www.fisek.org.tr ÇALIŞMA ORTAMI Çalışan Çocuklara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? ISBN 1302-3519 İstismar ve Şiddetin Kurbanları

ISBN 1302-3519 ÇALIŞMA ORTAMI İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 92 İstismar ve Şiddetin Kurbanarı Cinseiğin Ticarieşmesi : Kürese Sömürünün Yeni Boyutu İşyeri Hekimine Erişimde Adaetsiziker - I HAZOP (Tehike ve İşetiebime Çaışması) Kongo, Lumumba ve Cotan : Bir Başka Küreseeşme Hikayesi Daha www.fisek.org.tr İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Eşyaar, Rekâmar, İnsanar Reçetei Yaşam Vinçeri Kuanmada Dikkat Ediecek Önemi Kuraar Berkes in Asya Mektuparı Üzerine İroninin İronisi Sevinç ve Hüzün Bir Arada Özgür Kızar Pardus Kuanır İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım Dönmekte Oan Bir Miin Kontro Edimesi Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? 15 ı Y.

İ Çİ NDEK İ LER ÇALIŞMA ORTAMI DERGİSİ BİLİMSEL DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Şeyda AKSEL End. Müh. Müfit AKYOS Prof. Dr. Okan ATAY Prof. Dr. Yasemin GÜNAY BALCI Jeom. Erdoğan BOZBAY Prof. Dr. Ayşen BULUT Ecz. Dr. Ayçe ÇELİKER Prof. Dr. Murat DEMİRCİOĞLU Prof. Dr. Necati DEDEOĞLU Dr. Seyhan ERDOĞDU Mak. Y. Müh. Aykut GÖKER Prof. Dr. Bahar GÖKLER Dr. Uğur GÖNÜL Prof. Dr. Güer Okman FİŞEK Prof. Dr. A. Gürhan FİŞEK Prof. Dr. Hamit FİŞEK Prof. Dr. Kurthan FİŞEK Oya FİŞEK Prof. Dr. Apasan IŞIKLI Prof. Dr. Ai Esat KARAKAYA Prof. Dr. Muammer KAYAHAN Prof. Dr. Zeki KILIÇARSLAN İsmai Hakkı KURT Prof. Dr. Ahmet MAKAL Prof. Dr. Oğuz OYAN Prof. Dr. Ferhunde ÖZBAY Prof. Dr. Nevzat ÖZGÜVEN Prof. Dr. Şerife Türcan ÖZŞUCA Prof. Dr. Mümtaz PEKER Prof. Dr. Sarper SÜZEK Kim. Müh. Mustafa TAŞYÜREK Dr. Engin TONGUÇ Prof. Dr. İsmai TOPUZOĞLU Mim. Y. Müh. Cihat UYSAL Prof. Dr. İsmai ÜSTEL Dr. Ecz. Leya ÜSTEL ÇOCUK HABER İstismar ve Şiddetin Kurbanarı... 2 Der.: Yasemin ALPAN SOSYAL POLİTİKA Cinseiğin Ticarieşmesi : Kürese Sömürünün Yeni Boyutu... 4 Umur AŞKIN İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ İşyeri Hekimine Erişimde Adaetsiziker - I...... 5 A. Gürhan FİŞEK İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ HAZOP (Tehike ve İşetiebime Çaışması)...... 6 Mustafa TAŞYÜREK SOSYAL POLİTİKA Kongo, Lumumba ve Cotan : Bir Başka Küreseeşme Hikayesi Daha... 12 Onur SUNAL TOPLUM Eşyaar, Rekâmar, İnsanar...... 14 Erdoğan BOZBAY YAŞAM Reçetei Yaşam...... 15 Cihat UYSAL İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ Vinçeri Kuanmada Dikkat Ediecek Önemi Kuraar...... 16 Mustafa TAŞYÜREK SOSYAL POLİTİKA İroninin İronisi... 18 Taner AKPINAR KİTAP TANITIMI Berkes in Asya Mektuparı Üzerine... 19 Can Umut ÇİNER VAKIF HABERLERİ Sevinç ve Hüzün Bir Arada...... 20 YAŞAM Özgür Kızar Pardus Kuanır...... 22 Mustafa TAŞYÜREK BULMACA İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım Dönmekte Oan Bir Miin Kontro Edimesi...... 23 Mustafa TAŞYÜREK GENÇ KIZ EVI Kadınar Eiye Topuma Sunuan Can Simidi Sahibi: Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Adına A. Gürhan FİŞEK (e-posta: agf@fisek.org.tr) Sorumu Yazı İşeri Müdürü: A. Gürhan FİŞEK (e-posta: agf@fisek.org.tr) Yönetim Yeri: Seanik Cad. Ai Taha Apt. 52/4 Kızıay 06650 ANKARA (e-posta: bigi@fisek.org.tr) Te: (312) 419 78 11 Faks: (312) 425 28 01-395 22 71 Web sayfası: www.fisek.org.tr Çaışma Ortamı Dergisi nde çıkan yazıar kaynak gösterierek yayınanabiir. Bu bir HAKEMLİ dergidir. Çocuk Dostu muz oanara dergi ve kitaparımız düzeni oarak gönderimektedir. Sizeri de Çocuk Dostu muz oarak görmek isteriz. Çaışma Ortamı Dergisi iki ayda bir yayınanır. (Yere Sürei Yayın) ISSN 1302-3519 Sayı: 92, Ücretsizdir Tasarım ve Baskı : Yüce Ofset Matbaacıık Turizm San. Ltd. Şti. Kazım Karabekir Cad. Kütür Çarşısı 7/12 06060 İskiter/ANKARA Te: (312) 342 31 11-12 e-posta: yuceofsetank@superonine.com Basım Tarihi : 8 Haziran 2007

İstismar ve Şiddetin Kurbanarı Topumdan topuma farkıık göstermeke birikte, dünyanın pek çok yerinde bir kız çocuğu yaşama adım attığı ik dakikaardan başayarak erkek çocukarıya eşit hak ve özgürükere sahip oamıyor. Çevresindeki büyükerden özgür ve kendine yeten bir birey oması için destekeyici ve yürekendirici davranışar göremediği gibi, çoğu kez kişiiğini örseeyici deneyimer yaşıyor. Gerçekte istismar ve şiddet cinsiyet ayırt etmiyor. Ancak ne yazık ki kız çocukarına ve kadınara verien değer ve bakış açısı nedeniye, onar küçük yaşarından yaşamarının sonuna değin, erkek çocukarına göre istismar ve şiddete uğrama konusunda daha da şanssız bir konumdaar. Çoğu kez, erkek çocukarıya eşit hak ve özgürükere sahip oamama durumu,kız çocuğunun okutumaması, kendisine söz hakkı tanınmadan, istemediği biriye çocuk yaşta evenmeye zoranmasından başayarak, çevresindeki erkek kardeş, baba ve koca gibi erkek figüreri tarafından devamı ikinci sınıf insan oarak görüüp ezimesi hatta şiddet görerek canını zor kurtarması aşamasına kadar uzanıyor. En kötüsü de kadınarın bu tutumara aışıp hayatın doğa akışı oarak değerendirip kabuenmeeri. Kız çocukarının kendi değererinin farkına varabimeerini, yaşam döngüsünün her noktasında kendierini erkekere eşit koşu ve sorumuukta değerendirebimeerini, erkekerin de kadına yöneik oumsuz bakış açısı ve tutumarını değiştirmeerini sağayacak biricik çözüm ise kuşkusuz eğitim. Her yı 8 Mart ta kutanan Dünya Kadınar Günü nün bu yıki konusu, genç kız ve kadınara yöneik şiddet uyguayanar için kişise dokunumazığın kadırımasıdır. Bireşmiş Mieter tarafından kadınara yöneik şiddet üzerine Ekim 2006 da hazıranan çaışmada varıan sonuçar şöyedir: Kadına yöneik şiddet yaygındır; ancak en az cezaandırıan suçtur. 113-200 miyon kadının demografik oarak kayıp kabu edidiği sanımaktadır.onar ya çocuk ödüren kişierin kurbanarıdır ya da erkek kardeşeri ve babaarı kadar sağıksa yardım ve yiyecek aamamışardır. Her yı 700 bin-4 miyar kadın fahişeiğe zoranmakta ve bu amaça satımaktadır. Dünyada, cinse köeikten her yı 12 miyar doar geir ede edimektedir. 15-44 yaşarı arasındaki kadınarın erkek şiddeti nedeniye yaraanma ya da öme riski; kanser, savaş,trafik kazası nedeniye yaraanma ya da öme riskinden çok daha fazadır. Her üç kadından biri dövümekte, yaşamının bir döneminde cinseiğe zoranmaktadır.aie içi şiddet, din, eğitim, kütür ve sosyo-ekonomik düzey ne oursa osun dünyadaki en yaygın sömürü şekidir. Her yı 2 miyondan faza kadın, cinse iişkiden tad amamaarı gerektiği youndaki geenekse inanış nedeniye, genita organarı kesierek sünnet edimektedirer. Dünyadaki çatışmaarın çoğunda, terörün bir aracı oarak topu tecavüzer gerçekeştirimektedir. 1994 soykırımında Ruanda da 250-500 bin kadının tecavüze uğradığı tahmin edimektedir. Aynı kadınara, kendi topumarı tarafından da, düşman tohumu taşıdıkarı gerekçesiye şiddet uyguanmaktadır. Çaışmaar, HIV ve kadına yöneik şiddet arasında iişki oduğunu göstermiştir. HIV virüsü taşıyan kadınarın şiddet görme oasııkarı fazadır ve şiddetin kurbanarı daha faza HIV virüsü kapma riski taşımaktadırar.(1) Dünyamızda istismarın ve şiddetin kurbanarı, kadınara sınırı değidir. Tüm topum, özeike de güçsüzer bu tehikeere her an yüzyüzedirer. * Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Vakfı Gönüüsü Çocuk Haber Dereyen: Yasemin ALPAN* Londra da Eğitim Enstitüsü tarafından 28 Mart 2007 de kuşakar ve çocuk hakarı üzerine bir konferans düzenenmiştir. Konferansta, çocukarın aieerindeki, kendierinden yaşça büyük kişiere nası ietişim kurdukarı, kuşakar arasındaki çocukuk deneyimeri farkııkarı, çocukarın katıım hakarının tüm kuşakar tarafından kabu ediip edimediği konuarı işenmiştir (2). Avrupa Konseyi, çocukara karşı şiddet konuu Bireşmiş Mieter tarafından yapıan çaışma üzerine, eyeme geçerek, çocukara daha iyi bir yaşam sunabimek amacıya, Avrupaı hükümetere çağrıda buunmuştur. 2006 nın sonunda başatıan Bireşmiş Mieter çaışması, dünyada çocukara yöneik şiddetin resmini vermekte, şiddete son verimesi amacıya somut önerierde buunmaktadır (3). İran da en az 23 çocuk idam için öüm sırasını bekemektedir. Uusarası Af Örgütü, 1990 dan beri en az 21 çocuk suçunun idamını begeemiştir. İran ve Pakistan, çocuk suçuarın idam edimeye devam edidiği iki ükedir. İran yetkiieri, bir kaç yıdır 18 yaş atındaki suçuara verien öüm cezasının kadırıması konusuna eğimektedir. Çocukar ve gençer için öze mahkemeerin ouşturuması amacıya düzenenen yasa tasarısı 2006 yazında Paramentodan geçmiş, ancak yasanın isami ikeere uygunuğu henüz onayanmamıştır (4). Uganda da barış görüşmeeri oumu sonuçanmazsa, Uganda daki çocukarın geeceği, bugün oduğu gibi, yine ciddi tehdit atında oacaktır. Ne yazık ki, çocukar Uganda da yaşanan savaşın teme kurbanarıdır. 1500 çocuk haa ordudadır.savaş boyunca 20-25 bin çocuğun zora kaçırıarak seks köesi ve çocuk asker oarak kuanımıştır. Görüşmeer başarısız oursa, özeike ükenin kuzeyindeki çocukar fizikse, cinse, duygusa şiddet korkusuya yaşamaya devam edecekerdir (5). Irak ta yaşanan çatışma ve şiddet, aieeri ayırmakta, üke ekonomisini yere bir etmektedir. Bu iki faktörde sokak çocukarı sayısını arttırmaktadır. Sokaktaki çocukar ise, onarı koayca uyuşturucu, şiddet ve fahişeiğe sürükeyen çeteerin eine düşmektedir. 2003 te yaşanan Amerikan işgainden sonra, çeteer tarafından uyuşturucu ve fahişeiğe itien çocuk sayısında artış görümüştür. Birkaç hükümet dışı kuruuş, sokak çocukarını destekemek için çaışmaktadır. Bazı çocukar evat edinimekte, çoğunuğu ise desteksiz bırakımaktadır (6). Irak ta bombaar ve kurşunar atında her an yaraanma ve öme riski taşıyan çocukar, önemi düzeyde besenme yetersiziği sorunu ie karşı karşıyadır. Yoksuuk ve güvensiz koşuarda yaşamanın çocukarın yeteri besenememesinin teme nedeni oduğu düşünümektedir. Sivi topum kuruuşarı tarafından gösterien çabaara karşın, çocukar, yeteri besenemedikeri için odukça sık hastaanmaktadırar. Unicef e göre Irak ta beş yaş atı 10 çocuktan birinin yaşına göre boyu kısa ve kiosu yetersizdir (7). Unicef, Afrika Sıtma Günü oarak adandırıan 25 Nisan 2007 de, Afrika da çocukarın öümüne neden oan en ağırıkı nedenerden biri oan sıtma ie başa çıkıması adına çağrıda buunmuştur. Her yı sıtmadan kaynakanan bir miyon öümden % 80 i Afrika nın Güney Sahra böümündedir. Beş yaş atındaki çocuk öümerinin % 18 inin nedeni sıtmadır. Unicef in açıkamaarına göre; her yarım saat içinde, bir Afrikaı çocuk önenebiir bir rahatsızık oan sıtmadan ömektedir(8) ÇALIŞMA ORTAMI

