T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ: İSTANBUL VE AVRUPA ÜLKELERİ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ: İSTANBUL VE AVRUPA ÜLKELERİ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ UZMANLIK TEZİ Arzu UÇAR MART, 2008 ANKARA i

i

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ: İSTANBUL VE AVRUPA ÜLKELERİ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ UZMANLIK TEZİ Arzu UÇAR Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Uğur ÇALIŞKAN MART, 2008 ANKARA i

Arzu UÇAR tarafından hazırlanan KONGRE TURİZMİ: İSTANBUL VE AVRUPA ÜLKELERİ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Uğur ÇALIŞKAN (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.. /.. / 2008 Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur. i

SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. 14.03.2008 Arzu UÇAR Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı i

ÖNSÖZ Ülkemizde turizmin çeşitlendirilerek tüm yıla ve tüm yurda yayılması, uzun yıllardan beri turizm sektörünü şekillendiren kurum ve kuruluşların öncelikli hedefi olmuştur. Yoğun olarak turizmin ölü olduğu sezon dönemlerinde canlanan ve üst gelir - kültür gruplarına hitap eden kongre turizmi, gerçekleştirildiği bölgeye diğer turizm türlerinden daha fazla ekonomik kazanç sağlamaktadır. Ayrıca başarı ile gerçekleştirilmiş her kongre ülkelerin ve kentlerin uluslararası arenada tanınırlığını artırmakta ve birçok sektörü birden etkilemektedir. Günümüzde Avrupa, dünya kongre turizmi pastasından en büyük payı almaktadır. Ülkemizin gerek nüfus yapısı gerekse taşıdığı işlevler açısından en büyük kenti İstanbul; sahip olduğu coğrafi, tarihi, kültürel ve sosyal olanaklar ile Avrupa ve dünya kongre pazarında en iyiler ile rekabet edecek potansiyele sahip olmasına rağmen istenilen düzeyde değildir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Uzmanlık Tezi olarak hazırlanan bu çalışmada günümüzde büyük önem kazanan kongre turizminin yapısı ve özelliklerine değinilerek Avrupa nın kongre turizminde önde gelen kentlerinden örnekler ile İstanbul un potansiyelleri ve geliştirilmesi için bir takım öneriler ortaya konmuştur. Çalışmalarım sırasında değerli fikirleri ile beni yönlendiren ve destekleyen tez danışmanım Kültür ve Turizm Uzmanı Uğur ÇALIŞKAN ile kardeşim Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı Ahu UÇAR a, gösterdikleri sabır için annem Mümine UÇAR ve babam Hüsnü UÇAR ile oda arkadaşlarıma ve ayrıca çalışmalarımız süresince bize yardımcı ve destekleyici tutumundan ötürü Daire Başkanımız Sayın Dr. Adnan Aslan a teşekkürü bir borç bilirim. Mart, 2008 i Arzu UÇAR

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... İ İÇİNDEKİLER... İİ KISALTMALAR... İV TABLOLAR VE ŞEKİLLER CETVELİ... Vİ 1. GİRİŞ... 1 2. KONGRE TURİZMİ KAVRAMI... 4 2.1. Kongre Turizminin Tarihçesi... 6 2.2. Kongre Turizminin Diğer Turizm Türleri İle İlişkisi... 7 2.3. Kongre Turizminin Etkileri... 9 2.3.1. Sosyo-kültürel ve politik etkiler... 9 2.3.2. Ekonomik etkiler... 11 2.3.3. Fiziksel etkiler... 13 2.4. Kongre Turizmi ve Kent... 14 2.4.1. Doğal ve kültürel etmenler... 15 2.4.2. Ulaşım olanakları... 16 2.4.3. İletişim olanakları... 16 2.4.4. Seyahat acenteleri... 17 2.4.5. Konaklama hizmetleri... 17 2.4.6. Kongre potansiyeli ve altyapı... 17 2.4.7. Kongre ve Ziyaretçi Büroları... 18 2.4.8. Diğer kentsel hizmetler... 19 3. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KONGRE TURİZMİ... 20 3.1. Türkiye de Kongre Turizmi ve Dünyadaki Yeri... 27 3.2. Türkiye de Kongre Turizminin Sorunları... 34 3.2.1. Pazarlama ve tanıtım sorunları... 35 3.2.2. Alt ve üst yapı sorunları... 36 3.2.3. Uluslararası kuruluşlara üye olma, uluslararası kataloglara girme ve örgütlenme sorunu... 38 ii

3.2.4. Kongre organizasyonu ve yetişmiş eleman yetersizliği sorunları... 39 3.3. Türkiye Turizm Stratejisi 2023-Eylem Planı 2007-2013 Belgesinde Kongre Turizmi... 40 4. İSTANBUL VE AVRUPA KENTLERİNDE KONGRE TURİZMİ... 43 4.1. Avusturya da Kongre Turizmi... 46 4.1.1. Viyana da kongre sektörü... 47 4.1.2. Viyana Kongre Bürosu çalışmaları... 49 4.2. Almanya da Kongre Turizmi... 51 4.2.1. Berlin de kongre sektörü... 52 4.2.2. Berlin Kongre Ofisi çalışmaları... 54 4.3. Belçika da Kongre Turizmi... 57 4.3.1. Brüksel de kongre sektörü... 58 4.3.2. Brüksel Uluslararası Turizm - Kongre Bürosu çalışmaları... 59 4.4. İstanbul da Kongre Turizmi... 61 4.4.1. İstanbul da Kongre Düzenlenen Mekanlar... 67 4.4.1.1. Kongre Vadisi... 69 4.4.1.2. CNR Expo Center ve çevresi... 72 4.4.2. İstanbul da Kongre Turizminin Sorunları... 74 4.4.3. İstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Çalışmaları... 77 4.4.4. Kent planlarında İstanbul kongre turizmine yaklaşım... 79 4.5. Kültür ve Turizm Bakanlığınca Yürütülen Kongre Turizmi Çalışmaları... 80 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 83 KAYNAKÇA... 92 ÖZET... 100 ABSTRACT... 101 iii

KISALTMALAR AB ABD BCO BDI BICC BITC EFCT DAAD DMAI EMIF GSMH IACVB ICCA ICEC ICVB İBB İMP İTO İZFAŞ İZTAV CIA KTB MICE : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Berlin Kongre Ofisi : Alman Sanayi Birliği : Berlin Uluslararası Kongre Merkezi : Brüksel Uluslararası Turizm Kongre Bürosu : Avrupa Konferans Kentleri Federasyonu (European Federation of Conference Towns) : German Academic Exchange Service : Destination Marketing Association International : Avrupa Kongre Sektörü Fuarı : Gayri Safi Milli Hasıla : Uluslararası Kongre ve Ziyaretçi Büroları Birliği (International Association of Convention and Visitor Bureaus) : Uluslararası Kongre ve Toplantılar Birliği (International Congress and Convention Association) : İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı : İstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu : İstanbul Büyükşehir Belediyesi : İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi : İstanbul Ticaret Odası : İzmir Fuarcılık Hizmetleri Kültür ve Sanat İşleri Ticaret Anonim Şirketi : İzmir Turizm ve Tanıtma Vakfı : Central Intelligence Agency : Kültür ve Turizm Bakanlığı : Toplantı, Teşvik Gezileri, Kongre Etkinlikleri (Meeting Incentive Congress Events) iv

