DOKTORA TEZ SÜRECİ: ALTERNATİF MODEL ÖNERİSİ Yrd.Doç.Dr. İlhan Oğuz AKDEMİR Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ioakdemir@firat.edu.tr
ÖNCÜLLER Ülkemizde her yıl 2.000 civarında doktora tezi yapılmaktadır. Oldukça yüksek olan bu sayı ile doğru orantılı tezlerin işlevselliği sorgulanmaktadır. Çalışma basit fakat herkesçe kabul gören birkaç öncüle dayanmaktadır. 1-yoğun emek ve çaba gerektiren bilimsel çalışmalar, evrensel nitelikte bir kaliteye ulaş(a)mıyor. 2-Tezlerin oluşum sürecinde insan faktörü, tezin bilimsel boyutunun olumlu/olumsuz önüne geçmektedir. 3-Tezler, bilim dünyasında dolaşıma ve paylaşıma girmiyor. 4-Tezin kalitesinde etkili olan öğrenci, danışman ve jüri üyeliği sistemi, sağlıklı ve güvenli işlemiyor.
AMAÇLAR Bildiride; bilimsel sorumluluğun paydaşları olan, öğrenci, danışman ve jüri üyelerinin tutum ve davranışlarında, olması gereken ile pratik arasındaki makasın açıldığı, bunun da tezlerin bilimsel getirisinin sorgulanmasına sebep olduğu savı işlenmiştir. Bunun sonucunda varolan doktora tez sisteminin bilimsel ölçütlere göre işlemediği, bilimsel anlayışın gelişmesine katkı sağlamadığı, hatta sorun olmaya başladığı izah edilmeye çalışılmıştır. Onun yerine yüksek öğretimin yeniden yapılanması temel düşüncesine uygun olarak ulusal tez merkezi organizasyonu adı altında yeni bir tez değerlendirme sistemi önerilmiştir. Bu sistemin halihazırdaki uygulamalara göre, daha güvenli yaygın ve verimli bir tez süreci oluşturacağı öngörülmüştür.
AMAÇLAR Unutulmamalıdır ki bilimsel çalışmaya yeni başlayan genç akademisyenlerin bilimsel ahlak, bilimsel sorumluluk anlayışları, gelecekte öğretim üye ve yardımcılarının kalitesini bugünden belirleyen temel göstergedir. Akademik yeniden üretim modeli bu gösterge üzerine inşa edilecektir. Parrhesia anlayışla yazılan çalışma, Yanlış kanaatleri, anlaşılmaları, bilimsel eleştirilmeyi peşinen kabul etmektedir. Çalışma ideal bir bilim anlayışının ülkemizde benimsenmesi ümidi ile oluşturulmuştur.
ZANAATKÂR Sennet, zanaatkârı tanımlarken iki temel özelliğinden bahseder: 1-İyi iş yapma arzusu 2-iş yapmak için gerekli yeterlilikler (Sennet2006:315) Bilimsel çalışmalar yapan bilim insanları mesleklerine, Sennet in tanımladığı zanaatkârın özellikleri ile bakmalıdırlar.
BİLİMSEL ÇALIŞMA NİÇİN YAPILIR? 1-Bilimsel sorumluluktan dolayı bilimsel çalışma yapabilir: Tespit ettiği bir problem ve onun muhtemel çözüm tip ve formlarının izahı için bilimsel çalışmalar yapılabilir. Yani bilimsel sorumluluk kaygısı ve idealist yaklaşımlar ile çalışma yapılabilir. Bilimin akademisyen üzerinde zevk ve heyecana yol açtığı durumlardır. 2-Mesleki zorunluluklardan dolayı bilimsel çalışma yapabilir: Örneğin yaklaşan bir atama dönemi, veya zamanının sonuna yaklaşmış, proje ödev, tez vb. 3-Kariyerist yaklaşımlar ile bilimsel çalışma yapabilir: Yani meslekte yükselme ve ilerleme amacına uygun olarak, sistemin kendisinden istediği şartlara uygun olarak çalışma yapma mantığıdır.