Çocuk Haber Unicef, Uusararası Çaışma Örgütü (ILO) ve Uusararası Göç Örgütü (Internationa Organization for Migration) tarafından turizm ve çocukarın ticari cinse istismarı üzerine 15 Mart ta İspanya da bir günük bir konferans düzenenmiştir. Ne yazık ki çocukarın ticari cinse istismarı her ükede devam etmektedir. Her yı 2 miyon kız ve erkek çocuk, uusararası fahişeiğe katımaarı için zoranmaktadır. Şu anda dünyada cinseik ticaretinin değişik şekieriye yüz yüze geen 10 miyon çocuk vardır. Cinseik amaçı turizmde çocukarın yer aması ise, çocuk işçiiğinin en kötü şekierinden birini ouşturmaktadır. Uusararası kuruuşar, uusararası turizmin % 20 sinin cinse amaçı oduğunu beirtmektedir. Bu konferans, cinse amaçı turizmde çocukarın yer aması, çocukarın ve gençerin ticari cinse istismarının ortadan kadırıması konuarında farkındaığın arttırıması ve bu yoda gerçekeşen çabaar arasında eşgüdüm sağanması amacı ie gerçekeştirimiştir (9). Çocukarı Koruma Kuruuşu(Save The Chidren Sweden) tarafından 19-23 Mart ta Bangkok ta çocukara yöneik şiddeti engeemek amacıya bir seminer düzenenmiştir. Güney Asya ve Pasifik ten 30 kişinin üzerinde katıım omuştur. Seminer, çocukara yöneik fizikse cezayı sonandıracak yasa yeniiker, daha etkii bir uusa çocuk koruma sistemi ouşturmak ve strateji panama gibi konuara ağırık vermiştir (10). Afganistan Yüksek Mahkemesi, çocuk yaşta yapıan eviikere son veren ve kadınarın eviikten sonraki yasa durumunu güçendiren yeni eviik sözeşmesini onayamıştır. Unicef tarafından açıkanan rakamara göre, Afganistan daki eviikerin %57 si 16 yaşından küçük kız çocukarı tarafından yapımaktadır. Afganistan da yeni eviik sözeşmesine göre yasa eviik yaşı kızar için 16, erkeker için 18 dir (11). Bireşmiş Mieter, Tayand da oku çocukarına yapıan sadırıarı sonandırmaya çaışmaktadır. Güney Tayand daki çatışmada son üç yıdır, 60 öğretmene birikte, iki bin kişi can vermiştir. Son haftaarda 3 öğrenci okua düzenenen bir sadırıda ödürümüş, 7 si yaraanmıştır; 100 okudan fazası yanmıştır. Unicef, çocukarın okua güveni gidebimesi için şiddeti öneyecek çabaar içindedir. Tüm okuar barış aanı oarak değerendirimeidir.(12) 25 Mart 2007, köe ticaretinin ortadan kadırımasının 200. yıı oarak kutanmıştır. Ancak, köeik ve cinse ticaret dünyada varığını haen sürdürmektedir. Tahmini 1.2 miyon çocuk, her yı ev hizmetisi, fabrika işçisi, deve jokeyi ve cinse köe oarak kuanımaktadır. Dünyada, insan ticaretinden her yı 9.5 miyar doar ede edidiği sanımaktadır. Unicef; yoksuuk, eğitim eksikiği, ayrımcıık ve şiddet gibi köeiğin temeinde yatan sebepere başa çıkarak modern köeiği ortadan kadırma sorumuuğundadır (13). Çocukarın kaçırıması ve istismarı Güney Afrika ükeerinde ana sorundur. Çocuk ticaretinin ana amacı, çocukarı fahişeiğe sürükemektir. Çocukarın kaçırımasının diğer sonuçarı da, çocuk yaşta yapıan zoraki eviiker, çocuk işçiiği, özeike uyuşturucu aanı omak üzere yasa dışı işerde çocukarın kuanımasıdır (14). Sri Lanka da siahı grupar, çocukarı kaçırarak orduya amaya devam etmektedir. Bu konuda Sri Lanka hükümeti etkii bir adım atmamıştır; kaçırımaar sürmektedir. Unicef e göre, üç ayda 45 çocuk kaçırma oayı oduğu bidirimiştir.gerçek sayının daha faza oduğu, çoğu ebeveynin kaçırıma oayını gizediği biinmektedir (15). Kamboçya hükümeti, çocuk ticaretini resmi oarak yasakamıştır.her yı güney ve batı Asya da binerce kişi kaçırımaktadır.kamboçya da çocuk ticaretiye savaşmak adına, sivi kuruuşar ve devet bir araya gemiştir.(16) Unicef tarafından Meksika da yapıan şiddet konuu çaışmaya göre, Meksika da binerce çocuk ve genç insan kaıcı oumsuz etkieri oan ve her yı yüzerce insanın yaşamını sonanmasına neden oan yoğun bir şiddet ortamında büyümektedir. Yaşanan fizikse,cinse ve psikoojik şiddetin çoğu gizenmektedir.çaışmaya göre, Latin Amerika ve Karayip adaarı dünyada şiddetin en yoğun yaşandığı bögeerdir.bögedeki ekonomik ve sosya eşitsizikerin, yaşanan yoğun şiddetin en teme nedenerinden oduğu beirtimektedir.(17) Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakütesi Adi Tıp AD. ve Adi Tıp Uzmanar Derneği (ATUD) 24-27 Mayıs 2007 tariheri arasında, adi tıp uzmanı, çocuk psikiyatri, çocuk hastaıkarı uzmanı, sosya pediyatrist, patoog, savcı, avukat, pois, sosyoog, psikoog, gazeteci gibi birçok mesek grubuna yöneik uusararası katıımı Çocuk İstismarı ve İhmaine Günce Yakaşımar konuu 4 günük 7. Adi Biimer Sempozyumunu Gaziantep te düzenemiştir.bu sempozyum ie çocuk istismarı ve ihmaine farkı disipinerden geen bir ekipe ve biimse bir yakaşıma çözümer buabimek amaçanmaktadır.(18) Di, din, ırk, cinsiyet ayırımı gözetmeksizin tüm çocukarın eşit hak ve özgürükere kavuştuğu, fizikse oduğu kadar sevime,kabu edime, onayanma, destekenme gibi duygusa gereksinimerinin karşıandığı bir dünya için verien uğraşarın bir çığ gibi büyümesi, insanoğunun kaderini değiştirebiecek kadar büyük bir etki yapabiir. Keşke şu an dünyanın dört bir tarafından çocukarın şiddete uğradığı, eziip horandığı, istismara uğradığı habereri deği; mutu ve sağıkı çocukarın yaşadığı güzeikerin, yaratıcııkarını kuanarak ortaya koydukarı yeni düşünce ve uyguamaarın yer adığı habereri okuyor osaydık. O zaman dünyamızın geeceği ie igii de daha umutu oabiirdik. Ne ekersek onu biçeceğimizden, çocukarın iyiiği ve mutuuğu için ayrıan zaman, harcanan emek ve oumsuz koşuarda yaşayan çocukara göstereceğimiz duyarıık,bizere katanarak büyüyen huzur ve sevinçe, daha güze bir dünyanın kapıarını açan anahtar oacaktır. Kaynakar 1.INTERNATIONAL WOMEN S DAY:Ending Impunity for Vioence against Women and Girs(Event) 2.UNITED KINGDOM: Generations and Chidren s Rights(Event) 3.UN STUDY ON VIOLENCE: European Launch at the Counci of Europe(Event) 4.IRAN: Quashing of Chid Death Sentence Highights Need for Urgent Lega Reform(News) 5.UGANDA: Miions of Chidren at Risk If Peace Taks Coapse (News) 6.IRAQ: Chidren Lured İnto Drugs and Prostitution(News) 7.IRAQ:4.5 Miion Chidren Undernourished(News) 8.AFRICA MALARIA DAY:Disease is preventabe,says UNICEF(News) 9.SPAIN:Tourism and Commercia Sexua Expoitation of Chidren(Event) 10.THAILAND:Workshop to Promote Action After Vioence Study (Event) 11.CHILD MARRIAGES: New Contract to Curb Chid Marriages in Afghanistan(News) 12.THAILAND:UN Pea to End Deady Attacks on Schoo Chidren(News) 13.UNICEF: Chid Savery Sti Exists (News) 14.SOUTHERN AFRICA:Trafficking in Chidren A Major Probem (News) 15.SRI LANKA:Armed Groups Continue Abducting and Recruiting Chidren(News) 16.CAMBODIA:Trafficking Campdown Launched (News) 17.VIOLENCE STUDY:Recommendations Presented in Mexico(News) 18. ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİNE GÜNCEL YAKLAŞIMLAR Çocuk Hakarı Uusa İetişim Ağı. http://0-18.org/ ÇALIŞMA ORTAMI

Sosya Poitika Cinseiğin Ticarieşmesi: Kürese Sömürünün Yeni Boyutu 21. yüzyıa birikte insanoğu, küreseeşme oarak da adandırıan süreçe birikte sosya iişkierin; ekonomik, poitik, kütüre ve ideoojik (zaman- uzamsa) boyutunda tahmin edemeyeceği büyük değişimere karşı karşıya kadı. Sosya iişkier arasındaki bu hızı değişim, devetin gerek yere gerekse kürese oarak ekonomide aktör oarak oynadığı birinci roün etkiniğinin azattı. Piyasanın kürese güçer tarafından yeniden yapıandırıması; tüketimin ve yaşam tarzı düşüncesinin topuma bütüneşmenin you oarak kuanımasına yo açtı. Bu noktadan baktığımızda, üretim sürecinin sadece meta üretimi ie iişkii bir süreç omaktan daha çok, süreki oarak yeni tüketici ihtiyaçarı yaratmayı sağaması gerekmektedir. Üretim; şeyerin, biçimerin ve tüketim ihtiyacının küreseeştirimesi anamına gemektedir. Tüketim; yeni üretim süreci için ihtiyaç yaratarak, piyasanın küreseeşmesine ve tüketici davranışarının değişmesine aracıık etmektedir. Piyasa, teme işevini, çeşiti ürüneri ve tüketim maarını tüketicier için uygun hae getirecek stratejieri ortaya koyarak göstermektedir. Yaşadığımız tüketim topumunda; bireyciiğin önceiki oması ve bireyerin sınırsız tüketim peşinde koşarak haz ama ve adıkarı hazzı sürekieştirme istekeri; piyasanın, cinse hizmeteri de kapsayan serviserin satımını, yaygınaştırımasını, çeşitendirimesini ve sermayenin istekerine göre uygun hae getirmesini koayaştırmaktadır. Seks sektörü, - piyasanın çeşiti sosya sınıfarı ve farkı terciheri hedefeyen ürün çeşitiiğinin varığı ie birikte müşterierinin değişen dünyevi zevkerine uygun çözümeri ürettiği sürece; küreseeşen dünyamızda, kürese sermayenin krize girmemek ve girdiği krizi aşmak için geiştirdiği önemi bir yo oarak kamaya adaydır. Kadın fahişeiği, kadın kaçakçıığı, yoksuuk ve ükeerin ekonomik poitikaarı konu ie doğrudan iintii kavram ve oguardır. Maarın ve hizmeterin değişimini teme aan kürese dünya ekonomisi için haya bie ediemeyecek birçok şey, tüketimin potansiye nesneeri omaktadır. Kadın ve çocuk bedeneri ve bu bedenerin metaaşmasına bağı geiştirimiş oan yeni ürün türeveri, uzunca bir süredir kürese seks piyasasında yererini amaktadır. Fahişeik, cinse sömürü amaçı insan kaçakçıığı, pornografi, cinse içeriki teefon görüşmeeri, eskort kızar, eviik ofiseri, gene everden ve benzeri etkinikerden ouşan kürese seks piyasasının hacmi birçok ükenin gayri safi mii hâsıasının çok üzerindedir. Burada gözden kaçırımaması gereken önemi nokta, fahişeiğin gün geçtikçe seks işçiiği görünümü ie sosya hizmet e yöneik bir yapıya büründürümesidir. Bu da, kadınarın ve çocukarın; kürese güçer tarafından, sömürüener sınıfı içine daha çok dahi edimeerini ve pazaranabiir metaar haine gemeerini daha da koayaştırmaktadır. Fahişeiğin bir seks işi oarak agıanması, aynı zamanda, bu işçieri istihdam eden ve edecek oan girişimcierin varığının da hem yasaaşmasına hem de ahaki normarın dışında buunmamaarına yöneik poitikaarın teme hedefidir. Bu düşüncenin atında, uusararası seks ticaretinin hedefediği yoksu kadınarı yoksuuğa iten serbest piyasanın yo açtığı eşitsizikere ve yetersizikere çare oarak, cinse hizmeterin görümesi yatmaktadır. Fahişeik, yoksuar için seçenek oarak norma bir etkinik statüsüne büründürümekte; insan kaçakçıığı cinse iş için isteğe bağı göç ie konumandırımakta ve yeni ibera yakaşım çerçevesinde kadınar ve çocukar ekonomi için ma omaktadır. Gerek bu aandaki turizm sektörünün geişimi gerekse kurumsaaşmış uusararası ticari iş iişkieri ve gerekse bu aandaki emek ihracı ie artan sayıdaki fahişe ie birikte; seks sanayinin ükeer için * Arş. Gör. AÜ, SBF, Siyaset Biimi ve Kamu Yönetimi Böümü Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Umur AŞKIN* önemi bir döviz kazanç kaynağı oduğu beirtimektedir. Seks sanayinin genede yasadışı yoara gerçekeştiriiyor oması nedeniye ne kadarık bir geir yarattığının tespiti odukça zor görünmeke birikte, kadın ve çocukarın ticari ma oarak kuanımını diğer yasa omayan ticari faaiyetere göre daha az riski ve daha çok kar getirici özeiği buunmaktadır. Bu yüzden organize suç örgüteri tarafından daha çok kuanımaktadır. Bazı kaynakara göre tüm seks sanayinin yıık getirisi 57 miyar doar ($) oduğu söyenmektedir.bir başka kaynak ise bu rakamın uusar arası düzeyde yakaşık 72 miyar doar oduğunu söyemektedir. Kadın ve çocukarın, seks sanayinin satış ürüneri oarak kuanımasının yıık değerini yakaşık 7 triyon doar oduğu söyenmektedir.. ILO ya göre Güneydoğu Asya ükeerinin seks sanayinden sağadıkarı yıık kazançar, ükeerin GSMH sının yüzde 2 si ie yüzde 14 ü arasında değişmektedir. Bu oran Endenozya da yüzde 0.8 ie yüzde 2.4 arasında iken, Tayand da yüzde 10 ie yüzde 14 (22,5 miyar doar ie 27 miyar doar) arasında değişmektedir. 1998 yıında Bireşmiş Mieter in (BM) ve Uusararası Çaışma Örgütü nün (ILO) ortak çaışmasında, seks sanayinin yasaaşmasının ekonomik sorunara bir çözüm ve hatta bunun kakınma için bir yo oabieceği ifade edimektedir. Fahişeiğin ve doayı oarak da diğer seks sektöründe kuanıan şeyerin ve metaarın gerek de juro gerekse de fakto yasaaşması; erkek tüketicierin cinse eğence ve tüketim için kadınara ve çocukara oan taeperini artıracaktır. Erkek tüketicierin bu taebi, daha faza kadının ve çocuğun şiddet, hie, ya da yoksuukarının ve işsizikerinin sömürümesi aracıığıya- seks sanayinde kuanımını da beraberinde getirecektir. BM verierine göre her yı bir miyondan faza kadın ve çocuk modern çağın köeiği oarak da adandırıan cinse sömürü amaçı insan ticaretinin kurbanı omaktadır. Özeike çevre ükeerde küreseeşme sonucunda ortaya çıkan ve derineşen yapısa işsizik, ücret düşüşeri ve eşitsiziker kaçınımaz oarak makroekonomik poitikaar ve sosya kakınma ve topumsa cinsiyet eşitiği arasındaki bağın kopmasına yo açmıştır. Bireyerin topumun ve topumsa yaşamın dışına çıkmasına neden oan bu durum, kadın ve çocukar için daha kötü sosya ve ekonomik şartarı ortaya çıkarmıştır. Şartarın daha da ağıraşması ve çözüm yoarının sınırıığı kadın ve çocukarı sürüden ayrıan koyunarın durumuna düşürerek kürese sermayenin (kurdun) avı omaarına yo açmıştır. Her yı yakaşık 4 miyon kadın ve genç kızın ve 1 miyon çocuğun kürese seks sanayine girdiği ifade edimekte, genç kızarın seks köesi oarak satımasından yakaşık 6 miyar doar kazanç sağanmakta ve yakaşık 200 miyon insanın cinse ya da ekonomik köe oarak yaşamaya zorandığı beirtimektedir. Fiipini kadınarın uusararası seks ticaretinde 3000 ie 5000 doar arası satıdığı, kadın ticaretinde Asya ve Doğu Avrupa ükeerinin kadınarının yoksuuktan kurtuma ve kendi ükeerindeki sosya güvenik ağarının aşınması nedeniye daha çok kuanıdığı biinmektedir. İnsan ticaretinin ve buna bağı oarak geişen kürese seks ticaretinin boyutarının daha iyi anaşıması için örnekeri çoğatmak mümkündür. Fakat, buradaki önemi nokta; küreseeşmenin servet, istihdam ve nüfus üzerindeki karmaşık, oumsuz etkierinin yoksu ükeer üzerinde yaratmış oduğu yeni ekonomik sömürgeciik sonucunda, kadın ve çocukar aınıp satıan ve tüketien metaar haine gemiştir. Seks sanayinin büyümesinde ve geişmesinde fahişeiği ve pornografiyi de juro oarak yasaaştırmaya yöneik uyguanan serbesteşme ve erkekerin, kadınarı ve çocukarı suiistima ve sömürüsüne yöneik gösterien geniş çapı hoşgörünün de fakto yasaaştırıması yatmaktadır. ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği İşyeri Hekimine Erişimde Adaetsiziker - I * Prof. Dr. Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fak. Öğr. Üyesi Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni A.Gürhan FİŞEK* 1930 yıında ik kez işyererinde hekim buunduruması zorunuuğu getiridiğinde, bu aandaki adaetsiziğe karşı çok ieri bir adımdı. Gene Sağığı Koruma Yasamız (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu), padişah fermanarı ie Cumhuriyet in yakaşımı arasındaki teme farkı gözer önüne seriyordu. Padişah fermanarında sağık, madenerde üretimin sürmesi, bahriye nezaretine savaşabimesi için düzeni kömür veriebimesi için bir araçtı. Onun için 1869 yıında madenerde doktor buunduruması zorunuuğunu getirmişerdi. Cumhuriyetin kurucu kuşağı ise, doktor buunduruması zorunuuğunun gerekçesini açıkça bidirmişti : İşçinin sağığını korumak, omazsa tedavi etme. O tarihte Türkiye nin oanakarı, hekim sayısı ve sanayinin durumu ortadaydı. Savaştan çıkmış bir topum ve ekonomi, Osmanı dan kama bir eğitim sistemi ve ükeyi kavramaktan uzak insangücü potansiyei. Bugün öye mi? 1930 arda 50 ve daha çok işçi çaıştıranar için getirien işyeri hekimi buundurma yükümüüğü (50-100-500 ve daha faza işçi çaıştaranar için yükümüük basamak basamak artıyor, hastaneye doğru gidiyordu); bugün haa yerinde sayıyor (hastane kurma yükümüüğü de yok). 24 Nisan da Gene Sağığı Koruma Yasası nın 77.yıını kutadık. Ama haa 49 işçi çaıştıran işyererinin, doktor buundurma yükümüüğü yok. Üsteik de SSK istatistikeri 2005 yıında tüm işyererimizden % 98 inin bu özeikte oduğunu söyerken... Demekki işyererinin % 98 inde çaışahn işçier, işyeri sağık hizmeterine erişemiyor. Bu büyük bir adaetsizik... Hiç mi Türkiye nin koşuarı değişmedi. Her yı mezun oan binerce hekim, arasında hekim işsiziği konuşuuyor. İşyeri hemşireiği kavramı, ükemizde yereşmeye başadı. Türkiye, 4857 sayıı İş Yasası ie 50 ve daha çok işçi çaıştıran işyererinde yanızca doktor deği, hemşire ve iş güveniği uzmanı buundurmayı da yükümüük haine getirdi. 161 sayıı ILO Sözeşmesini kabu ederek, işyererinde tek tek görevi buundurmak yerine ortak sağık merkezi kurumasını öngördü. Bunu, işyeri hekimerinin görev ve yetkierini tanımayan yönetmeikerimiz de 1980 yıından beri önermekteydi. Ama işyeri sağık hizmeterine erişimde, haa 77 yı öncesinde getirien bir öçüt ie sınırıyız: 50 den az işçi çaıştıran işyererinin yükümüükeri arasında hekim de, hemşire de yok; iş güveniği uzmanı da yok. Bu direnç, ne yaşama bağdaşıyor; ne de çağdaşıka. Zaten şimdiden, gönüü oarak işyereri, ortak sağık birimeri çevresinde, işyeri hekimi işyeri hemşireeri buundurmaya başadıar. Hatta iş güveniği danışmanarı var. Fişek Enstitüsü nün 25 yı önce başattığı ortak işyeri hekimikeri, bugün hem kapsadığı işyeri sayısı, hem de hizmet oanakarı yönünden çok geişti. Küçük işyererine ortakaşa işyeri hekimiği, işyeri hemşireiği ve iş güveniği danışmanığı hizmeteri sunuuyor. Yeni örneker de ortaya çıkmaya başadı. TİSK Çaışan Çocukar Bürosu nun önce Pendik te, şimdi de Karta sanayi siteerinde başattığı ortak işyeri hekimiği deneyimi çok önemi. Fişek Enstitüsü nün işbiriğiye yürütüen bu deneyim, hem kurguadığımız modein yineenebiiriğini gösteriyor; hem de gereksinmenin büyüküğünü. İzmir, Afyon, Kayseri, İstanbu, Ankara dan yeni yeni haberer geiyor; işyereri için ortak işyeri sağık merkezeri kuruuyor. Ortak işyeri hekimikeri youya bu sistemi yakaşıma erişim, bir başka açıdan da bir zorunuuk. Ağır ve tehikei işerin yapıdığı her işyeri, büyüküğüne bakımaksızın, işçieri için, yönetmeikerde örneği verien raporardan amak zorunda. Bu raporarın özeiği, yapıacak işe everişi oup omadığını beiremek. Görme raporu, gece çaışabiir ve yüksekte çaışabiir kayıtarı yasa zorunuukar. Canını dişine takıp, bir saniye başını kadırmadan çaışan küçük işyereri, bu raporarı nası aacakar? Tek tek işçierini hastaneye götürüp muayene mi ettireceker? Hastanede muayene eden doktor, yapıan işin özeikerini biir mi? Hastanede muayene eden doktor, işyerinin çaışma koşuarını biir mi? Ağır ve tehikei işerde muayeneyi öngören yönetmeik, önce işyeri hekiminin bu muayeneeri yapmasını öngörüyor. O yoksa hastane ya da sağık ocağı hekimerinin rapor verebieceğini beirtiyor. Ama yukarıdaki son iki soru hakı bir kaygıyı içeriyor. Çünkü doktorar ne o işyerini ne de işi tanır doayısıya verecekeri raporar da işe öze bir değerendirme içeremez. 1990 tarihi genegesinde Türk Tabiperi Biriği Merkez Konseyi de bu kaygıyı payaşmış; her sağık ocağı hekimine, ağır tehikei işerde çaışanara rapor vermeden önce mutaka işyererini gidip görme zorunda oduğunu bidirmişti (Türk Tabiperi Biriği Merkez Konseyi : Genegeer, Yazışmaar, Basın Açıkamaarı 1988-1990, Ankara). Sağık ocağı hekimeri de hastane hekimeri de, hem bu doğru yakaşımın etkisiye, hem de işerinin çokuğundan bu muayeneer zaman ayırmıyorar. Öze hekimerin, ağır tehikei işerde çaışanarın muayeneerini yapmaka görevi sayımamaarı nedeniye, küçük işyereri için tek çözüm, ortak işyeri hekimiği uyguamasının yaygınaştırıması. Herşeye iyi yönünden bakmak gerek. Bugün eiden az işçi çaıştıran işyererinden hekim-hemşire buunduranar, GÖNÜLLÜ işyereri. Bu da hem kaiteye, hem yasaara ve hem de işçisine önem verdikerini; ya da önem veren büyük şirketere yakın bir bağ içinde çaıştıkarını gösteriyor. Hizmet çeşitiiğinin artmasında, işyererinin sağıkı güveni hae getirimesinde, kaitei ve kuraı çaışma çabası önemi bir etmen. Ama kanımızca bundan daha önemi oan motive edici öge, Çaışma Sosya Güvenik Bakanığı iş müfettişerinin, sınırı sayı ve oanakarına karşın, özverii çaışmaarı ie geişmeeri tüm işyererine taşıma çabaarı. Bu çabaarın değerini bimek ve anmak gerek. Ama kura arın geişmesi, 50 den az işçi çaıştıran işyererinin de ortak işyeri hekimi, işyeri hemşiresi ve iş güveniği uzmanı buundurma yükümüüğünün gemesi onarın işerini de koayaştıracak, yaptırabiirikerini arttıracak. Bundan hem çaışanar ve hem de çaıştıranar kazançı çıkacak. Ne yazıkki, gönüüük bazıarı için sosya sorumuuğunu yerine getirmek; bazıarı için de enayi ik. İşte bu noktada, hem Çaışma Sosya Güvenik Bakanığı na ve hem de iş müfettişerine büyük görever düşüyor. Bakanık, işverenerin yükümüükerini gösteren mevzuatı dikey ve yatay yönde geiştirmei. Yani bir yandan içeriğini zengineştirmei (dikey), bir yandan da daha geniş bir nüfus kesiminde uyguanmasını sağamaı (tabana yaymaı, yatay). Yani işyeri sağık güvenik hizmeterine erişimde adaetsizikeri gidermeidir. İş müfettişeri, geişimin güdüeyici ve itekeyici gücünün kendierinde oduğu biinciye, tüm yeniikeri uyguatmaya çaışmaı; hizmete erişimi koayaştıracak mode çaışmaarı özendirmeidirer. Çaışma Sosya Güvenik Bakanığı da, bu aandaki yasa dayanakarı güçendirmei; en iyi uyguama örnekerinin özendirimesi ve sergienmesi için çaışmaıdır. ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği HAZOP (Tehike ve İşetiebime Çaışması) Son yıarda İş Müfettişerinin iş yererinde iş sağığı ve güveniği açısından yaptıkarı denetimerde budukarı eksikikerin başında Risk Değerendirmesi nin yapımamış oması gemektedir. Çünkü 4857 sayıı İş Kanunu nun 77.nci madesi, Kimyasa Maddeere Çaışmaarda Sağık ve Güvenik Önemeri Hakkında Yönetmeik in 6.ncı maddesi ve benzer bazı yönetmeiker işvereneri risk değeerendirmesi yapmaka yükümü kımıştır. Bu bağamda Ça. ve Sos. Güv. Bakanığı Gene Risk Değerendirmesi ie igii bir örnek formu da internet siteerine koymuştur. Özeike işetmeerde mekanikse, eektrikse, depoama işemeri ve yardımcı işetmeer gibi tesiserdeki oası tüm riskere karşı (özeike kabu görmüş risk değerendirmesi metodoojierinden birini kuanarak) bir risk değerendirmesi yapımış oması gerekmektedir. Kimya sanayiinde bu gene risk değerendirmesi yeteri görümekte midir? Bu sorunun kısa yanıtı maaesef hayır dır. Neden? Bu soruyu yanıtamak için satır başarı hainde dünyada önemi iz ve acı bırakan birkaç kazayı hatırayaım: 1984 yıında Hindistan ın Bopa kentinde bir kimya fabrikasında meti izosiyanat sızıntısı nedeniye 2500 kişi anında ödü daha sonra 20000 den faza kişi de ödü veya ağır yaraandı. Mustafa TAŞYÜREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) 1988 Norco, LA parayıcı hidrokarbon buhararının pataması sonucu 7 kişi ödü, 42 kişi yaraandı ve 400M $ ın üzerinde hasar ouştu. 1989 Pasadena -ABD, TX parayıcı Etien / İzobütan buhararının pataması ve yanması sonucu, 23 öümü, 130 yaraanmaı ve 800 M $ üzerinde madde kayıpı kaza omuştur. 1984 Mexico City, Mexico LPG tankarının pataması sonucu, çoğunuğu çevrede yaşayan hak omak üzere 300 faza öüm, 20 M $ üzerinde hasar ouştu. * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi (1978-1985) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Bu örnekere ebette gerek ükemizden gerekse dünyanın başka yererinden binercesi iave ediebiir. Gerek çaışanarı gerekse topumun can ve ma güveniği ie çevre sağığını çok yakından igiendiren kimya sanayi riskeri açısından bir farkıık göstermektedir. Bu nedene gene risk değerendirme yöntemerinin yanında bu sektöre yöneik öze değerendirme yöntemerine de gereksinim vardır. Burada bu yöntemerden biri gözden geçiriecektir. Kimya endüstrisinde, özeike fabrika dizaynında iş güveniğine iişkin daha sistematik yakaşımarın uyguanmasının gerekiiği konusunda büyük ve artmakta oan bir biinç söz konusudur. Ayrıca, dünyada topumun büyük kesiminden iş güveniği standartarının iyieştirimesi konusunda artan bir baskı mevcuttur. Yeni bir çaışma yürütüdüğünde, işemin (proses in) bir böümünün bekenen şekide geişmemesi ve meydana geecek bir sapmanın işemin diğer böümeri üzerinde ciddi etkier ouşturması riski vardır. Bu tür sapmaarı çaışmak, ik defa 1963-64 de İngitere de ICI Chemica Ltd. de kritik inceeme teknikeri oarak başatımıştır. Daha sonra ik rehber: Tehike ve İşetiebime Çaışmaarı için bir Rehber, oarak ICI ve Chemica Industries Associations Ltd. tarafından 1977 de yayınanmıştır. BP, She gibi büyükkimya kuruuşarının da katkıarı ie geiştirimiştir. Uusararası Eek- ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği troteknik Komisyonu (Cenevre); IEC 61882. Tehike ve işetiebime çaışmaarı (HAZOP çaışmaarı) Uyguama rehberi oarak yayınamıştır. İngiizce HAZard & OPerabiity sözcükerinin kısatımasından türetimiştir. Bu teknik İngiiz Kimya Sanayii Güvenik Konseyi yayını oan İş Güveniği Denetimerinde aşağıdaki