Farklı Dentin Adeziv Sistemlerin Servikal Mine ve Dentine Olan Bağlanma Dayanıklılığının İncelenmesi

ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 31, Sayı: 4, Sayfa: 74-80, 2007 Farklı Dentin Adeziv Sistemlerin Servikal Mine ve Dentine Olan Bağlanma Dayanıklılığının İncelenmesi Bond Strength of Different Adhesive Systems to Cervical Enamel and Dentin *Öğr.Gör.Çiğdem Çelİk, **Doç.Dr. Ayşe Rüya Yazıcı, **Prof.Dr. Berrin Dayangaç, **Prof.Dr. Gül Özgünaltay *Başkent Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı **Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı iki farklı self etch adeziv sistemle etch-and-rinse sistemin servikal mine ve dentine olan bağlanma dayanıklılığının incelenmesidir. Gereç ve Yöntem: Bu çalışmada 60 adet çürüksüz insan molar dişi akrilik rezin bloklara gömüldü ve servikal mine yüzeyleri mekanik bir aşındırıcı yardımıyla düzleştirildi. Dişler rastgele üç gruba ayrıldı ve iki gruba tek ve iki aşamalı self etch adeziv sistemler (AQ Bond, Clearfil SE Bond), diğer gruba ise iki aşamalı etch-and-rinse adeziv sistem (Single Bond) uygulandı. Adeziv uygulanan mine yüzeylerine 3 mm çapında ve 3 mm yüksekliğinde hazırlanan plastik tüpler, dişin okluzal yüzeyine paralel olacak biçimde tutularak içerisine mikrohibrit kompozit rezin uygulandı ve ışıkla polimerize edildi. 37oC de 24 saat süre ile distile suda bekletilen dişlerin kompozit rezin-diş birleşim bölgelerine Universal Test Cihazında 1mm/dak kafa hızında yük uygulanarak, mineye olan bağlanmanın kesme tipi kuvvete karşı dayanıklılık değerleri saptandı. Daha sonra aynı dişlerin servikal mine yüzeyleri dentin dokusu açığa çıkıncaya kadar aşındırıldı ve dentin yüzeyi 600-gritlik zımparayla düzleştirildi. Adezivlerin servikal dentine olan bağlanma dayanıklılığı aynı yöntemle ölçüldü. Elde edilen bağlanma dayanıklılık değerleri tek ve iki yönlü varyans analizi (ANOVA) ile ABSTRACT Aim: The aim of this study was to evaluate the bond strengths of two different self-etch adhesive systems and an etch-and-rinse adhesive system to cervical enamel and dentin. Materials and Method: Sixty extracted non-carious human mandibular molars were mounted in selfcuring acrylic resin and the cervical enamel surfaces were ground with a mechanical grinder to obtain flat surfaces. The teeth were randomly divided into three groups; while the two groups were treated with one and two-step self-etch systems (Clearfil SE Bond, AQ Bond), the other group was treated with a two-step etch-and-rinse adhesive system (Single Bond). After the bonding procedure, a plastic tube (3mmx3mm) parallel to the occlusal surfaces was attached to the enamel. The tube was filled with a universal hybrid composite resin and polymerized. After storage of specimens in water at 37 o C for 24 hours, shear bond strengths were measured with a Universal Testing Machine at a crosshead speed of 1mm/min and enamel shear bond strength values were obtained. Then the cervical enamel surfaces were removed to obtain cervical dentin surfaces of the same teeth and flattened with 600 grit carbide paper. The same procedure was repeated to obtain dentin shear bond

75 istatiktiksel olarak değerlendirildi. Önemlilik düzeyi 0.05 olarak alındı. Bulgular: Etch-and-rinse adeziv sistem (Single Bond) ile self-etch adeziv sistemlerin (Clearfil SE Bond ve AQ Bond) servikal mineye olan bağlanma dayanıklılık değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunurken (p<0.05) servikal dentinde, adeziv sistemler arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Single Bond un servikal mineye olan bağlanma değerinin servikal dentine oranla daha yüksek olduğu (p<0.05), self-etch adeziv sistemlerin ise mine ve dentine