MPG : Toplantı Planlayıcıları Rehberi (Meeting Planners Guide) PCO : Profesyonel kongre organizatörleri T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TCB : Türkiye Kongre Bürosu TDK : Türk Dil Kurumu TUGEV : Turizm Geliştirme Vakfı TUYED : Turizm Yazarları ve Editörleri Derneği TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu TÜRSAB : Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği UIA : Uluslararası Dernekler Birliği (Union of International Associations) UNWTO : Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (United Nations World Tourism Organization) vb. : ve benzeri VCB : Vienna Convention Bureau WTTC : Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi (World Travel and Tourism Council) v

TABLOLAR VE ŞEKİLLER CETVELİ Tablo 3.1. Bölgelere göre toplantılar (1996-2006)... 21 Tablo 3.2. 2000-2006 yılları arasında en fazla uluslararası kongre düzenlenen 20 ülke ve Türkiye... 22 Tablo 3.3. 2000-2006 yılları arasında en fazla uluslararası kongre düzenlenen 20 şehir... 23 Tablo 3.4. Bölgelere göre ortalama katılımcı sayıları... 25 Tablo 3.5. Katılımcı sayısına göre kongrelerin dağılımı (%)... 26 Tablo 3.6. Katılımcıların ortalama harcama tutarları... 26 Tablo 3.7. UNWTO verilerine göre ülkelerin turizm gelirleri... 29 Tablo 3.8. UNWTO verilerine göre ülkelere göre turist sayıları... 30 Tablo 3.9. Yıllara göre turizm gelirlerinin GSMH içindeki payı... 30 (cari alıcı fiyatları ile)... 30 Tablo 3.10. 2006 yılında ülkemize gelen ziyaretçilerin geliş nedenlerine göre dağılımı... 31 Tablo 3.11. Türkiye nin kongre turizmi kapasitesi... 33 Tablo 3.12. Kentlere göre tanıtım bütçeleri... 35 Tablo 4.1. Avrupa kongre pazarındaki değişim... 43 Tablo 4.2. 1997-2006 yılları arasında toplantı sayılarına göre Avrupa kentleri sıralaması... 45 Tablo 4.3. 2006 yılında kongre sektörünün Berlin e ekonomik etkileri... 53 Tablo 4.4. İstanbul a gelen yabancı ziyaretçi sayısı... 62 Tablo 4.5. İstanbul un konaklama tesisi kapasitesi... 63 Tablo 4.6. İstanbul da yer alan büyük alışveriş ve eğlence merkezleri... 64 Tablo 4.7. Barselona, İstanbul, Londra ve Paris in kültür sanat olanakları açısından karşılaştırılması... 65 Tablo 4.8. İstanbul da yıllara göre kongre sayıları ve sıralamadaki yeri... 66 Tablo 4.9. İstanbul da kongre düzenlenen mekanlar ve kapasiteleri... 67 vi

Şekil 2.1. Kongrelerin Sınıflandırılması... 5 Şekil 2.2. Dünya Ekonomik Forumu sırasında Davos u tanıtıcı ekler... 11 Şekil 3.1. Bölgelere göre toplantıların yıllara göre dağılımı (1996-2006)... 21 Şekil 3.2. 2006 yılında düzenlenme sıklığına göre kongreler... 24 Şekil 3.3. Ortalama toplantı süresindeki değişim... 25 Şekil 3.4. 2006 yılında konularına göre kongreler... 27 Şekil 3.5. Yıllara göre turizm gelirleri ve yabancı ziyaretçi sayısının değişimi... 28 Şekil 4.1. Avusturya haritası... 46 Şekil 4.2. Almanya Federal Cumhuriyeti haritası... 51 Şekil 4.3. Belçika haritası... 57 Şekil 4.4. İstanbul daki kongre alanları... 68 Şekil 4.5. İstanbul Kongre Vadisi ve CNR Expo Center ulaşım ve merkez analizi.. 69 Şekil 4.6. İstanbul Kongre Vadisi kongre merkezleri ve oteller analizi... 70 Şekil 4.7. Kongre Vadisi ulaşım analizi... 71 Şekil 4.8. CNR Expo Center Kongre ve Fuar Merkezi ulaşım analizi... 72 Şekil 4.9. CNR Kongre ve Fuar Merkezi konaklama alanları kapasite analizi... 73 Şekil 4.10. İstanbul metropoliten alanında kongre düzenlenen mekanlar... 75 vii

1. GİRİŞ Turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerin başında yer almaktadır. 1991 2000 yılları arasındaki dönemde dünya ekonomisinde toplam üretim artışı yıllık ortalama % 3,5 olurken uluslararası turizm gelirlerindeki yıllık artış % 6,6 olarak gerçeklemiş ve turizm sektörü uluslararası mal ve hizmet ticaretinde petrol ve otomotiv ürünleri gibi geleneksel malların ihracatını geride bırakarak dünya ekonomisinde bir numaraya yükselmiştir (Koruyan, 2002). Sınırlar ortadan kalkıp küreselleşme her alanda kendini gösterdikçe dünya daha da küçülmeye başlamış ve insanlar daha uzak mesafelere seyahat etme eğilimine girmiştir. Kişi başına düşen gelirlerin artması insanların gezip görmeye ve tatile daha çok pay ayırmalarını sağlamıştır. Bugün dünya gayrisafi hasılasının önemli bir kısmını oluşturan bir sektör konumunda olan turizm, dünyadaki ekonomik duraklamaya karşın büyümesini devam ettirmekte ve diğer sektörlerin de motor gücü olarak işlev görmektedir (Türkiye Vakıflar Bankası, 2004). Geniş kitlelere iş imkanı sağlayan turizm sektörü aynı zamanda ülkeler için etkin bir pazarlama ve reklam aracıdır. Dünya turizm pazarında ortaya çıkan değişimlere ve yeni beklentilere her yönüyle cevap verebilecek turizm potansiyeline sahip olan ülkemizde, 1980'li yıllardan itibaren alınan tedbirler, sağlanan teşvikler ve uygulanan politikalar ile çok sayıda turizm tesisi inşa edilmiş, değişen tüketici taleplerine cevap verecek bir turizm alt yapısı oluşturulmuştur. Ancak turizmin deniz-güneş-kum ile sınırlanmaması gereklidir. Turizm merkezi olarak ün kazanmış bölgeler genellikle birkaç turizm çeşidini barındırmakta ve belirli yaş grubundan turistlere hitap etmektedir. Kongre turizmi ise turizmi tek yönlü olmaktan çıkarıp çok yönlü hale getirerek belirli bir zaman dilimine (yaz-kış gibi) sıkışmaktan kurtaran ve gelecek 1