şekide tanımanmaktadır: Ekipmanın teki parçaarının yanış çaışması veya bozuması riskinin potansiyeini ve bunun tüm tesis üzerine bir bütün oarak etkierini değerendirmek üzere yeni tesiserin işemerine ve mühendisik amaçarına forma sistematik eeştire bir inceemenin uyguaması. Bu teknik (fabrika, proses) tasarımcıarın haya gücünü sistematik bir biçimde harekete geçirmeyi amaçamaktadır, böyece bir tasarımdaki potansiye riskeri tanımayabiirer. Teknik odukça esnek yapıdadır. Çok disipini bir ekip tarafından, kaza odakarının saptanması, anaizeri ve ortadan kadırıması için uyguanır. Beiri rehber (anahtar) sözcükeri ve proses parametreeri kuanıarak yapıan sistemi bir beyin fırtınası çaışmasıdır. Petrokimya veya amonyak fabrikaarı gibi süreki faaiyet gösteren büyük çapı işetmeerden küçük tezgah birimerine ve otokav veya pastik evha yapımı için kuanıan makineer gibi bireyse öze ekipmanara kadar bu endüstri içerisinde çeşitiik gösteren her tür işetmeye uyguanabiir. Bu teknik büyük ve küçük öçeki kuruuşarca kimya endüstrisinde tehikeerin tanımanmasında yardımcı omak amacıya proses dizayn aşamasında ve işetme sırasında kuanıabiir. Yaygın oarak Proses HAZOP rehberinin kuanımasına karşın İnsana iişkin HAZOP, Prosedür HAZOP ve Bigisayar yazıımı HAZOP çeşiterinden de söz edimektedir. Tehike ve İşetiebime Caaışmaarının ayırt edici özeiği İnceeme Süreci dir; bu süreci boyunca farkı disipinerden geen bireyerden ouşan bir ekip (Ör. Böüm Yöneticisi, Proje mühendisi, Proses mühendisi, Enstrüman/ eektrik mühendisi, İş güveniği mühendisi/uzman üç ia beş arası teknik üye), yapıanmış ancak yaratıcı niteikte bir yakaşımdan yararanarak bir tasarımın igii tüm parçaarını sistematik bir biçimde inceer. İnceemeden önce birtakım hazırık çaışmaarı yapıması gerekidir (Proses akım diyagramarı, Boru ve Enstrüman (aet-öçme cihazı) diyagramarı (P&ID er), Fabrika yereşim diyagramarı, Mazeme güvenik bigi formarı, Geçici işetme taimatarı, Isı ve mazeme dengeeri, Çaıştırma ve durdurma prosedüreri ie igii teçhizat bigi formarı vb.) ve doğa oarak, maruz kaınan riskeri ee amak ve begeendirmek için takip ediecek bir prosedür (Ör: Amaç ve kapsamın tanımanması, ekibin seçimesi, çaışma için hazırık, inceemenin gerçekeşmesi, takip, sonuçarın kaydedimesi) söz konusudur. [HAZOP prosedürü 1. Sistemi böümere ayır (Ör: reaktör, depoama tankı) 2. Prosesin bir değişkenini yada bir görevi seç (Ör: hat, kap- tank, pompa, işetme taimatı) 3. Dizayn amacını tanıma 4. Bir proses parametresini seç. 5. Bir rehber (anahtar) sözcük uygua 6. Neden(er) /sebep/er e karar ver 7. Sonuçarı/probemeri değerendir 8. Faaiyeteri- aksiyonarı öner: Ne? Ne zaman? Kim? 9. Bigieri kaydet. 10.Prosedürü tekrar et (2. adımdan) ] Önceike, kimyasa tesiserin tasarımında iş güveniği endüstrideki profesyone uzmanarın ve ihtisas sahiperinin engin deneyimine ve bigisine dayaı çeşiti uyguama kodarının veya tasarım kodarının uyguanmasına dayanmaktadır. Bu uyguama benzer tesisere çaışmış ve işetmeerinde doğrudan deneyim sahibi omuş yere tesis yöneticierinin ve mühendiserinin deneyimi ie destekenmektedir. Tüm yeni projeer bazı değişikik öğeeri kapsamaktadır, ancak kimya endüstrisinde tesiser arasındaki değişikik derecesi çoğunuka önemi öçüdedir. Kodara vs. ifade edien kökü deneyimin varoan bigi düzeyi ie sınırı oması ve yanızca yeni ürünere, yeni tesisere ve yeni tasarıma yvneik yeni işetme yöntemerine uyguanabiiriği öçüsünde önem kazandığı göz önüne aınmaıdır. Son yıarda daha net biçimde görümektedir ki, uyguama kodarı odukça değeri omasına karşın, yeni projeer yeni teknooji gerektirdiğinde, tehikeerin panı bir biçimde öngörümesi youya bu kodarın tamamanması özeike önem arz etmektedir. Hata ve eksikikeri tespit için tasarımarın kontro edimesi gerekiiği uzun zamandır kabu edimeke beraber, bu kontro geenekse oarak bireyse temede gerçekeştirimiştir. Uzmanar geneike öze yetenek ve deneyimerini tasarımın öze yönerini denetemek amacıya kuanmışardır. Örneğin enstrüman mühendisi kontro sistemerini deneter ve sistemerin uygun oduğunu düşünüdüğünde tasarım üzerine onay işaretini koyup bir sonraki uzmana gönderirdi. Bu tür bir bireyse kontro dikkati bir şekide gerçekeştirimesi koşuuya, tasarımı göze görüür biçimde iyieştirecektir; ancak bu kontro metodunda bir dizi işev ve uzmanığın etkieşimini gerektiren tehikeerin saptanması oanağı çok azdır. Bu gibi tehikeer güveni gibi görünen bieşenerin ve işetme metodarının istisnai koşuar atında bekenmedik şekide etkieşiminden kaynakanabiir. Bu etkieşimerin yeni tasarımarda araştırıabimesi için bir grup uzmanın yetenekerinin bireştirimesi gerekidir. Tüm bu uzmanarın bigi ve tasarıarı tesisin tüm oası koşuar atında tahmin edien şekide işeyip işemeyeceğini öngörme amacıya kuanıabiir. Teme oarak, inceeme prosedürü işemi eksiksiz bir biçimde tanımar, tasarımın amacından sapmaarın nası gerçekeşebieceğini tespit etmek için her bir parçasını sistematik oarak sorguar ve bu sapmaarın tehikeere yo açıp açmayacağına karar verir. Sorguama tasarımın her bir parçası üzerinde yoğunaşır. Her bir parça, yöntem çaışma teknikerinden türetimiş bir dizi rehber sözcük (anahtar sözcük) etrafında formüe edimiş bei başı soruara tabi tutuur. Gerçekte, rehber sözcüker tasarımın her bir parçasının bütünüğünü test etmek amacıya yönetien soruarın, tasarımın amacından saptığı maku durumarın her birini keşfetmesini sağamak amacıya kuanıır. Bu geneike bir dizi teorik sapmayı beraberinde getirir ve daha sonra her bir sapma, sebep ve sonuçarı açısından ee aınır. Sebeperin bazıarı gerçekçi omayabiir, bu nedene de ortaya çıkan sonuçar anamsız buunarak reddediebiir. Bazıarı önemsiz buunup sonraki aşamaarda yok sayıabiir. Ancak hem sebeperin mantıkı oduğu hem de sonuçarın potansiye oarak tehikei oduğu bazı sapmaar da oabiir. Bu potansiye tehikeer daha sonra müdahae eyemi (aksiyon panı) için not ediir. ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği Tasarımın bir kısmı inceenip bununa igii tüm potansiye tehikeer kaydedidikten sonra, çaışma tasarımın diğer kısmına odakanmak üzere sürdürüür. İnceemenin amacı, tasarımın bekenen çaışma şekindeki oası tüm sapmaarı ve bu sapmaara iişkin tüm tehikeeri tanımamaktır. Ayrıca, tehikeerin bazıarı da çözümenebiir. Çözüm açık ise ve tasarımın diğer kısımarı üzerinde oumsuz etkiye sebep omuyorsa, bir karar aınabiir ve tasarım yerinde düzetiebiir. Ancak, bu her zaman oası değidir- örneğin, daha faza bigi topamak gerekebiir. İnceemeerden ede edien çıktıar normade bir dizi karardan ve sonraki topantıarda yanıtanmak üzere mevcut soruardan ouşmaktadır. Tanımanan biçimde bir yakaşım mekanik bağamda birçok varsayımsa sapma ortaya çıkarabimesine karşın, bu yakaşımın başarıı veya başarısız oması dört kritere bağıdır İ Çaışma için dayanak oarak kuanıacak çizimerin ve diğer verierin kesiniği İi Ekibin teknik yetieri (becerisi ustaığı) ve anayışı İii Ekibin sapmaarı, sebeperini ve sonuçarını görseeştirirken tasarıarına bir yardımcı oarak söz konusu yakaşımı kuanabime yeteneği İv Ekibin özeike, tanımanan tehikeerin ciddiyet düzeyini değerendirirken bir oran duygusuna sahip oma yeteneği Basit bir örnek İnceeme prosedürünün prensiperini tasvir etmek için, A ve B kimyasaarının C ürününü ouşturmak üzere reaksiyona girdiği bir tesis düşüneim. İşemin (prosesin) kimyasının B hammaddesinin A nınkini hiçbir şekide aşmayacağı, aksi takdirde bir patama ouşturacak koşuda oduğunu varsayaım. Şeki 1 e dayanarak, A hammaddesini pompanın reaksiyon kabına girdiği noktaya ieten pompanın emme kısmından uzanan boru hattı ie başadığımızı düşüneim. Reaksiyon: A + B = C Bir patama meydana gememesi için, B Bieşeni A Bieşenini aşmamaıdır. Tesisin inceenen kısmının tasağı şu şekidedir: Amaç kısmen akış şeması ie, kısmen de A yı bei bir oranda aktarmaya yöneik işem (proses) kontro şartarı ie tanımanmaktadır. İk sapma, amaca DEĞİL, -ME/-MA veya YOK rehber (anahtar) sözcükerinin uyguanması ie ede ediir. Bu da aşağıdaki taimatı verme amacını doğurur. A yı TRANSFER ETME / AKTARMA Daha sonra, akış şeması A nın akışının tamamen kesimesini sağayabiecek sebeperi beiremek üzere inceenir. Bu sebeper şunar oabiir: i. İkma tankı boş ii. Pompa dönmüyor - mekanik arıza - eektrikse arıza - pompa kapaı, vs. iii. Boru hattı kırımış iv. İzoasyon vafı kapaı Açıkça görüdüğü üzere, en azından bunarın bazıarı mantıkı sebeperdir ve bu nedene bunun anamı bir sapma oduğunu söyeyebiiriz. Ardından, sonuçarı ee aırız. A nın akışının tamamen kesimesi çok kısa sürede reaksiyon kabında B nin A yı aşmasına neden oarak patama riski ie sonuçanacaktır. Böyece tasarımda bir tehike keşfetmiş ouruz ve bu da sonraki değerendirmeer için not ediir. Şimdi bir sonraki rehber sözcüğü, DAHA FAZLA sözcüğünü uyguuyoruz. Sapma, DAHA FAZLA A NIN REAK- SİYON KABINA AKTARILMASIDIR. Sebep, pompanın özeikerinin bazı koşuar atında aşırı akış oranı ouşturması oabiir. Bu sebep gerçekçi kabu edidiği takdirde, sonuçarı ee aırız. i. Reaksiyon işemin bir sonraki aşamasına geçerek devam eden A nın faza kısmıya kirenen C ürününü üretir. ii. Reaksiyon kabına aşırı akış, bir kısmının kabı taşma youya terk etmesi anamına gemektedir Bu sonuçarın bir tehike ouşturup ouşturmayacağına karar vermek için daha detayı bigi topanması gerekecektir. Bir sonraki rehber sözcük DAHA AZ dır. Sapma da, DAHA AZ A NIN REAKSİYON KABINA AKTARILMASI- DIR. Sebeper, A nın akışının tümüye durmasının sapma oduğu durumdaki sebeperden biraz farkıdır. i. İzoasyon vafı hafifçe kapaı ii. Boru hattı kısmen tıkaı iii. Pompa tam akış üretemiyor - çünkü pervaneer aşınmış, veya - vafer eskimiş, vs. Sonuç akışın tümüye durması durumuna benzer oduğundan, potansiye tehike oası bir patamadır. Tüm maku sapmaarın tespit edidiğini garanti etmek için, bu kısmın tasarım amacına dört rehber sözcük daha uyguanır. A hammaddesini aktaran boru hattı inceendiğinde, akış şeması üzerine bu boru hattının kontro edidiğine dair bir işaret konur. Daha sonra çaışma için tasarımın bir sonraki kısmı seçiir ve bu B hammaddesini reaksiyon kabına aktaran boru hattı oabiir. Bu sıra, tasarımın her bir kısmı, her bir boru hattı, karıştırıcıar gibi yardımcı parçaar, ısıtma ve soğutma gibi reaksiyon kabına yöneik oanakar ve kabın kendisi için tekraranır. Rehber (anahtar) sözcükerin anamarı Basit örnekte ik üç anahtar sözöğünün nası uyguanacağını göstererek inceeme metodunun prensiperini ortaya koyduk. Bunar geneike basit niteikte oup koayıka anaşıabiir sapmaar ouştururar. Kaan dört anahtar (reh- ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği ber) sözcük bu kadar koay uyguanamaz ve bazı detayı açıkamaar gerektirir. Bunarın anamarı yine Şeki 1 de gösterien örneğe dayanıarak betimenmektedir. Sonraki her iki sapma da nitedir ve esas tasarım amacının tümü veya bir kısmı korunmuştur. Bunardan iki, tasarım amacı ie eşzamanı oarak başka bir etkinin meydana gediği bir sapmadır. Reber sözcüker EK OLARAK tır ve sapma A YA EK OLARAK TRANSFER dır. Bu şu anamara geebiir. i. A ya ek oarak bazı bieşenerin (komponenterin) transferi/aktarıması. Şeki 1 deki akış şemasının araştırıması sonucu pompanın emme böümü üzerinde izoasyon vafı ek bir hat görümektedir. Bu vaf kapatımadığı takdirde, bir başka bieşen A ie birikte aktarıabiir (transfer ediebiir). Bu da söz konusu bieşenin kendi başına veya A nın tepkimeye girmeyen seyreticisi oarak oası etkierini ortaya çıkarır. ii. A nın reaktöre transferine ek oarak başka bir yere daha aktarıması. Akış şemasının inceenmesiye bunun mümkün oduğu görümektedir. Örneğin pompanın emme kısmı üzerindeki hattın üzerine akabiir iii. Transfer