TÜRKİYE DE DOKTORA TEZLERİ VE ARKA PLANI Tablo 1. doktora Öğrencilerinin Bilimsel Çalışma Öncelikleri (2010) Öğrenim Durumu İlk Bilimsel çalışması YL. tezi İlk Bilimsel çalışması bildiri İlk Bilimsel çalışması Makale İlk Bilimsel çalışması diğer Toplam Yüksek lisans 168 8 3 1 180 Yüksek lisans Akademisyen - öğrenci 36 5 2 1 44 Öğrenci 132 3 1-136 Doktora 42 3 2 1 48 Doktora Akademisyen - öğrenci 16 2 1 1 20 Öğrenci 26 1 1-28 Toplam 210 11 5 2 228 Kaynak: doktora öğrenci araştırma anketi 2010
TEZ SINAVI SÜRECİ ve AKTÖRLER B-Danışmanın Sorumlulukları: a- Bilimsel Sorumluluklar: b-akademik Sorumluluklar: c-bireysel Sorumluluklar:
TÜRKİYE DE doktora TEZLER VE ARKA PLANI 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 Doktora Sanatta Yeterlik Tıpta Uzamanlık Yüksek Lisans
TEZ SINAVI SÜRECİ ve AKTÖRLER c-tez Jürisi ve Beklentiler: Tablo 3. Lisansüstü Öğrencilerinin jüri oluşumu için Kanaatleri (2010) Öğrenim Durumu Danışman Bölüm Fikrim Yok Toplam Yüksek lisans mezunu 22 12 14 48 Mezun-akademisyen 13 6 2 21 Mezun 8 6 12 23 Doktora mezunu 21 3 2 26 Mezun-akademisyen 16 2 1 19 Mezun 5 1 1 7 Toplam 43 15 16 74 Kaynak: Lisansüstü öğrenci araştırma anketi 2010.
TEZ SINAVI SÜRECİ ve AKTÖRLER c-tez Jürisi ve Beklentiler: Sorun sadece artık giderek kimse tarafından okunmayan bu çalışmaların, sosyal bilimler enstitülerinin kurallarına uygunluğu kriterleriyle değerlendirilir hale gelmiş olmasıdır. ülkemizde pek fazla rastlanmayan, fakat bilimsel sorumluluğa uygun düşen bir davranış kalıbı da jüriye üye olarak davet edilen öğretim üyesinin, katkı yapamayacağı, tez jüriliğinden affını istemesidir. Gelenek haline dönüşmesi gereken bu seçenek, daha iyi ve uzman bir jürinin tezi okumasına ve geliştirici bir anlayışın yerleşmesine neden
TEZ SINAVI -Tezin savunulmaya değer bulunup bulunmadığı şeklinde jüri toplantısı -Adayın savunmaya alınması -Soru-cevap bölümü -Jürinin dinleyicileri dışarıya çıkarıp karar verme finali -Öğrencinin uzman veya doktor ilan edilmesi
TEZ SINAVI Bilimsel ölçek: 1-Yapılan tezin savunduğu bir tez, iddia, bir varsayım olmalıdır. Ülkemizde pek çok tezin bu yönü zayıftır. Bilim insanı tezini belirlerken üzerinde çalışacağı konuyu, önceden belirlemesi gereklidir. Bilimsel çalışmalar ve tezler rastgele belirlenmemeli ve rastlantılara terk edilmemelidir. 2-Tezi izah eden bilimsel manada geçerli bir modeli olmalıdır. Metodolojik yaklaşım bu model(ler) üzerinden geliştirilmeli, bunun dışında kalan her türlü yaklaşım bilimsel yaklaşım kabul edilemez, ancak bilgi yığınlarının oluşumuna yol açar (Türkdoğan 1995:154). Çevremizdeki olaylara bakışımızın bilimsel olması, ancak bilimsel yöntemlerin sistematik biçimde kullanılması ve değerlendirilmesi ile bilimsel anlayışla ortaya çıkar. 3-Konuya uygun araştırma yöntem ve tekniklerinin seçilmesi, 4-Verilerin toplanması, derlenmesi, sınıflandırılması, birleştirilmesi yorumlama ve değerlendirilmesinin sağlanmış olması, 5- Bilimsel terminolojinin, bilimsel dilin doğru kullanılması 6-Sonuçların sunulması
SONUÇ YERİNE: ULUSAL TEZ MERKEZİ 1-Ulusal Tez Merkezi kurulmalı: 2- Tez trafiği: 3-Jüri belirleme: 4- Tez değerlendirme süreci: 5- Tezlerin çoğaltılıp dağıtımı:
DOKTORA TEZ SÜRECİ: ALTERNATİF MODEL ÖNERİSİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Yrd.Doç.Dr. İlhan Oğuz AKDEMİR Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İoakdemir@firat.Edu.tr