vaat eden türlerdendir. 1995 yılında ABD nin konferans ve toplantı sektöründen ekonomiye doğrudan sağladığı katkı 200 milyar dolar civarındadır (Kreig, 1996). Kongre turizmi ile hem turizm merkezlerinin fonksiyonları hem de ziyaretçi profilleri oldukça değişik bir görünüm kazanmaktadır. Ayrıca kongre turizmi ile çok yönlü hale gelen turizm, sektörel anlamda da risklerden kurtulmaktadır. Kongre turisti ya da katılımcıları, ziyaret ettikleri ülkelere getirileri anlamında tatil amaçlı gelen turistten farklılık göstermektedir. Ayrıca kongre katılımcıları ülkelerine döndüğünde kongrenin yapıldığı ülke hakkında olumlu görüşle ayrılırlarsa daha sonra o ülkeye gelebilecek turist kesimini de olumlu yönde etkilemektedir. Uluslararası kongre pazarının sürekli gelişmesine ve ülkemizin doğal yapısı, iklimi, köklü tarihi geçmişi ve kültürel birikiminin diğer turizm türlerinin gelişmesinde olduğu kadar kongre turizminde de artı değer oluşturmasına rağmen bu pazardan aldığımız pay oldukça düşük kalmaktadır. Ne yazık ki bugüne kadarki gelişim Türkiye nin potansiyelinin çok gerisindedir. ICCA nın 2006 yılı verilerine göre dünyada düzenlenen uluslararası kongre sayısı 5.838, Avrupa da 3.344 iken Türkiye de yalnızca 72 dir. Bu sayı dünyada yapılan kongrelerin % 1,2 sine, Avrupa yapılan kongrelerin ise % 2,1 ine denk gelmektedir. İstanbul, Türkiye de kongre turizmi denince akla gelen birinci kenttir. Mevcut kongre merkezi olanakları ile İstanbul; Habitat, AGİT Zirvesi, NATO Zirvesi gibi birçok uluslararası kongreye başarı ile ev sahipliği yapmıştır. Halihazırda İstanbul da yapılması planlanan birçok kongre bulunmaktadır. Bu durumda İstanbul un kongre turizminde öne çıkmış Avrupa kentleri ile yarışabilmesi, mevcut olanakların geliştirilmesi ve iyileştirilmesi ile ülke genelinde politikalar geliştirilmesine bağlıdır. Yukarıda sıralanan kavramsal çerçeve ışığında bu tezde, ülkemizde ve İstanbul da kongre turizminin durumunu ortaya koyarak, İstanbul un Avrupa ülkelerinde öne çıkan kongre kentleri ile niteliksel ve niceliksel anlamda 2

kıyaslanması ve İstanbul da kongre turizminde sayısal artış sağlanması amacına yönelik somut verilerin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Beş ana bölümden oluşan bu çalışmanın giriş bölümünden sonra gelen ilk bölümünde kongre turizmi kavramı kuramsal bir yapıda ele alınmış ve kongre turizmi tarihçesi, kongre türleri, diğer turizm türleri ile ilişkileri, kongre turizminin etkileri ve kongre kentlerinin özellikleri açıklanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde; dünyada kongre turizmi genel hatları ile çizilmiş, Avrupa da ve Türkiye de kongre turizminin niteliksel ve niceliksel kıyaslaması yapılmıştır. Türkiye de kongre turizminin olanak ve sorunları irdelenerek Türkiye nin Avrupa ve dünya kongre pazarı içindeki bugünkü yeri ortaya konmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölümde İstanbul önemli Avrupa kentleri ile kongre turizminin yapısı anlamında kıyaslanırken, İstanbul un sahip olduğu olanaklar ve Avrupa kentleri ile yarışır duruma gelmesinde engel teşkil eden sorunlar ele alınmıştır. Son bölümde ise Türkiye de ve İstanbul da kongre turizminin istenilen düzeye ulaşmasında ve kongre turizmi pastasından daha büyük pay almasında sorun olarak karşımıza çıkan başlıkların giderilmesine yönelik öneriler getirilmeye çalışılmıştır. 3

2. KONGRE TURİZMİ KAVRAMI Tarih boyunca insanoğlu dinlenmek, öğrenmek, tartışmak, oylamak ve karara bağlamak üzere birçok kez toplantılar düzenlemiş ve kategorize ettiği bu toplantılara seminer, sempozyum, konferans, kongre gibi adlar vermiştir. Latince beraberce anlamında congressus kelimesinden gelen kongre, kısaca katılımcıların belirli bir konuda tartışmak amacıyla bir araya gelmeleri demektir (Aymankuy, 2003). Kongre kelimesinin tanımı literatürde değişik kaynaklarda birçok farklı şekilde ifade edilmiştir. Sözlük anlamı ile kongre; çeşitli ülkelerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantıdır (TDK, 2007). Bir başka tanıma göre kongre; delegelerin politik, ticaret, bilim veya teknoloji ya da diğer amaçlarla katılımıyla yapılan toplantılardır (Aymankuy, 2003). Medlik e göre kongre; bilgilenmek, bilgilendirmek, müzakere etmek ve tartışmak gibi amaçlarla yapılan toplantılara verilen isimdir (Medlik, 1993). Ekinci ise kongreyi bir veya daha fazla günle sınırlandırılmış ve önceden kararlaştırılmış bir program çerçevesinde uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek konularında bilgi alışverişini amaçlayan ve özellikle toplanılan yerin dışından gelen kişilerin de katılımları ile meydana gelen bir toplantı olarak tanımlamaktadır (Ekinci, 1989). Bu tanımlardan yola çıkarak her kongrenin turistik bir hareket, her kongre katılımcısının bir turist olduğunu ve kongre ve toplantıların bilimsel görüşmelerin yapıldığı platform olmalarının yanı sıra halkla ilişkiler faaliyeti, iletişim ve kültürel değişim ortamları olduklarını söylemek mümkündür. 4

Kongrelerin sınıflandırmaları çok farklı şekillerde yapılmaktadır. Tavmergan ve başk., 2004 den derlenerek hazırlanan Şekil 2.1. de bu sınıflandırmanın bir özetini görmek mümkündür. Amaç Konu Katılımcıların Katılımcı Düzenlenme Milliyetleri Sayısı Sıklığı -Politik -Bilgi Alışverişi -Eğitim -Ekonomi -Bibliyografi, doküman, basın -Din, etik -Sosyal Bilimler, hümanist çalışmalar -Uluslararası ilişkiler -Politika -Hukuk, kamu idaresi -Sosyal yaşam seviyesi -Meslekler, işverenler -Ekonomi, finans -Ticaret, sanayi -Tarım -Ulaşım, seyahat -Teknoloji -İlim -Sağlık -Eğitim -Sanat, radyo, sinema -Spor, eğlence -Uluslararası toplantılar -Ulusal toplantılar -Olağan toplantılar -Yıllık toplantılar -İki yıllık toplantılar -Üç yıllık toplantılar -Olağan dışı (düzensiz) toplantılar 50-300 arası 0-50 arası 300 ve yukarısı -Genel kurullar -Seminerler -Kongreler -Konferanslar -Kolokyumlar -Genel kurullar -Sempozyumlar -Çalışma grup -Kollogyumlar toplantıları -Tartışmalar -Komisyon toplantıları -Yuvarlak masa toplantıları Şekil 2.1. Kongrelerin Sınıflandırılması Bir kongrenin kongre turizmi kapsamına girmesi için sayısal bir sınırının olup olmadığı, yani katılımcı sayısının dikkate alınıp alınmayacağı kesinlik kazanmamıştır. Küçük veya büyük ne olursa olsun her tür kongrenin turizm açısından önemi olduğu ve yapıldığı kente çeşitli katkılar sağladığı kesindir. Katılımcıların milletlerine göre de kongreleri sınıflandırmak mümkündür. Buna göre ulusal ve uluslararası olmak üzere iki çeşit kongre karşımıza çıkmaktadır. Ulusal kongrelerde, kongre katılımcılarının büyük çoğunluğu kongrenin düzenlendiği ülkenin vatandaşıdır. Genellikle bir veya üç gün süren ve katılımcı giderlerinin kongreyi düzenleyen kuruluşlar tarafından karşılandığı kongrelerdir (Aymankuy, 2003). 5

