YAYA KUMANDALI TRAKTÖRLER VE MOTORLU ÇAPALAR
Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2
Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz. Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3
ĐÇĐNDEKĐLER A. GENEL BĐLGĐ B. TANIM VE FONKSĐYON C. MAKĐNEDE GÜVENLĐK GEREKSĐNĐMLERĐ VE ÖNLEMLER 1. Başlatma Düzeneği 2. El ile Kumanda 3. Kontrol Kumandalarının Tanımlanması 4. Makine ve Ekipmanın Hareketinin Kontrolü 5. Geri Yönlü Hareket 6. Dönen Parçalar için Muhafazalar 6. 1. Genel 6. 2. Toprak işleme ekipmanları 7. Gidonlar 8. Egzoz Sistemi 9. Dümenleme Mekanizması 10. Elektriksel Düzeneklerin Yerleşimi 11. Gürültü ve Titreşim D. MAKĐNEYĐ ÇALIŞTIRMA E. MAKĐNENĐN ĐŞLETĐLMESĐ SIRASINDAKĐ RĐSKLER 1. Çapa Dişlilerine Takılma 2. Çarpma Riski 4
3. Devrilme Riski 4. Cisim Fırlama Riski 5. Titreşimlerden Kaynaklanan Riskler 6. Yangın Riski D. GENEL TEKNĐK AÇIKLAMALAR 1. CE Đşareti 2. Tanıtım Plakası 3. Resim Yazılar 4. Kullanma Kılavuzu 5. CE Uygunluk Beyanı KAYNAKÇA 5
YAYA KUMANDALI TRAKTÖRLER VE MOTORLU ÇAPALAR Türkiye de özellikle bağ bahçe işlerinde ve küçük arazilerde yapılan toprak işleme vb tarım işlerinde yaya kumandalı traktörler, bunlara bağlanan farklı ekipmanlar ve motorlu çapalar kullanılmaktadır. A. GENEL BĐLGĐ Yaya kumandalı traktörler, makinenin arkasında duran operatör tarafından kumanda edilen, tutamakların bağlı olduğu levyelerle yönlendirilen, tek akslı, özel kendi yürür makinelerdir (Şekil 1). Yaya kumandalı traktör, tek ya da bazı durumlarda iki adet hareket alan mile sahip kendi yürür bir tarım makinesi olarak da tanımlanabilir. Bu durumda ikinci mil öndeki milin aynısıdır ya da bir tarım arabası ile donatılmıştır. Tarım arabası hareketini motordan alabildiği gibi almayacak şekilde de tasarlanmış olabilir. Bazı yaya kumandalı traktörler, üzerinde operatör için oturak bulunan bir römorktan, bir tarım makinesi, bir alet ya da üzerinde yardımcı tekerlekleri olan bir çatıdan da kumanda edilebilirler. Motorlu çapalar dik araziler de dahil olmak üzere her tür arazi yapısında kullanılabilir. Bu durumlarda, operatörün aşırı yorulmasını ve gereksiz güç sarf etmesini engellemek için ekipmanın geri viteste (geri yönlü tahrik) kullanması tavsiye edilmektedir. Arazi yapısına bağlı olarak bu makinelerin performansları çalışma yüzeyine olduğu kadar çalışma derinliğine de bağlıdır. Bunun üzerine çıkabilmekle birlikte, performans olarak bu makinelerin genel olarak her iş gününde bir hektar alan işleyeceği söylenebilir. Normal olarak ihtiyaç duyulan işleme derinliği 20-30 cm kadardır. Bu değerlere, kullanılan makinenin gücüne, arazinin toprak yapısı ve sertliğine bağlı olarak bir ya da iki geçişte ulaşılabilir. Bıçaklar, aşınma ya da kırılma durumunda değiştirilebilmeleri için vidalanarak bağlanmıştır. Bu şekilde çiftçiler bıçakları kendileri kolayca değiştirebilmektedirler. 6
Şekil 1. Yaya kumandalı traktör-ekipman kombinasyonuna örnekler B. TANIM VE FONKSĐYON Yaya kumandalı traktörler, kullanım alanına göre üzerine bağlanan ekipmanın değiştirilmesi ile makinenin fonksiyonunun değiştiği bir makinedir. Yaya kumandalı traktöre bağlanan ekipmanlar kuyruk miline bağlanmaktadır. Yaya kumandalı bu motorlar içinde en çok kullanılan rotovatör ya da frezelerdir. Đşleyici ünitesi önde olan motorlu toprak işleme makineleri hafif ve kompakt araçlardır (Şekil 2). Buna rağmen, kullanılmaları için belirli bir tecrübeye ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin, sert topraklarda çalışırken makineyi dengelemek zordur ve ters tepme etkisi kullanıcıyı şaşırtabilir. Şekil 2. Đşleyici ünitesi önde olan motorlu toprak işleme makinesi ve yaya kumandalı traktöre bağlanan toprak işleme frezesi 7
