III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010 Cilt: III Sayfa: 886-894 ARALAMANIN DİŞBUDAK (Fraxinus angustifolia ssp. oxycarpa) PLANTASYONUNUN GELİŞİMİNE ETKİSİ Emrah ÇİÇEK 1, Faruk YILMAZ, Ali Kemal ÖZBAYRAM, Bilal ÇETİN 1 Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Müh. Böl. 81620 DÜZCE, emrahcicek@duzce.edu.tr ÖZET Dar yapraklı dişbudak (Fraxinus angustifolia) ülkemizin önemli yapraklı ağaç türlerdendir. Çok değerli odunu ve hızlı gelişme yeteneği nedeniyle Avrupa da önemi artan ağaç türlerindendir. Doğal meşcerelerdeki genel ortalama artım 15 m 3 /ha/yıl iken bu değer plantasyonlarda 25 m 3 /ha/yıla ulaşabilmektedir. Yaklaşık kırk yıldır sürdürülen orman yenileme çalışmalarıyla türün mevcut orman alanlarının neredeyse tamamı dikimle saf plantasyonlara dönüştürülmüştür. Bu çalışmalar türün ülkemizde en geniş oranlarının bulunduğu Adapazarı yöresinde yoğunlaşmıştır. Ancak bu plantasyonlarda uygulanması gereken silvikültürel müdahaleler, özellikle aralamalar konusundaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Adapazarı yöresinde gerçekleştirilen bu çalışmada aralama şiddetinin 22 yaşındaki dar yapraklı dişbudak plantasyonunun çap ve göğüs yüzeyi gelişimine etkisinin üç yıllık sonuçları değerlendirildi. Müdahale öncesi meşcere orta çapı, boyu, göğüs yüzeyi ve gövde sayısı sırasıyla 23.6 cm, 23.7 m, 24.4 m 2 /ha ve 544 adet/ha kadardı. Deneme rastlantı bloklarına göre üç tekrarlı gerçekleştirildi. Müdahalede göğüs yüzeyinin %0 (kontrol), %19.0 (mutedil) ve %28.4 ü (kuvvetli) çıkarıldı. Müdahaleden üç yıl sonra yapılan değerlendirmede, müdahale şiddetinin çap artımına etkisinin önemli ancak göğüs yüzeyi artımına etkisinin önemsiz olduğu belirlendi. Üç yıllık çap artımı işlemlere göre sırasıyla 14.8, 18.6 ve 22.3 mm gerçekleşirken, ortalama göğüs yüzeyi artımı ise 3.231 m 2 /ha gerçekleşti. Anahtar kelimeler: Fraxinus angustifolia, plantasyon, aralama, büyüme EFFECT OF THINNING ON THE GROWTH OF NARROW-LEAVED ASH (Fraxinus angustifolia ssp. oxycarpa) PLANTATION ABSTRACT Narrow-leaved ash (Fraxinus angustifolia) is one of the important hardwood tree species in Turkey. The species is getting more and more in European forestry for its valuable wood and fast growing ability. Mean annual increment can reach at 15 and 25 m 3 /ha in natural stands and plantations, respectively. Most of the narrow-leaved stands have been converted to plantations for the past fourth years in Turkey. However there is limited information about silvicultural treatments, especially thinning, used in these plantations. This study was carried out to determine the effect of thinning intensity on growth of narrow leaved ash plantations at age 22 in Adapazari region, Turkey. Prior to thinning, mean diameter, top height, basal area and stem number were 23.6 cm, 23.7 m, 24.4 m 2 /ha and 545 trees/ha, respectively. A randomized block design with tree replications was used. The treatments were the removal of basal area 0% (control), 19.0% (moderate) and 28.4% (heavy). Three years results showed that thinning significantly effected diameter increment compared the control. Three years diameter increments were 14.8, 18.6 ve 22.3 mm in control, moderate and heavy thinning treatments, respectively. However, basal area increments were not differed among the treatments and mean basal area increment was 3.231 m 2 /ha. Key words: Fraxinus angustifolia, plantation, thinning, growth 886