olan bağlanma değerleri arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmüştür(p>0.05). Sonuç: Adeziv sistemlerin bağlanma dayanıklılığı adeziv sistemlerin farklılığı kadar bağlanma yüzeyindeki yapısal ve bölgesel farklılıklardan da etkilenmektedir. strength values. Statistical analysis was conducted with one and two-way ANOVA.Significance level was set at 0.05. Results: There was a statistically significant difference between the enamel bond strengths of an etchand-rinse adhesive and self-etch adhesive systems (p<0.05) but no significant difference was found between adhesive system s bond strength to dentin (p>0.05). While the bond strength of Single Bond to cervical enamel was significantly higher than to cervical dentin (p<0.05), no differences between shear bond strengths to enamel and dentin was observed for the self-etch adhesives. Conclusion: The bond strength of adhesive systems were affected not only from the structure and regions of tooth but also difference in adhesive systems. ANAHTAR KELİMELER Servikal mine, Servikal dentin, Adeziv sistem, Bağlanma dayanıklılığı KEYWORDS Cervical enamel, Cervical dentin, Adhesive system, Bond strength GİRİŞ Adeziv sistemlerin başarısında, mine ve dentin dokusunun yapısal ve bölgesel farklılıkları önemli bir rol oynar. Fırça abrazyonu, erozyon, bruksizm, travmatik okluzyon, çürük gibi birtakım etkenler özellikle servikal bölgeyi etkilemektedir. Servikal bölgede mine prizmalarının dizilimi anahtar deliği görüntüsünden farklı olarak irregülerdir. Mine dokusunun kısmen ince olduğu bu bölgede dentin kırılgandır, peritubuler dentin miktarı fazla olup tubul yoğunluğu azalmıştır 1-4. Eksentrik kuvvetlerle lateral deformasyon (flexure) sonucu oluşan stres adeziv sistemlerin dişin servikal bölgesine olan bağlanma dayanıklılığını etkileyebilir 5-7. Günümüzde adeziv sistemler uygulama aşamalarına göre sınıflandırılmıştır. Son yıllarda klinik uygulamayı kolaylaştırmak için etch-and - rinse adeziv sistemler üç yerine iki aşamalı olarak uygulanmaktadır. Bu sistemlerde asit uygulama aşaması ayrı olup, primer ve adeziv tek bir şişede toplanmıştır. Tek ve iki aşamalı olarak uygulanan self-etch adeziv sistemlerde ise asit ve primer etkisi mine ve dentin dokusunda aynı anda oluşur, ayrı bir asit uygulama aşaması yoktur 8-10. Son yıllarda etch-and-rinse adeziv sistemlerle, self etch adeziv sistemlerin diş dokularına bağlanma dayanıklıklarının karşılaştırıldığı pek çok çalışma yapılmıştır 11-19. Adeziv sistemlerin farklılığı kadar, bağlanma yüzeyindeki farklılıkların da adezivlerin bağlanma değerlerini etkilediği gösterilmiştir 20-22. Bu çalışmaların bazılarında etchand-rinse adeziv sistemlerin mineye bağlanma değerlerinin self-etch adezivlerden daha yüksek olduğu, dentin dokusuna olan bağlanma değerlerinin ise birbirine yakın olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte adeziv sistemlerin mine ve dentin

76 dokusuna olan bağlanma dayanıklılıkları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığını gösteren çalışmalar da rapor edilmiştir 11-19. Bu çalışmanın amacı iki farklı self-etch adeziv sistemle etch-and-rinse adeziv sistemin servikal mine ve dentine olan kesme bağlanma dayanıklılığının incelenmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışmada, yeni çekilmiş, çatlak ve çürük içermeyen 60 adet insan molar dişi kullanıldı. Timol solusyonunda (%0,2) bekletilen dişlerin üzerindeki yumuşak doku artıkları ve birikintiler akan su altında kretuvar yardımıyla temizlendi. Dişler servikal bölgeleri açıkta kalacak şekilde akrilik bloklara gömüldü. Servikal mine yüzeyleri 120-gritlik silikon karbid zımpara içeren su soğutmalı aşındırıcı ile düzleştirildi, daha sonra bu