Yangın algılama ve alarm sistemleri

Yangın algılama ve alarm sistemleri Kıbrıs EMO Seminer Notları HAZIRLAYAN: Özcan Uğurlu Elektrik Mühendisi ozcan.ugurlu@emo.org.tr 21.02.2015

Bölüm-1 İhtiyaçların Belirlenmesi Projelendirdiğiniz binada yangın algılama ve alarm sistemini tasarlamanın ilk adımı, söz konusu binada erken yangın tespitine olan ihtiyacın değerlendirilmesi olmalıdır. Bu bağlamda sırasıyla; a) Binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunması, b) Binada tesis edilecek sistemin tipi, c) Yangın algılama ve alarm sisteminin binada tesis edilecek diğer yangından korunma amaçlı sistemler ile etkileşimi konularında sırasıyla karar verilmelidir. Öncelikle binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunmasına ilişkin TS CEN/TS 54-14 Standardı hükümlerini ele alarak belirleyici unsurları ortaya koymak gerekir. Binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunmasına ilişkin esaslar TS CEN/TS 54-14 Standardında konu ile ilgili maddeler aşağıdaki gibidir. 5.3 Binanın korunması gereken bölümleri 5.3.1 Koruma kapsamı Binanın korunacak bölümleri ve tesis edilecek sistem tipleri yetkili makam veya sigorta şirketi gibi bir üçüncü tarafça belirlenebilir. Sistemin kapsamının üçüncü tarafça belirtilmediği durumlarda veya daha kapsamlı bir sistemin kurulması istendiğinde her alandaki riski değerlendirirken aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir: a) Tutuşma ihtimali, b) Yangının başlangıç odasının içinde yayılma ihtimali, c) Yangının başlangıç odasının dışına yayılma ihtimali, d) Yangının sonuçları (ölüm, yaralanma, mal kaybı ve çevre hasarı dâhil), e) Diğer yangından korunma tedbirlerinin varlığı. 5.3.2 Kapsamın tarifi Koruma kapsamı aşağıdaki gibi açıklanabilir: a) Toplam koruma: Binanın bütün bölümlerinin korunması, b) Bölme koruması: Bina içinde bir veya daha fazla sayıda yangın bölmesinin korunması, c) Kaçış yolu koruması: Kaçış yolları yangın veya dumanla kapatılmadan önce bunların kullanılabilmesini sağlamak üzere kaçış yollarının korunması, d) Mahallî koruma: Bina içinde bulunan ve bir yangın bölmesinin tamamını oluşturması gerekmeyen belli bir cihazın veya fonksiyonun (kaçış yolları hariç) korunması, e) Teçhizat koruması: Belli bir cihazın veya teçhizatın korunması. 5.3.3 Toplam koruma

