bir belge Yerel Yönetim Metinleri XXV Osmanlı Vilayet Genel Masrafları Hakkında Bir Talimat Cenk Reyhan Osmanlı Devleti fi 5 Safer sene 1288; fi 13 Nisan sene 1287 (25 Nisan 1871) tarihinde vilayetlerin ekonomi-politik yapısı ile ilgili bir dizi nizamname ve talimat yayımladı. Vilayetlerde toprak üzerindeki mülkiyet ilişkileri, vergi ve hazine gelirlerinin toplanması gibi konular üzerine hazırlanan bu nizamname ve talimatlardan, elbette ki; merkezi' idare ile taşra idaresi ilişkileri hakkında da bilgiler ediniyoruz. Aşağıdaki talimat Osmanlı taşra idaresinde vilayetlerin yapacakları genel ve ek harcamalar ile bunu yaparken merkezi' idareye karşı sorumlulukları ile ilgili olanıdır. (Viliiyetin Masarifat-ı Umumiyyesi Hakkında Talimatdır)ı Vilayat mal sandıklarından tesviyye olunan masarifat altı kısma münkasımdır. Birinci dahiliyye, ikinci maliyye, üçüncü şeriyye, dördüncü maarif, beşinci ticaret, altıncı nafıa kısımlarıdır. Devlet-i Aliyyenin masarif-i umumiyyesinden nizamiyye ve bahriyye ve tobhane dairelerine ve hazine-i hassaya aid olan masarifat vilayetlerce maliyye hazine-i celilesinden virilan havalename mucebince tesviyye olunmakda ve evkaf hazinesi dahi vilayetlerce vukubulan masarifatını varidat-ı mahsusasıyla idare eylemekde olmasıyla vilayetin masarifatı zikr olunan aksam-ı sitteye hasr olunmuşdur. işbu altı kısmın her biri fusul-ı müteaddideye taksim ve vilayetlerden celb olunan muvazene defterleriyle hazinenin kuyud ve muamelatı üzerine her vilayetin masarif-i umumiyyesiçün aksam ve fusul ve mevaddı şamil-i hazinece birer muvazene defteri tanzim olunarak gönderilmiş ve bundan böyle beher sene işbu muvazene defterlerinin tanzim ve irsali dahi mukarrer bulunmuş olmağla işbu defterlerde aksam ve fusul ve mevaddı tayin olunan masarifatın vilayetlerce suret-i idaresi ve memurin-i vilayatın derece-i mezuniyyeti ber vech-i ati tayin olunur: Birinci Bend: Vilayetlerce altı kısma aid olan bir senelik masarifat-ı umumiyyenin fusul ve mevaddı ve her fasıl ve her madde için iktiza iden mebaliğin mikdarı dokuzuncu bendin ahkamına tevfiken beher sene vilayetlerden celb olunacak muvazene defterleri üzerine hazinece tayin olunub masarifat muhasebesinden her vilayet içün birer mu Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co!Srafya Fakültesi, Tarih Bölümü Doktora Öğrencisi. ı Düstur, ı. Tertip, Cilt 2, s. 74-78. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cill lo Sayı 2 Nisan 2001, s. 132-136.