GİRİŞ Ülkemizde dört adet doğal dişbudak türü olduğu belirtilmektedir (Davis, 1987). Bunlar dar yapraklı dişbudak (DYD, Fraxinus angustifolia ssp. oxcycarpa), yaygın dişbudak (F. excelsior), çiçekli dişbudak (F. ornus) ve tüylü dişbudak (F. pallisae) tır. Ancak bu türlerden tüylü dişbudağın ayrı bir tür olup olmadığı konusu henüz bir netlik kazanmamıştır (Fraxigen, 2005). Ülkemizde en yaygın bulunan tür DYD olup, Karadeniz ve Marmara bölgesindeki taban arazi ormanlarının asıl türüdür (Davis, 1987; Mayer ve Aksoy, 1998). Hızlı gelişme yeteneği ve çok değerli odunu nedeniyle önemli yapraklı ağaç türlerimizdendir (Çiçek ve Yılmaz, 2002). Yaygın dişbudağa benzerlik gösteren odununun geniş kullanım alanı olup özellikle kaplama ve mobilya endüstrisinde tercih edilmektedir. Değerli odunları ve hızlı gelişmeleri nedeniyle Avrupa ormancılığında dişbudakların önemi her geçen gün artmaktadır (Fraxigen, 2005). Türün taban arazilerdeki orman alanları, yetişme ortamı koşulları nedeniyle bitki yetişmesi bakımından marjinal nitelikte (yüksek taban suyu, zayıf drenaj, ağır killi topraklar, yazın kurak dönem vb.) kabul edilmektedir (Pliura, 1999). Buna rağmen söz konusu yetişme ortamlarında genel ortalama hacim artımı doğal ve yapay meşcerelerde sırasıyla 15 ve 25 m 3 /ha; 15-20 yaşlarında cari hacim artımı ise 35 m 3 /ha kadardır (Kapucu vd., 1999). Bu bakımdan, yukarıda belirtilen artım değerleri türün gerçek potansiyelini yansıtmayabilir. Daha uygun arazilerde yetiştirilmesi, ıslah edilmiş dikim materyali kullanımı ve yoğun silvikültürel tedbirler (sulama, gübreleme vb.) uygulanması durumunda verim miktarı daha yüksek olabilir. Türde yaklaşık 40 yıl önce başlatılan orman yenileme çalışmalarıyla taban arazilerdeki DYD ormanlarının neredeyse tamamı dikimle saf DYD plantasyonlarına dönüştürülmüştür. Bu çalışmalar, türün ülkemizde en geniş ormanlarını kurduğu Adapazarı yöresinde yoğunlaşmıştır. Türde yeterli bilgi birikiminin olmaması ve buna bağlı olarak planlamadaki bazı eksiklikler, DYD plantasyonlarının yeterli bakımdan uzak kalmasına neden olmuştur (Çiçek, 2004). Bu plantasyonlarda son plan dönemine kadar uygulanan aralamaların zayıf alçak aralama şeklinde bir müdahale olduğu söylenebilir. Bunun sonucunda meşcere orta çapı çok düşük kalmış ve değer artışı sağlanamamıştır. Önceki plan döneminde 40 yıl olarak öngörülen idare süresi (Anonim, 1992), son planda 50 yıla çıkarılmıştır (Anonim, 2004). Bunda esas amaç, meşcere orta çapının yükseltilmesidir. Büyük verim gücüne rağmen türde aralama rejimi konusundaki bilgiler çok sınırlıdır. Doğal DYD meşcerelerinde yapılan bir çalışmada, türün gecikmiş aralamalara tepki vermediği ve bu yüzden bakımlar konusunda genç meşcerelere odaklanılması gerektiği belirtilmektedir (Bobinac, 