Toplam koruma sistemi, bu kılavuzun özel olarak muaf tuttuklarının dışında binanın içindeki bütün hacimleri kapsayan bir otomatik yangın algılama sistemidir. 5.3.4 Bölme koruması Bölme koruması sistemi binanın sadece belirli kısımlarını (genellikle en hassas alanları) kapsayan bir otomatik yangın algılama sistemidir. Bir bölme koruması sisteminin sınırları, yangın bölmesi sınırları olmalıdır. Bu sınırlar içindeki koruma toplam koruma sistemininki ile aynı olmalıdır. Bir kısmi koruma sistemi kullanılacaksa, binanın korunacak kısımları Madde 5,6 daki dokümantasyonda belirtilmelidir. 5.3.5 Kaçış yolu koruması Sadece kaçış yollarını koruyan bir sistemin insanlara, kaçış yolları duman ve ısı ile kapanmadan önce kaçmaları için zamanında yangın alarmı vermesi amaçlanır. Bu tip sistemlerin yangının kaynağı olan odada bulunabilecek insanları koruması beklenmemelidir. Bu sistem sadece yangınla doğrudan ilgili olmayanlara bilgi vermek amacını taşır. Genel olarak, kaçış yollarına monte edilen duman dedektörlerinin insanlara bu yollardan kaçmaları için zamanında yangın alarmı vermesi beklenir. Ancak, kaçış yollarına bitişik odalardaki bazı yangın durumlarında dumanın yangından dar açıklıklar vasıtasıyla (kapı çatlakları gibi) kaçarken soğuduğu ve tavana monte edilmiş olan dedektörler çalışmadan önce baş hizasında ve altında duman birikmesine sebep olduğu görülmüştür. Böyle bir soğuma ihtimali varsa kaçış yollarının korunması için bitişik odalara yangın algılayıcıların monte edilmesi gerekli olabilir. 5.3.6 Mahallî koruma Mahallî koruma belirli fonksiyonları, özel cihazları ve yüksek riskli alanları korumak için kullanılabilir. Mahallî koruma alanının tecrit edilmesi gerekmez, toplam koruma veya bölme koruması içinde yer alabilir, fakat genel korumadan daha yüksek bir koruma seviyesine sahip olabilir. Mahallî koruma kendi başına korunan alan içinde başlayan yangınlara karşı iyi koruma sağlayabilir, fakat bu alanın dışında başlayan yangınlar için koruma etkisi çok azdır veya hiç yoktur. 5.3.7 Teçhizat koruması Teçhizat koruması belirli teçhizatın içinde başlayan yangınlara karşı koruma sağlar. Teçhizat koruması sağlayan dedektörler çoğunlukla teçhizat mahfazasının içine yerleştirilir ve böylece genel koruma amaçlı detektörlerden daha önce yangını algılayabilir. Mahallî korumada olduğu gibi, teçhizat koruması kendi başına korunan alan içinde başlayan yangınlara karşı iyi koruma sağlayabilir, fakat bu alanın dışında başlayan yangınlar için koruma etkisi çok azdır veya hiç yoktur. 5.3.8 Korunması gerekmeyen alanlar Özel şartlar yoksa bazı alanlar yangından korunma gerektirmeyecek kadar düşük yangın riskine sahip alanlar olarak değerlendirilebilir (Madde A.5.3.8). A.5.3.8.Otomatik algılama ile korunması gerekmeyen alanlar aşağıdakileri içerebilir: a) Yanıcı malzeme veya çöp depolama amacıyla kullanılmamaları kaydıyla banyolar, duşlar, yıkanma odaları, tuvaletler,

b) Döşemelerden, tavanlardan ve duvarlardan geçiş yerlerinde uygun şekilde yangına karşı korunmuş olmaları veya yangın tecridine sahip olmaları kaydıyla ve acil durum sistemlerine ait kabloları içermemeleri şartıyla (kablonun en az 30 dakika yangına dayanması durumu hariç) kesit alanı 2 m2 den az olan düşey şaftlar ve düşey kablo kanalları, c) Çatısız yükleme sundurmaları, d) Brüt hacmi 20 m3 ten az olan havalandırmasız, donmuş gıda depoları. Boşlukların (döşeme altı ve tavan üstü boşluklar dâhil) aşağıdaki durumlarda bağımsız dedektörlere sahip olması gerekir: e) Boşluktaki yangının boşluk dışındaki dedektörler tarafından algılanmasından önce yangının başladığı odadan dışarıya yangının veya dumanın yoğun şekilde yayılması ihtimali olması, f) Boşluktaki yangının algılanmasından önce acil durum sistemlerine ait kablolara hasar verme ihtimalinin olması. Aşağıdaki özelliklere sahip boşluklarda bağımsız dedektör olması gerekmez: g) Yüksekliği 1 m den az olan alanlar, h) Uzunluğu 10 m den az olan alanlar, i) Genişliği 10 m den az olan alanlar, j) Diğer alanlardan yanmaz malzemelerle tamamen ayrılmış olan alanlar, k) Herhangi bir 1 m2 lik kısmında 25 MJ yanıcı malzemeden fazla yangın yükü yoğunluğuna sahip olmayan alanlar (Bunun için standardın Ek D tablosundaki değerler ya da seçilen kabloların kataloglarındaki MJ/m cinsinden değerleri baz alınarak hesaplama yapılır), l) Acil durum sistemlerine ait kabloların geçmediği alanlar (kablonun en az 30 dakika yangına dayanması durumu hariç). Sonuç olarak yangın algılama ve alarm sistemi projelendirdiğiniz bina ile ilgili, varsa ilgili makam, idare, kullanıcı vb. ile yangın danışmanı ve sigorta şirketinden koruma kapsamını talep etmeniz gerekmektedir. Koruma kapsamı sizlere yazılı olarak belirtilmediyse bu durumda risk değerlendirme bilgileri ışığında korunması gerekmeyen alanlar hariç yangını erken tespit için tasarımınıza karar vermeniz gerekmektedir. İlgili makam, idare, kullanıcı v.b. ile yangın danışmanı ve sigorta şirketinden koruma kapsamı proje müellifine yazılı olarak iletilmemişse ve projenin koruma kapsamında bir eksiklik olursa doğrudan proje müellifleri sorumlu tutulur. Bölüm - 2 Binada Tesis Edilecek Sistemin Tipinin Belirlenmesi Bu bölümde projelendirdiğiniz binada tesis edilecek yangın algılama ve alarm sistemi tipinin belirlenmesi esasları ile diğer yangından korunma tedbirleriyle