Bir Belge ı 33 vazene defteri tanzim ve irsal olunacağından vilayetlerce işbu defter esas muamele ittihaz olunarak masarif-i umumiyyenin kaffe-i muamelatı mezkur defter ahkamına tatbik ve tevfik olunacakdır. İkinci Bend: Vilayetlerin büdcesine yani hazineden gönderilan muvazene defterine dahil bulunan masarifatın haricinde bi'l-istizan akçe sarfı nizamen ve katiyyen memnu oldığından her kangı kısma aid olur ise olsun mezkfir muvazene defterine dahil bulunan masarifatın haricinde olarak cüz'i ve külll masraf ihtiyar olunamayacakdır. Vilayetlerin masarif-i umumiyyesi iki nev olub birincisi maaşat ve bedelat ve vezaifdir ki; bunlar tahsisatı dairesinde sarf ve ita olunur, ikincisi masarif-i gayr-ı mahdudedir ki; bunun nev'en sarfı hazinenin taht-ı tasdikinde ise de mikdar-ı mahdud ve muayyen olmadığından muvazenelerde gösterilan mikdanyla tesviyye-i maslahata himmetle ilerüsine tecavüz idilmarnek lazım gelür. Şu kadar var ki; işbu masarif-i gayr-ı mahdude dahi üç nev olub birinci nev'i redd olunan tereke ve yave-esmanidir ki; bunların esasen hasılatı iradi kayd olunmadıkca muvazenelerde karşulığı olsa bile bir akçe sarf ve ita olunamaz ve bi'l-akis muvazenelerde karşulığı bulunmamış olsa dahi aslı irad-ı kay d olunmuş ve varis ve sahibi zuhunyla isbat-ı veraset ve sahabet itmiş ise kaidesine tevfiken redd ile masraf kay d idilür. İkinci nev'i asakir-i zabtiyye tayinatı ve mahbusın nan tayinatı ve akçe ve evrak-ı sahiha-ı nakliyye ve bendiyyesi ve techiz ve tekfin-i fukara ve mücriminin yol masrafı ve habshanelerdeki haste-ganın mualece bahası gibi masarif-i adiyyedir ki; bu makule şeylere dahi muvazenelerde muharrer mikdardan ziyade akçe sarf itmek, egerçi memnu ise de fiyatın terakkisi halinde zabtiyye tayinatımn taklil ve tenkısi ve muhtacin-i mahbusinin adedi ve yahu d bunlara virilecek tayinatın fiyatı tezayüd eyledigi vaktde bunların aç bırağılması ve masarif-i bendiyyenin adem-i kifayeti halinde nakli mukarrer olan akçelerin tevkifi ve fukaradan birinin vefatı halinde meydanda bırağılması ve mücriminden bazıların bir mevki'e nakl ve izamı lüzumunda tehir idilmesi ve bi-kes mahbusin-i haste-gamna dahi müdavat idilmamesi caiz olamayacağından işte şu tadad olunan masraflara muvazenelerde gösterilen mikdar akçe kifayet itmez ise daha ilavesi lazım gelan akçenin lüzfimı zamanında hazineye iş'ar ve İhtar ile beraber nizam ve kaidesine tevfiken sarf ve itası caiz olur. Üçüncü nev'i inşaat ve tamirat ve mefruşat ve icarat ve hatab ve kömür ve top masrafı ve asakir-i zabtiyyenin elbise ve revgan-ı zeyt bahasıyla masarif-i müteferrikası ve kara bendler yevmiyyesi ve matbuat masrafı ve hilat ve kisve bahası ve mühimmat-ı kırtasiyye ve memurin harc-ı rahı ve muhacirin masrafı ve müfredatı müteferrik olan masanf-ı cüziyye ve habshaneler masarif-i müteferrikası ve mekatib-i rüşdiyye masarıf-ı maktuası ve karantina masrafları ve kirahaneler ianesi ve hutut-ı telgrafiyye masrafı ve tesviyye-i turuk masrafı gibi şeyler olmasıyla bunlar dahi nizamat-ı mevzuasına tatbiken sarf olunmak şartıyla beheme hal muvazenelerde gösterilan mikdar-ı muayyenle tesviyye ve rüyet idilmek ve şayed kifayet itmeyecek olur ise evvel emrde hazineden istizan ile cevab alınmadıkca bir akçe sarf idilmarnek icab ider. Binaberin emniyyet-i umumiyyeyi ihlal iden ahval-i fevkalededen maada gerek işbu üçüncü nev masraflar içün ve gerek muvazene defterinin haricinde olarak diger şeyler İçün daha ziyade akçe sarfına mecburiyyet-i sahiha hasıl olur ise esbab-ı mucibesi ve ihtiyar olunacak masrafın cihet ve kemiyyeti ve karşulığı olub olmadığı hazineye işar olunmak ve zikr olunan ahval-i fevkaladenin zuhunnda ihtiyarına lüzfim ve mecburiyyet ve tehirinde mahzur ve mazarrat görinan masrafın dahi tesviyyesiyle keyfiyyet-i hazineye bildirilmek lazım gelecekdir.