yüzeyler 30 sn süre ile sırasıyla 240-, 400- ve 600-gritlik zımparalar yardımıyla parlatıldı. Örnekler rastgele üç gruba ayrıldı. I.Grup:İki aşamalı self-etch adeziv sistem Clearfil SE Bond, II:Grup:Tek aşamalı self-etch adeziv sistem AQ Bond, III.Grup: İki aşamalı etch-and-rinse adeziv sistem Single Bond üretici firmaların önerileri doğrultusunda uygulandı (n=20). Kullanılan adeziv sistemlerin kimyasal içerikleri ve uygulama şekilleri TabloI de gösterilmiştir. Adeziv uygulanan mine yüzeylerine 3 mm çapında ve 3 mm yüksekliğinde hazırlanan plastik tüpler, dişin okluzal yüzeyine paralel olacak biçimde tutularak içerisine mikrohibrit kompozit rezin (TPH Spectrum, Dentsply, ABD) iki tabaka uygulandı. Her bir tabaka 40 sn ışıkla (Hilux 200, Benlioğlu, Ankara, Türkiye) polimerize edildi. 37 o C de 24 saat süre ile distile suda bekletilen dişlerin kompozit rezin-diş birleşim bölgelerine Universal Test Cihazında (Model 4444, Instron Corporation, Canton, MA, ABD), özel olarak hazırlanan bıçak şeklindeki çelik bir uçla 1mm/dak kafa hızında yük uygulandı. Kompozitin mineden koptuğu andaki değerler kaydedilerek, kompozitmine arasındaki bağlanmanın kesme tipi kuvvete karşı dayanıklılık değerleri saptandı. Servikal mine yüzeylerine olan bağlanma dayanıklılıkları ölçüldükten sonra, mine dokusu su soğutması altında mekanik bir aşındırıcı (Ecomet, Buehler, IL, TABLO I Çalışmada kullanılan adeziv sistemler, üretici firmaları, kimyasal içerikleri ve uygulama şekilleri. Adeziv Sistem Üretici Firma Kimyasal İçeriği Uygulama Şekli Clearfil SE Bond İki Aşamalı Kuraray Co. Ltd., Osaka, Japonya Primer: HEMA, MDP, hydrophilic dimethacrylate, water Adhesive: MDP, Bis- GMA, HEMA, hydrophilic dimethacrylate, microfiller Mine ve dentin yüzeylerine Clearfil SE Bond un primeri 20 saniye süreyle uygulandı. Clearfil SE Bond ince bir tabaka halinde sürüldü. Hafif hava spreyi ile kurutuldu.10 sn ışıkla polimerize edildi. AQ Bond Tek Aşamalı Sun Medical, CA, Japonya Adhesive: 4-META, UDMA, acetone, water AQ Sponge: Sodium p- toluensulfinate AQ Bond özel süngeriyle 20 saniye süreyle 3 tabaka halinde mine ve dentin yüzeylerine uygulandı. Hafif hava spreyi ile kurutuldu. 10 sn ışıkla polimerize edildi. Single Bond İki Aşamalı Etch-andrinse Adeziv Sistem 3M ESPE, St. Paul, MN, ABD Etchant: 35% phosphoric acid Adhesive: HEMA, dimethacrylate, Bis-GMA, ethanol, water Mine ve dentin yüzeylerine 15 sn asit uygulandı, yıkandı, hafif hava spreyi ile kurutuldu. Adeziv 2 tabaka halinde uygulandı, hafif hava spreyi ile kurutuldu. 10 sn ışıkla polimerize edildi.

77 ABD) yardımıyla uzaklaştırıldı ve servikal dentin yüzeyi açığa çıkarıldı. Elde edilen dentin yüzeyi 600-gritlik zımparayla düzleştirildi. Hazırlanan bu yüzeylere adeziv sistemler ve restoratif materyal daha önce anlatıldığı şekilde uygulandı ve bağlanma dayanıklılıkları ölçüldü. Elde edilen bağlanma dayanıklılık değerleri tek ve iki yönlü varyans analizi (ANOVA) ile istatistiksel olarak değerlendirildi (p<0.05). BULGULAR Bu çalışmadan elde edilen ortalama bağlanma dayanıklılık değerleri Tablo II de gösterilmiştir. İki aşamalı etch-and-rinse adeziv sistem (Single Bond) ile tek ve iki aşamalı self-etch adeziv sistemlerin (Clearfil SE Bond ve AQ Bond) servikal mineye olan bağlanma dayanıklılık değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunurken (p<0.05), servikal dentinde, adeziv sistemler arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Single Bond un servikal mineye olan bağlanma dayanıklılık değerinin servikal dentine oranla daha yüksek olduğu görülmüştür (p<0.05). Diğer adeziv sistemlerin ise mine ve dentine olan bağlanma dayanıklılık değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farka