etkileşimin sistem tipini belirlemedeki önemini ele alacağız. Bu anlamda öncelikle sistem tipleri hakkında bilgileri ortaya koyacak olursak; Bölgesel Bildirim Esaslı (Konvansiyonel) Sistemler Bölgesel bildirim yöntemi ile çalışan yangın algılama ve uyarma sistemleri, piyasada ve yazılı kaynaklarda genelde konvansiyonel sistemler olarak da adlandırılmaktadır. Bu sistemlerin çalışma prensibi; birden fazla algılayıcının (duman algılayıcısı, sıcaklık algılayıcısı v.b.) ve elle uyarı cihazlarının aynı kablo hattı üzerinde ardışık olarak bağlanması ve hat sonunun elektriksel devre olarak izlenmesi prensibi ile çalışırlar. Algılayıcılar ya da elle uyarı cihazların her hangi birisinin alarm direnci üzerinden devreyi tamamlaması prensibiyle bölgesel bildirim santralde görüntülenir. Hangi algılayıcıdan bildirim geldiği ancak bölgeye gidilerek gözle tespit edilebilir. Bölgesel bildirim esaslı yangın algılama ve uyarma sistemleri yangın anında yangın oluşan bölgeye erişimin kolay olduğu, bağımsız bölüm sayısı az olan yapılarda (birkaç katlı binalar, depolar, küçük alışveriş merkezleri, eğlence ve toplanma amaçlı kafe ve restoran tarzı küçük binalar v.b.) kullanımı uygun olan ekonomik sistemlerdir. Konvansiyonel sistemlerde her bölge için Normal, Yangın, Hat Kopuk ve Hat Kısa Devre durumları santralde görüntülenir.

Noktasal Bildirim Esaslı (Adresli) Akıllı Sistemler Noktasal bildirim prensibi ile çalışan yangın algılama ve uyarma sistemleri, piyasada ve yazılı kaynaklarda genelde akıllı adresli sistemler olarak da adlandırılmaktadır. Şekilde görüldüğü üzere bir kablo çevrimi üzerine bağlanan birden fazla algılayıcı, elle uyarı cihazı ve kontrol cihazı bulunmaktadır. Algılama, uyarı veya kontrol işlemini yapan cihazın adresi noktasal olarak belirlenir.

Yapı inşaat alanı, yapı yüksekliği, kullanıcı sayısı gibi değerler büyüdükçe ve mimari olarak yapılar karmaşık hale geldikçe, yapı içerisinde yaşayan insanların tahliye edilmesi ve acil durumda asgari yaşam koşullarının sağlanması şartlarını gerçekleştirmek amacıyla, mimari proje oluştuktan hemen sonra, binanın acil durum riskleri analiz edilmeli, ihtiyaçlar belirlenmeli ve acil durum senaryoları geliştirilmelidir. Risk analizi, ihtiyaçların belirlenmesi ve acil durum senaryolarından sonra yangın alarm sistemi projelendirilmelidir. Bu tarz yapılarda yangın algılama ve alarm sistemi, sadece yangını erken tespit eden bir sistem olmanın ötesinde, yangın anında diğer yangın ile mücadelede kullanılan mekanik ve elektrik sistemler ile etkileşimi önemli hale gelmektedir. Bu durumda sistemin tipinin kesinlikle noktasal bildirim esaslı (adresli) ve akıllı olması gerekmektedir. Yangın algılama ve alarm sistemi tipinin belirlenmesinde diğer yangından korunma sistemlerinin varlığının etkisi TS CEN/TS 54-14 Standardının 13. Maddesinde; 13 Diğer yangından korunma sistemlerinin çalıştırılması 13.1 Genel Yangın algılama ve alarm sistemi aşağıdaki gibi diğer yangından korunma sistemlerine başlatma sinyalleri göndermek için kullanılabilir: a) Otomatik yangın söndürme sistemleri, b) Duman boşlatma ve ısı boşaltma istemleri, c) Yangın kapılarının açılmasını ve kapanmasını tetikleyen sistemler. Diğer yangından korunma sistemlerinin çalışması veya arızalanması yangın algılama sisteminin doğru çalışmasını veya başka sistemlere sinyal vermesini tehlikeye atmamalıdır. Diğer sistemlere bağlantı için millî şartlar olabilir. Bu kılavuzun tavsiyeleri söz konusu sistemlerin yangın algılama ve alarm sistemine getireceği şartları kapsamaz. Bu şartlar aşağıdakileri içerebilir: a) Tetikleme sinyallerinin kaza ile serbest bırakılması, b) Gerekli ışıklı ve sesli göstergeler, c) Dedektörlerin tipi, yerleşim yeri ve aralıkları, d) Tecrit veya devre dışı bırakma şartları, e) Bölgelere ayırma şartları. Diğer yangından korunma sistemlerinin dokümantasyonunda verilen tavsiyelere ve kurallara uyulmalıdır. olarak belirtilmiştir.