134 Çağdaş Yerel Yönetimler, 10(2) Nisan 2001 Üçüncü Bend: Gönderilan muvazenede her sancağın masarif-i gayr-ı mahdudesi tayin ve tahsis idilmiş ise de bu misillü gayr-ı mahdud olan masarifden lüzoml halinde bir sancağa tahsis idiimiş olan masrafın diger sancağa nakli caiz olur. Mesela, mefruşat masrafının bir sancakda kamilen sarfına lüzom olmayub da diger sancakda dahi masarif-i merkume tayin olunan mikdar ile tesviyye olunamadığı suretde yekonı dairesinde olarak bir sancakdan diger sancağa nakl ve tahviliyle keyfiyyetin canib-i hazineye dahi ihtarı caiz olur. Dördüncü Bend: Dahiliyye ve maliyye ve şeriyye ve maarif ve ticaret ve nafıa kısımlarının beher sene tayin olunan mahsusatı bihi-istizan yekdigerine nakl olunamayacağı misillü her kısmın dahi fusul-ı malumesinden bir faslın havi aldığı masarif içün tayin olunan tahsisatın bir mikdarı bila-istizan diger fasla ve bir faslın şamil aldığı mevadd-ı müteaddideden bir maddenin tahsisatı kezalik ol faslın diger maddesine bila-istizan nakl olunmayacakdır. Mesela mutasarrıf ve kaim-makam maaşlanndan bir mikdarının tenkısıyla maliyye veya şeriyye veyahud ticaret ve nafıa ve maarif memurlarından birine müceddeden veyahud zamimet tahsis ve itası mutlaka istizana muhtac oldığı gibi dahiliyye memurlarından mektubcı veya tahrirat müdirlerine dahi virilmesi ve asakir-i zabtiyye maaşmdan veyahud efradından bir mikdarının tenkihiyle veyahud memurin-i müteferrika maaşlarınca tasarruf icrasıyla hasılolacak mebaliğin asakir-i zabtiyyenin elbise ve tayinatı masarifine veyahud inşaat ve tamirat masarifine sarf idilmesi ve mektubcı kalemi maaşından bir mikdannın katiyle elviyye-i tahrirat müdirlerine tahsis olunması veyahud vilayetlerce zuhur idecek bir masrafa karşulık ittihaz kılınması mutlaka istizana muhtacdır. Beşinci Bend: Bir memuriyyete muhassas ve mikdarı muayyen olan maaşlarm tezyid ve tenkısı mutlaka istizana muhtac olub fakat bir heyete muhassas olan maaşların tahsisatı dairesinde tezyid ve tenkısı caizdir. Mesela vali ve mutasarrıf ve muavin ve defterdar ve muhasebeci ve hükkam ve kaim-makam ve müdir ve mektubcı ve tahrirat müdiri ve memurin-i müteferrika ve asakir-i zabtiyye maaşlarının tezyid ve tenkısı istizana muhtac olub mektubcı kalemi ve tahrirat ketebesi ve mecalis-i idare ketebesi maaşlarınca her birinin tahsisatı dairesinde tasarrufat ve tadilat icrası caiz olacakdır ve böyle bir heyete muhasas olan maaşlarca tahsisatı dairesinde tasarrufat ve tadilat icra olundığı halde suver-i icraiyyesi bu tarafa bildirilecekdir. Altıncı Bend: Balada beyan olunan aksam-ı sitteden bir kısmın muhassasatından bir mikdarı diger kısma veyahud. bir kısmın fusul-ı malumesinden bir faslın muhassasatı kamilen veya bir mikdarı diger fasla veyahud bir faslın mevadd-ı müteaddidesinden bir maddenin muhassasatı kezalik kamilen veya bir mikdarı ol faslm diger maddesine nakl idilmek ve memurine muhassas olan maaşların mikdan tezyid ve tenkıs olunmak gibi vilayetlerce tadilat icrasına lüzcim göründigi halde tasavvurat-ı vakıa esbab-ı mucibesiyle beraber bu tarafa işar olunacakdır. Yedinci Bend: Beher sene aksam-ı sittenin fusul ve mevadd-ı mahsusasıçün tayin olunan muhassasat ile her fas I ve maddenin masarifi balada beyan olunan usul ve kavaide tevfiken idare olunub kastü'l-yevm hesabıarından ve tasarrufat-ı saireden naşı sene aherinde zuhur idecek fazla-i muhassasatın bila-istizan bir şeye karşulık ittihaz olunması ve bir senenin masarifat ve muhasasatı diger senenin masarifat ve muhassasatına karıştırılması caiz olmadığından her sene ahirinde zuhur idecek fazla-ı muhassasat sene-i