ie eşzamanı başka bir aktivitenin gerçekeştiriiyor oması. Örneğin, A boru hatarı veya pompa içerisinde kaynayabiir veya ayrışabiir mi? Diğer igii sapma da tasarım amacının eksik biçimde gerçekeştiridiği durumda meydana geen sapmadır. Rehber sözcük KISMI (PARÇASI) dır ve sapma da A TRANS- FERİNİN PARÇASI (AKTARIMININ KISMI) dır. Bu şu anamara geebiir: i. A nın A bieşeni (komponenti) kayıp. Burada, kayıp bieşenin etkierinin değerendiriebimesi için A nın bieşiminin biinmesi gerekmektedir. ii. Pompa A yı birden faza reaktöre ietiyorsa, bir veya daha faza reaktörün çıkarıması Son iki sapma yine nitedir ancak esas tasarım amaçarından hiçbiri göz önüne aınmamıştır. Bunardan iki tasarım amacının tersidir. Rehber sözcük TERS tir ve sapma da A NIN TERS TRANSFERİ dır. Bu, pompa aracıığıya reaktörden geri akış anamına gemektedir. Bunun mümkün oup omadığını anamak için akış şeması inceenir ve sonuçar değerendiriir. Son oarak, tasarım amacının başka bir şeye tamamen değiştirimesi durumu söz konusu oabiir. Rehber sözcüker DEN/DAN BAŞKA dır ve sapma da A AKTARIMIN- DAN BAŞKA dır. Bu şu anamara geebiir: i. Başka bir maddenin transferi. Bunun oası oup omadığını görmek için akış şeması inceenir. Değişikik birkaç şekide gerçekeşebiir. Örneğin, yanış madde ietiebiir veya pompanın emme kısmı üzerindeki T parçası aracıığıya başka bir madde kabu ediebiir. Oası maddeere ve bunarın etkierine iişkin bigi topanacaktır. ii. Amaçanan varış noktasında bir değişikik, yani A nın reaktörden başka bir yere transferi. Akış şemasının inceenmesi sonucu bunun T parçası aracıığıya gerçekeşebieceği görüür. iii. Aktivitenin yapısında bir değişikik. Örneğin, A aktarımak yerine katıaşabiir mi? Rehber(anahtar) sözcükerin kuanımına iişkin diğer bigier Bir önceki böümde, rehber sözcüker varsayımsa sapmaar ouşturmak için tasarım amaçarına uyguanabien standart terimer dizisi oarak sunumuştur. Değer ve uyguanabiirik oranarı uyguandıkarı amaçara ve bu amaçar üzerinde oası sapma modarına dayaıdır. Gene oarak açıkanmış amaçar üzerinde kuanıdıkarında, tümü uyguanabiirdir. Bunar ayrıca detayı düzeyde tanımayıcı sözcük ve söz öbekerine de uyguanabiir. Ancak, ince detayara açıkanmış amaçara uyguandıkarında, bazı kısıtamaar ve hatta bazı düzetmeer gereki görüebiir. REAKSİYON veya TRANSFER gibi bir aktiviteye uyguandıkarında, tüm rehber (anahtar) sözcükerin anaşıabiir hayai sapmaar üreteceğini gözememek oağandır. Bazen bir rehber sözcük ie birden faza sapma ouşur. Benzer şekide, maddeere uyguandıkarında, tüm rehber sözcüker, TERS sözcüğü büyük bir oasııka istisnai omak üzere, anaşıabiir oacaktır. Yine, birden faza sapma da geişebiir. Örneğin, DAHA FAZLA BU- HAR daha büyük miktarda veya oranda buhar (bir kapasite artışı) veya daha yüksek basınçta buhar (bir yoğunuk artışı) anamına geebiir. Daha detayı bir tasarım amacını ee aırken, oası sapma modarının azamasından doayı bazı kısıtamaara karşıaşıacaktır. Örneğin, tasarım amacının 100 C ik bir sıcakık için ee aındığını varsayaım. Tek oası sapma modarı (mutak sıfırı göz ardı edersek) DAHA FAZLA, yani 100 C den yüksek ve DAHA AZ, yani 100 C den düşüktür. Rehber sözcüker zaman durumarına uyguandığında, DAHA FAZLA ve DAHA AZ sözcükeri daha uzun ve daha kısa süre yahut daha yüksek veya daha düşük frekansarı ifade edebiir. Ancak, sıra veya mutak zaman ie uğraşıyorsak, ek rehber sözcüker DAHA ERKEN veya DAHA GEÇ sözcükeri DEN/DAN BAŞKA sözcükerinden daha anaşıır oabiir. Benzer şekide, pozisyon, kaynak veya hedefi ee aırken KONUMUNDAN BAŞKA sözcüğü DEN/DAN BAŞKA sözcükerinden daha kuanışı oabiir. Yine, DAHA YÜKSEK ve DAHA DÜŞÜK sözcükeri, yüksekik bazında sapmaar için DAHA FAZ- LA ve DAHA AZ sözcükerinden daha faza anam verecektir. Sıcakıkar, oranar, bieşim, basınçar vs. gibi faktörerin kompeks bir özeiğini içeren bir tasarım amacı ee aındığında, her bir rehber sözcüğü özeik aanının tümüne uyguamak yerine, tüm rehber süzcük serisini her bir öğeye tek tek uyguamak daha faydaı oabiir. Yine, rehber sözcükerin bir cümeye uyguanması sırasında, aktiviteyi tanımayan anahtar kısıma başayarak, rehber sözcüker serisini her bir sözcük veya söz öbeğine ayrı ayrı uyguamak daha faydaı oabiir. [Rehber (anahtar) sözcüker: İnceeme oturumarı esnasında çaışma ekibi her bir tasarım ve işetme amacı üzerindeki oası tüm sapmaarı canandırmaya çaışır. Gene bir ifadeye, yedi tür sapma mevcuttur ve her biri ayrı bir sözcük veya söz öbeği ie iişkiendiriebiir. Bunar topu oarak rehber (anahtar) sözcüker oarak anıırar, çünkü bir tasarım ve işetme amacı ie iişkii oarak kuanıdıkarında, uygun sapmaara yöneik yaratıcı düşünceyi yönendirir ve teşvik ederer.] ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği Ana HAZOP rehber [İkinci anahtar] sözcüker : Tabo 1 de anamarı ve yorumarı ie birikte gösterimiştir. Tabo 1: Rehber (anahtar) sözcükerin anamarı Rehber (anahtar) sözcüker tasarım amacına uyguanır. Tasarım amacı bize hangi ekipmanın nası hareket etmesinin bekendiğini ifade eder. REHBER ANLAMLAR YORUMLAR (ANAHTAR) SÖZCÜKLER YOK veya DEĞİL Bu amaçarın tümüye yokuğu Amaçarın hiçbir kısmı gerçekeştirimemiştir, ancak başka bir durum da gerçekeşmez DAHA FAZLA Nice artış ( bir parametrede DAHA AZ sözcükeri ISI ve REAKSİYON Sayısa artış kantitatif aktiviteeri ifade ederken, bunar da akış Çoğama) veya Nice azaışar oranarı ve sıcakıkar gibi miktar + DAHA AZ (bir parametrede sayısa azaış özeikeri ifade etmektedir. - kantitatif azama) EK OLARAK Nite bir artış (iave bir aktivite Tüm tasarım ve işetme amaçarı ek bir ( KADAR İYİ) meydana geiyor) aktivite ie birikte gerçekeştirimiştir. KISMI (PARÇASI) Nite bir azaış Amaçarın yanızca bazıarı gerçekeştirimiş; bazıarı gerçekeştiriememiştir. (Tasarım amacının sadece bir kısmına uaşııyor - sistemin bir böümü oması gerekenden farkı) TERS Amacın mantıksa karşıtı Bu çoğunuka ters akış veya ters kimyasa reaksiyon gibi (tasarım amacının mantıksa karşıtı - öngörüen yönün aksine) aktiviteere uyguanır Ayrıca maddeere de uyguanabiir, örneğin ANTİDOT yerine ZEHİR, veya L optik izomereri yerine D gibi -DEN/DAN BAŞKA Tamamen değişme (başka bir aktivite Esas amacın hiçbir kısmı gerçekeştirimemiştir. ouşuyor - tamamen yerine geçme) Tamamen farkı bir başka durum gerçekeşmiştir. Tehikei sapmanın beirenmesinde Tabo 2 de verien Hazop Sapma Matrisi yardımcı oarak kuanıır. Tabo 2: HAZOP sapma matrisi Birinci REHBER (ANAHTAR) SÖZCÜKLER Anahtar (İkinci Anahtar Sözcüker) Sözcüker PROSES Daha Faza Daha Az Hiç (Yok veya Ters Parçası Kadar iyi..den/dan PARAMETRELERİ Deği) (kısmı) (Ek oarak) Başka Akış Yüksek Akış Düşük Akış Akış Yok Akış Yönü Kısmi Akış İave Akış Yanış hatta Ters akış Basınç Yüksek basınç Düşük Basınç Vakum Kısmi Basınç Basınç Ouşumu Sıcakık Yüksek sıcakık Düşük Sıcakık Sıcakık Yok Kimsi Sıcakık Ekzotermik Kryogenik İave sıcakık Seviye Yüksek Seviye Düşük Seviye Seviye Yok Seviyenin Ters Kısmi Seviye İave Seviye İçeriği Değişmesi Kaybetmek Kompozisyon İave Faz Kayıp Faz Faz Yok Kompozisyon Yanış İçerik Kireten Yanış veya Durum veya Durumun Materya Değişmesi Reaksiyon Yüksek Reksiyon Düşük Reaksiyon Yok Ters Eksik Yan Etki Yanış Oranı Reksiyon Reaksiyon Reaksiyon Reaksiyon Oranı Zaman Çok Uzun Zaman Çok Kısa Zaman Yok Ters Eksik Yanış Zaman Zamanama Zamanama Zamanama Sıra Adım Çok Geç Adım Çok Adım Ters Adım Geriye Kaan Ekstra Adım Yanış Adım Erken Gerçekeşmiyor Adımın Eyem Dahi Parçası Oması İnsan Faktörü Faza Müdahae Yetersiz Müdahae Yok Ters Müdahae Kimsi Gereksiz Yanış Müdahae Müdahae Müdahae Müdahae Korozyon Yüksek Korozyon Düşük Kısmi Gizi Korozyon Korozyon Korozyon ph Yüksek PH Düşük ph Ters ph Yanış ph Başatma Gereksiz Başatma Yetersiz Başatma KAPATMA Kısmi İave Başatma Yanış (Açma) Başatma Etkisiz Başatma Başatma /Kapatma Gereksiz Kapatma Yetersiz Kapatma BAŞLATMA Kısmi Kapatma İave Kapatma Yanış Kapatma Etkisiz Statik Eektrik Yüksek Statik Düşük Statik Statik Eektrik Eektrik Eektrik 10 ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği Proses Parametreeri [birinci() anahtar - rehber sözcüker]: Akış, basınç, sıcakık, seviye, parama noktası, sıcakık, kompozisyon, reaksiyon, zaman, işem sırası, insan faktörü, korozyon, erozyon, ph, başatma veya açma, Hazop Anaizinde / çaışmaarında kuanıacak kayıt formar değişik şekide düzenenebiir. Tabo 3 de buna bir örnek verimiştir. Tabo :3 HAZOP Tehike ve İşetiebime Çaışması Risk Değerendirme Formu Tarih HAZOP HAZOP No Proses/sistem TEHLİKE VE İŞLETİLEBİLME Düzeneyen At sistem ÇALIŞMASI HAZOP KAZOP ekibi RİSK DEĞERLENDİRME FORMU kapatma veya durdurma, statik eektrik, vizkosite, sıyırma, karıştırma, transfer, ekeme, ayırma, hız, partikü büyüküğü, öçüm, kontro, bakım, servis, ietişim, işem, sinya (işaret), tahiye (pörç-dreyn, süpürerek atma) vb. dir. Tarihi Revizyon Tarihi Rehber Proses Tehikei Oası Sonuçar Mevcut Gereki (Anahtar) Parametreeri Sapma Nedener Güvenik Aksiyonar Sözcüker Önemeri Kaynakar - Ringdah,Lars Harms, Safety Anaysis, Principes and Practice in Occupationa Safety, second Edition, London and New York, 2001 p.107-119 -Andrews,JD & Moss,TR.,Reiabiity and Risk Assessment, Second Edition, London, 2002, p.62-66. -Özkııç, Özem, İş Sağığı ve Güveniği Yönetim Sistemeri ve Risk Değerendirme Metodoojieri, Türkiye İşveren Sendikaarı Konfederasyonu, Ankara 2005. s.139-146. http://www.acusafe.com/hazard_anaysis/hazop_technique.pdf http://www.rsc.org/images/hazop_tcm18-12705_tcm18-35387.pdf http://www.ntnu.no/ross/srt/sides/hazop.pdf http://www.theiet.org/pubicaffairs/heath/hsb46a.pdf http://tx.technion.ac.i/~dewin/054402/lecture_12.pdf www.hse.gov.uk/quarries/education/powerpoint/topic5.ppt www.pmda.go.jp/ich/q/ppt/e/10-q9%20hazop.ppt http://www.chiworth.com/hazop.cfm KATKILARINIZ İÇİN VAKIFLAR BANKASI 1- OSTİM Şb. (YTL. Hesabı) No: 201 48 18 2- Çankaya Şb. (YTL. Hesabı) No: 202 58 08 3- Çankaya Şb. (USD Hesabı) No: 281-402 58 09 4- Çankaya Şb. (Euro Hesabı) No: 281-4032406 PTT YOLU 5- Posta Çeki : 102965 (Fişek Enstitüsü) KREDİ KARTI Kredi kartınıza katkıda buunarak çocuk dostarı mız arasına katıabiirsiniz. Kredi kartı numaranızı, CVC2 (kartınızın arkasındaki son üç rakam) ve son kuanma tarihini bidirmeniz yeteri. Lütfen katkıarınız sonrası adresinizi bize bidiriniz. Faks : (0312) 425 28 01 ve e-posta : cocukdostumuz@fisek.org.tr İKİ DAKİKA DÜŞÜN > Sayfa 23 ün yanıtı Ne yapımaı? 1. Eğer yer uygunsa, çaışma yerinin etrafı 90 100 cm yüksekiğinde bir korkuuka çevrimeidir (bu korkuuğun orta yerinde bir ara korkuuk ve 10-15 cm yüksekiğinde de etekik- topukuk buunmaıdır.) 2. Korkuuka çevrime oanağı yoksa, işçi gövde tipi emniyet kemeri kuanmaı, sahada emniyet kemerinin bağanacağı, sağam güveni bir yer (haka) omaıdır. 3. İşçinin güvenik ayakkabısının tabanı kaymaz özeikte omaı, çaışma yerine çıkmadan önce tabanı yağ gibi koay kaydırıcı kirerden temizenmiş omaıdır. 4. Baret, iş güveniği gözüğü, ısıya dayanıkı iş ebisesi ve ee iyi oturan cinsten iş güveniği ediveni kuanımaıdır. 5. Çaışıan bögenin (yere) aydınatma düzeyi önceden öçümei, yapıan iş için uygun şiddette omaıdır. ÇALIŞMA ORTAMI 11