Uluslararası kongreler ise en az üç millete ait temsilcilerin katılımı ile düzenlenen kongrelerdir. Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) nın tanımına ve seçim kıstaslarına göre uluslararası kongreler; en az %40 ı düzenlenen ülke dışından gelen, 300 veya daha fazla katılımcılı, en az 5 değişik ülkeden katılım sağlanan ve en az 3 gün süren toplantılardır (Tavmergan ve başk., 2004). Uluslararası Kongre ve Toplantılar Birliği (ICCA) kriterlerine göre ise uluslararası kongreler; katılımcı sayısının en az 50 kişi olduğu, katılımcıların % 40 ının yabancı olduğu, rutin olarak düzenlenen, en az 3 farklı ülkeden katılımcısı olan toplantıları kapsamaktadır (ICCA, 2007) Uluslararası kongreler ulusal kongrelere göre 4-7 gün arasında değişen daha uzun bir süreyi kapsamakta ve yapılan harcamalar yönünden de düzenlenen ülke ve kente daha fazla katkı sağlamaktadırlar. Ancak tahmin edildiği üzere bu tip kongrelerin yapılması için harcanan emek de daha fazla olmaktadır (Aymankuy, 2003). Uluslararası nitelikte, geniş katılımcılı kongreler ülkelerin tanıtımında rakamsal değerlerle ifade edilemeyecek oranda büyük rol oynamaktadır. 2.1. Kongre Turizminin Tarihçesi 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren turizm, dünya ekonomisinin en hızlı gelişen sektörlerinden biri haline gelmiştir. Turizmin gelişmeye başladığı 1800 lü yıllardan günümüze kadar 3S (Sea-Deniz, Sand-Kum, Sun-Güneş) turizmin temel faktörü olmuştur. Ancak; insanların yeni ülkeler keşfetmek, değişik toplumlar hakkında bilgi sahibi olmak, yeni kültürlerle tanışmak, sportif faaliyette bulunmak vb. nedenlerle seyahat ettikleri günümüzde turizmin 3S faktörü yerini 3E (Education-Eğitim, Entertainment-Eğlence, Exciting-Heyecan) faktörüne dolayısıyla kültür, doğa, sağlık, 6

tarih, yatçılık ve kongre turizmi gibi daha bireysel faaliyetlere bırakmıştır (Çalışkan, 2003). Toplantıların bir iletişim, bilgi alışverişi, yönetim ve karar verme aracı olarak ortaya çıkışının insanlık tarihi kadar eski olduğu varsayılmakla birlikte (Tuncer, 1984) bilinen ilk uluslararası kongre UIA kayıtlarına göre 1681 yılında Roma da tıp alanında yapılmıştır. 18 Temmuz 1814-9 Haziran 1815 yılları arasında yapılan Viyana Kongresi ise modern anlamda bilinen ilk kongre olmakla birlikte aynı zamanda en uzun süreli kongre olarak da tarihe geçmiştir (Tavmergan ve başk.,2004). 1860 yılına kadar dünyada düzenlenen uluslararası kongre sayısı ortalama 5 olmuş ve 19. yüzyılın ilk yarısında bu sayı 100 e yükselmiştir. Paris 19. yüzyılın başlarında dünya kongre şehirleri arasında %90 lık bir pay almıştır (Aymankuy, 2003). Kongrenin yeni bir sektör olarak ortaya çıkışı 2. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası ilişkilerdeki gelişme ile bilim ve teknoloji alanlarındaki hızlı gelişmelerle olmuştur (TÜRSAB Dergisi, 1991). Dünya ticaretinin artması ve dünyada ortaya çıkan yeni entegrasyonlar sonucunda fikir-bilgi alışverişlerinde bulunmak, tartışmak vb. amaçlarla bir araya gelen insanların yaptıkları toplantı sayısı her geçen gün artmaktadır. Artan toplantı sayısı ile birlikte ortaya çıkan seyahat, konaklama ve diğer ihtiyaçlar yeni bir turizm türü olarak kongre turizmini ortaya çıkarmıştır (Ehtiyar, 2006). 2.2. Kongre Turizminin Diğer Turizm Türleri İle İlişkisi Kongre turizmi çok yönlü bir turizm çeşididir. Toplantılar turizmin asıl amacını oluştursa da bir kongre programı yalnızca toplantılardan oluşmaz. Toplantılar dışında serbest zamanlarda eğlence, alışveriş, gezi gibi faaliyetler düzenlenmektedir. 7

Ayrıca kongre delegeleri gittikleri şehirlerde kongreler bittikten sonra da kalış sürelerini uzatarak turistik faaliyetlerine devam edebilirler. Hem ulusal hem de uluslararası kongreler, toplumsal, kültürel ve sosyoekonomik yaşamı etkileyerek, turizm mevsimini uzatırlar. Kongre turizminin bölgede etkili ve verimli olabilmesi için diğer turizm çeşitleri ile uyum halinde olması gerekmektedir (Erdoğan, 2006). Bu bağlamda kongre turizmi ile ilişkili bazı turizm türleri aşağıda açıklanmaktadır; Kültür turizmi özel ilgi turizm türlerinden biri olup özellikle tarihi, sanatsal ve kültürel değerleri tanıma ve görme amaçlı yapılan gezi türüdür (Gökdeniz, 1996). Kongre ve kültür turizmi birbirinden amaç ve işlev yönünden ayrılsa da yakın ilişkileri bulunduğu söylenebilir. Kongreye katılan delegelerin asıl amacı kongre ya da toplantılara katılmak iken, kültür turizmine katılan turistlerin asıl amacı bölgedeki sanat eserlerini, tarihi yapıları veya müzeleri görmektir. Özellikle uluslararası kongrelerde birçok farklı ülkeden gelen insanlar birbirlerinin kültürlerinden etkilenmektedir. Ayrıca kongrenin düzenlendiği kentin ve ülkenin kültürel öğeleri de katılımcıların ilgisini çekmektedir (Karasu, 1985). Kültürel bakımdan zengin ülkeler ve bölgeler kongre organizatörleri ve kongre delegeleri için tercih edilen cazip merkezlerdir. Kültürel bakımdan zengin bölgelerde kongre turizmi daha kolay gelişir (Aymankuy, 2003). Uluslararası turizm endüstrisinde toplantı turizmine dahil edilen fuar turizmi önemli bir yere sahiptir. Kongreler fikir, bilgi ve teknoloji alışverişine uygun platform oluştururken, fuarlar belli bir ticaret koluyla bağlantılı ürün, hizmet ve teknolojilerin organize biçimde sergilenmesini sağlarlar (Çizel, 1999). Fuar turizmi kongre turizmi ile birlikte gelişen önemli turizm türlerindendir. Herkesin kendi alanındaki yeni gelişmeleri takip etmek için katıldığı ulusal ve uluslararası fuarlar turizm endüstrisinde önemli bir pazar oluşturmaktadır (Çizel, 1999). 8

Bir işyeri sahibi ya da temsilcilerinin, işle ilgili anlaşmalar yapmak, sergi, fuar, kongre gibi toplantılara katılmak veya işle ilgili araştırmalar yapmak üzere ticari amaçlarla bir başka ülke yada kente seyahat etmesi iş turizmi olarak adlandırılır (Aymankuy, 2003). Tanımından da anlaşıldığı üzere iş turizmi kongre turizmini kapsayabilir. Günümüzde iş ve kongre turizmini birbirinden ayırt etmek çok da mümkün değildir. Mesleki bilgilerini geliştirmek, bilgilerini paylaşmak, yenilikleri takip etmek için çeşitli kongrelere katılan delegeler aslında iş turizmine de katılmış olurlar. 2.3. Kongre Turizminin Etkileri Tüm turizm türlerinde olduğu gibi kongre turizminde de turistlerin ve turizm türünün kendisinin kongre düzenlenen kente ve ülkeye çeşitli dolaylı ya da doğrudan etkileri olmaktadır. Bu etkileri sosyo-kültürel, politik, ekonomik ve mekansal başlıkları altında irdelemek mümkündür. 2.3.1. Sosyo-kültürel ve politik etkiler Turizm insan toplulukları arasında gerçekleşen sosyal bir olaydır. Hem gidilen yer hem de bulunulan yere başkalarının gelmesi sosyal etkileşim ve alışveriş ortamının doğmasını sağlar (Aymankuy, 2003). Kongre turizmine ev sahipliği yapan ülke halkları ve katılımcılar arasında kurulan ilişkiler ile ülkeler arası dostluk bağları güçlenir. Milletlerin birbirleri hakkında edindiği yanlış bilgiler ve önyargıların azalmasına katkı sağlar. Kongre turizmi farklı ulusları birbirlerine yaklaştırarak ülkeler arası hoşgörü ortamının doğmasını sağlar. 9