Bu makineler toprak yüzeyinin, yüzeysel olarak parçalanmasında kullanılır. Böylece arazinin geçirgenliği artar ve zararlı yabancı otlar yok edilmiş olur. Toprak sert ve işlenmesi zor ise arazi düşük hızlarda, yumuşak ve taşlı ise yüksek hızlarda işlenir. Kullanım kolaylığı ve denge problemini ortadan kaldırmak için arkaya takılan işleyici kısımlı motorlu toprak işleme makineleri kullanılmaktadır (Şekil 2). Bununla beraber, genel olarak bu makineler geniş ve ağır yapılıdır, derin işleme yapmak olanaksızdır, dar arazilerde manevra yapmak ve hareket etmek oldukça zordur. Yaya kumandalı toprak frezeleri, toprak yüzeyini parçalamak ve gevşetmek için kullanılır (Şekil 3). Bunlar meyve bahçeleri için uygundur. Toprak yüzeyini yüzeysel olarak işler ve bitkiler arasındaki yabancı otları öldürür. Hiçbir zaman tıkanmaz. Kumlu topraklar için önerilmektedir. Şekil 3. Yaya kumandalı toprak frezesi çeşitleri Motorlu işleyicilerle, frezelerden sonra kullanılan önemli bir ekipman ise biçme ekipmanıdır (Şekil 4). Diğer ekipmanların tersine, biçme tablası ön kısma bağlanmaktadır. Bu durumda gidonlar 180 0 dönecek şekilde yapılmış olmalıdır. Bahsedilen düzenleme ve bağlantıların gerçekleştirilmesi için kullanma kılavuzunda belirtilen talimatlara uyulması gerekir. Şekil 4. Biçme ekipmanı 8
Yaya kumandalı traktörlerin toprak işleme makinesi olarak pulluklarla da kombine edildiği durumlar vardır. Bunlar döner kulaklı ve eğim açısı ve derinliği ayarlanan Japon pulluklar olabilir (Şekil 5). Şekil 5. Döner kulaklı pulluk ve Japon pulluğu C. MAKĐNE GÜVENLĐK GEREKSĐNĐMLERĐ VE ÖNLEMLER 1. Başlatma Düzeneği 1.1. Basarak çalıştırma özelliğine ek olarak, örneğin motorun çalışmasına sadece vites kolu boştayken ya da ekipman bağlantılı değilken izin verecek bir mekanik bağlantı vb düzenek bulunmalıdır. Bu tip bir düzeneğe, makine kullanma kılavuzunda tarif edildiği şekilde kullanıldığında, operatörün tehlike bölgesinde kalmasını gerektiren bir durum yoksa gerek duyulmaz (Şekil 6). Geri vitesi de olan makinelerde tehlike bölgesi, ekipmanın çalışma genişliği boyunca olan tüm arka bandı kaplar. Tehlike Bölgesi En az 500 mm Şekil 6. Geri vitesi olmayan makinelerde tehlike bölgesi sınırları (TS EN 709+A4) 1.2. Motoru çalıştırmak için operatörün makine üzerine eğilmesi gerekiyorsa, uygun bir alan bırakılmalı ya da bunu belirtecek tanımlanmış bir destek sağlanmalıdır. 9
1.3. El ile ilk hareket verilenler hariç, motoru çalıştırma düzeneği makine ile bütünleşik olmalıdır. Motorun çalıştırılması, el ile ilk hareket verilecek şekilde ise, motor çalışır çalışmaz makineden ayrılacak şekilde olmalıdır. 2. El ile Kumanda 2.1. Gidonun yerden yüksekliği ayarlanabilir olmalıdır. 2.2. Aşağıdaki elle kumanda edilecek düzenekler el uzanma bölgesi içinde olmalıdır: -Kavrama, -Fren, -Vites kolu, -Geriye döndürme düzeneği, -Dümenleme sistemi, -Motor hız ayarı, -Basarak çalıştırma butonu, -Ekipman kavrama kolu, -Durdurma kontrol. El uzanma bölgesi Şekil 7 de görülmektedir. Şekil 7. El uzanma bölgesi hacmi (TS EN 709+A4) 10