2000). Carus ve Çiçek (2007) DYD plantasyonlarında yaptıkları araştırmada, yarışma endeksinin (baskı derecesi) ve meşcere yaşının artmasıyla birlikte çap artımının azaldığını belirlemişlerdir. Aralama, meşcere yetiştirmede en önemli bakım tedbirlerinden biridir. Üretilecek ürünün miktarından çok kalitesi ön planda ise aralama müdahaleleri daha büyük önem taşır. Aralamaların meşcere genel verimine etkisi konusunda henüz bir fikir birliği yoktur. Ancak aralamaların meşcere kalitesini ve buna bağlı olarak değerini yükselttiği konusunda ortak görüş vardır. Odabaşı vd. (2004), düzenli kuruluşa sahip, aynı yaşlı doğal ve özellikle yapay meşcereler için aralamaların başlama zamanı, yinelenmesi ve şiddeti konusunda objektif ölçütlerin getirilmesi ve geliştirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu yüzden, ağaç türü ve yetişme ortamlarına göre denemelerin bir an önce kurulması, sonuçlarının alınması ve uygulamaya aktarılması ülkemiz ormancılığında verim ve kalitenin yükseltilmesine önemli katkılar sağlayacaktır. 887
Bu çalışma Adapazarı yöresinde taban arazide bulunan ve subasar özellik gösteren 22 yaşındaki DYD plantasyonunda gerçekleştirildi. Çalışmanın amacı farklı şiddetteki aralama müdahalelerinin DYD plantasyonlarının çap ve göğüs yüzeyi gelişimine etkisini araştırmaktır. Sıcaklık MATERYAL ve YÖNTEM Çalışma sahasının tanıtımı Araştırmaya konu edilen plantasyonlar Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Süleymaniye Şefliği sınırları içerisinde (150 ve 151 numaralı bölmeler), yükseltisi 25-30 m olan oldukça düz bir arazide bulunmaktadır (40 º 48' N, 30 º 33' E, 25 m). Doğal yapıda DYD nin hakim olduğu, karaağaç (Ulmus laevis, U. minor), meşe (Quercus robur, Q. hartwissiana) ve ova akçaağacı (Acer campestre) gibi türlerin de bulunduğu meşcere 1983 yılı sonbaharında tıraşlanmış ve aynı yıl 1-0 yaşlı ve çıplak köklü DYD fidanlarıyla dikim yapılmıştır (3.7x3.7 m, 730 fidan/ha). Diğer bir ifadeyle saf DYD plantasyonuna dönüştürülmüştür. Denemenin kurulduğu 22 yaşındaki meşcerede orta çap 23.6 cm, üst boy 23.5 m, göğüs yüzeyi 24.4 m 2 /ha ve gövde sayısı 545 adet/ha kadardı. Meşcerede günümüze kadar zayıf alçak aralama niteliğinde bir müdahale yapıldığı belirtilebilir. Toprak esas itibariyle Mudurnu ve Dinsiz Çayları ile Sakarya nehrinin taşıdığı tortullardan oluşmakta olup alüviyal karakterlidir. Yapılan analizler deneme alanı topraklarının kumlu kil-kumlu killi balçık tektüründe olduğunu ve derinlikle birlikte kil oranının arttığını göstermektedir. Aktüel toprak asitliği 7.0-7.8 ph arasında değişim göstermekte olup ortalama 7.4 civarındadır. Tarla kapasitesi, solma noktası ve faydalı su kapasitesi de sırasıyla 52, 39 ve 13 tür. Mevsimsel yağış durumuna bağlı olarak taban suyu Ocak-Nisan döneminde toprak üzerine çıkabilmektedir. Adapazarı Meteoroloji İstasyonu (sahanın 15 km güney batısında yer almaktadır) verilerine göre, yörede yıllık ortalama yağış, sıcaklık ve nisbi nem sırasıyla 834 mm, 14.3 o C ve %72 dir. Ancak çalışmanın sürdürüldüğü yıllarda (2007-2009) vejetasyon dönemleri (özellikle Temmuz ve Ağustos ayları) uzun