Ayrıca Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik 82. Maddesinde de; Yangın hâlinde otomatik olarak gerekli kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek acil durum kontrol sisteminin; a) Yangın sırasında kapanması gereken yangın kapılarını ve diğer açıklıkları kapatma amaçlı cihazları normal hâlde açık durumda tutan elektromanyetik kapı tutucu ve benzeri cihazlarının serbest bırakılması, b) Merdiven yuvaları ve asansör kuyuları basınçlandırma cihazlarının devreye sokulması, c) Duman kontrol sistemlerinin işlemlerini yerine getirmesi, ç) Acil durum aydınlatma kontrol işlemlerini gerçekleştirmesi, d) Güvenlik ve benzeri sebeplerle kilitli tutulan kapıların ve turnikelerin açılması, e) Asansörlerin yapılış özelliklerine bağlı olarak yangın esnasında kullanımının engellenmesi veya tahliye amacıyla itfaiye veya eğitilmiş bina yangın mücadele ekipleri tarafından kullanılmasının sağlanması, f) Mahalli itfaiye ile elektrik işletmesine, belediyeye, polise veya jandarmaya, kurum amirine, bina sahibine ve gerekli görülen diğer yerlere yangının otomatik olarak haber verilmesi, özellik ve fonksiyonlarına sahip olması lazımdır. (2) Acil durum kontrol işlemleri, yangın alarm sisteminin donanım ve yazılım bütünlüğü içerisinde bulunan kontrol birimleri ile gerçekleştirilir. Kontrol edilen sistemin ve cihazlar ile ilişkisi bulunan güvenlik sistemlerinin, bina otomasyon sistemleri gibi diğer sistemler tarafından yapılabilecek her türlü kontrol ve kumanda işlemlerinin, yangın veya benzeri bir acil durumda yangın kontrol panelinden yapılacak acil durum kontrol işlemlerini hiçbir şekilde engellememesi gerekir. denilmektedir. Sonuç olarak, sistem tipini belirlemeden önce projelendirdiğiniz binanın ihtiyaçları, diğer yangından korunma sistemleri ve konfor sistemleri ile etkileşimli çalışması ele alınmalıdır. Eğer projelendireceğiniz binanın tahliyesi kolay ve yangın anında yangın alarm sisteminin diğer sistemleri yönetme gereksinimi bulunmuyorsa, bu durumda ekonomik olması açısından bölgesel bildirim esaslı (konvansiyonel) sistem projelendirebilirsiniz. Projelendireceğiniz bina, yapı inşaat alanı, yüksekliği, bağımsız bölüm sayısı, kullanıcı sayısı fazla, tahliye olanakları güç ve diğer sistemler ile etkileşimli çalışması gerekiyorsa bu durumda mutlaka noktasal bildirim (adresli) esaslı ve akıllı bir sistem projelendirmelisiniz.