2.3. Motor durdurma düzeneği, devreye sokulması için sürekli basmaya ihtiyaç göstermemelidir. 3. Kontrol Kumandalarının Tanımlanması Ekipmana hareket veren kumanda kolları, vites kutusu kolu vb kumanda kollarını gösteren işaretler operatörün açıkça görebileceği bir yerde ve silinmez olmalıdır. 4. Makine ve Ekipmanın Hareketinin Kontrolü Makinenin ve ekipmanın durdurulması için basarak çalıştırma kolunun bırakılması yeterli olmalıdır. Makinenin ve ekipmanın hareketi, operatör bu kontrol kolunu ve gidon tutamaklarını kavramadan gerçekleşememelidir. 5. Geri Yönlü Hareket 5.1. Geri hareket dişlisinin olduğu tüm makinelerde, ileri yönlü hareketten geri yönlü harekete direk geçiş mümkün olmamalıdır. Bu durum nötr pozisyonu konularak gerçekleştirilebilir. 5.2. Yaya kumandalı traktörler ve motordan hareket alan tekerlekli motorlu çapalarda, ekipmanı ve geri vitesi aynı anda devreye sokmak mümkün olmamalıdır. 5.3. Motorlu çapalarda geri hız 1 m/s yi geçmemelidir. 6. Dönen Parçalar için Muhafazalar 6.1. Genel Hareketli transmisyon parçaları sabit muhafazalarla kapatılmalıdır. Ayar ve bakım için bu bölgelere erişilmesi gerekiyorsa muhafazalar makineye bağlı kalmalı ve sadece bir alet kullanarak açılabilmeli, alet kullanmaya gerek kalmadan kilitlenebilmelidir. Bu tip muhafazalar kullanılmamış ise, TS EN ISO 12100-2 de belirtilen hareketli muhafazalar kullanılmalıdır. 6.2. Toprak işleme ekipmanları Makinenin tasarımı ile toprak işleyici kısımlarla istenmeyen temas engellenmelidir. Muhafaza düzeneği en az 2 mm kalınlıkta çelik ya da benzeri materyalden yapılmış olmalıdır. 11
Yaya kumandalı traktörler ve motordan hareket alan tekerlekli motorlu çapalarda kullanılacak muhafazalar için Şekil 8 ve Tablo 1 deki ölçüler sağlanmalıdır. Motorlu çapalar için ise Şekil 9 ve Tablo 2 deki ölçüler sağlanmış olmalıdır. Şekil 8. Gidon tutamakları ile dönerek çalışan organlar arasındaki mesafe ve işleyici parçaların muhafazası (TS EN 709+A4) Tablo 1. Gidon tutamakları ile dönerek çalışan organlar arasındaki mesafe ve muhafazaya ait minimum ölçüler (mm) (TS EN 709+A4). / m n D noktasındaki pozisyon l>700 150 20 3(G) 600 < l < 700 180 1/3 r 2 500< l <600 * ) 230 2/3 r 1 (*) Sadece motor gücü 4 kw a kadar olan ya da ağırlığı 120 kg dan az olan makinelere uygulanabilir. 12
Şekil 9. Đşleyici organların döner parçalarına ait muhafaza (TS EN 709+A4) Tablo 2. Muhafazanın minimum ölçüleri (mm) (TS EN 709+A4). Đş parçasının genişliği Muhafazanın minimum boyu <600 Đş parçasının genişliği >600 600 7. Gidonlar Gidonlar birbirine rijit bağlanmış olmalı ve aşağı doğru 500 N kuvvet uygulandığında deforme olmamalıdırlar. Motorlu Çapalarda Gidonlar Yatay düzlemde gidonların hareketi 35 0 ile sınırlanmalıdır (Şekil 10). Gidonlar arası açıklığa bağlı olarak Şekil 11 da belirtilen ölçülerde aralarına girilerek ekipmana yaklaşılmasını engelleyici bir kiriş bulunmalıdır. 13
Şekil 10. Gidonun yatay ayarı (TS EN 709+A4) kirişli b) kirişsiz Şekil 11. Gidonların konumu (TS EN 709+A4) 8. Egzoz Sistemi Egzoz çıkışı, egzoz gazı operatöre doğru olmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Motor egzoz bileşenlerine istenmeyen temasın önlenmesi için 10 cm 2 den büyük ve 80 0 C den daha sıcak olan yüzeyler bir muhafaza altına alınmalıdır. 9. Dümenleme Mekanizması Makine kolayca yönü değiştirilebilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Bu durum aşağıdaki şekillerde sağlanabilir: TS EN 709+A4 e göre ölçülen dümenleme kuvveti 180 N u aşmamalıdır, 14