yıllar ortalamasına göre daha kurak ve sıcak geçmiştir (Çizelge 1) (Anonim, 2010). Çizelge 1. Uzun yıllar (1976-2008) ortalaması ve çalışmanın yapıldığı yıllara göre ortalama yağış ve sıcaklık değerleri (Adapazarı Meteoroloji İstasyonu, 40 o 47 N, 30 o 25 E, 30 m) Aylar Yıllar Yıllık Ocak Şubat Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Ara. Yağış (mm) ( o C) 2009 93 72 66 60 50 68 54 49 46 87 87 103 834 2007 101 18 56 51 54 30 29 61 14 56 88 121 678 2008 69 68 93 17 92 26 13 5 112 31 77 99 703 2009 100 192 100 56 20 38 71 6 104 74 96 116 971 1975-1975- 2009 6.0 6.2 8.4 12.7 17.1 21.3 23.2 22.9 19.4 15.3 10.9 7.8 14.3 2007 6.0 8.9 10.3 11.6 19.7 24.1 25.4 25.8 21.1 17.1 11.4 7.3 15.7 888
2008 4.6 6.5 12.6 16.7 17.9 23.0 24.4 25.8 20.8 17.2 13.6 9.8 16.1 2009 8,7 8.9 10.0 12.6 19.4 24.3 26.4 23.5 20.4 18.8 13.3 11 16.4 Yöntem Deneme rastlantı bloklarına göre üç tekrarlı kuruldu ve üç farklı şiddette müdahale yapıldı. Müdahale şiddetinin belirlenmesinde GY esas alındı. İşlemler kontrol (%0), mutedil (%18) ve kuvvetli (%30) olarak uygulandı. Deneme ünitelerinin büyüklüğü 0.397 ha (63 x 63 m) alındı. Farklı işlem parsellerinin birbirleri üzerindeki etkisini (kenar etkisi) en aza indirmek amacıyla, parsel kenarlarında 15 m genişliğindeki alanlar izolasyon şeridi olarak kabul edildi. Ayrıca, bloklar ve parseller doğu-batı doğrultusunda peş peşe yerleştirildi. Bu durumda, her parselde 0.109 ha (33 x 33 m) alan ölçüm amacıyla kullanıldı. 2005 yılı Kasım ayında parselleme yapıldıktan sonra, her bir parseldeki tüm ağaçlar yağlı tebeşirle numaralandırıldı ve göğüs yükseklikleri (1.3 m) işaretlendi. Çaplar, kompas uçları hep aynı yöne (kuzey-güney) bakacak şekilde 0.1 cm hassasiyetinde ölçüldü. Ölçümler tamamlandıktan sonra parsellerde işlemlere göre çıkacak ağaçlar işaretlendi ve daha sonra bu ağaçlar kesildi. Kalan ağaçların numaraları yağlı boya kullanılarak tekrar yazıldı ve göğüs yükseklikleri (çap ölçüm yerleri) de tek tek işaretlendi. Kesilen ağaçların dip kütüklerinde yapılan sayımlarla meşcere yaşı belirlendi. Müdahaleden üç yıl sonra parsellerde tekrar çap ölçümü yapıldı. Her bir ağacın 2008 yılı çaplarından 2005 yılı çapları çıkarılarak üç yıllık çap artımları belirlendi. Çap artımı toplamlarının parsellerdeki ağaç sayısına bölünmesiyle, parsellerin ortalama çap artımları saptandı. Ağaçların 2005 (kalan meşcere) ve 20008 yılına ait göğüs yüzeyleri hesaplandıktan sonra, farkları alınarak her bir ağacın üç yılda yapmış olduğu göğüs yüzeyi (GY) artımı belirlendi. Sonra parseldeki tüm ağaçların GY artımları toplanarak her parselin GY artımı hesaplandı. Daha sonra bu GY değerleri hektara çevirme katsayısıyla çarpılarak hektardaki GY artımı değerleri belirlendi. Verilerin değerlendirilmesi Müdahale şiddetinin üç yıllık çap ve GY artımı üzerine etkisini belirlemek amacıyla verilere varyans analizleri (ANOVA) uygulandı. Varyans analizlerinde çap artımı ve GY artımı değerlerine karekök dönüşümü uygulandı. Ortalamaların karşılaştırılmasında Duncan testi kullanıldı (p<0.05). Verilerin bilgisayarda değerlendirilmesinde SPSS paket istatistik