Kongre amaçlı ziyaretler veya kongre yapılan ülkede bulunmak dolayısı ile oluşan kültürel ortamlar yabancı dil öğrenme isteği ve ihtiyacının artmasını tetikler. Ayrıca kentlerde modernleşme, değişik yerler tanıma isteklerinin doğması gibi sosyal etkiler oluşur (Aksoy, 2001). Belli bir eğitim seviyesindeki kongre turistinin gittiği yerdeki tarihi dokuyu görmek istemesi o bölgelerdeki tarihi ve kültürel eserlerin korunması, bakımı ve onarımı işlerinin daha çabuk ve titiz yapılmasını sağlar (Aymankuy, 2003). Tanıtımın turizm için önemi düşünüldüğünde olumlu bir imaj çizen kongre kentlerinin para ile ölçülemeyecek değerde tanıtım faaliyeti gerçekleştirmiş olması oldukça önemlidir. Basın, radyo, televizyon ve internet gibi haberleşme araçları ile kongrenin düzenlendiği kentin tüm dünya tarafından tanınmasına katkıda bulunulur. Örneğin Davos ta 2008 yılında düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu nu duyurmak amacı ile birçok dergi ve gazete ile kenti tanıtıcı ekler verilmiştir (Şekil 2.2.). 10

Şekil 2.2. Dünya Ekonomik Forumu sırasında Davos u tanıtıcı ekler Kaynak: Financial Times Dergisi 22 Ocak 2008 günlü ekinin kapağı Özellikle çok katılımcılı uluslararası kongreler, başarı ile gerçekleştirildiği ülkelere uluslararası politik arenada da tanınmayı ve saygınlığı beraberinde getirirler (Aksoy, 2001). 2.3.2. Ekonomik etkiler Tüm turizm faaliyetlerinde olduğu gibi kongre turizminde de esas amaç ekonomik temellere dayanmaktadır. Bu nedenle de dünyada turizmin çeşitlendirilmesi faaliyetleri oldukça önem taşımaktadır. 11

Kongre turizmi, düzenlendiği ülkeye yaptığı olumlu ekonomik etkiler, katılımcıların statü ve konumları itibariyle özel kişiler oluşu gibi nedenlerden dolayı diğer turizm türleri arasında daha fazla özen gösterilmesi ve gelişmesinin teşvik edilmesi gereken turizm türlerindendir (Ehtiyar, 2006). Katılımcıların yerel ekonomiye katkılarının azımsanmayacak nitelikte olmasından dolayı uluslararası nitelikli büyük toplantılar ülkeler için büyük önem arz etmektedir. Örneğin New York 1995 yılında bu sektörden dolaylı ya da doğrudan 1,48 milyar dolar gelir elde etmiştir (Fainstein ve başk., 1998). Konferans ve toplantılar turizmin önemli bir sorunu olan sezonluk dalgalanmalardan etkilenmedikleri için turizm sektöründe önemli bir yere sahiptirler. Bir başka deyişle toplantıların yılın her ayında yapılabilmesi kongre düzenlenen ülkeye katkılar sağlamaktadır (Bailey, 1991). Ayrıca Macaristan, Polonya, Çekoslavakya ve Slovakya da olduğu gibi bu ülkelere olan iş ve kongre turizmi ile kültürel amaçlı seyahatler sayesinde turistik akım da artmaktadır (Balaz ve başk., 1998). Kongre turizmi, turizm çeşitleri içinde ekonomik gelişmelerden en az etkilenen türlerdendir. Ayrıca kongreler hazırlık aşamasında inşaat, ulaşım, teknik hizmetler vb., düzenlenme sırasında yiyecek-içecek, kiralık oto, posta, telefon gibi iletişim hizmetleri, hediyelik eşya, ulaşım, konaklama, tercümanlık ve daha birçok sektörde iş kolunu birden etkilemektedir (Aksoy, 2001). Bu sektörlere hammadde sağlayan yan sektörlerde istihdam olanakları artmakta devlet de vergi gelirleri ile tüm bunlara bağlı olarak turizmden payını almaktadır. Uzun zaman öncesinden organize edilmeye başlanan kongreler, ekonomi piyasasının dalgalanmasını da en aza indirmekte yararlı olmaktadır. UIA nın yaptığı bir araştırmaya göre kongre organizatörlerinin %18 i kongre merkezini 3 yıl önce, %13 ü 4 yıl önde, %4-5 i 5 yıl önce ve %55 i de 5 yıldan daha fazla bir süre öncesinden seçmektedirler (TÜRSAB Dergisi, 1991). 12

Kongre turistleri ortalama 3-4 gün kalmalarına rağmen yaklaşık 600 $ harcama yapan tatil amaçlı turistlerin yaklaşık 3 katı kadar harcamada bulunmaktadır (TÜRSAB, 2006). Kaldı ki bu harcamalar kongrenin düzenlenmesi ile alakalı hizmetlerle (katılım ücreti, konaklama, ulaşım, yeme-içme vb.) yapılan diğer harcamalarla (hediyelik eşya, kültürel aktiviteler vb.) daha da büyük miktarlara ulaşabilmektedir. Aymankuy a göre bir kongre paketinde katılımcıların satın alması gereken başlıca mal ve hizmetler; Ulaşım ve konaklama, Kongre kayıt ücreti, Eğlence ve alışveriş, Kongre öncesi ve sonrası serbest zaman faaliyeti olarak hazırlanmış turlar, Yeme-içme, Fazladan gecelemeler, Katılımcılar ile birlikte gelen refakatçilerin yaptıkları harcamalar, Diğer faaliyetler olarak sıralanabilir (Aymankuy, 2003). Tüm bu hizmet kalemleri içinde en büyük payı % 50 ile konaklama giderleri almaktadır. İkinci sırada yeme-içme ve üçüncü sırada eğlence ve alışveriş bulunmaktadır (Aymankuy, 2003). 2.3.3. Fiziksel etkiler Kongre organizatörleri için kongrenin düzenleneceği ülkenin ve kentin imajı, güvenliği, gelişmiş kentsel altyapısının bulunması, ulaşım imkanlarının niteliksel ve 13