Bağlanan ekipman dahil makinenin ağırlığı 120 kg ı aşmamalıdır. 10. Elektriksel Düzeneklerin Yerleşimi Elektrik kabloları aşınmaya, kesilmeye, karbüratör, eksoz yakıtla temasa karşı korunmuş olmalıdır. sistemi vb ile yağ ve 11. Gürültü ve Titreşim Ses basıncı ve ses gücü düzeyi TS EN ISO 4254-1 e göre, gidon tutamaklarındaki titreşim düzeyi ölçümleri ise TS EN ISO 20643 e göre yapılmalıdır. D. MAKĐNEYĐ ÇALIŞTIRMA Makineyi çalıştırmadan önce çok fazla zaman almayacak şu 10 basit kontrolün yapılması gerekir: -Motorun yağ seviyesi yağ çubuğu ile dişli kutusununki ise seviye vidası ile (bu seviye makine yeni ise ya da her 50 saat çalışmada bir ) kontrol et. -Hava filtresini kontrol et (yağ banyolu ise) ve belirtilen seviyeye kadar yağ takviyesi yap. -Lastik havalarının tam olarak olması gereken değerde olduğunu ve doğru yönde takılmış olduğunu kontrol et. -Tüm cıvata ve vidaların iyi bir şekilde sıkılmış olduğunu kontrol et. -Tüm kolların nört pozisyonda olduğunu kontrol et. Vites kolunun boşta olduğunu kontrol et. -Yakıt deposunun dolu olduğunu kontrol et. Depo, kirliliği önleyecek şekilde filtreli bir huni ile doldurulmalıdır. -Çalışma sahasını dikkatlice kontrol et, makinede ani ve tehlikeli reaksiyonlara sebep olabilecek yabancı cisimlerden (tel, dal parçası, taş, cam vb) arındır. -Kavrama kolunu kuvvetlice çek, daha sonra MOTOR STOP butonu kavrayacaktır. Motoru ve kuyruk milini yavaşça çalıştır ve ara ara kavramayı kontrol et. -Motoru hızlandırarak çalışmayı başlatmak için kavramayı serbest bırakın. 15
-Kuyruk mili devrede ise geri hareket söz konusu olamaz. Bu durumda kuyruk milini devreden çıkararak geri hareketi sağlayabilirsiniz. Makine geri vitese takılı iken frezenin çalışmayacağını unutmayın. E. MAKĐNENĐN ĐŞLETĐLMESĐ SIRASINDAKĐ RĐSKLER Bozulma ya da herhangi bir ihtiyaç doğduğunda hemen sol tutamağı bırakın (motorstop). 1. Çapa Dişlilerine Kapılma Riski Bu en yaygın olan ve çok ciddi kaza tiplerinden biridir. Bu kaza tipi makine toprak içinde çalışırken ortaya çıkmaktadır. Riskli durumlar Geri sürüş manevraları sırasında, freze bıçağının operatörün ayağı üzerine çıkması durumu ortaya çıkabilir. Dönüşler sırasında, dönü hareketi operatörün yönündeyse, dönmesinin devam etmesine rağmen, freze bıçak mekanizması yerden destek almıyorsa, makine operatöre doğru döndürüldüğünde operatör açısından riskli durumlar oluşabilir. Ayrıca, çapa bir dirençle karşılaştığında riskli durumlar vardır. Toprak kendi başına belli bir düzeyde direnç oluşturur. Bu direnç şu etkenlere bağlıdır: Yüzeysel bitki kökleri, özellikle odunsu ürünlerle çalışılırken. Çalışma yüzeyi ya da toprak yapısından kaynaklı beklenmedik dirençler. Taşlar ya da altyapı çalışmaları (temel olarak sulama ve drenaj çalışmaları). Genel tehlikeli hareketler şu şekilde sıralanabilir: Freze bıçağının yukarı doğru ani bir hareketi (şahlanma). Freze bıçağı dönü sayısındaki değişim. a) Bir kişinin, ağırlığının toprak işleme derinliğini ya da makinenin tutunmasını artıracağı düşüncesiyle koruyucu örtünün üzerine çıkması. b) Gücü artıracak diye gaz vermek. c) Çiftçinin makineyi kontrol etmek için üzerine çıkması. Makine şahlanır ve operatör çapa kısmının önünde düşer. 16
d) Döner çapalar vücudun bir parçasını yakalar. Tıkanma durumları da riskli durumlara neden olabilir. Tıkanma, toprağa aşırı derecede batma ile ortaya çıkar. Operatör makineyi saplandığı yerden çıkarmaya çalışacaktır. Operatör tüm ağırlığını tutamaklara ve freze bıçaklarına verir. Freze olağandışı hareket eder, operatör dengesini kaybeder. Sonuçta kapılma tehlikesini ortaya çıkaracak şekilde freze bıçağının yanına düşer. Koruyucu tedbirler Çapa teçhizatı tamamıyla uygun muhafaza ile donatılmış olmalıdır. Muhafaza periyodik olarak kontrol edilmelidir. Böylece gerekli durumlarda uygun konuma getirilmesi için düzenleme yapılabilir. Tüm motorlu el traktörleri geri yönlü hareket oluşur oluşmaz hareket iletimini kesecek bir otomatik kavrama çözücü mekanizmaya sahip olmalıdır. Böylece, çapalar tam olarak durana kadar makinenin hareketine izin verilmemiş olur. Motorlu el traktörünü kullanacak