programı kullanıldı. BULGULAR ve TARTIŞMA İşlemlerin bazı başlangıç meşcere özeliklerine etkisi Oldukça homojen yapıdaki meşcerede gövdelerin büyük bölümünü müşterek galip (kodominant) bireyler oluşturmaktaydı. Müdahale gören parsellerde müşterek galip bireyler (sıkışık gövdeler) yanında azman niteliğindeki kalın çaplı galip gövdeler (dominant) de uzaklaştırıldığından, orta çaplarda kontrole oranla önemli bir farklılık oluşmadı. Bununla birlikte yapılan müdahalenin alçak aralama niteliğinde olduğu söylenebilir (Çizelge 2, Şekil 1). 889
Çizelge 2. Başlangıç meşcere özelliklerinin işlemlere göre değişimi İşlem Meşcere orta çapı (cm) Kalan meş. çapı (cm) Ayrılan meş. çapı (cm) Göğüs yüz. (GY) (m 2 /ha) Çıkan GY (%) Gövde sayısı (N) (adet/ha) Çıkan N (%) Kontrol 23.0 23.0 0.0 24.148 0.0 570 0 Mutedil 24.2 24.6 22.8 24.985 19.0 530 20 Kuvvetli 23.6 24.1 22.2 23.993 28.4 535 32 Gövde sayısı (adet/ha) 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 8 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 Çap (cm) kontrol mutedil kuvvetli Şekil 2. İşlemlere göre ağaç sayısının çap sınıflarına dağılımı Çap gelişimi Varyans analizi sonuçlarına göre; üç yıllık çap artımı ve üç yıl sonraki genel çap bakımından işlemler arasında önemli farklılık vardır (p<0.05, Çizelge 3). En yüksek çap artımı kuvvetli müdahalede sağlanırken en düşük çap artımı kontrol işleminde gerçekleşti. Kuvvetli müdahale kontrol işlemine oranla %33 daha fazla çap artımı sağlarken, mutedil müdahaleye oranla da %16 daha fazla çap artımı sağlandı (Çizelge 4). Meşcere çap artımı mutedil ve kuvvetli işlemlerde birbirine benzer ve kontrol işleminden yüksek gerçekleşti. Çizelge 3. Aralama şiddetinin üç yıllık çap artımı ve genel çapa etkisine ilişkin varyans analizi (ANOVA) sonuçları Değişken Kaynak Kareler Serbestlik Kareler Toplamı derecesi ortalaması F oranı p blok 0.029 2 0.011 2.396 0.207 Çap artımı işlem 1.629 2 0.375 80.921 0.001 hata 0.124 4 0.005 genel 1.782 8 blok 1.280 2 0.640 3.200 0.148 Genel çap işlem 8.000 2 4.000 20.000 0.008 hata 0.800 4 0.200 genel 10.080 8 890
Çizelge 4. Çap gelişimine ilişkin ortalamaların karşılaştırılması İşlem Çap artımı (mm) Genel çap (cm) Kontrol 14.8 a 1 24.5 a Mutedil 18.6 b 26.5 b Kuvvetli 22.3 c 26.5 b 1 sütunda aynı harflerle gösterilen ortalamalar farksızdır (p<0.05) Yapraklı türlerde yapılan bazı aralama çalışmalarında da benzer bulgulara ulaşılmıştır. Dokuz yaşındaki dişbudak (Fraxinus griffithi) plantasyonu (Hung and Lo-Cho, 1979), elli sekiz yaşındaki meşe (Qercus robur ve Q. petrae) plantasyonu (Kerr, 1996), altmış yaşındaki meşe-sığla (Quercus spp.-liquidambar styraciflua) karışık meşceresi (Meadows and Goelz, 2002), yirmi dört yağındaki meşe (Quercus falcata) plantasyonu (Clatterbuck 2002) ve ayrıca dişbudak, titrek kavak, huş ve meşe genç meşcerelerinde yapılan aralama denemelerinde (Juodvalkis vd. 2005) artan müdahale şiddetiyle birlikte çap artımının arttığı saptanmıştır. Kırk üç yaşındaki meşe (Quercus petraea) meşceresinde yapılan çalışmada (Breda vd., 1995), aralamanın büyümeyi artırdığı ve bunun nedeninin de aralamanın