niceliksel zenginliği, alışveriş ve eğlence merkezlerine, kent merkezi ile tarihi, kültürel ve doğal değerlere yakınlığı, ileri teknoloji kullanımı, kongre salonlarının teknik donanımı, yeterli teknik donanım bulunması, kaliteli konaklama tesisleri ve restoranlar bulunması oldukça önemlidir. Bu nedenle kongre turizminin gerçekleştiği kentler, yukarıda sayılan özellikler açısından gelişmiş, nitelikli ve seçilmiş kentlerdir. Kongrelerin düzenleneceği kentlerde bu özellikler aranırken kongre turizminde istikrar ve başarı sağlamayı hedefleyen kentlerin de kendini geliştirmesi ve dünya standartlarına erişmesi beklenir. Bu sayede kongre turizmi kentlerin ulaşım, iletişim, konaklama, güvenlik gibi alanlarda ilerlemesinin sağlanması yönünde etkilidir. 2.4. Kongre Turizmi ve Kent Bir kongre kentinin seçiminde öncelikle potansiyel katılımcı sayısı ve beraberindekiler, katılımcıların gelir seviyeleri ve organizasyonun maliyetleri tespit edilmekte ve tüm bunların ışığında destinasyon seçimi yapılmaktadır. Katılımcıların ilgi alanları ve gereksinimleri doğrultusunda organizatörler en uygun kongre kentini seçmektedirler. Kongre kentlerinin tüm ihtiyaçlara cevap verebilmesi için belirli karakteristik özellikleri olmalıdır. Ulaşılabilirlik, kongre merkezleri ve konaklama tesislerinin bulunması, sosyal programların düzenlenebileceği tarihi ve özellikli mekanlar, mahalli destek (kongre büroları, mesleki dernek ve birlikler, mahalli idarelerin katkıları), güvenlik, ekonomik ve politik istikrar, kaliteli hizmet, uluslararası imaj ve fiyat politikası bu özelliklerin belli başlıları olarak sayılabilir (Dallı ve başk., 2007). Amerika da yapılan bir araştırmaya göre bir kentin kongre kenti olarak tercih edilebilmesi için sunulan imkanlarda öncelikle güvenlik, ulaşım kolaylığı, altyapı ve 14

çevre, konaklama ve kongre salonu, personel, fiyatlar açısından 100 üzerinden 80 i geçen puan alması gerekmektedir (Mert, 1992). Kongrenin düzenlendiği kentte ve ülkede kongre turizminin gelişmesi için de önemli olan bu özellikleri birkaç başlık altında incelemek mümkündür. 2.4.1. Doğal ve kültürel etmenler Doğal ve kültürel etmenler eğer katılımcılar ve varsa beraberindekiler kongreden önce veya sonrasında tatil yapmak istiyorsa önem taşıyan özelliklerdir. Yer ve mekan: Kongrenin yapılacağı kentin kolay ulaşılabilir olması, ulaşımın birkaç şekilde gerçekleştirilebilmesi (tren yolu, karayolu, havayolu, denizyolu) ve kaliteli olması oldukça önemlidir. Ayrıca mesafenin kısalığı ve ulaşımın ucuzluğu da kentin seçiminde artı değer oluşturur. İklim: Birçok araştırma ve istatistik göstermiştir ki kongreler en çok eylül, ekim, mayıs, haziran ve temmuz aylarında gerçekleşmektedir. Bu aylarda iklim koşullarının uygun olması kent için önemli bir avantajdır. Çok soğuk ya da çok sıcak kentler kongre kentinin seçiminde negatif etki yaparlar. Doğal ve tarihi çekicilikler: Doğal ve tarihi yapısı zengin olan kentler kongre katılımcıları üzerinde çekici bir etki yapar. Çünkü katılımcılar genellikle kongre dışı zamanlarda yakın çevredeki doğal güzellikleri ve tarihi mekanları gezmek istemektedir. Kentsel aktivitelerin bu anlamda zengin oluşu kente ekonomik katkı da sağlar (Kerimoğlu, 2002). Kongre kentinin doğal ve kültürel yönden zenginliklerinin bulunmasının yanı sıra kentteki konaklama imkanları, yeme içme yerleri, gösteri ve kongre merkezleri o 15

kentte ya da ülkede turizm potansiyeli oluşturan ve katılımcıları cezbederek konaklama sürelerini uzatan özellikler arasında sayılabilir. 2.4.2. Ulaşım olanakları Kongre kenti dendiğinde hızlı, konforlu, çeşitli ve ucuz ulaşıma sahip kent akla gelmektedir. En kısa yoldan en hızlı şekilde kongre kentine erişilebilmesi kentin seçiminde önemli etkiye sahiptir. Kongre katılımcıları genellikle gümrük geçişi yapmaktadırlar. Bu işlemlerin en hızlı şekilde gerçekleştirilmesi, kentin başarı oranını artırır. Kongre turizminde ulaşım, başarılı olmada temel özellik kabul edilir. Havayolu ulaşımı türler içinde en çok tercih edilenidir. Konaklama mekanları ile kongre merkezi ve havalimanları arasındaki uzaklık, masraf, erişim süresi de oldukça önemlidir (Karasu, 1985). Eğer bir kongre kenti tren yolu, liman ve hızlı otoyol bağlantılarına da sahipse kongre turizmi pazarındaki başarısı ve tercih edilme oranı artar. Ayrıca kent içi ulaşım sistemi, kalitesi ve çeşitliliği de oldukça önemlidir (Kerimoğlu, 2002). 2.4.3. İletişim olanakları Kongre kentinde zengin iletişim altyapısının varlığı, düzenlenen organizasyonların başarısını artırır. İşitsel ve görsel ekipmanlar, bilgisayar, uydu erişim sistemleri, telefon, faks, teleks ve televizyon ile diğer basın-yayın organlarının zenginliği oldukça önemlidir. Son teknolojilerin kullanılması ve gelişmiş altyapı olanaklarının bulunması her zaman tercih edilir (Kerimoğlu, 2002). 16

2.4.4. Seyahat acenteleri Kullanışlı ve kaliteli seyahat acentelerinin sağladıkları servisin çeşitliliği ve başarıları da kongre kentini daha çekici hale getirir. Çünkü nitelikli ve başarılı seyahat acenteleri katılımcıların organizasyon sırasında ve sonrasında rahat etmelerini sağlar (Kerimoğlu, 2002). Bir kongre organizasyonu sırasında gerçekleşen havaalanında (ya da ulaşımın başladığı noktadaki) karşılama, otele aktarım, ulaşım, kentte gezi ve yakın çevre turları, uğurlama seyahat acenteleri tarafından verilen hizmetlerden sayılabilir (Karasu, 1985). 2.4.5. Konaklama hizmetleri Konaklama merkezleri kendi içlerinde ya da yakınlarında yeterli konaklama kapasitesine sahip olmalıdır. Oteller kolay ulaşılabilir ve yeterli konfora sahip olmalı, konaklama ve ağırlama güvenilir şekilde gerçekleştirilmelidir. Konaklama hizmetlerinde bulunan yatak, yiyecek, içecek servisleri, teknik ekipmanlar aynı zamanda kongre organizasyonlarını desteklerler. Kongre kentlerinde konaklama amacıyla 4 ve 5 yıldızlı lüks otellerin yanında 3 yıldızlı ortalama gelir seviyesine uygun temiz ve bakımlı oteller de bulunmalı ve böylece her gelir seviyesinden katılımcı için uygun konaklama imkanları yaratılmalıdır. 2.4.6. Kongre potansiyeli ve altyapı Bir kongre kentinde bulunması gereken en temel özellik şüphesiz ki bir kongre merkezinin bulunmasıdır. Günümüzde bir kongre merkezi bir kentte 17