tüm personel makinenin kullanımı ve işletilmesi ile ilgili çok iyi bir şekilde bilgilendirilmelidir. Diğer tarım makinelerinde de olduğu gibi, makinenin ilk kullanımından önce motorlu el traktörünü kullanacak tüm personel kullanma kılavuzunu dikkatlice okumalıdır. Freze bıçakları ile çalışırken motorlu el traktörünün geri hareketinden kaçınmak için tanımlandığı şekilde koruma mekanizmaları kullanılmalıdır. Bu durum şu şekilde gerçekleştirilir: Tanımlandığı şekilde koruma mekanizmaları kullanarak güvenliği sağlayın, freze bıçağı ile çalışırken geri hareket aktarımından kaçınılmalıdır. Bu durum şu şekilde sağlanır: 1. Çapa dişlisi durdurulur. 2. Durdurulduğunda makine etrafında döndürülür. Makine hala çalışıyorken asla etrafında döndürülmez. 3. Freze bıçağı tekrar yere dayanır. 4. Çapa dişlisi yavaşça ve kademeli olarak hareketine devam eder. -Parselin durumuna göre geri hareket aktarımı mutlaka gerekliyse şu işlemler yapılmalıdır: 1. Çapa dişilisi durdurulur. 17
2. Yavaşlanır. 3. Makineye geri hareket verilir. Motorlu el traktörünün kavraması mümkün olduğunca yumuşak bir şekilde tutulmalıdır. Ani hareketlerden kaçınılmalıdır. Hareket aktarımı varken asla aniden kavrama bırakılmamalıdır. Toprak sertse vites değiştirilir ve çapa dişlisi hareketine devam eder. Hiçbir koşulda operatör koruyucu muhafazanın üzerine çıkmamalıdır. Hiçbir koşulda özellikle dik ve/veya engebeli alanlarda operatör gidonu serbest bırakmamalıdır. Motorlu el traktörünün doğru bir şekilde çalıştırılma pozisyonu, tekerleklerin üzerinde durduğu ya da çapa dişlileri söz konusuysa doğrudan bunların toprakla temas ettiği konumdur. Çapa dişlileri yer ile temas halinde değilse tamamıyla durdurulması gerekir. Tıkanma durumunda: 1. Çapa dişlilerinin kuyruk mili kavraması çöz, 2. Çapa dişlilerinin tamamıyla durduğunu kontrol et, 3. Geri yönlü hareket vererek tıkanmanın giderilmesine çalış, 4. Eğer bu mümkün değilse, motorlu el traktörü durdurulur, 5. Bağlantısı çözülür, 6. Makinenin tıkanmasının giderilmesi için yapılması gereken işlemler yapılır, 7. Bu işlemler tamamlandıktan sonra, işe devam edilir. 2. Çarpma Riski Bu durum normal olarak makineye geri hareket verildiğinde operatörün tutamaklar ile bir engel arasında kalması durumunda ortaya çıkar. 18
Koruyucu tedbirler Geri hareket aktarım mekanizması, kavrama serbest bırakır bırakmaz makine stop edecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Gaz kolu kilitlenebilir (sabitlenebilir) olmamalıdır. Kapatma mekanizması gidon tutamaklarına yerleştirilmiş olmalıdır. Gidonların sonunda el ve kolu koruyacak şekilde muhafaza bulunmalıdır. Gidonlar, operatörün işi rahatça yapabilmesi için uzunluk ve yerleşim olarak ayarlanabilir olmalıdır. Önleyici tedbirler Motorlu el traktörünü kullanacak tüm personel makinenin kullanımı ve işletilmesi ile ilgili çok iyi bir şekilde bilgilendirilmelidir. Diğer tarım makinelerinde de olduğu gibi, makinenin ilk kullanımından önce motorlu el traktörünü kullanacak tüm personel kullanma kılavuzunu dikkatlice okumalıdır. Yolda taşınmaları sırasında çok kesin bir şekilde uyulması gereken trafik kurallarına uyulmalıdır. Geri yönlü çalışmaya geçmeden makinenin hızı yavaşlatılmalıdır. Ağaç plantasyonunda çalışırken ağaç gövdelerine aşırı derecede yanaşarak çalışılmamalıdır. Ağaç plantasyonunda çalışırken daima ileri yönde çalışın. Geçişten kar etmek amacıyla geri yönlü çalışmaktan kaçının. Geri hareket aktarım mekanizması, kavrama bırakılır bırakılmaz makine stop edecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. 3. Devrilme Riski Motorlu el traktörü bir tarım römorku ile bağlantı sağlanarak kullanılıyorsa, devrilme riskinin çok yüksek olduğu bir araca dönüşür. 19