yaz kuraklığını azaltarak (kök rekabeti) toprak suyunun kalan ağaçlar tarafından daha uzun süre kullanımını sağlaması olduğu belirlenmiştir. Müdahale şiddeti yanında, çap sınıfı ve işlem x çap sınıfı etkileşiminin de çap artımına etkisini belirlemek amacıyla uygulanan varyans analizi sonucunda; çap sınıfının etkisinin önemli olduğu (p<0.001) ancak işlem x çap sınıfı etkileşiminin önemsiz olduğu (p>0.05) belirlendi. Müdahale şiddeti ve çap sınıfının artmasına paralel olarak çap artımının yükseldiği dikkat çekmektedir (Şekil 2). 28,0 Çap artımı (mm) 23,0 18,0 13,0 12-15.9 cm 16-19.9 cm 20-23.9 cm 24-27.9 cm 28-31.9 cm 32-35.9 cm ortalama 8,0 3,0 kontrol mutedil kuvvetli İşlem Şekil 2. İşlem ve çap sınıflarına göre ortalama çap artımlarının değişimi 891
Göğüs yüzeyi (GY) gelişimi Analiz sonuçlarına göre üç yıllık GY artımı bakımından işlemler arasında önemli farklılık yoktur (p>0.05, Çizelge 5). Mutedil ve kuvvetli müdahalede GY (%19.0 & 28.4) ve buna bağlı olarak gövde sayısının önemli bir bölümü çıkarılmış olmasına karşın (Çizelge 2), tüm işlemlerde GY artımlarının benzer olması dikkat çekmektedir (Çizelge 6). Bu durum çıkarılan gövdelerin meşcere artımına etkisinin düşük olması yanında, müdahale gören parsellerde kalan ağaçların daha fazla ışık, su ve besin maddesinden yararlanmasıyla açıklanabilir. Bu durumda %30 gibi bir müdahale sonucunda bile kontrol işlemine benzer bir GY artımı sağlanabileceği söylenebilir. Altmış yaşındaki huş (Betula alleghaniensis) ve şeker akçaağacı (Acer saccharum) karışık meşceresinde yapılan çalışmada GY nin %0, %20 ve %40 ı çıkarılmış; on yıl sonra yapılan değerlendirmede müdahale şiddetine göre sırasıyla 5.4, 7.6 ve 8.1 m 2 /ha GY artımı sağlanmıştır (Roberge, 1975). Clatterbuck (2002) 24 yaşındaki meşe (Quercus falcata) plantasyonunda yaptığı çalışmada, meşcerede aralamayla meydana gelen hacim kaybının, aralamadan sonra meşcerede kalan ağaçların yüksek artımıyla kapandığını belirlemiştir. Hacim birikimi daha az sayıda ancak kalın çaplı ağaçlarda toplanmış ve önemli değer artışı sağlanmıştır. Simar vd. (2004) 9-13 yaşlarında doğal yolla gençleştirilmiş huş (Betula papyrifera) meşceresinde yaptıkları ticari olmayan aralamaların (pre-commercial thinning) beş yıllık sonucunda, aralamanın meşcere çapı, çap artımı, göğüs yüzeyi ve göğüs yüzeyi artımını artırdığını belirlemişlerdir. Kısa idare süreli kızılağaç plantasyonlarında gerçekleştirilen bir çalışmada, meşcere hacmimin %0 (kontrol), %13 ve %45 i çıkarılmış ve on üç yıllık sonuçlar değerlendirilmiştir. Buna göre aralama uygulanan meşcerelerde kontrol kadar üretim (biyokütle) sağlanmıştır. Aralama süresi sonucundaki toplam meşcere hacmi kontrolde daha yüksek bulunmuştur. Ancak aralama uygulanan meşcerelerde az sayıda fakat kalın çaplı gövdeler elde edilmiştir (Rytter, 1995). Çizelge 5. Aralama şiddetinin üç yıllık göğüs yüzeyi artımı ve toplam göğüs yüzeyine etkisine ilişkin varyans analizi (ANOVA) sonuçları Değişken Kareler Serbestlik Kareler Kaynak toplamı derecesi ortalaması F oranı p blok 0.364 2 0.152 5.131 0.079 GY artımı işlem 0.056 2 0.007 0.228 0.806 hata 0.049 4 0.030 genel 0.469 8 blok 2.366 2 1.183 0.567 0.607 Toplam GY işlem 72.625 2 36.312 17.405 0.011 hata 8.345 4 2.086 genel 83.336 8 Çizelge 6. Göğüs yüzeyi gelişimine ilişkin ortalamaların karşılaştırılması İşlem GY artımı (m 2 /ha) Toplam GY (m 2 /ha) Kontrol 3.253 a 1 27.400 a 1 Mutedil 3.177 a 23.387 b Kuvvetli 3.264 a 20.471 b 1 sütunda aynı harflerle gösterilen ortalamalar farksızdır (p<0.05) 892