Kongo, Afrika nın ortasında yer aan ve doğa zengin kaynakara sahip bir ükedir. Bunu herkes bimese de, en azından son 10 yıdır yaşanan iç savaş nedeniye ana haber bütenerine sıkça konu oduğu için Kongo adı birçok insana yabancı değidir. Cotan ın ise ne oduğunu yazının iereyen kısımarında öğreneceksiniz. Ama emin oun, bir insan Aende nin, Mandea nın, Chavez in, Castro nun, Che nin, Lua nın ve ebette Mustafa Kema in kim oduğunu biiyorsa, Lumumba nın da kim oduğunu biiyordur. Saydığım idererin hepsinin ortak özeiği 20. yüzyıda emperyaist güçere bayrak açmaarı ve hakarının özgürüğü için savaşmış omaarıdır. Sosyaist Lumumba da özgürüğünü kazanan Kongo nun seçimiş ik başbakanıdır. Kongo, 1885 yıında gerçekeştirien Berin Konferansından sonra Beçika Kraı II.Leopod ün tapuu toprağı haine getirimiştir. Leopod; atın, pıranta, kauçuk, kereste ve fidişi gibi Kongo nun yere hakına ait oan bütün doğa kaynakarını, herkesi köe gibi zora çaıştırarak sömürmüş ve birkez bie Kongo toprakarına ayak basmadan inanımaz bir servet edinmiştir. Neredeyse 70 yıık bir süre zarfında Kongo da tam 10 miyon insan ömüştür. Evet yanış duymadınız, tamı tamına 10 miyon insan açık, sefaet ve fakirik çekerek öüme terk edimiş ve on miyonarcası da gözyaşı içinde bırakımıştır. 1960 yıına kadar geçen süre içinde, -bugün dünya nın demokrasi, kakınma ve insan hakarı konusunda öğretmeniğini yapmaya soyunan ve AB nin başkenti Brükse in sahibi oan Beçika-, Kongo nun neyi var neyi yok sömürmüştür. Ve sonunda iş bir büyük trajediye dönüşünce konu, Bireşmiş Mietere taşınmıştır. Bunun üzerine 30 Haziran 1961 yıında, Kongo ya özgürüğü verimiştir. Aynı yı yapıan seçimeri ise uusacı ve sosyaist hareketin önderi Lumumba kazanmıştır. Ne var ki böye büyük bir zenginiği, insan hakarı havarisi oan batıı ükeerin bir anda bırakması düşünüemez. Çünkü dünyanın her yerinde tekrar eden oyun hemen burada da oynanmaya başayıvermiştir. Lumumba seçimeri kazandıktan sonra ükenin değeri madener açısından zengin oan Katanga ve Kasayi bögesi birden ayakanıvermiş ve bağımsızıkarını ian etmişerdir. Devet Başkanı ie Lumuba nın arasının açık oduğunu bien ABD ve Beçika ise bögeye hemen asker göndermiş, hem ayrııkçı grubun hem de Devet Başkanı nın askeri açıdan eini kuvvetendirmiş ve Lumumba yakaanarak Beçikaı bir asker tarafından ödürümüştür. Lumumba nın başbakan oduğu seçimerin ardından 2 ay sonra, ABD başkanı Eisenhower Uusa Güvenik Danışmanarı ie oan topantısında Lumumba nın ortadan kadırıması gerektiğini söyemiştir Derek Ingram, 40 years on-lumumba sti haunts the West, Gemini News Service, 1 Eyü 2000. Gerçekten de Lumumba ortadan kadırımıştır. Lumumba nın sosyaist ve uusacı oması, bögede ABD ve batıı diğer çıkar güçerinin işini zoraştıracağından, bögedeki ayrııkçıar, siah ve paraya destekenmiş ve Lumumba nın hayatına son verimiştir. Bir taraftan Kongo nun komşusu Angoa nın Marksist oması ve diğer taraftan diğer komşu ükeerin sosyaist boğa kayma riskinin oması batıı ükeeri tehdit ettiği için bu böge tıpkı dünyanın diğer köşeerinde Sosya Poitika Kongo, Lumumba ve Cotan: Bir Başka Küreseeşme Hikayesi Daha... Onur SUNAL www.karakutu.com oduğu gibi hemen siahandırımıştır. ABD, kendi ve batıı dostarının çıkararına uygun hareket edeceğini bidiği Diktatör Genera Mobutu yu, 1965 yıında, bir askeri darbeye iktidara taşıyıvermiştir. Mobutu rejimi, CIA tarafından destekenmiş ve besenmiştir. Bir çırpıda 300 miyon doarık siah yardımı ve 100 miyon doarık askeri eğitim desteği yapımıştır. Wiiam D. Hartung and Bridget Moix, Deady www.eitbafrikart.net Legacy: U.S. Arms to Africa and the Congo War, Arms Trade Resource Center, Word Poicy Institute, Ocak 2000 ABD ve Fransa, Kongo nun komşusu oan ükeere gizi müdahaeerde buunmak için Kongo devetinin toprakarını kuanmış ve Mobutu rejimi de bunun için ükesinin bu işe yatakık etmesine izin vermiştir. Bunun içindir ki, Mobutu rejimi her zaman büyük övgüer amış ve Mobutu dan hep saygın bir müttefik oarak bahsedimiştir. Tıpkı Pinochet, Thatcher, zamanında Saddam ve bögemizde bazıarından bahsedidiği gibi. 1997 yıına kadar Mobutu, sahip oduğu askeri güçe ükesindeki hareketi bastırmış ve zengin doğa kaynakarın tamamını, batıı ükeere ucuz ve ham oarak satmış ve ede edien geirin tamamına e koyarak, kendi hesabına müttefiği oduğu ükeerdeki bankaara aktarmıştır. Ükesini bunar yetmiyormuş gibi 12 miyar doar borçandırmış ve hakını sefaet içinde yaşamaya mahkum etmiştir. Yani Kongo nun Küreseeşmesini sağamıştır. Doğa kaynakarın tamamı 12 ÇALIŞMA ORTAMI

Sosya Poitika sömürümüş, hak yeri gediğinde ayrııkçıara, yeri gediğinde sosyaizm öcüsüye korkutumuş ve siahandırıma sürecine hız kazandırımış ve bu sayede dikta rejimin ayakta kaması sağanmış ve bu arada doğa kaynakarın tamamı da sömürümüştür. 1997 yıında Mobutu rejimi devrimiş ve yerine komşu ükeer Ruanda ve Uganda tarafından destekenen Kabia gemiştir. Ancak bir süre sonra Uganda ve Ruanda tarafından destekenen siahı güçer ükenin madeneriye zengin oan bögeerini eine geçirmişerdir. Bununa eş zamanı oarak kimierinin Afrika nın 1.Dünya Savaşı oarak adandırdığı ve tam 7 ükenin işin içine dahi oduğu bir büyük kargaşa başamıştır. Angoa, Zimbabve ve Namibya, Kongo nun yanında yer aırken Ruanda ve Uganda Kongo nun zengin yer atı kaynakarının buunduğu bögeeri işga etmiştir. 2006 yıına geindiğinde öü sayısı 4 miyona uaşmıştır. 10 miyonarca insan ise everinden ayrımış, açık ve sefaet içinde yaşamaya mahkum edimiştir. Anup Shah, gobaissues.org, www.noedhjaep.dk Ruanda gibi küçük bir üke bie miyararca doar kar ede etmiştir. Ruanda, bu para sayesinde Kongo daki savaşı devam ettirmiş, ortaığı karıştırmış ve miyonarca insanın öümüne sebep omuştur. Bireşmiş Mieter, Ekim 2002 yıında yayınadığı raporunda tam 128 büyük şirketin, Kongo da yaşanan savaşı körükeyerek, cotan ve diğer değeri kaynakarın sömürümesinde etkin ro oynadığını açıkamıştır. Bu nedene zengin ükeerin üyesi oduğu OECD teşkiatına, bazı şirketerin ve şahısarın bögeye girişini yasakayıcı aci önemer aması konusunda uyarıarda buunmuştur. ABD, İngitere, Beçika ve Amanya şirketerin faaiyeti ie igii engeemeer yapmak şöye dursun, Bireşmiş Mietere, adı geçen firmaarın Utanç Listesi nden çıkarıması için büyük baskıar yapmışardır. Decan Wash, UN cuts detais of Western profiteers from Congo report, The Independent, 27 Ekim 2003 ABD, Temsicier Mecisi nin Uusar arası Operasyonar ve İnsan Hakarı at 31 Ekim 2003. Ükeerin savaşabimesi için siaha, bu siaharı satın aabimek için ise paraya ihtiyacı vardır. İnsanarın açıktan ödüğü ve sağık hizmeterinin yok denecek kadar az oduğu bu fakir ükeerin hakarı, yaşayabimek için gereken paraya sahip değiken nası our da miyararca Amerikan Doarı değerindeki siaharı satın aabiir? Sorunun cevabı Küreseeşme dir. Yazının başında bahsettiğimiz Cotan adı değeri bir minera; Ruanda, Uganda ve Kongo nun yıar süren bu kanı savaşı finanse edebimesini sağamıştır. Cotan, çok nadir buunan ve ieri teknooji ie üretien maar için omazsa omaz bir hammadedir. Cotan rafine edidikten sonra ede edien Tantaum ; cep teefonarı, bigisayarar, mikroçiper, dvd er ve benzeri pek çok ieri teknooji ürünü oan ve dünyanın dev şirketeri tarafından üretien eektronik cihazarın yapımında kuanıır. Bireşmiş Mieter Güvenik Konseyi nin önderiğinde yapıan 2002 yıındaki bir panede konu ayrıntıarıya tartışımıştır. Report of the Pane of Experts on the Iega Expoitation of Natura Resources and Other Forms of Weath of the Democratic Repubic of the Congo, S/2003/1027, United Nations Security Counci, 28 Ekim 2003. Buna göre 1999 ve 2000 yıında artan taep karşısında arzın sabit kaması Cotan ın fiyatını yüksetmiştir. Ruanda, tam 18 ayık bir dönemde kiosunu yakaşık 200 doardan sattığı bu değeri mineraden en az 250 miyon doar geir ede etmiştir. Report of the Pane of Experts on the Iega Expoitation of Natura Resources and Other Forms of Weath of the Democratic Repubic of the Congo, United Nations Security Counci, 12 Nisan 2001. Savaşın yakaşık 7-8 yı sürdüğü komitesine açıkamaarda buunan istihbarat eski ajanı Wayne Madsen ise, şu anda ABD nin Devet Başkanı oan G.W. Bush un babası oan eski başkan George Bush a bağantısı oan bir Amerikan firmasının parasa çıkar ede etmek için Kongo daki savaşı kaşıdığını söyemiştir. John Kakande, US Army Operated Secrety in Congo, aafrica.com, 17 Haziran 2001 Kongo, 1885 ten 1960 yıına kadar önce Beçika tarafında sömürümüştür. Bunun ardından çok kısa bir dönem özgürüğüne kavuşmuş, uusacı ve sosyaist dönem yaşanmıştır. Ama hemen arkasından 1997 yıına kadar 20. yüzyıın en kanı, en rüşvetçi ve en baskıcı diktatörerinden biri oan Mobutu, batııar tarafından yakın müttefik oarak dünyaya anse edimiş ve üke sömürümeye devam edimiştir. Daha sonra çıkarıan iç savaşa ise 7 üke katımış, miyararca doarık siahar satımış, bögeninbütün doğa kaynakarı sömürüerek dev şirketere satımıştır. Yaşanan trajedi o boyutara gemiştir ki sonunda Bireşmiş Mieter müdahee etmek gereği duymuştur. Bütün bu yaşananarın faturasını ise, dünyanın en zengin doğa kaynakarına sahip oduğu hade, bu kaynakardan ede edien geirin tek bir kuruşundan bie faydaanamayan zavaı, küreseeşme mağduru bir hak ödemiştir. Yıarca birarada barış içinde yaşayabimiş hakarın, birbirine düşmesi, sorunarın en kanı çözümeri araması, bunun için en modern siaharı kuanması ve güvenik kaygıarı ie açık pahasına yeniden siahanması kendi terciheri oamaz. Eğer Kongo, 1885 te ya da 1960 da kendi haine bırakısaydı; bugün orada barış hüküm sürüyor oacaktı. Buna karşın Kongo, bir cotan cennetine dönmeyecek; küreseeşmeden en büyük yararı sağayan sermaye, bugünkü ivmesini yakaayamayacaktı. Anaşıan cotan ve küreseeşme arasında yoğun bir bağ düşünüürse, bu ticaretten sadece www.stoenchidhood.net kurumuştur. ÇALIŞMA ORTAMI 13

Topum Eşyaar, Rekâmar, İnsanar Sen diyordu genç adam, İstersem iki kişiik dinenme kotuğu, köşei oturma gurubu ya da çift kişiik yatak oabiir misin?! Aaycı ve aşağıayıcı sesin yanı sıra, dudak kenarına iiştirien aaycı ifade, göze sokarcasına uzatıan parmak, zavaı kanepeciğin i(m)ikerine kadar işemişti. Söyedikeri yenir yutuur gibi değidi. Böyesine şımarık ve bir o kadar da acımasız isteker karşısında şaşırıp kamış, ne diyeceğini biememişti. Onun gibi yıarın emektarına revamıydı bu davranış. Oysa o, uzun süredir bedenini saran yorgunuğu kimseere hissettirmemek için einden geeni yapmıştı. Hoşgörüü bir bige ogunuğuya saonun kıyıcığına çekimiş, ömrünün son demerini sessiz sedasız sürdürmekteyken, yerine getirimesi imkansız tehdite karışık bu istek karşısında tüm yorgunuğunu, acıarını bir anda unutuvermişti. Gerçekten şaşkındı duydukarından. Ne demesi, nası davranması gerektiğini uzun süre kestirememişti. Oduğu yerde donakamış, ei ayağı buz kesmişti. # Geçmişi bir fim şeridi gibi tekrar tekrar gözünün önünden geçiyordu. Ne zaman zor durumda kasa hep böye our, çareyi geçmiş denen huzuru imana sığınmakta buurdu. Yine öye odu. Ama bu seferki diğererinden çok farkı çok daha baş edimeyecek türdendi. Fır dönüyordu anıar. Bir kere, iki kere, üç kere, kaç üç kere Sonunda dayanamadı. Kurşun yağmuruna tutumuş savunmasız asker misai oduğu yere yığııverdi. Kııçtan keskin diin sahibi ise muzaffer bir komutan edasıya, bir kez daha baktı yerde yatan zavaıya. Tüm geçmişi sierek, tüm anıarı unutarak, vefasızca, haince # Mağazanın en gözde yerinde sergiendiği güneri anımsamaya çaıştı. Hani o görkemi gençik dönemerini. Bir bakanın dönüp bir daha baktığı güner daha dün gibi hatırındaydı. Havasından, edasından kimseciker yanına sokuamıyordu. Duruşuya herkes de bir çekingenik yaratıyordu sanki. Görücüye çıkan diğer arkadaşarının haset bakışarı süreki üzerindeydi. Bu da ona tarifsiz bir keyif veriyordu. Hoş, hem cinseriye dou geniş mağazada pek faza kadığı söyenemezdi. Müstakbe ev sahibesiye, kııçtan keskin parmağın sahibi oan eşi -ki o zamanar gözüne çok sevecen görünmüştü- bir görüşte vurumuşardı. Aımı ev sahibesinin, onu incitmekten kaçınarak, oturmasıya kakması bir omuş, sevgii eşine işvei bir güümseyiş fıratmış, yanıtı içinde gizi soruyu adet yerini busun gibisinden soruvermişti. Aıyoruz