzere, emir verdi iniz yatırım kuruluflunun emirlerinizi karflı taraf olarak yerine getirdi i durumlarda, siz zarar ederken yatırım kuruluflu kar edebilmektedir. Bu durumlarda yatırım kuruluflu ile aranızdaki çıkar çatıflmasının bilincinde olmalısınız. 10. Yatırım kuruluflu ile akdedece iniz sözleflmeler kapsamında, tezgahüstü türev araç ifllemlerinin erken sonlandırılması ve/veya dayanak varlı ın ikame varlık/de er ile de ifltirilmesi mümkün olabilecektir. Bu konuda, yatırım kuruluflu ile akdetmeyi düflündü ünüz sözleflme koflullarının incelenmesinde ve tarafınızca gerekli görülmesi durumunda, yatırım kuruluflu ile müzakere edilmesinde fayda bulunmaktadır. 11. Yabancı para cinsinden yapılan ifllemlerde, yukarıda sayılan risklere ek olarak kur riskinin oldu u, kur dalgalanmaları nedeniyle farklı para birimleri bazında de er kaybı olabilece i, devletlerin yabancı sermaye ve döviz hareketlerini kısıtlayabilece i, ek ve/veya yeni vergiler getirebilece i, alım satım ifllemlerinin zamanında gerçekleflmeyebilece i bilinmelidir. 12. Tezgahüstü türev araç ifllemlerinde, gerçeklefltirmek istedi iniz ifllemin türüne ba lı olarak, yatırım kuruluflu tarafından ifllem ve/veya hesap bazında bafllangıç ve sürdürme teminatı talep edilmesi ve ifllemlerin devamı süresince teminat tamamlama ça rısında bulunması mümkündür. 13. Tezgahüstü türev araç ifllemlerinin üçüncü kiflilere devri kural olarak mümkün de ildir. 14. Tezgahüstü türev araç ifllemleri, yatırım kuruluflu ile akdedece iniz sözleflmede ve gerçeklefltirmek istedi iniz her bir ifllem özelinde düzenlenecek olan ifllem talimat formlarında yer alan hüküm ve koflullara tabi olup, sözleflme akdetmeden önce sözleflme hükümlerinin, ifllem gerçeklefltirmeden önce ise yatırım kuruluflu ile mutabık kaldı ınız ifllem koflullarının tarafınızca dikkatle de erlendirilmesi büyük önem arz eder. VI. D ER R SKLER Tezgahüstü Türev Araç fllemleri Risk Bildirim Formu, forma konu ürün ve piyasalara iliflkin riskler hakkında genel olarak bilgilendirilmenizi amaçlamakta olup, farklı ihtiyaçlara göre de iflik flekillerde yapılandırılabilen tezgahüstü türev araç ifllemlerinden ve uygulamadan kaynaklanabilecek tüm riskleri kapsamayabilir. Bu nedenle yatırım kararı almadan önce ifllem gerçeklefltirmek istedi iniz piyasalar ve ürünler ile ilgili gerekli arafltırmayı yapmanızı ve profesyonel yardım almanızı tavsiye ederiz. 4
VII. ÇIKAR ÇATIfiMASI Tezgahüstü türev araç ifllemlerinde emir verdi iniz yatırım kuruluflu, gerekli yetki belgelerine sahip olmak kaydıyla, emirlerinizi, ifllemin karflı tarafı olarak kendi hesabından gerçeklefltirebilece i gibi (portföy aracılı ı yöntemi); yetkili bir baflka yatırım kuruluflu hesabından sizin ad ve hesabınıza veya kendi adına ve sizin hesabınıza da (ifllem aracılı ı yöntemi) gerçeklefltirebilir. Portföy aracılı ı yönteminin uygulandı ı durumlarda, yatırım kuruluflu size karflı taraf olarak pozisyon almakta ve sunulan hizmet ya da ürünün niteli i gere i sizin zarar etmeniz yatırım kuruluflunun kar elde etmesiyle sonuçlanabilmektedir. Tezgahüstü türev araç ifllemlerinde genellikle portföy aracılı ı yöntemi kullanılmakta olup, bu durumlarda yatırım kuruluflu ile aranızdaki çıkar çatıflmasının bilincinde olmalısınız. VIII. F YATLANDIRMA, KOM SYON, ÜCRET VE VERG LER 1. Tezgahüstü türev araç ifllemlerinin fiyatlandırılmasında dikkate alınan temel faktörlere yukarıda "Genel Bilgilendirme" bafllı ı altında her bir ifllem türü özelinde yer verilmektedir. Fiyatlandırma, ifllem gerçeklefltirece iniz yatırım kuruluflu tarafından her bir ifllem özelinde gerçeklefltirilecek ve ifllem öncesinde onayınıza sunulacaktır. fllemler taraflarca ifllem talimat formunda mutabık kalınan fiyatlar üzerinden gerçeklefltirilir. Yukarıda yer alan Tezgahüstü Türev Araç fllemleri Risk Bildirim Formu nu, Tezgahüstü Türev Araçlar Özel fiartları nı imzalamadan önce okudum, anladım ve bundan sonra Tezgahüstü Türev Araçlar Özel fiartları nı imzalayarak iflbu Tezgahüstü Türev Araç fllemleri Risk Bildirim Formu nun bir örne ini elden teslim aldım. fi YATIRIM MENKUL DE ERLER A.fi. YATIRIMCI Lütfen afla ıdaki kutucu a el yazınız ile Okudum, anladım ve teslim aldım. yazarak imzalayınız. Hesap No: Tarih: Adı Soyadı/Ticaret Unvanı: E-Posta Adresi: 2. Kural olarak portföy aracılı ı yöntemi ile gerçeklefltirilen tezgahüstü türev ifllemlerde maktu bir ücret veya komisyon alınmamaktadır. Ancak ifllemleriniz ilgili mevzuatta belirlenen oranlarda vergiye tabi tutulacaktır. fllemlerinize bafllamadan önce, ifllemlerinize iliflkin vergi tutar veya oranları ile varsa ücret ve komisyona iliflkin bilgiler tarafınıza bildirilecektir. 5