üniversite bulunması kadar önemlidir. Kongre merkezinin kentin merkezi bir yerinde bulunması tercih sebebidir. Kent merkezine yakınlık kadar konaklama tesislerine yakınlık da önemlidir. Ayrıca kongre merkezinin gelişmiş ulaşım sistemleri ile kolay erişilebilir olması, yeterli otopark imkanlarının bulunması, teknolojik ve mimari yönden de yeterli olması gereklidir (Kerimoğlu, 2002). 2.4.7. Kongre ve Ziyaretçi Büroları Kongre ve ziyaretçi bürosu Amerika da doğmuş bir kavramdır. Dünyadaki ilk kongre bürosu da 1895 yılında Detroit Convention & Businessmen s League adı ile Michigan Detroit te kurulmuştur (Boyce, 2006). Kongreleri özendirmeye çalışan ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar olan kongre büroları temsil ettikleri yerin kongre olanaklarını tanıtıcı ve pazarlayıcı bir görev üstlenmektedirler (Tunç ve başk., 1998). Ulusal, yerel veya uluslararası alanda faaliyet gösterebilen kongre büroları varış noktalarının turistik gelişimlerinin sağlanmasında tüm ilgili organizasyon/kurum ve kuruluşları bir araya getirmek, uluslararası toplantı sektörüne varış noktası ile ilgili tarafsız bilgi sağlayarak çatı örgüt niteliğinde tanıtım ve pazarlama yapmak ve yine varış noktasının uluslararası toplantı ve kongre pazarındaki iş potansiyelini artırmakla görevlidirler (Dallı ve başk., 2007). Bunların dışında kongre bürolarının faaliyetleri şöyle sıralanabilir: Bir kuruluş ya da şirketin düzenlemeyi düşündüğü toplantı ya da kongreyi takip edip ülkeye veya kente kazandırmak Kongre ya da toplantı için uygun mekan önermek Toplantıların denetimi ve başvuruları konusunda yardımcı olmak Kongrenin planlanmasında önerilerde bulunmak Toplantıların öncesi ve sonrasındaki ulaşım, konaklama ve gezme turlarını düzenlemek İstatistik veya herhangi bir araştırma verisi sağlamak Katılımcıları yönlendirmek (Davidson, 1996) 18

Günümüzde kongre sektörünün önemine paralel olarak ülkeler ve kentler arasında devam eden rekabet sonucunda, kongre bürolarının sayıları yeni pazarlarda kurulan bürolar ile birlikte hızla artmaktadır. Büroların yapıları ve işleyiş biçimleri bulundukları bölge, ülke veya şehirlerin turizm politikaları, sektörel dinamikler ve bölgesel kanunlarına göre şekillenmektedir. Bir kentte kongre bürosunun bulunması o kentin kongre almasında ve organizasyonun düzenlenmesinde daha az sorun yaşayacağı anlamına gelir. Organizatörler de kongre düzenleyecekleri kentte kongre bürolarının bulunmasını tercih etmektedirler. 2.4.8. Diğer kentsel hizmetler Kongre kentleri katılımcılar ve beraberindekilerin boş zamanlarını geçirebilecekleri türden aktivitelere imkan sağlamalıdır. Bu tip aktiviteler kongre merkezinin hemen yanında olabileceği gibi erişilebilir mesafede de yer alabilir. Katılımcılar boş zamanlarında kentteki kültürel yapıyı keşfetmek ve çevrede gezmek isteyebilirler. Sinema, konser, tiyatro ve sportif faaliyetler yapılabilecek aktiviteler olarak sayılabilir. Üniversite kampüsleri ve kütüphaneleri, kültür merkezleri, müzeler, rekreasyon ve eğlence alanları, alışveriş merkezleri ve bunun gibi mekanların kongre kentlerinde olması gereklidir. Ayrıca deniz-kum-güneş turizmin yapılabilir olması kongre kentini çekici kılar (Kerimoğlu, 2002). 19

3. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KONGRE TURİZMİ Dünya genelinde turizm sektöründe meydana gelen gelişmeler turizmin gelecekte göstereceği eğilim yönünün değiştiğini göstermektedir. Turizmin gelişmeye başladığı 1890 lı yıllardan günümüze kadar deniz-kum-güneş faktörü dikkate alınmış, tanıtım, pazarlama ve yatırım politikaları hep bu faktör çevresinde planlanmıştır (Türkiye Vakıflar Bankası, 2004). II. Dünya Savaşı ndan sonra büyük gelişme gösteren toplantılar günümüzde bilimsel ve teknolojik alandaki gelişmeler ile üretimin artması, yeni pazarlama tekniklerinin ortaya çıkması vb. nedenlerle sıklıkla düzenlenmeye devam etmektedirler. Dünya ticaretinin artması ve dünyada ortaya çıkan yeni bütünleşmeler sonucunda fikir ve bilgi alışverişinde bulunmak, tartışmak vb. amaçlarla bir araya gelen insanların yaptıkları toplantı sayısı her geçen gün artmaktadır. Günümüzde uluslararası turizm, dünya ticaretinin yaklaşık % 7 8 ini oluşturmaktadır. Kongre turizmi de uluslararası turizm pazarında önemli bir paya sahiptir. Dünya turizmi ile ilgili 2000 li yıllar için yapılan araştırmaya göre dünyanın tüm bölgeleri için gelişebilecek turizm türleri arasında kongre turizmi, teşvik gezileri, iş ve eko turizm yer almaktadır (TÜRSAB, 2004). Yapılan çeşitli araştırmalara göre kongre turizmi, dünya turizm gelirinin %30 unu kapsamaktadır (TÜRSAB, 2004). Buna göre dünya turizm gelirinin 735 milyar dolar olarak gerçekleştiği 2006 yılında kongre turizminin aldığı pay 200 milyar doları bulmaktadır (UNWTO, 2007). Kongre turizmi ancak yüksek teknolojinin kullanıldığı çok kaliteli alt ve üst yapı olanaklarının bulunduğu yerlerde gelişebilmektedir. Toplantı sayıları göz önüne alındığında gelişmiş ülkeler içerisinde özellikle Avrupa şehirlerinin ilk sıralarda olduğu görülmektedir (ICCA, 2007). Söz konusu ülkelerde kongre turizmi için her türlü alt ve üst yapı yatırımları mevcuttur. 20

Kongrelerin coğrafi dağılımı incelendiğinde ise son yıllarda bu bölgelerin değişmeye başladığı görülmektedir. Kongreler Avrupa ve Kuzey Amerika dan, Asya, Afrika ve Avustralya gibi az bilinen kısımlara doğru kaymaya başlamışlardır. Tablo 3.1. Bölgelere göre toplantılar (1996-2006) BÖLGE 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Avrupa 2063 2120 2420 2413 2734 2706 3171 3224 3621 3550 3344 Asya-Orta Doğu 569 597 636 662 705 752 867 815 1105 1098 1014 Kuzey Amerika 493 505 570 603 692 625 774 750 801 725 649 Latin Amerika 172 237 263 264 332 331 319 368 415 473 491 Avustralya 140 169 152 164 222 192 188 187 218 208 217 Afrika 78 85 124 104 118 118 136 130 144 148 123 Toplam 3515 3713 4165 4210 4803 4724 5455 5474 6304 6202 5838 Kaynak: ICCA, 2007 Şekil 3.1. Bölgelere göre toplantıların yıllara göre dağılımı (1996-2006) Kaynak: ICCA, 2007 ICCA verilerine göre 2006 yılında gerçekleşen 5338 toplantının % 57 si Avrupa da düzenlenmiştir. Avrupa yı % 17 ile Asya-Orta Doğu, % 11 ile Kuzey Amerika, % 9 ile Latin Amerika, % 4 ile Avustralya ve % 2 ile de Afrika izlemiştir. 21