Bölüm - 3 Algılayıcı tipleri ve projelendirilme esasları Bu bölümde sizlere algılayıcı tipleri ve projelendirme esasları hakkında bilgileri aktarmaya çalışacağız. Algılayıcı tipleri hakkında bilgilere geçmeden öncelikle yangının etkileri ve algılayıcı seçiminde göz önünde bulundurulması gereken hususlara değinecek olursak; Yangının etkileri Yanma sonucu duman, sıcaklık ve alev gibi temel etkiler oluşur. Yangın algılaması için kullanılan dedektörlerde bu etkilerden birini ya da birkaçını birlikte algılayan özelliklerde üretilmektedir.

Oluşan yangınlarda, mahalde bulunan yanıcı maddelerin özelliklerine bağlı olarak yangının etkilerinin oluşum sırası değişkenlik gösterebilir. Örneğin; odun ya da pamuk yangınında için için yanma olacağından öncelikle duman oluşur, ısı artar ve en son alevlenme oluşurken, yanıcı bir sıvının yangınında öncelikle ısı artışı ve alev oluştuktan sonra duman oluşumu gözlenir. Dolayısıyla ortamda olası bir yangında yanabilecek maddelerin cinsleri ve yangın durumunda ortaya çıkaracakları etkilerinin önceden belirlenmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra tavan yüksekliği, havalandırma sisteminin etkileri, mahallerin ortam şartları ve yanlış alarm ihtimali gibi unsurları da göz önünde bulundurarak yangını tespit edeceğimiz dedektör tipine karar verebiliriz. Optik duman dedektörü Optik duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz optik duman dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Optik duman dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Binada, TS CEN/TS 54-14 Standardının A.5.3.8 bölümünde belirtilen korunması gerekmeyen alanlar hariç tüm kapalı alanlarda dedektör tesis edilir. Optik duman dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır. Optik duman dedektörleri içerisinde sürekli olarak ışık yayan bir devre elemanı vardır. Normal durumda üzerine ışık gelince çalışan duyar eleman bu ışınları görmez. Dedektörün hücresine standardın belirttiği oranda duman girişi olduğunda dumana çarparak yansıyan ışınlar duyar elemanı iletime geçirirler ve bu prensiple duman algılaması gerçekleştirilir.

Odalar, koridorlar, salonlar, genel mekanlar gibi normalde tozlu ve kirli olmayan, içerisinde ahşap ve tekstil türevi eşyaların bulunduğu ortamlarda kullanılır. Günümüzde duman ile algılama yapılması gereken ve tavan yüksekliği açısından erişimi kolay olan mekanlarda en çok tercih edilen duman dedektörü tipidir. Tablo A. da yangın dedektörlerinin tavan yüksekliğine bağlı olarak izin verilen koruma yarıçapları belirtilmiştir. Tablodan görüleceği üzere duman dedektörleri için 11 metre tavan yüksekliğine kadar kullanımı uygun görülmektedir. Ancak 6-7 metre yüksekliklerden sonra gerek ilk montaj ve tesisat zorlukları, gerekse de sonrasında yapılacak bakım ve test zorlukları oluşmaktadır. Algılama yarıçapı 7,5 metre olarak, ölü alan kalmaksızın yerleşim yapıldığında aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi iki dedektör arası mesafenin 10,6 metre, dedektör ile duvar arası mesafenin ise 5,3 metre sınırları içerisinde kalacak şekilde yerleşim yapılması gerekir.

İyonizasyon duman dedektörü İyonizasyon duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz iyonizasyon duman dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. İyonizasyon duman dedektörünün seçimi ve yerleşiminde optik duman dedektörü için belirtilen esaslar geçerlidir. İyonizasyon duman dedektörü içerisinde sürekli radyoaktif ışıma olan ve duman girişine izin veren bir hücre bulunmaktadır. İçerisine giren dumanın etkisi ile bu hücredeki referan akım ve gerilim değerlerinin değişimine bağlı olarak duman algılamasına karar verilir. Dumanın dışında iyonlaşan birçok etkiyide (deodorant, yemek kokuları v.b.) algılama riski vardır. Bunun yanı sıra kirlendiğinde tam anlamıyla temizlenememesi ve süreç içerisinde kalibrasyonunun değişkenlik göstermesinden ötürü çok fazla tercih edilmeyen bir duman algılayıcısıdır. Işın tipi duman dedektörü Işın tipi duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz ışın tipi duman

dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Işın tipi duman dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Işın tipi duman dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır. Dedektör alıcı ve vericiden oluşur. Verici sürekli olarak alıcıya ışınlar gönderir. Oluşan yangın dumanı bu ışınların alıcı tarafından alınma oranını standardın tariflediği sınırlar içerinde düşürdüğünde yangın alarmına karar verilir. Işını herhangi bir cisim (depolarda genellikle yük ve eşyalar) kestiğinde cihaz arıza uyarısı verir. Yüksek tavanlı mekanlarda (depo, hangar, atrium, bekleme salonları, spor salonları v.b.) kullanımı uygundur.