Bir Belge 135 atiyyede vuku bulacak masarife karşulık ittihaz olunamayacağı gibi bir masraf içün seneyn-i sabıkada İdaresi İstihsal olunub sarf olunmamış bulunan mebaliğ dahi sene-i haliyye ve atiyye masarifine karşulık ittihaz idilemeyecek ve bu misillü iradesi istihsal olunmuş olan masraflar içün bekayadan karşulığı olmadığı halde tekrar istizan olunmadıkca akçe sarfı tecviz olunamayacakdır. Sekizinci Bend: Hazineden gönderilan muvazene defterleri üzerine vilayet muhasabelerinden dahi her sancak içün bir muvazene defteri yapılub elviyye-i mülhakaya gönderilecek ve elviyye-i mülhaka muhasebelerinden dahi sancak defterleri üzerine her kaza içün bir muvazene defteri tanzim ile kazalara irsal kılıncakdır. Vilayet muhasebelerince hazineden gönderilan muvazene defteri esas muamele ittihaz olunacağı misillü vilayet muhasebelerinden sancaklara ve sancaklardan kazalara gönderilecek muvazene defterleri dahi sancak ve kaza muhasebelerince esas muamele ittihaz olunub bend-i sabıklarda zikr olunan ahkam ve muamelat Iiva ve kaza muhasebe kalemlerinde dahi icra kılınacakdır. Dokuzuncu Bend: Beher sene vilayetlerden hazineye gönderilmekde olan muvazene defterleri hazineden bu kere gönderilan muvazene defterlerinin şekl ve heyetine tevfiken kemafi's-sabık vakt ve zamanıyla gönderilecekdir. Kısa Sözlük Aksam-ı sitte Altı kısım, Ber-vech-İ atı Aşağıda belirtildiği gibi, Bı-kes Kimsesiz. Binaberin Bundan dolayı, bunun üzerine, bu sebepten, Elviyye Livalar, Esman Bedel(ler), kıymet(ler), değer(ler), Fusul Fasııar, Hatab Odun, İktiza 1. Lazım gelme, 2. Gerektirme, ihtiyaç, 3. İşe yararna. İstizan ı. İzin isteme, 2. Danışma, (Bi'l-istizan: Sorarak, danışarak) İta Verme, verilme, ödeme, İttihaz ı. Edinme, edinilme, 2.Kabul etme, Kaffe Hep, bütün, Kemafi' s-sabık Eskisi gibi, Mahdud 1. Sınırlı, belirli, (Gayr-ı mahdud: sınırsız), 2. Hukukta Hudud ve sınırlarının tayini kabilolan akar, mal-mülk, Mal Sandığı Devlet gelir (-gider) sandığı, vezne II. Mahmuı'un yeniçeri ocağını kaldırmasından sonra kuruldu. Taşrada görev yapan bütün memurların maaşları buradan ödenir ve artan para hazineye gönderi lirdi. Masarif Masraflar, Mebaliğ Paralar, akçeler, Memnu Menedilmiş, yasaklanmış, yasak, Mevadd 1. Maddeler, 2. İşler, hususlar, 3. Kanunlar, nizamlar, 4. Kanun, lügat gibi metinlerde herbiri başlı başına bir hüküm veya bir konu bildiren kısımlar,
136 Çağdaş Yerel Yönetimler, 10(2) Nisan 200/ Mualece Muhassas Muvazene Müceddede Mücrimin Münkasım Müteaddide Revgan-ı zeyt Sahabet Sitte Suver Tadad Taklil ( ve Tenkis) Tereke Tesviyye Tevfik Tezayüd Varidat Yave İlaç yapma, ilaç kullanma, Tahsis olunmuş, tayin edilmiş, ayrılmış birine), Birbirine denk, gelir ve gider denkliği, Yenilendirilmiş, yeni, yepyeni, Cürüm işlemiş olanlar, suçlular, Kısım kısım bölünen, bölünmüş, Çoğalan, birçok, türlü türlü, i. Zeytin yağı, 2. Rugan, parlak deri, 3. Cila, 1. Sahip çıkma, 2. Koruma, yardım etme, Altı, Suretier, Sayma sayı, sayım, Azaltma, azaltılma, indirme Muvazene: Birbirine denk, gelir ve gider denkliği, ve eksiitme, Ölen kimsenin bıraktığı şey, 1. Ödeme, 2. Hükümetce bir yere gönderilen erlere bilet yerine geçmek üzere verilen kağıt. Uydurma, uydurulma, 1. Sıkışma, 2. Çoğalma, artma, Gelİr (aylık, yıllık), Sahipsİz hayvan.