Koruyucu ve önleyici tedbirler Motorlu el traktörü yolda giderken hiçbir koşulda 20 km/h hızı geçmemelidir. Yol dışında kullanılırken daha da düşük hızlarda gitmelidir.. Tarım traktörleri için tanımlanan tüm önlemler bu makinelere de uygulanabilir. 4. Cisim Fırlama Riski Çapaların çarpma hattında bulunan katı cisimler, metalik parçalar risk teşkil etmektedir. Yüksek hızlarda bunlar makineden doğru fırlayabilir Koruyucu ve önleyici tedbirler Çapa kısımları tamamıyla koruyucu muhafaza ile donatılmalıdır. Çapalar ve muhafazaların uygun konumlarını muhafaza ettikleri periyodik olarak kontrol edilmelidir. Freze bıçakları ile çalışma koşullarında, makine çalışıyorken yakınında hiç kimsenin bulunmadığından emin olunmalıdır. 5. Titreşimlerden Kaynaklanan Riskler Titreşim riski açısından düşünüldüğünde, genellikle herhangi bir titreşim absorbe edici sistemleri olmadığı için motorlu el traktörleri en tehlikeli tarım makinesi olarak değerlendirilebilir. Bunlar, ani hareket ve titreşimlerden dolayı, bilek incinmelerine neden olurlar. Koruyucu mekanizmalar Maksimum gücün 18 Titreşim absorbe Yüksekliği Susturuculu BG den düşük olması. edici sistemler. ayarlanabilir egzoz sistemleri. gidonlar. Koruyucu ve önleyici tedbirler Motorlu el traktörünü periyodik olarak kontrol etmek ve titreşimin artmasından kaçınmak için tüm parçaları ayarlamak. Gidon ve tutamakların uzunluğunu yeterli bir şekilde ayarlamak. 20
Motorlu el traktörünü uygun bir titreşim absorbe edici sistem ile donatmak. Egzoz sistemine uygun bir susturucu takmak. Çapa dişlilerinin aktif olduğu uzun çalışma saatlerinden kaçınmak. Bu aktiviteyi diğer aktivitelerle kombine etmek. Bu işlemleri ekime en uygun zamanda yapmaya çalışmak. 6. Yangın Riski Koruyucu ve önleyici tedbirler Motorlu el traktörüne yakıt ikmali yapılırken makinenin üzerine herhangi bir dökülmenin olmamasına çok dikkat edilmelidir. Yakıt ikmali yapılan bölgede, yağlama yağı, saman ya da odun gibi yanıcı maddelerin bulundurulmasından kaçınılmalıdır. Tamir ve bakım işleri daima makine soğuduktan sonra yapılmalıdır. Gerekiyorsa, yanmaya neden olmayacak şekilde egzoz sisteminin konumunu değiştirilmelidir. F. GENEL TEKNĐK AÇIKLAMALAR 05. 06. 2002 tarih 24776 sayılı Resmi Gazete Mecburi Uygulama Tarihi 05.12. 2003 sonra pazara giren makineler, CE işareti, tanıtım plakası, resim yazılar ve CE uygunluk beyanı bulundurmalıdır. 1. CE Đşareti CE işareti, makine 2006/42/AT Makine Yönetmeliği ne uygun olarak imal edilmiştir anlamına gelir (Şekil 12). Şekil 12. CE Đşareti: 05.12.2003 ten sonra piyasaya giren tüm makinelerde, CE işareti olmalıdır. 21
2. Tanıtım Plakası Tüm makineler okunabilir ve silinmez şekilde en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde işaretlenmelidir (TS EN 709+A4; TS EN ISO 4254-1): a. Đmalatçının adı ve adresi, b. Đmalat yılı, c. Seri ya da tip tanımı, d. Seri numarası (varsa), e. Nominal güç ( kw), f. Makine standart versiyonunun kütlesi. 3. Resim Yazılar Makine üzerinde olası riskleri belirten ve operatörün dikkatini bunlara çekecek resim yazılar bulunmalıdır: Döner parçaların koruyucu düzeneği Şekil 13 (c) de verilen ya da buna eş değer bir uyarıcı resim yazıya sahip olmalıdır. Güvenlik uyarılarına ilişkin kullanılabilecek diğer resim yazı örnekleri de Şekil 13 de verilmektedir. Şekil 13. Kullanılabilecek resim yazı örnekleri (TS EN 709+A4 ve TS ISO 11684) (h 22