Standarda göre alıcı ve verici arasındaki mesafe yani ışın mesafesi en fazla 100 metre olmakla birlikte, ışının her iki tarafında 7,5 metre kalacak şekilde koruma alanı yaratılabilir. Sıcaklık dedektörü Sıcaklık dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-5 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz sıcaklık dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Sıcaklık dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Sıcaklık dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.3 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır. Standarda göre ortam sıcaklığının 60 0 C yi geçmesi durumu eşik değer olarak kabul edilir. Bunun yanı sıra sıcaklığın artışı bir dakika içerisinde 30 0 C olursa bu durumda yangın alarmı olarak kabul edilir. Aşağıdaki şekillerden görüleceği üzere günümüzde gerek sabit sıcaklık değerinin 60 0 C yi geçmesi durumunu gerekse de sıcaklığın artışının bir dakika içerisinde 30 0 C olması durumunu tespit eden kombine sıcaklık dedektörleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Duman dedektörü ile yangın algılaması yapmanın elverişli olmadığı, toz, buhar, duman partikülleri gibi duman algılayıcılarının yanlış alarm verme riski olan mekanlarda (mutfak, otopark, çamaşırhane, ütü odası, tozlu işletmeler v.b.)ve ani sıcaklık artışının olma ihtimali olan mekanlarda kullanımı uygundur. Algılama yarıçapı 5 metre olarak, ölü alan kalmaksızın yerleşim yapıldığında aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi iki dedektör arası mesafenin 7,1 metre, dedektör ile duvar arası mesafenin ise 3,55 metre sınırları içerisinde kalacak şekilde yerleşim yapılması gerekir. Duman ve sıcaklık dedektörü (multisensör dedektör) Multisensör dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-5 ve TS EN 54-7 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz multisensör dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Multisensör dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Multisensör dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış

alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2, B3 ve B5 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır. Ortamda oluşacak bir yangında yanma ihtimali olan materyallerin çeşitlilik gösterdiği ve yanma sonucu bu materyallere bağlı olarak duman ve sıcaklık etkisinin sıralamasının değişkenlik gösterme olasılığı olan yerlerde kullanımı uygun olur. Örneğin; endüstriyel tesisler, ahşap, kağıt, tekstil türevi malzemeler ile akaryakıt benzeri maddelerin bulunduğu mahallerde kullanılması gerekir. Alev dedektörü Alev dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-10 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz alev dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Alev dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Alev dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.4 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır. Duman dedektörleri temiz yanan sıvılardan çıkan etkileri tespit edemez. Yangının bu gibi malzemelerle sınırlı olması ve diğer malzemeleri içermemesi bekleniyorsa bu alanda mutlaka alev dedektörleri kullanılmalıdır. Ancak alev dedektörleri görme prensibi ile çalıştıklarından algılama yaptıkları ortamda sıcaklık dedektörü de kullanılarak desteklenmelidirler. Alev dedektörü akaryakıt ve yanıcı gaz yangınlarında 0,1 m 2 boyutunda yangını 10 saniye içerisinde aşağıda belirtilen tablodaki mesafelerde algılar. Dolayısıyla projelendirme esnasında söz konusu olan yanıcı maddelere göre algılama mesafesi ve şekline göre yerleşimleri yapılır. Bu konuda ilerleyen yayınlarımızda patlayıcı ortamlara ilişkin bilgiler içerisinde daha detaylı açıklamalar yapılacaktır.

Aktif hava örneklemeli duman dedektörü Aktif hava örneklemeli duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-20 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz aktif hava örneklemeli duman dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Aktif hava örneklemeli duman dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4.2 ve 14.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Şekilde görüldüğü üzere hava örnekleme ve analiz cihazı ile örneklemede kullanılan boru ve ekipmanlarından oluşur.