rastlanılmamıştır(p>0.05). TARTIŞMA Adeziv sistemlerin minede kuvvetli bir mikromekanik bağlanma gerçekleştirebilmesi için kullanılan asitin pöröz bir mine yüzeyi oluşturması gerekir. Etch-and rinse adeziv sistemlerde kullanılan fosforik asit minede derinliği 5 ile 50μm arasında değişen mikropörözitelere yol açar. Self-etch adeziv sistemlerde ise adezivin içeriğine katılan farklı asidik monomerler minede daha yüzeyel bir pürüzlendirme meydana getirir. Monomerlerin asiditesinin düşük olması minenin selektif olarak interprizmatik bölgelerinin ve prizma kor duvarlarının kısmi dekalsifikasyonuna neden olur 23. Self-etch adezivlerin mine dokusunda fosforik asit kadar derin ve etkili bir pürüzlendirme oluşturamadığını gösteren birçok çalışma bulunmaktadır. 24-26 Erickson ve ark. nın etch-and-rinse adeziv (Single Bond) ile self-etch adeziv sistemin (Adper Prompt-L-Pop) mineye olan kesme bağlanma dayanıklılığını incelediği çalışmasında, etch-and-rinse adezivin mineye daha iyi bağlandığı rapor edilmiştir 27. Bu çalışmada, etch-andrinse adeziv sistem olan Single Bond un servikal mineye olan bağlanma değerleri, self-etch adeziv olan Clearfil SE ve AQ Bond a oranla daha yüksek bulunmuştur. Elde edilen bu sonuç, asitle pürüzlendirmede kullanılan fosforik asitin mine TABLO II Servikal mine ve dentine bağlanma dayanıklılığı istatistikleri [ortalama ± (standart sapma)] Servikal Mine Servikal Dentin GrupI Clearfil SE Bond İki Aşamalı 17.44± (6.95) 17.20± (4.63) GrupII AQ Bond Tek Aşamalı 15.76± (10.96) 13.60± (5.72) GrupIII Single Bond İki Aşamalı Etch-and-rinse Adeziv Sistem 26.53±(5.78)* 16.31± (8.52) * İstatistiksel olarak farklı olan grubu belirtmektedir(p<0.05).

78 dokusuna olan bağlanma değerlerini arttırdığı yönündeki çalışmaları desteklemektedir. Etch-and-rinse adeziv sistemlerde uygulanan asit dentin dokusunda ise peritubuler dentini ortadan kaldırarak intertubuler dentinin dekalsifiye olmasını sağlar. Dentin tübül ağızları huni şeklinde genişlemiştir 28. Böylece pörözite artar, kollajen ağı ortaya çıkarak rezin infiltrasyonu kolaylaşır. Asit uygulamasını takiben yapılan yıkama işlemi sırasında, genişlemiş olan dentin tübüllerinde kalan su, yüzeyi olması gerekenden daha nemli hale getirmektedir. Bu durum etch-and-rinse adeziv sistemlerin dentine olan bağlanma değerlerinin düşük olmasında önemli bir etken olabilir. Self-etch adeziv sistemlerde ise smear tabakasında kısmi bir demineralizasyon gerçekleşmekte ve tübül ağızlarında hafif bir genişleme meydana gelmektedir. Tübüllerde kısmen çözünen smear tıkaçlarının kalması, dentin geçirgenliğini ve adezivin neme olan duyarlılığını azaltmaktadır. Ayrıca bu sistemlerde pürüzlendirme sonrası yıkama işleminin olmaması, nemli bağlanma yönteminde karşılaşılan pek çok komplikasyonun da önlenmesinde büyük rol oynar 29. Bu çalışmada etchand-rinse adeziv (Single Bond) ile self-etch adezivler (AQ Bond ve Clearfil SE Bond) arasında dentin dokusuna bağlanma değerleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Self-etch adezivlerin, uygulama aşamalarının teknik hassasiyet gerektirmemesi nedeniyle, dentine bağlanma değerlerinin oldukça iyi olduğu rapor edilmiştir 30. De Munck ve ark. nın self-etch adezivler ile etch-and-rinse adezivlerinin mine ve dentin dokularına olan bağlanmalarını araştırdıkları çalışmalarında, etch-and-rinse (OptiBond FL) ile iki aşamalı self-etch adezivlerden Optibond Solo Plus Self Etch in mineye en iyi bağlandığını, dentine olan bağlanmada ise adezivler arasında herhangi bir farka rastlanılmadığı bildirilmiştir 11. Yapılan pek çok araştırmada da iki aşamalı self-etch adezivlerin dentine olan bağlanma dayanıklıklarının etch-and-rinse adezivlere benzer olduğu rapor