a) DĐKKAT-Makine üzerinde herhangi bir tamir-bakım işlemi yapmadan önce kullanım kılavuzunu dikkatlice okuyunuz. b) DĐKKAT-Sıcak yüzeyden uzak durunuz. c) DĐKKAT-Dönerek çalışan parçalardan ayağınızı uzak tutunuz. d) DĐKKAT-Makine elemanlarına dokunmadan önce tamamen durmalarını bekleyiniz. e) DĐKKAT-Fırlayan veya uçan maddeler. Makine ile olan güvenlik mesafesini koruyuz. f) DĐKKAT-Makinenin kaldırılması için bağlantı noktası. g) Yağlama noktaları. h) Uygun kişisel koruyucu ekipmanları kullanın. 4. Kullanma Kılavuzu Güvenli kullanım ve tamir bakıma ilişkin tüm talimatlar ve bilgiler kullanma kılavuzunda yer almalıdır. TS EN ISO 12100-2 Madde 5.5 de yer alan konuları içermelidir. Aşağıdaki konulara değinilmelidir (TS EN 709+A4; TS EN ISO 4254-1): a) Makinenin daima imalatçısının kullanma kılavuzunda belirttiği şekilde kullanılması gerektiği, b) Motor, tamir-bakım ve temizleme işlemleri yapılırken, parça değiştirilirken ve makine taşınırken durdurulması gerektiği, c) Eğimli arazide çalışırken ortaya çıkan tehlikelerle ilgili ve alınması gereken önlemlerle ilgili bilgi bulunmalıdır, d) Zor toprak koşullarında (taşlı, sert vb) çalışma ile ilgili özel tehlikelerle ilgili bilgi bulunmalıdır, e) Ayarlanabilir koruyucu donanım, sadece toprağı kesen kısım örtülmemiş olarak kalacak şekilde iş derinliğine göre ayarlanması gerektiği. Bu durum motorlu çapalara uygulanmaz. f) TS EN ISO 4254-1 e göre ölçülmüş ses basıncı ve ses gücü düzeyi değerleri, g) TS EN ISO 20643 e göre ölçülmüş gidon tutamaklarındaki titreşim değeri, 23
h) Normal koşullar altında çalıştırmaya başlatma önerileri ve gerekiyorsa, yardımcı ve ikinci çalıştırma düzenekleri, i) Makinenin sadece yeteri derecede eğitilmiş kişiler tarafından çalıştırılabileceği, j) Makinenin çalıştırılması sırasında özel koruyucu ayakkabıların giyilmesi gerektiği, k) Makinenin taşınması sırasında asma noktalarının nereler olduğu. Güvenlik ile ilgili talimatlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Uygun ise şu iyi uygulamalara yer verilmelidir: 1) Eğitim a. Talimatları dikkatli bir şekilde okuyun, kontrol düzeneklerine ve makinenin doğru kullanımına aşina hale gelin, b. Bu kullanma talimatlarına yabancı olan kişilerin ve çocukların makineyi kullanmasına asla izin vermeyin, c. Etrafta başka kişiler, özellikle çocuklar ve evcil hayvanlar varken asla çalışmayın, d. Diğer kişilerin başına gelecek kazalardan ve yaralanmalardan kullanıcı ya da operatörün sorumlu olduğunu aklınızdan çıkarmayın. 2) Đşe Hazırlık a. Çalışırken daima uzun pantolon ve dayanıklı ayakkabılar giyin. Makineyi çıplak ayak ya da açık ayakkabılar ile çalıştırmayın, b. Ekipmanın çalıştırılacağı alanı önceden dikkatlice inceleyin ve makine tarafından fırlatılabilecek nesneleri uzaklaştırın, c. UYARI-Petrol yüksek derecede alev alabilir. Yakıtı bu amaçla tasarlanmış kaplarda saklayınız, Yakıt ikmalini açık havada yapın ve ikmal sırasında teneffüs etmeyin, Yakıtı motor çalıştırılmadan ekleyin. Motor çalışıyorken ya da sıcakken asla yakıt deposunun kapağını açmayın ya da yakıt eklemeyin, 24
Yakıt etrafa dökülürse, motoru çalıştırmaya yeltenmeyin. Makineyi o bölgeden uzaklaştırın ve o bölgedeki yakıt buharlaşıp dağılana kadar ateş almasına neden olacak hareketlerden kaçının, Yakıt deposu ve taşıyıcı kapların ağzını sıkı ve güvenli bir şekilde kapatın. d. Susturucuları yerleştirin, e. Kullanmadan önce daima makine üzerindeki işleyici organların yıpranmış ya da zarar görmüş olup olmadığını gözle kontrol edin, yıpranmış ve zarar görmüş olanları değiştirerek balansı koruyacak şekilde cıvatalarını sıkın. 