Aktif hava örneklemeli duman dedektörü normale göre çok daha hızlı ve gerçek tespit gereken yerlerde kullanılır. İlerleyen süreçlerde sizlere aktaracağımız yayınlarda bu konuda daha detaylı bilgileri sizler ile paylaşacağız. Sonuç olarak, yangının erken tespiti için kullanacağımız dedektörleri seçmeden önce her mahal için yangın riski oluşturan yanıcı maddeler belirlenmeli ve bunların oluşturacağı yangın etkilerine (duman/sıcaklık/alev) göre uygun dedektörler seçilmelidir.

Bölüm - 4 Yangın ihbar butonları ve uyarıcıların projelendirilme esasları Bu bölümde sizlere yangın ihbar butonları ve uyarıcıların projelendirme esasları hakkında bilgileri aktarmaya çalışacağız. Yangın ihbar butonları ve projelendirme esasları Bir ortamda oluşan yangını eğer o ortamda insanlar var ise öncelikle onlar fark ederler. Bu durumu en kısa sürede ihbar etmeleri için yangın ihbar butonları yani elle uyarı cihazları tesis edilir ve yangın algılama ve uyarı sistemine doğrudan irtibatlanır. Genelde karşılaştığımız projelerde ve uygulamalarda yangın ihbar butonları ile uyarıcıların (sesli ve ışıklı uyarı cihazları yani sirenler ve flaşörler) aynı noktada bulunduklarını gözlemekteyiz. Bu yayınımızda bu cihazların yerleşimleri üzerine detaylı bilgileri sizler ile paylaşarak, projelendirme ve uygulamaların daha doğru ve eksiksiz olmasına katkıda bulunmayı hedefliyoruz.

TS CEN/TS 54-14 Standardının yangın ihbar butonları ile ilgili 6.4.5, 6.5.4 ve A.6.4.4 maddeleri ile yine BS 5839-1:2013 Standardının yangın ihbar butonları ile ilgili kısımlarını incelediğimizde; Yangın ihbar amaçlı butonlar TS EN 54-11 standardına uygun özellikte olmalıdır. Yangın ihbar butonları diğer amaçlar için kullanılan butonlardan ayırt edilir özellikte olmalıdır. Alarm butonları kaçış yolları üzerine, kaçış merdivenlerinin açılan bütün kapılarına (iç ve dış) ve açık havaya açılan bütün çıkışlara konulmalıdır. Özel tehlike arz eden yerlerin yakınına da konulabilir. Alarm butonlarının yer seçiminde özürlü insanların hareket etmesi beklenen yerlere özel dikkat sarf edilmesi gerekebilir. Alarm butonları açıkça görülebilmeli, tanınabilmeli ve kolayca erişilebilir olmalıdır. Alarm butonları binanın her hangi bir noktasındaki bir insanın bu butonlara ulaşmak için 30 m den fazla yol gitmesini gerektirmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Kullanıcıların hareket özürlü olması beklenen tesislerde bu mesafe daha da azaltılmalıdır. Özel yangın tehlikelerinin yakınına alarm butonları yerleştirilmelidir (Mutfak, kazan dairesi, yangın tehlikesi öncelikli diğer yerler). Genel olarak alarm butonları döşeme seviyesinden 1,2 m ila 1,6 m yükseğe takılmalıdır.

Mimarı, mekanik ve elektrik bölgelendirmelere bağlı olarak her bölge geçişinde yangın ihbar butonu olmalıdır ki; yangın senaryosuna bağlı işlemler doğru olarak yönetilebilsin (Bu konuda ilerleyen haftalarda ayrıca bilgilendirme yapılacaktır). Okul, çocuk yuvası ve hastane gibi binalarda yangın ihbar butonlarının çarpa sonucu asılsız ihbarlar üretmemesi için koruyucu kapak tesis edilmelidir. Denetimsiz yerlerde yangın ihbar butonlarının kötü amaçla kullanılması söz konusu olan yerlerde doğrudan yangın alarm santrali ile haberleşebilen acil durum telefonları ile sesli iletişim sağlanacak çözümler üretilmelidir (Bu konuda ilerleyen haftalarda ayrıca bilgilendirme yapılacaktır). BS 5839-1 Standardına göre yangın ihbar butonlarının yerleşimde aşağıdaki önermeler yapılmıştır. Buna göre; doğrudan dışarıya açılan kapıların olduğu bir butona erişim mesafesi en fazla 45 m olabilir. Katlarda her hangi bir noktadan her hangi bir butona erişim mesafesi en fazla 30 m olabilir. Binada özürlü insanların yaşaması söz konusu ise bir butona erişim mesafesi en fazla 25 m olabilirken (montaj yüksekliği de bu durumda kolay erişim için 1,2 m olmalıdır), yüksek tehlikeli yerlerde (mutfak, kazan dairesi, patlayıcı maddelerin bulunduğu alanlar v.b.) bir butona erişim mesafesi en fazla 16 metre olmalıdır. Yangın ihbar butonlarının bulunacağı ortamın koşulların toz ve nem gibi etkenler söz konusu ise, açık alanlarda (depolama alanları iskeleler v.b.) kullanılması söz konusu ise bu durumda hava şartlarına dayanıklı yangın ihbar butonları tesis edilmelidir.