edilmiştir 31-33. De Munck ve ark. yaptıkları bir çalışmada iki aşamalı self-etch sistemlerin diş dokularına bağlanmasının tek aşamalı self-etch sistemlere oranla daha iyi olduğunu göstermişlerdir 34. Tek aşamalı self-etch adeziv sistemlerin iki aşamalı self-etch adezivlere oranla daha hidrofilik oldukları bilinmektedir 35-38. Bu adeziv sistemlerden suyun yeteri kadar hızlı uzaklaştırılamaması, suyun dentin dokusu tarafından geri alınmasına ve adeziv rezinin mekanik dayanıklılığının azalmasına neden olur 39. Tek aşamalı self-etch adezivlerle yapılan çalışmalarda, bağlanma dayanıklılık değerlerinin düşük olduğunu bildiren birçok çalışma bulunmaktadır. 34,40-41 Adezivlerin bağlanma değerlerinin dişin farklı bölgelerinde değişiklik gösterdiğini bildiren birçok çalışma bulunmaktadır 22,42-44. İki ve tek aşamalı self-etch adeziv sistemlerle, iki aşamalı etch-and-rinse adeziv sistemin okluzal mine, yüzeyel ve derin dentine olan bağlanma dayanıklılıklarının incelendiği bir çalışmada, tek aşamalı self-etch adezivin (AQ Bond) yüzeyel dentine, iki aşamalı self-etch adezivlerden Clearfil SE Bond un ise derin dentine daha iyi bağlandığı bildirilmiştir 45 Bu çalışmada ise self-etch adeziv, Clearfil SE Bond un iki aşamalı olmasına rağmen servikal dentine olan bağlanma dayanıklılık değerinin, tek aşamalı self-etch adeziv, AQ Bond dan farklı olmadığı görülmüştür. Diğer çalışmalardan farklı olarak elde ettiğimiz bu bulgu, dişin servikal bölgesinin yapısal özelliklerinden kaynaklanıyor olabilir. Sonuç olarak bu çalışmada iki aşamalı etchand-rinse adeziv sistemin mine dokusuna olan bağlanma dayanıklılık değeri, tek ve iki aşamalı self-etch adeziv sistemlerden daha başarılı bulunurken, servikal dentin dokusuna olan bağlanma dayanıklılıklarında adezivler arasında herhangi bir farka rastlanılmamıştır. İki aşamalı etch-and-rinse adeziv Single Bond un mine dokusuna dentine oranla daha iyi bağlandığı, self-etch adezivlerin (AQ Bond, Clearfil SE Bond) ise mine ve dentine olan bağlanma dayanıklılık değerleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. İn vitro ortamda gerçekleştirilen bu çalışmanın sonuçları klinik çalışmalarla da desteklenmelidir.

79 KAYNAKLAR 1. Silverstone LM, Saxton CA, Dogon IL, Fejerskov O. Variation in the pattern of acid etching of human dental enamel examined by scanning electron microscopy. Caries Res. 1975;9(5):373-387. 2. Arakawa Y, Takahashi Y, Sebata M. The effect of acid etching on the cervical region of the buccal surface of the human premolar, with special reference to direct bonding techniques. Am J Orthod. 1979;76(2):201-208. 3. Denys FR, Retief DH. Variations in enamel etching patterns produced by different concentrations phosphoric acid. J Dent Assoc S Afr. 1982;37(3):185-189. 4. Gaspersic D.Micromorphometric analysis of cervical enamel structure of human upper third molars. Arch Oral Biol. 1995;40(5):453-457. 5. Heymann HO, Sturdevant JR, Bayne S, Wilder AD, Sluder TB, Brunson WD. Examining tooth flexure effects on cervical restoration: A two-year clinical study J Am Dent Assoc 1991;122(5): 41-47. 6. Kemp-Scholte CM, Davidson CL. Complete marginal seal of Class V resin composite restorations effected by increased flexibility J Dent Res 1990;69(6):1240-1243. 7. Van Meerbeek B, Braem M, Lambrechts P, Vanherle G. Evaluation of two dentin adhesives in cervical lesions J Prosthetic Dent. 1993; 70(4):308-314. 8. Perdigao J, Swift EJ Jr. Fundamental concepts of enamel and dentin adhesion. Sturdevant s,the art and science of operative dentistry (Ed. T.M. Robenson, H.O. Heymann, E.J. Swift), IV. Baskı, Mosby Inc.,Missouri, 2002;235-268. 