3) Çalıştırma a. Makineyi zararlı karbon monoksit birikmesi oluşabilecek kapalı alanlarda çalıştırmayın, b. Sadece gün ışığında ya da iyi aydınlatılmış alanlarda çalışın, c. Yürüme yolunuzun meyilde olduğundan daima emin olun, d. Yürüyün, makine ile koşmayın, e. Tekerlekli makinelerle, eğime dik yönde çalışın, asla yokuş yukarı ya da aşağı çalışmayın, f. Meyilde yön değiştirirken çok daha fazla dikkatli hareket edin, g. Aşırı derecede dik eğimli yerlerde çalışmayın, h. Makineyi kendinize doğru çekerken ya da ters yönlü hareket ettirirken çok daha fazla dikkatli olun, i. Motorun fabrika ayarlarını ya da hızını değiştirmeyin, j. Motoru imalatçınsın talimatına uygun olarak çalıştırın, k. El ya da ayağınızı dönen parçaların yakınına ya da altına koymayın, l. Makineyi motor çalışırken asla taşımayın ya da toplamayın, m. Makineyi durdurun: Makineyi her terk edişinizde, 25
yakıt ikmalinden önce. n. Motoru kapatırken gazı kısın. 4) Bakım ve depolama a. Tüm cıvata, somun, vidalar ekipmanın güvenli çalışmasını sağlayacak şekilde sıkılmış olmalıdır, b. Ekipmanı deposunda yakıt varken kapalı bir yerde saklamayın, yakıt buharı alev alabilir, c. Makineyi kapalı alanlara kaldırmadan önce motorun soğumasını bekleyin, d. Yangın tehlikesini azaltmak için, motor, susturucu, batarya ve yakıt depolama alanlarını bitkisel materyal ve makine yağı bulunmayacak şekilde düzenleyin, e. Güvenlik için yıpranmış ya da zarar görmüş parçaları yenileri ile değiştirin, f. Yakıt deposu boşaltılacaksa bu işlen açık havada yapılmalıdır. 5. CE Uygunluk Beyanı CE Uygunluk Beyanı ile makinenin imalatçısı ya da yetkili satıcısı (bayii), ürünün 2006/42/AT Makine Yönetmeliği nin gerektirdiği asgari sağlık ve güvenlik gereksinimlerini karşıladığını beyan etmektedir. Bu beyan imalatçıya ilişkin bilgiler ile makineye uygulanan standartlar vb ile yasal zorunlulukların neler olduğunu içermelidir (Şekil 15). AB UYGUNLUK BEYANI Biz, (imalatçının adı ve adresi)... aşağıda adı, tipi veya modeli ile seri numaraları verilen ürününün /ürünlerin belirtilen standartlara (veya dokümanlara) uygun olarak 2006/42/AT Makine Yönetmeliği (ilgili yönetmeliğin/yönetmeliklerin adı) yönetmeliğin/yönetmeliklerin gereklerini karşılayacak şekilde ürettiğimizi beyan ederiz. Ürünlerin Adı, Tipi/Modeli, Seri No Đlgili standartlar TS EN 709+A4: 2010, TS EN ISO 4254-1:2006 vb Tarih ve Yer Yetkili Kişinin Đmzası ve Kaşe Đlgili dokümanlar TS ISO 11684: 1999 vb Şekil 15. CE Uygunluk Beyanı örneği 26
KAYNAKÇA 1. FORMAAGRI, 2006. Modulo de Trabajo con Maquinas Autopropuldadas. Leonardo da Vinci Project FORMAAGRI: Training for the Correct Use of Farm Machinery Madrid, Spain. 2. TS EN 709+A4:2010 Tarım ve Orman Makineleri Döner Kültivatörler, Motorlu Çapalar, Tahrikli Tekerlekli Motorlu Çapaların Asıldığı Yaya Kumandalı Traktörler Güvenlik 3. TS EN ISO 4254-1:2006 Tarım Makineleri Güvenlik Bölüm 1: Genel Kurallar (Yürürlükten kalkan TS 5066 EN 1553) 4. TS ISO 11684:1999 Tarım ve Orman Makineleri, Traktörler, Motorlu Çim Biçme Makineleri ve Bahçe Ekipmanları Đçin Güvenlik Đşaretleri ve Tehlikelerin Resimli Gösterilmesi Genel Kurallar 5. TS EN ISO 12100-1:2007 Makinelerde güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji (Yürürlükten kalkan TS EN 292-1) 6. TS EN ISO 12100-2:2006 Makinelerde güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler (Yürürlükten kalkan TS EN 292-2) 7. TS EN ISO 20643:2009 Mekanik titreşim Elde tutulan ve elle yönlendirilen makineler Titreşim emisyonunun değerlendirilmesi için prensipler (Yürürlükten kalkan TS EN 1033) 8. 2006/42/AT Makine Yönetmeliği (Resmi Gazete Sayısı: 27158, Tarih: 03.03.2009) 27