Mevcut sonuçlar denemenin uygulandığı plantasyonlarda aralamayla birlikte meşcere çap artımının önemli miktarda artırılabileceğini göstermektedir. Türde yapılan bazı çalışmalar bu görüşü desteklemektedir. DYD plantasyonlarında yapılan bir çalışmada; galip, müşterek galip ve mağlup meşcere bireylerine uygulanan gövde analizleri, üst ve yan baskının çap artımını oldukça düşürdüğünü göstermektedir (Çiçek, 2002). Aynı plantasyonlarda yapılan başka bir çalışmada, yarışma endeksinin (baskı derecesi) artmasıyla birlikte çap artımının azaldığı belirlenmiştir (Carus ve Çiçek, 2007). Denemenin arazi verilerinin elde edildiği 2006, 2007 ve 2008 yılları vejetasyon dönemlerinin uzun yılar ortalamasına göre daha kurak ve sıcak geçmesi (Çizelge 1) ve ayrıca araştırma süresinin kısa olması nedeniyle bu konuda daha sağlıklı sonuçlara izleyen yıllarda ulaşılabilir. Nitekim kayın (Fagus orienalis) meşceresinde yapılan bir araştırmada vejetasyon dönemi yağış miktarının çap artımı üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir (Goff ve Ottorini, 1993). KAYNAKLAR Anonim, 1992. Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Süleymaniye Orman İşletme Şefliği 1992-2002 Süreli Amenajman Planı, I. Yenileme, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 2004. Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Süleymaniye Orman İşletme Şefliği 2004-2013 Süreli Amenajman Planı, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 2010. Adapazarı Meteoroloji İstasyonu iklim verileri. Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Arşivi, Ankara. Breda, N., Granier, A. and Aussenac, G., 1995. Effect of thinning on soil and tree water relations, transpiration and growth in an oak forest (Quercus petraea). Tree Physiology, 15:5, 295-306. Bobinac B 2000. Effect of late thinning on the increment of future trees of narrow-leaved ash (Fraxinus angustifolia Vahl). Glasnik Sumarskog Fakulteta, Univerzitet u Beogradu (83), 43-54. Carus S, Çiçek E 2007. Adapazarı-Süleymaniye dişbudak plantasyonlarında (Fraxinus angustifolia Vahl.) tek ağaçlar için bir çap artım modeli. SDÜ Orman Fak. Derg., Seri A (1), 34-48. Clatterbuck, W.K., 2002: Growth of a 30-year Cherrybark Oak Plantation 6 Years After Thinning. In Proceedings of the Eleventh Biennial Southern Silvicultural Research Conference. K.W. Outcalt (ed.). Asheville, NC: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Southern Research Station, Gen. Tech. Rep. SRS-48. 201-208. Çiçek, E. 2002. Adapazarı-Süleymaniye subasar ormanında meşcere kuruluşları ve gerekli silvikültürel önlemler (doktora tezi). İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Çiçek, E., 2004. Dar yapraklı dişbudak (Fraxinus angustifolia Vahl.) plantasyonlarında bazı meşcere özelliklerinin silvikültürel yönden değerlendirilmesi. G.