9. Van Meerbeek B, Van Landuyt K, De Munck J, Inoue S, Yoshida Y, Perdigao J, Lambrechts P, Peumans M. Bonding to enamel and dentin. Fundamentals of Operative Dentistry (Ed. J.B. Summitt, J.W. Robbins, T.J. Hilton, R.S. Schwartz, J Dos Santos,Jr), III. Baskı, Quintessence Publishing Co. Inc., Illinois, 2006; 183-260. 10. Swift EJ Jr, Perdigao J, Heymann HO. Enamel bond strengths of one-bottle adhesives. Pediatric Dent. 1998;20(4):259 262. 11. De Munck J, Vargas M, Iracki J, Van Landuyt K, Lambrechts P, Van Meerbeek B. One-day bonding effectiveness of new self-etch adhesives to bur-cut enamel and dentin. Oper Dent 2005;30(1):39-49. 12. Goracci C, Sadek FT, Monticelli F, Cardoso PE, Ferrari M. Microtensile bond strength of self-etching adhesives to enamel and dentin J Adhes Dent. 2004;6(4):313-318. 13. Perdigao J, Gomes G, Duarte S Jr, Lopes MM. Enamel bond strengths of pairs of adhesives from the same manufacturer Oper Dent. 2005;30(4):492-499. 14. Hannig M, Reinhardt KJ, Bott B. Self-etching primer vs phosphoric acid: An alternative concept for composite-to enamel bonding. Oper Dent 1999;24(3):172 180. 15. Kanemura N, Sano H, Tagami J. Tensile bond strength to and SEM evaluation of ground and intact enamel surfaces. J Dent. 1999;27(7):523 530. 16. Shimada Y, Senawongse P, Harnirattisai C, Burrow MF, Nakaoki Y, Tagami J. Bond strength of two adhesive systems to primary and permanent enamel. Oper Dent. 2002;27(4): 403 409. 17. Miyazaki M, Sato M, Onose H. Durability of enamel bond strength of simplified bonding systems. Oper Dent. 2000;25(2):75 80. 18. Pilecki P, Stone DG, Sherriff M, Watson TF. Microtensile bond strengths to enamel of self-etching and one bottle adhesive systems. J Oral Rehabil. 2005;32(7):531 540. 19. Kelsey WP 3rd, Latta MA, Vargas MA, Carroll LR, Armstrong SR. Microtensile bond strength of total-etch and self-etch adhesives to the enamel walls of Class V cavities. Am J Dent. 2005;18(1): 37-40. 20. Heymann HO, Bayne SC. Current concepts in dentin bonding: focusing on dentinal adhesion factors.j Am Dent Assoc. 1993;124(5):26-36. 21. Nakabayashi N, Nakamura M, Yasuda N. Hybrid layer as a dentin-bonding mechanism. J Esthet Dent. 1991;3(4):133-138. 22. Sattabanasuk V, Shimada Y, Tagami J. The bond of resin to different dentin surface characteristics. Oper Dent. 2004;29(3):333-341. 23. Torii Y, Itou K, Hikasa R, Iwata S, Nishitani Y. Enamel tensile bond strength and morphology of resin-enamel interface created by acid etching system with or without moisture and self-etching priming system. J Oral Rehabil. 2002 ;29(6):528-533. 24. Perdigao J, Lopes L, Lambrechts SP, Leitao J, Meerbeek V, Vanherle G. Effects of a self-etching primer on enamel shear bond strengths and SEM morphology. Am J Dent. 1997;10(3):141 146. 25. Hannig M, Bock H, Bott B, Hoth-Hannig W. Intercrystallite nanoretention of self-etching adhesives at enamel imaged by transmission electron microscopy. Eur J Oral Sci. 2002 ;110(6):464-70. 26. Tay FR, Pashley DH, King NM, Carvalho RM, Tsai J, Lai SC, Marquezini L. Aggressiveness of self-etch adhesives on unground enamel. Oper Dent. 2004;29(3):309-16. 27. Erickson RL, De Gee AJ, Feilzer AJ. Fatigue testing of enamel bonds with self-etch and total-etch adhesive systems. Dent Mater 2006;22(11):981-987 28. Swift EJ Jr, Perdigao J, Heymann HO. Bonding to enamel and dentin: a brief history and state of the art, 1995. Quintessence Int. 1995;26(2):95-110. 29. Ferrari M, Mannocci F, Kugel G, García-Godoy F Standardized microscopic evaluation of the bonding mechanism of NRC/Prime & Bond NT. Am J Dent. 1999;12(2):77-83. 30. Pereira PR, Okuda M, Sano H, Yoshikawa T, Burrow MF, Tagami J. Effect of intrinsic wetness and regional difference on dentin bond strength. Dent Mater. 1999; 15(1):46-53.