Yangın uyarıcıları (ışıklı ve sesli alarm cihazları) ve projelendirme esasları Yangın algılaması yapıldıktan sonra, genelde sesli ve ışıklı uyarıcılar ile alarm verilerek binada bulunan insanların tahliyesinin yapılması sağlanır. Yangın algılama ve uyarma sistemleri projelendirme sürecinde, algılama cihazları, kontrol cihazları ve alarm verme cihazlarının projelendirilmesi aşamaları önem arz etmektedir. Ülkemizde üretilen projelerin genelinde alarm verme amacıyla kullanılan sesli ve ışıklı uyarı cihazlarının projelendirilmesi süreçlerinde eksiklikler ve hatalar gözlenmektedir. Bu kısımda, ilgili yönetmelik ve standartlarda belirtilmiş hükümlerinin açıklamaları ile alarm vermede kullanılan sesli ve ışıklı uyarı cihazlarının projelendirilmesi hakkında açıklayıcı bilgiler derlenerek, bu alanda proje, uygulama ve denetim hizmetleri üretenlere sunulması hedeflenmiştir. Yangın algılama ve uyarma sistemlerinde kullanılan alarm verme cihazlarının projelendirilmesini, uygulamasını ve denetimini doğru yapabilmek için; öncelikle bu konudaki standartların belirlediği esasları ortaya koyacak olursak; TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.6. Maddesinde; 6.6.1 Genel. Binada bulunan insanlara alarmın bildirilme usulü, yangın alarmına reaksiyon stratejisi ile uyumlu olmalıdır. Bazı durumlarda yangın işlemi önce binada gerekli tedbirlerin sorumluluğunu alacak eğitimli personele alarm verilmesini gerektirebilir. Bu gibi durumlarda genel yangın alarmının derhal verilmesi gerekmez, fakat genel alarmı vermek için bir kolaylık sağlanmalıdır. Eğitimsiz personelin (halk) alması beklenen alarmlar en azından ses cihazlarıyla verilmelidir. Bunlar, alarm cihazları veya insan sesi alarm sistemleri (anons sistemleri gibi) olabilir. Bu sistem aynı anda birden fazla mikrofon, konuşma modülü veya mesaj üretecinin yayınlanmasını engelleyecek şekilde tasarımlanmalıdır. Ses sinyallerinin etkisiz olacağı yerlerde (fon gürültüsünün yüksek olduğu yerler), binada bulunanların sağır olduğu veya kulak koruyucusu kullanmalarının beklendiği yerlerde ses sinyallerine ilave olarak görünür ve/veya dokunulur sinyaller kullanılmalıdır. 6.6.2 Ses sinyalleri. Ses seviyesi, yangın alarm sinyalinin ortam gürültüsünün üzerinde derhal duyulmasını sağlamalıdır. Yangın alarmı amacıyla kullanılan ses binanın her yerinde aynı olmalıdır. Alarm cihazlarının yerleşimi ile ilgili kısıtlamalar, elde edilmesi gereken ses seviyeleri ve ses mesajlarının şekilleri, Madde A.6.5.2 de verilmiştir. denilmektedir. Madde A.6.5.2 de a) Ses seviyeleri. Yangın alarm sesinin asgari seviyesi 65 db(a), veya 30 s den uzun süreyle olabilecek diğer gürültülerden 5dB(A) fazla, hangisi yüksekse, olmalıdır. Alarmın uyuyan insanları uyandırması gerekiyorsa yatak başındaki asgari ses seviyesi 75 db(a) olmalıdır. Bu asgari ses seviyeleri alarm sesinin ulaşması