deği mi hayatım?! # Yeni mekanına geişi, saonun baş köşesine özene yereştiriişi görümeye değerdi. Genç evier geceer boyu birbirine sarııp, üzerinde teevizyon izedier. Zaman zaman da keyifice kestirdier. Çıtını çıkarmadı uyanmasınar diye. Aieye sonradan katıan iki minik, tepe tepe oynadıar üstünde, kavga ettier, pestiini çıkardıar. Bazen çişerini bie kaçırdıar. İçi dışına çıktı o zamanar, midesi ağzına gedi. Saymaka bitmeyecek daha nice hüzünü, mutu, sevinçi, anıara tanıkık ettiği o güner, unutuur gibi değidi. Nası isyanarı oynamasındı? Ona, yıar sonra biçien değer bu mu omaıydı? İçine düştüğü çaresiziği bir türü kabuenemiyor, * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi (1978-1985) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Erdoğan BOZBAY** ebozbay@fisek.org.tr yüreği daraıyor, gözeri nemeniyordu. Ne yapardı bunca yıdan sonra, nereere sığınırdı. Koskoca dünyada sevdikerinden, daha doğrusu sevdiğini sandığı bu insanardan başka kimi vardı? Hee de bugünkü yaşananardan sonra, ayrıışın ayak seserinin yakaşmakta oduğunu düşündükçe içi bir tuhaf ouyor, keyfi kaçıyor, yaşam anamını iyiden iyiye yitiriyordu. # Sanmayın ki o gece seyrettiğim rekâm fiminde yanızca kanepecik vurudu can evinden. Onun üzerine ok gibi fıratıan acımasız bakış, vefa yoksunu yüreğin yönettiği parmaka biraz da ben vurumuştum. Benim de bittiğim andı o. Kakıp teevizyonu kapatasım gemişti. Fimi çekene, o roü oynayana, rekamı verene af aramızda fena giydirmiştim. Ama seyredişimin üzerinden birkaç gün geçtikten sonra ik tepkimin giderek soğuduğunu, sönümendiğini hissettim. Beki de son zamanarda giderek artan vefasızık örnekerine sıkça tanık ouşumdu beni bu düşünceye götüren. Üsteik sadece eşyaar değidi mağdur edien. Hayvanar, bitkier, insanar, ever, sokakar, şehirer, ükeer, çevre, doğa, giderek düşünceer, değerer, akıımıza geebiecek yada geemeyecek her şey # Bana öye geiyor ki, bu konuda eşyaar biz insanara göre biraz daha şansıar. Neden derseniz, uzun yıar kuanıdıktan sonra, yıprandıkarı, arızaandıkarı, eskidikeri yada modaarı geçtiği için eden, evden, gözden çıkarıacakarı günü az çok kestirebiiyorar da ondan. Ya insanar İster arkadaş, ister dost, isterse eş osun, yıpranmaarı, eskimeeri, bei bir süre geçtikten sonra demode omaarı, son kuanma tariheri önceden kestiriebiir mi? Yada, daha genci, daha güzei, daha eğenceisi, daha varıkısı, daha güçüsü buunduğunda eskisinin hükmü yoktur. açıkaması durumu açıkamaya yeteri midir? Bir gün hazırıksız karşıaşıacak böyesine zoru(!) rakip yada rakibeere karşı aınacak yenigi sonrası gözden çıkarıma gerçeği kaçınımaz mıdır? Öye omasa insanarın, kendierini en vazgeçimez zannettikeri an arda böyesi bir hançerin kızıığıya yüzeşmeeri nası açıkanabiir?. Seveneri, eşeri, dostarı, arkadaşarınca terk ediip, tercih öteki ne yapıınca, bir anda tüm düzenerinin, düşerinin, geecekeri nin at üst ediişinin atında yatan gerçek ne oabiir? Neden hoyratça yaraanır, acımasızca kırıır, paramparça ediir bu insanar? Süreki bir yereri acıtıır, kanatıır. Ne zamana kadar sürer bu acıar, yaraar ne zaman kapanır? Kapansa da geride nası bir iz bırakır? Nası dayanır bunca düş kırıkığına tuz buz omuş yüreker, aıcı kuşar gibi üzerine çuanan yanızığa nası katanır? Yeni arkadaşıkara, dostukara, eşere, yeken açmak için sabıra bekenen rüzgâra, rotayı açık denizere kıracak cesarete, demir atıacak huzuru imanara kimere, hangi güveniir kıavuz eşiğinde uaşır? Ne zaman, kuşku yerini güven e, düşünceeri kemiren sevimsiz soruar, yerini insanın içini ısıtan yanıtara bırakır? Vefa geri döner mi bir daha? Kendisine sırt çevireneri af eder, ömür boyu taşımaktan utanç duyacakarı vefasızık yükünden onarı kurtarabiir mi? Sahi, vefa denen eşsiz dost, acımasız bakışara, kııçtan keskin parmakara, parmakarı siaha dönüştüren beyinere, vefa yoksuu, renk yoksunu çorak yürekere bir şans daha verebiir mi? 14 ÇALIŞMA ORTAMI

Reçetei Yaşam Cihat UYSAL* Doktorar, hakarında hiçbirşey bimedikeri insanarın daha az bigiye sahip odukarı sağık sorunarını çözmek için, çok az bigi sahibi odukarı iaçarı reçete eden adamardır. Votaire Yukarıda yazdığım cümeyi, bir gazete ekinde yeraan Prof. Dr. İ. Cem Sungur tarafından hazıranan bir yazıdan aynen adım. Votaire açıksözüüğü ie ün yapmış bir aydınama dönemi düşünürüdür. Bu sözer akı çağının yani rasyonaizmin doğduğu dönemin başarında die getirimiş ancak, geçeriiği daha da derineşerek sürmekte. Üsteik, die getirien sadece doktorar ie sınırı omayıp topumun bütün katmanarınca ve de nerede ise her konuya uyguanabiir. Ben bu sözerin mimarın yarattığı(!) çevre ie onu kuanan insan arasındaki akı amaz iişki için de irdeenmesi gerektiğini düşünenerdenim. Sanayi devriminden bu yana geçen sürede, insan ie ürün arasında koayık adına gerçekeştirien teknik, teknoojik yeniiker (!) ciddi bir yabancıaşmaya neden odu. Bu yabancıaşmanın boyutarı ise, Votaire nin sözünü ettiğine parae bir değerendirme ie mesek sahiperine kadar uzanan bir süreç. Küreseeşme ise, bu süreci sonuçarını izeyemeyeceğimiz kadar kötü bir noktaya getirdi. Ükemizdeki uyguamaar gözönüne aınırsa, mimarık öğrenimi gördüğüm okudan mezun oduğum günden bu yana geçen otuzatı yıda teknoojide meydana geen değişmeeri izeyecek neredeyse hiç bir düzeneme ouşturuamamış durumda. Örneğin, yapı konusunda bigisi omayan kuanıcıarın, bigisinin yeteriiği kuşkuu insanar tarafından yapıan yapıarda yaşaması gibi. Büyük depremde deniz kumunun betonda kuanıamayacağını öğrendikten sonra bir daha kuanmadım sözeri hepimizin beeğinde. Oysa, sorunarın ayrıntıarına giren bir program haa gündeme getiriememiş, en ucuz önem oan biginin yaygınaşmasını sağayacak örgütenme sağanamamıştır. Sorunar, nerede ise her kente üniversite açmaka kirenmenin daha da yaygınaşması ie büyümektedir. * Mimar Y. Müh. Yaşam Yapıarın taşıyıcı yapısı, atyapısı ve diğer donanımarı konusunda teknik ve teknoojik at yapı böye iken, kuanıcı ie yapıarı tasarayan arasındaki yabancıaşma hiç gündeme gememektedir. Otomobi kuanımının akın amayacağı boyutarda yaygınaşması ve geişmiş ükeerde bie ciddi bir sorun oarak ortada durmakta; dünyadaki büyük metropoerde topu taşıma atyapısına rağmen çözüememektedir. Ükemizde ise, uzun vadei panarın uyguanması gündeme gememekte; aksine, kenterin pansızığı büyük bir arsa ve yapı rantı yaratarak çözümsüzüğü körükemektedir. Taşıt you, yaya kadırımı gibi kavramar otomobi akışını sağamak adına tamamen unutumuştur. Böyece, otoparksız kenterde kadırımar, değnekçi egemeniğine tesim omuştur. Kadı ki, yaya kadırımarı zaten çöp bidonarı (!) eektrik direkeri, eektrik, teefon dağıtım panoarı gibi atyapı ögeeri ie yeterince kuanımaz hae gemiştir. Sonuç oarak, kent merkezeri, atetik ve atik yayaar dışında her babayiğidin doaşamayacağı bir ortam haine gemiş; kent merkezi dışında ise yaya kadırımsız, rögarı kapaksız, kasisi bo aanar can pazarını ouşturmaktadır. Bütün bu yazdıkarım, kenterde yapıarın dışında kaan aanar için geçeridir. Ne var ki, sıra yapıara geince, durumu dışı seni içi beni yakar diye özeteyebiiriz. Soruna bir de herkese ders oması gereken 17 ağustos depreminden sonra hukukun vardığı sonuçar gözü ie bakaım. Bu bakışı Yargıtay Onursa Üyesi Çetin Aşçıoğu nun kaeme adığı bir yazıdan özetemeye çaışayım. 17 ağustos depreminden sonra çürük yapıarı üreten yapsatçıarın yargıandığı davaar zamanaşımına uğradı......ası sorumu, yargıama ve savunma sanatını yapacak hukukçu (yargıç, savcı, avukat) yetiştirmeyen her kademedeki eğitim düzenidir......başta poitikacıar, hukukçu biim adamarı ve yüksek yargıçar şapkaarını ve görkemi cüppeerini önerine koyarak yargıçarın memuraştığı, avukatarın izeyici oduğu, biirkişierin yargıçaştığı yargı düzenini sorguamaıdırar.(*) Gaiba Votaire in söyedikerinin topumun her kesimi tarafından yararanıması gereken bir formü oarak agıanması gerekiyor. Her yanı ie reçete-doktor-hasta iişkisine benzeyen yaşamı sorguamanın zamanı gedi de geçiyor. (*) Kaynak: Yargıtay Onursa Üyesi Çetin Aşçıoğu nun Cumhuriyet Gazetesi, Biim Teknooji eki, 6 Nisan 2007 tarih ve 1046 sayı, sayfa 16 ÇALIŞMA ORTAMI 15

İş Sağığı Güveniği Vinçeri Kuanmada Dikkat Ediecek Önemi Kuraar 1. Önce İş Güveniği Benimsemeniz gereken en iyi sogan... 2. Vinç ie çaışmaya başamadan önce bütün kontroarın ve eemanarın doğru çaışıp çaışmadığını kontro ediniz. 3. Vinç i çaıştırmadan önce destek ayakarını tam çıkartınız. Eğer vinç serbest çaıştırıacaksa, süspansiyon kiidinin vinç e kitabı nda anatıdığı gibi kiitenmesi şarttır. 4. Herzaman destek ayakarını tam çıkartınız. Tam çıkartımadığı takdirde vinç in kadırma kapasitesinde azama our. Mustafa TAŞYÜREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) 9. Dönme merkezinden yük merkezine öçüecek, vinç in hangi yarı çapta kuanıacağını biin. 10. Yük kapasite tabosundaki kadırma ağırığından; kanca, paanga-haatı bağantısı gibi ağırıkarı çıkartınız. 11. Eğer sahada insan varsa, vinç ie çaışmaya başamayın. Kakson çaın ve sahanın boşamasını bekeyin. 12. Eğer bağama haatı üzerinde insan çaışıyorsa, yükü kadırmayın. 13. Yükü taşımanız gerekiyorsa, yükü daima yere yakın tutun. 5. Vinç in çaışma anındaki yük kadırma kapasitesini, yük kapasite cetvei nden öğreniniz. 6. Yük kapasiteeri, gerek serbest konumda, gerekse destek ayakarıya, sadece düz zemine göredir. 7. Vinç e çaışırken herzaman en kısa ve pratik bom uzunuğunu ve yarı çapını kuanın. 8. Kadırıacak yükün ağırığını mutaka kontro edin ve biin. * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi (1978-1985) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü 14. Herhangi bir açıdan yükü çekmek veya sürükemek kesinike yasaktır. 15. Makine hareket haindeyken yükün saanmaması için aşırı hızdan sakının. Geniş yükeri yerden kendir haata kontro ettirin. 16. Görüş açınız kapaı ise, yükü ve çaışma sahasını gören bir kişiden açık işaretini amadan yükü kadırmayın. 17. Vinç operatörüye ancak bir kişi standart e işareterini kuanmak koşuuya işareteşebiir. 18. Yük kesinike insanarın üzerinde döndürümemeidir. Her zaman vinç hareket sahasını ve etrafını gözeteyin. 19. Vinç çaışırken yük ve paanganın üstünde kimse duramaz. (Persone asansör kafesindekier hariç) 16 ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği 20. Gevşek eemanarı, düşmemeeri için kadırmadan önce yükere bağayın. 21. Aynı anda 1 adet yükten fazasını, vincin kapasitesi müsait osa bie, kadırma işemine girişmeyin. 22. Vinç rüzgarı havada çaıştırımadan önce, rüzgar sürati ie igii gene taimatara uyunuz. Şiddeti rüzgararda geniş yüzeyi yükeri kadırmayın. 23. Çaışma aanındaki enerji yükü geriim hatarına çok dikkat edin. Votaj - Geriim Değeri En az mesafe (uzakık) [m] [ft] - 1 kv (100 V) 1 3 1 kv 110 kv 3 9 110 kv 220 kv 4 13 220 kv 380 kv 5 16 Eğer votaj- geriim değeri biinmiyorsa 5 16 Sogan: Önce Güvenik E işareterinin açıkaması 1 = Boom u yükset 2 = Boom u aşağıya indir 3 = Yükü hafifce kadır 4 = Yükü yavaşça aşağı indir 5 = Boom u yavaşça yükset 6 = Boom u yavaşça aşağı indir 7 = Boom u yükset ve yükü tut 8 = Boom u biraz aşağıya indir ve yükü tut 9 = Boom u uzat 10 = Boom u içeri geri çek 11 = Boom u yükset ve yükü aşağıya indir 12 = Boom u indir ve yükü yükset kadır 13 = Yükü kadır yükset 14 = Yükü aşağıya indir 15 = Yükü bu yöne döndür 16 = Tüm sistemi durdur 17 = Dur! Not: Eğer, aınan tüm güvenik önemerine rağmen, eğer bir eektrik şeraresi ataması oursa,uyuacak kuraar: - Sakin oun. - Vincin kabinini terketmeyin. - Vincin etrafındakieri hareket etmemeeri ve vinç e dokunmamaarı konusunda uyarın. - Vinç i tehikei aandan uzakaştırın. 24. Operatör; motor çaışır, yük bağanmış ve kadırmış durumda iken kumanda kabininin terkedemez. Kabini terk etmeden önce yükü mutaka yere indirin, motoru durdurun ve kontakt anahtarını çıkartın. 25. Eğer 2 veya daha faza vinç aynı yükü kadırıyorsa, yanız bir kişi gereki işareteri vermeidir. Vinç operatöreri de bu çaışma metodunda yükü kadırmadan önce tam anaşma sağamaıdırar. 26. Birden faza vinç ie kadırıan yükte, yükü emniyete kadırmak için benzer paanga sistemi kuanın. Bu yükün, vinçer arasında uyumu dağıımını sağar. ÇALIŞMA ORTAMI 17