80 31. Inoue S, Vargas MA, Abe Y, Yoshida Y, Lambrechts P, Vanherle G, Sano H, Van Meerbeek B. Inoue S, Vargas MA, Abe Y, Yoshida Y, Lambrechts P, Vanherle G, Sano H, Van Meerbeek B. Microtensile bond strength of eleven contemporary adhesives to dentin.j Adhes Dent. 2001;3(3):237-45. 32. Nakornchai S, Harnirattisai C, Surarit R, Thiradilok S. Microtensile bond strength of a total-etching versus selfetching adhesive to caries-affected and intact dentin in primary teeth.j Am Dent Assoc. 2005;136(4):477-83. 33. Van Meerbeek B, De Munck J, Mattar D, Van Landuyt K, Lambrechts P. Microtensile bond strengths of an etch&rinse and self-etch adhesive to enamel and dentin as a function of surface treatment. Oper Dent. 2003;28(5):647-60. 34. De Munck J, Van Meerbeek B, Satoshi I, Vargas M, Yoshida Y, Armstrong S, Lambrechts P, Vanherle G. Micro-tensile bond strength of one- and two-step selfetch adhesives to bur-cut enamel and dentin. Am J Dent. 2003;16(6):414 420. 35. Van Meerbeek B, De Munck J, Yoshida Y, Inoue S, Vargas M, Vijay P, Van Landuyt K, Lambrechts P, Vanherle G. Adhesion to enamel and dentin: current status and future challanges. Oper Dent. 2003;28(3):215 235. 36. Pashley DH, Tay FRAggressiveness of contemporary selfetching adhesives. Part II: etching effects on unground enamel. Dent Mater. 2001;17(5):430-444. 37. Tay FR, King NM, Chan KM, Pashley DH. How can nanoleakage occur in self-etching adhesive systems that demineralize and infiltrate simultaneously? J Adhes Dent. 2002;4(4):255-269. 38. Tay FR, Pashley DH. Have dentin adhesives become too hydrophilic? J Can Dent Assoc. 2003;69(11):726-731. 39. Bastioli C, Romano G, Migliaresi C. Water sorption and mechanical properties of composite resins. Biomaterials 1990;11(3):219 223. 40. Haller B. Recent developments in dentin bonding. Am J Dent. 2000;13(1):44-50. 41. Cardoso PE, Placido E, Francci CE, Perdigao J. Microleakage of Class V resin-based comoposite restorations using five simplified adhesive systems. Am J Dent, 1999;12(6):291-294. 42. Yoshiyama M, Matsuo T, Ebisu S, Pashley D. Regional bond strengths of self-etching/self-priming adhesive systems. J Dent. 1998;26(7):609-616. 43. Shimada Y, Iwamoto N, Kawashima M, Burrow MF, Tagami J.Shear bond strength of current adhesive systems to enamel, dentin and dentin-enamel junction region. Oper Dent. 2003;28(5):585-90. 44. Shimada Y, Kikushima D, Tagami J.Micro-shear bond strength of resin-bonding systems to cervical enamel. Am J Dent. 2002;15(6):373-7. 45. Yazici AR, Celik C, Ozgünaltay G, Dayangaç B.Bond strength of different adhesive systems to dental hard tissues. Oper Dent. 2007;32(2):166-72. Geliş Tarihi : 27.07.2007 Received Date: 27 July 2007 Kabul Tarihi : 09.11.2007 Accepted Date: 09 November 2007 İLETİŞİM ADRESİ Dr. Çiğdem ÇELİK Başkent Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı 06490 Bahçelievler/ANKARA Tel: +90 312 2151336/105 Fax: +90 312 2152962 E-mail: ccivelek@hotmail.com