Ü. Kastamonu Orman Fak. Derg., 4(2), 205-219. Çiçek, E. and Yılmaz, M., 2002. The importance of Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa as a fast growing tree for turkey. In Proceedings. IUFRO Meeting. Management of Fast Growing Plantations. 11 th -13 th September 2002, İzmit, Turkey, 192-200. Davis, P.H., 1987. Flora of Turkey and the east Aegean islands. Vol. 7, Univ. Press., Edinburgh, p. 900. Fraxigen, 2005. Ash species in Europe: Biological characteristics and practical guidelines for sustainable use. A summary of findings from the FRAXIGEN project EU project EVK-CT-00108. Oxford Forestry Institute, University of Oxford, UK, p. 128. 893
Goff NL, Ottorini JM 1993. Thinning and climate effects on growth of beech (Fagus sylvatica L.) in experimental stands. Forest Ecology and Management, Volume 62, Issues 1-4, 1-14. Hung, L.P. and Lo-Cho, C.N., 1979. Study on the effect of thinning on the Formosan ash plantation in Heng-Chun Forest District. Taiwan Forestry Research Institute Bulletin, No. 324. Juodvalkis A, Kairiukstis L, Vasiliauskas R 2005. Effects of thinning on growth of six tree species in north-temperate forests of Lithuania. European Journal of Forest Research, 124(3), 187-192. Kapucu, F., Yavuz, H. ve Gül, A.U., 1999. Dişbudak meşcerelerinde hacım, bonitet endeks ve normal hasılat Tablosunun düzenlenmesi. K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Araştırma Fonu Başkanlığı, Sonuç Raporu. Proje no: 96.113.001.4, Trabzon. Kerr, G., 1996. The effect of heavy or free growth thinning on oak (Quercus petraea and Q. robur). Forestry, 69 (4), 303-317. Mayer, H. ve Akasoy, H., 1998. Türkiye Ormanları (Çev: H. Aksoy. G. Özalp). Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Muhtelif Yayınlar No: 1. Bolu. Meadows, J.S., and Goelz, J.C.G., 2002: Fourth year effects of thinning on growth and epicormic branching in a red oak-sweetgum stand on a minor stream bottom site in West-Central Alabama. USDA Forest Service, Southern Research Station, Gen. Tech. Rep. SRS-48, 201-208. Odabaşı, T., Çalışkan, A. ve Bozkuş, H.F., 2004. Orman bakımı. İ.Ü. Yayın no: 4458/474, İstanbul. Pliura, A., 1999. Fraxinus spp. conservation strategy. In: Noble Harwood Network. Report of the 3rd Meeting, 13-16 June 1999, Sagadi, Estonia. Edited by Turok, J. et al., International Plant Genetic Resources Institute, Rome, pp 8-20. Roberge, M.R., 1975. Effect of thinning on the production of high-quality wood in a Quebec northern hardwood stand. Can. J. of For. Res., 5:1, 139-145. Rytter L 1995. Effects of thinning on the obtainable biomass, stand density, and tree diameters of intensively grown grey alder plantations. Forest Ecology and Management, Volume 73, Issues 1-3, 135-143. Simard WS, Blenner-Hassett T, Cameron Lan R 2004. Pre-commercial thinning effects on growth, yield and mortality in even-aged paper birch stands in British Columbia. Forest Ecology and Management, Volume 190, Issues 2-3, 22 March 2004, 163-178. 894