Binaar gibi sosya ve ekonomik yapıar da bazı teme dayanak noktaarı üzerine kurumaktadır. Bu teme dayanakar ne kadar sağam ve güçü oursa, bunar üzerine inşa edien yapıar da o öçüde sağam our. İşte küreseeşmenin de bazı teme dayanakarı vardır. Ancak ironik bir biçimde küreseeşmede bu mantık ters işemektedir. Çünkü küreseeşmenin teme dayanakarı çeişkier dir. Yoa çıkarken omuza atıan özgürük, demokrasi, barış, insan hakarı gibi sihiri bohçaarın içinden varıan yerde savaş, katiam, açık ve daha bir sürü insanık ayıbının çıkması; sermayenin uusararası düzeyde serbest doaşımına karşın emeğin uusa sınırar içine hapsedimeye çaışıması küreseeşmenin dayanakarını ouşturan çeişkierin yanızca birkaçıdır. Küreseeşme bu çeişkier üzerine inşa edimiş bir yapıdır. Bu çeişkier güçendikçe yani çeişki daha da arttıkça küreseeşme de o öçüde güçenmektedir. Bu, ironinin ironisidir. Görünmez kıınmaya çaışıan bu derin çeişkier, artık karaçaı dikeni gibi göze batmaktadır. Küreseeşme sürecinin göze batmaya başayan dikenerinden biri de ırk, etnik köken, din, mezhep vb. yapıara yasanmanın artmasıdır. Amin (1999), bu durumu şöye resmetmektedir: Günümüzü, bir uus devetin ya da topumsa sınıfın üyesi oarak tanımamadan tümüye farkı, ortak topumsa özdeşeşmeere göze çarpan uyanmaar ya da yeni uyanmaar tanımamaktadır. Böyeike, di, kütüre varık, kabie ya da etnik bağıık, bir dinse gruba adanmışık, yere bir cemaate bağanma yeniden uyanmanın adığı birçok biçimden biridir. Baibar ve Waerstein (2000) farkı görünümerde geçmişten geen bir sürekiiği oan bu durumun, yayımacı bir poitika izeyen kapitaizmin stratejierinden biri oduğuna dikkat çekmektedir. Peki günümüzde insanarı buna yöneten nedir? Neden küreseeşme sürecinde bu tür aidiyetere sığınma artmaktadır? Bu durum, bu tür aidiyetere gerçekten gönü bağıya bağı omaktan çok bir sığınmadır ve sosya devetin gerçekeşmemesinin bir sonucu oarak görümeidir. Küreseeşme sürecinde fordist üretim yöntemerinin terk edierek post-fordist yöntemere geçidiği söyense de, kürese kapitaizm fordist tarzda işsizer, yoksuar, evsizer, topraksızar, açıkar ve daha neer neer üretmektedir. Bu üretim sosya devetin tasfiye edimesine koşut bir geişim seyri izemekte ve sosya devetin bıraktığı boşukardan yararanmak isteyen bazı çevreere idea fırsatar sunmaktadır. Yoksuuk, işsizik, evsizik, açık denizerine düşen geniş hak kiteeri çaresizikten ırk, etnik köken, mezhep yıanarına sarımaktadır. Devet aygıtının boş bıraktığı noktaarda bu tür yapıar aternatif otoriteer oarak türemektedir. Sosya devetin tasfiye sürecinde bu tür fırsatar koayan gruparın, * Arş. Gör. AÜ, SBF, Siyaset Biimi ve Kamu Yönetimi Böümü Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Sosya Poitika İroninin İronisi Taner AKPINAR* bu fırsatı yakaadıkarında sosya devetin tasfiyesine hız verme yönünde çaba harcaması da kaçınımaz oacaktır. Bu noktada farkı grupar arasında otorite mücadeesi de kaçınımaz oacaktır. Nihai amaç geişip güçenerek devet yapısının içine sızmak ve devete kendi rengini vermektir. Böye ounca da birtakım sosya gereksinimeri artık vatandaş oarak kamusa yoardan karşıama oanağı fiien ortadan kakmaktadır. Devetin sosya yüzünü görebimek ona rengini veren yapıara ait oma koşuuna bağanmaktadır. Kamusa kadroara eeman aımında, kamusa kaynakı sosya yardım fonarının dağıtımında, başka birtakım kamusa hizmetere erişimde bu tür nesne omayan kriterer ön panda tutumaktadır. Küreseeşme adı verien süreçte, sosya poitika uyguamaarının bir yandan öze kesime diğer taraftan da hayırsevererin insafına devredimeye başanmasıya, söz konusu ogu daha da güçenmektedir. Dünya Bankası nın öncüüğünü yaptığı, sosya poitika uyguamaarının en faza muhtaç oana yardım anayışı ie sınırandırımasını öngören yakaşım, diğer uusararası mai kuruuşarın da yardımıya, giderek yaygınaştırımaktadır. Bu yeni anayış çerçevesinde insanarın ırk, etnik köken, mezhep vb. farkııkarına duyarı, koruyucu poitika önerierinde buunumaktadır. Teme insani gereksinimerin kamusa sunumunda bunar bir insan hakkı ve devetin görevi iken, yeni ouşumda bireyer söz konusu grupara bağııkarı öçüsünde bu gereksinimerini karşıayabimektedir. Hizmeter bireyerin bağıık ve itaatkarıkarına karşı aternatif otorite tarafından verien bir ödüe dönüşmektedir. Bağıık duymayan ve itaatsizik edene ise ödü yoktur. Bu tür durumar, geçmişte kamış ve artık geçeriiği omayan birtakım topumsa norm ve değererin, inanç kaıparının sürdürümesine de yo açmaktadır. Kapitaizmin ortaya çıkışı emek-sermaye çeişkisi üzerine kuruu bir topumsa yapı yaratmıştır. Emek-sermaye çeişkisi düzeminde verien mücadeede emeğin nihai amacı bu karşıtığa son verip sınıfsa ayrımı ortadan kadırmaktır. Irk, etnik köken, din, mezhep vb. yapıara yasanmanın artmasının temeinde; işte bu emek-sermaye çeişkisini önce gizeme ve ardından da topumsa mücadeeyi bu düzemden başka bir düzeme kaydırma çabası yatmaktadır. Bu çaba çerçevesinde Eveda Proeterya (Gorz, 1986) gibi soganara emekçi sınıfın tarihe karıştığı ian ediiip ırk, etnik köken, din, mezhep vb. aidiyeter körükenerek; insanara tarih ve topum dışı bir biinç aşıanmaya ve insanar tarih ve topum dışı bir mücadee düzemine çekimeye çaışımaktadır. Kaynakar AMIN, Samir, (1999), Küreseeşme Çağında Kapitaizm, (Çeviren: Vasıf Erenus), Sarma Yayınevi, İstanbu. BALIBAR Etienne ve WALLERSTEIN Immanue, (2000), Irk Uus Sınıf- Beirsiz Kimiker, (Çeviren: Nazı Ökten), Metis Yayınarı, İstanbu. GORZ Andre, (1986), Eveda Proeterya, Afa Yayın, İstanbu. 18 ÇALIŞMA ORTAMI

Kitap Tanıtımı Berkes in Asya Mektuparı Üzerine Can Umut ÇİNER* Bugünerde, Niyazi Berkes in çaışmaarını yeniden anımsamaı ve okumaıyız. Berkes, tartışmasız, ükemizin yetiştirdiği büyük sosyoog ve tarihçierden biri. Çoğumuzun okuduğu en önemi yapıtarını şöye bir hatırataım: Siyasi Partier (1946); 200 Yıdır Neden Bocaıyoruz (1964); Batıcıık, Uusçuuk ve Topumsa Devrimer (1965); 100 soruda Türkiye İktisat Tarihi (1969-70); Arap Dünyasında İsamiyet, Miiyetçiik ve Sosyaizm (1969); Türkiye de Çağdaşaşma (1973); Türk Düşününde Batı Sorunu (1975); Atatürk ve Devrimeri (1982); Teokrasi ve Laikik (1984) (1). Kanımca, Berkes in esereri arasında Asya Mektuparı nın ayrı bir önemi var. Genede tarihçier dışında, akademik yazıarda, gezi yazıarı ie onun üzerine izenimere ve eeştiriere pek az çevre yer verir; hatta genede üzerinde durumadan geçiir. Bu türden yazıarda, Berkes in kendi deyimiye enine boyuna inceemeden, ik izenimerin mahsueri (2) oduğundan ve biimse bir değer taşımadığından genede bir kenara itiirer. Ancak, somut durumun somut anaizi bakımından ve döneme iişkin oayarın birinci eden gözenip yorumanması açısından odukça önemidir/değeridir. Ayrıca, çaışmaarımızda dikkate amamız ve seçmemiz gereken bigieri/begeeri anamandırmamızı/yorumamamızıkoayaştırabiecek türdendir. İşte Berkes in 1958-1959 yıarı arasında 16 ay Pakistan dan Japonya ya kadar süren serüvenini kardeşine anattığı mektuparı bir kitapta topamıştır. Bu mektupar, hem edebi hem de gezi yazıarı oma değerinin yanında yazarın yaşadığı yererdeki gerçekiği derinemesine kavramamızı sağadığı ve geip geçici bir etkiden çok derinemesine etki yaratması açısından da çok önemi. Söz konusu derinemesine etkiyi, internetteki herhangi bir gezi yazısında ya da gazeteerdeki gezi köşeerinin yüzeyse ve piyasaaştırımış tarafarını düşünürsek daha iyi anayabiiriz. Berkes in mektuparı bize bir anamda, yaşamadığımızı yaşatır ve görmediğimizi gösterir niteikte oduğundan (3) bir çırpıda okunuveriyor. Ayrıca, odukça öğretici ve kuandığı betimemeer gerçekten vurucu. Bu kısa yazıda, mektupar üzerine bir değerendirme yapmaktan çok, oradan aıntıara dikkat çekme younu seçtim. Bunun nedeni ise Berkes in gözem yeteneğini ve ieri görüşüüğünü anımsatıp, okuyucunun igisini çekmektir. Asya Mektuparı nın önsözünde şöye diyor Berkes: Eeştirierimde hiçbir Asya ükesinin insanarını, deveterini, rejimerini aşağı görmek gibi duyguar geçmedi içimden. Onarın iyiikerini, kakınmaarını, yüksemeerini istediğim için bir Atatürk kuşağı çocuğu oarak yer yer isyan ettiğim, ağır eeştirier yaptığım omuştur. Asya nın sessiz miyonarının içine düşürüdüğü sefaet i çok kez emperyaist gözemcier dışarıya tanıtmazar. Ben onarın tuttuğu you benimseyeme- * Arş. Gör. AÜ, SBF, Siyaset Biimi ve Kamu Yönetimi Böümü Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü dim. (4 ) Sömürge yönetimi ve sömürge ogusu üzerine değerendirmeeri bu yazıyı yazmamın nedenidir. Öye ki yazarın buradaki gözemeri, şaşkınığı ve ardından tahieri gerçekten üzerinden düşünümesi gereken cinsten: Kafamda bigisizikten geen, mantık youya doğru sandığım bir inanç vardı. Biz batı nın sömürgesi omamıştık, ama onu kendi kafaarımıza göre uyguamaya kaktığımız için o medeniyetin usuerini yüzümüze, gözümüze buaştırdık, diyordum. Hâbuki buraara o medeniyetin insanarı gemişer. Bunarı o medeniyetin idaresi atına sokmuşar. Eh, o zaman bizim şikâyet ettiğimiz kötü, yanış usuerin burada omaması gerek, derdim. Pakistan da iken bu inancımın baştan başa yanış oduğunu görmüştüm (5) Batının sömürgeci anayışına göre, sömürgecier sömürdükeri coğrafyaya medeniyet götürme amaçı gittikerini iddia etmişerdir. Söz konusu medeniyet götürme biçimini, geişmiş bir topumun daha az geişmiş bir topuma uyguadığı her türü eyem oarak düşünmek gerekir. Sömürgecier için, bu eyemerin içinde en önemerinden biri, sömürge yönetimerinin ikeeri ve onarın örgütenme biçimeri omuştur. Berkes in şaşkınığı ya da kendi deyimiye bigisiziği eski sömürge ükeerinin yönetim sorunarının boyutarı ie igiidir. Çıkardığı çarpıcı sonuçardan biri, sömürgecierin sömürgeerinde kurdukarı yönetim uyguamaarının sorunu oduğu şekindedir. Berkes, sadece yönetim konusunda deği, hemen her konuda, anattığı ükeeri kendi deyimiye aboratuvar gibi görürken aynı zamanda gördükeri ve onarın bizdeki çağrışımarı nedeniye odukça tedirgindir. Asya Mektuparı, bu anamıya söz konusu tedirginiği yansıtması bakımından odukça önemidir. Berkes, gene anamda, soruar sordurtan ve bazıarına önemi yanıtar getiren bir biim adamıdır. Asya Mektuparı ise yine bazı soruarın tetikenmesi bakımından odukça önemidir: Günümüzdeki demokrasi ihracı ve devet inşası tartışmaarını tarihse bir bağamda inceersek nası sonuçar ede edebiiriz? Ayrıca, bugün Bakanar, Avrupa Biriği üyesi oan Avrupaıaşmış/Avrupaıaştırımış/Avrupaaşmış Orta ve Doğu Avrupa ükeeri ve rengârenk devrimere sarsıan, Rusya çevresindeki ükeerde demokratik misyon ogusunu nası anamandırıabiiriz? Son oarak, mektuparı okuyacakarın kendi igi aanarı çerçevesinde pek çok soru üretmeeri ve zevke okumaarı umuduya bitireim. Dipnotar 1 Bu isteyi Türkiye de Çağdaşaşma kitabının girişinden adım: Niyazi Berkes, Türkiye de Çağdaşaşma, Yapı Kredi Yayınarı, 10. Baskı, İstanbu, Kasım 2006. 2 Niyazi Berkes, Asya Mektuparı, Yapı Kredi Yayınarı, İstanbu, 2001, s.57. 3 Tırnak içindeki bu ifade, Emin Özdemir in okumanın yaşamı zengineştiren ve değiştiren yönerini anatırken kuandığı betimemeerden biridir. Emin Özdemir, Eeştire Okuma, Ümit Yayıncıık, Ankara, 1995, s.18. 4 N. Berkes, s. 8. 5 N. Berkes, s.10. ÇALIŞMA ORTAMI 19