Tablo 3.2. 2000-2006 yılları arasında en fazla uluslararası kongre düzenlenen 20 ülke ve Türkiye TOPLANTI SAYISI SIRA ÜLKE 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Amerika Birleşik Devletleri 488 421 508 508 530 499 414 2 Almanya 317 274 299 290 361 345 334 3 İngiltere 307 220 280 296 281 314 279 4 Fransa 267 240 242 255 316 288 269 5 İspanya 199 216 287 288 353 304 266 6 İtalya 222 242 266 282 269 244 209 7 Brezilya 109 88 83 99 127 152 207 8 Avusturya 100 100 111 146 160 171 204 9 Avustralya 196 155 163 153 175 177 190 10 Hollanda 181 173 152 175 223 211 187 11 İsviçre 102 101 145 156 144 165 166 12 Japonya 164 195 196 174 166 168 157 13 Kanada 155 143 178 143 169 152 154 14 Çin Halk Cumhuriyeti 77 76 113 70 182 168 153 15 İsveç 128 131 140 144 149 146 139 16 Singapur 61 56 67 78 105 128 128 17 Kore 48 97 104 79 126 117 123 18 Portekiz 78 89 109 126 128 117 118 19 Yunanistan 53 78 112 84 107 107 111 20 Macaristan 70 53 89 79 102 109 106 : 29 Türkiye 34 51 48 59 73 79 72 Kaynak: ICCA, 2007 ICCA istatistiklerine göre 2006 yılında en fazla uluslararası kongre düzenlenen ülkelerin başında 414 kongre ile ABD yer almaktadır. ABD yi 334 kongre ile Almanya, 279 kongre ile İngiltere takip etmektedir. Dördüncü sırada ise 269 kongre ile Fransa yer almaktadır. Türkiye ise 72 toplantı ile 29. sıradadır. 2006 yılının toplantı sayısına göre şehirler sıralamasına bakıldığında 147 uluslararası kongre ile Viyana nın ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Viyana yı 130 kongre ile Paris, 127 kongre ile Singapur izlemektedir. Daha sonra sırası ile Barselona, Berlin, Budapeşte ve Seul takip etmektedir. İstanbul da 55 toplantı ile 16. sırada yer almaktadır (Tablo 3.3.). 22

Tablo 3.3. 2000-2006 yılları arasında en fazla uluslararası kongre düzenlenen 20 şehir TOPLANTI SAYISI SIRA ŞEHİR 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Viyana 63 63 74 99 116 135 147 2 Paris 100 87 82 92 116 111 130 3 Singapur 61 55 65 78 105 128 127 4 Barselona 53 70 98 95 132 123 103 5 Berlin 71 63 74 86 114 100 91 6 Budapeşte 52 45 70 65 86 87 86 7 Seul 29 64 69 47 78 78 85 8 Prag 41 54 56 85 76 71 82 9 Kopenhag 48 71 92 62 77 76 69 10 Lizbon 42 45 61 72 75 70 69 11 Londra 80 58 66 67 66 74 68 12 Amsterdam 63 55 63 57 76 85 67 13 Beijing 44 40 53 25 94 74 65 14 Stokholm 61 61 73 67 70 73 65 15 Kuala Lumpur 20 31 45 40 56 42 63 16 Hong Kong 52 58 42 39 87 93 57 17 İstanbul 27 32 33 45 47 53 55 18 SaoPaulo 15 9 15 12 22 28 54 19 Madrid 54 49 51 59 64 63 52 20 Brüksel 46 40 51 41 55 67 51 Kaynak: ICCA, 2007 Deniz turizminin en yoğun olduğu haziran temmuz ağustos ayları dışında turizm bölgelerinde yaşanan durgunluğun kongre turizmi ile aşılması mümkündür. Çünkü uluslararası kongrelerde eylül ayı (% 17) en yoğun ay olmaktadır. Onu sırayla haziran (% 14), ekim (% 13) ve mayıs (% 12) ayları izlemektedir. Yılın turizm açısından durgun geçen dönemlerinde kongre turizminin devreye girmesi ile turizm sezonu uzatılmış ve turizm faaliyetleri tüm yıla yayılmış olmaktadır. 2006 yılında düzenlenen uluslararası kongrelerin yarısından fazlası yıllık kongreler iken %20 den fazlası iki yılda bir düzenlenen organizasyonlardır (Şekil 3.2.). Her 3 ve 4 yılda bir düzenlenen kongreler ile daha uzun vadede tekrarlanan kongreler ise daha az gerçekleşmektedir. 23

Şekil 3.2. 2006 yılında düzenlenme sıklığına göre kongreler Kaynak: ICCA, 2007 Son on yıldır kongre düzenlemek amacı ile en fazla tercih edilen mekanlar kongre merkezleri (% 40,5) olmuştur. Onu % 38,6 ile oteller ve % 13,2 ile üniversiteler izlemiştir. 2006 yılında düzenlenen kongrelerin % 8 inde ise diğer mekanlar tercih edilmiştir. Son 15 yıldır uluslararası kongrelerin süresinde görülen azalma 2005 yılında da sürmüştür. Ortalama toplantı süresi 2004 yılında 4,07 gün iken 2005 yılında 4,01 gün ve 2006 yılında 4 gün olmuştur (Şekil 3.3.). 24

Şekil 3.3. Ortalama toplantı süresindeki değişim Kaynak: ICCA, 2007 Düzenlenen kongrelerin katılımcı sayıları da çeşitlilik göstermektedir. 2000 yılında toplantı başına düşen ortalama katılımcı sayısı 843 kişi ile son on yıllık seri içerisinde en yüksek rakama ulaşmıştır. 2006 yılında ise düzenlenen kongrelerdeki katılımcı sayısı ortalama 672 kişi olmuştur. ICCA nın 2006 yılı verilerine göre en çok 250-499 katılımcılı kongre düzenlenmiştir. Onu sırasıyla 50-149, 150-249 katılımcılı kongreler izlemiştir (ICCA, 2007). Tablo 3.4. te bölgelere göre ortalama katılımcı sayıları ile Tablo 3.5. te katılımcı sayısına göre kongrelerin dağılımı gösterilmektedir. Tablo 3.4. Bölgelere göre ortalama katılımcı sayıları ORTALAMA KATILIMCI SAYISI (kişi) BÖLGE 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Afrika 728 759 581 862 536 852 1120 Kuzey Amerika 1377 1129 958 851 1083 1418 1030 Asya 748 666 740 612 669 557 703 Avrupa 752 682 645 620 611 591 632 Latin Amerika 1198 705 784 885 738 753 630 Avustralya 790 635 634 902 566 509 507 Kaynak: ICCA, 2007 25

Tablo 3.5. Katılımcı sayısına göre kongrelerin dağılımı (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 50-149 12,5 15,9 18 21,7 20,4 23,8 20,8 150-249 15,8 16,4 17,7 18,7 18,3 19,1 18,9 250-499 27,3 26,7 28,2 24,8 26,2 24,4 26,7 500-999 22,4 22,3 19 18,3 18,8 17,5 17,5 1000-1999 13 11,5 10,5 9,9 9,8 9,2 9,5 2000-2999 3,6 3,5 2,6 2,6 2,8 2,2 2,6 3000-4999 3 2,4 2,4 2,4 2,2 2,2 2,3 5000-10000 1,6 0,9 1,2 1,2 1,1 1,2 1,2 10000 üzeri 0,8 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,5 Kaynak: ICCA, 2007 Toplantı amacı ile gelen turistlerin yapmış oldukları harcamaların, tatil amaçlı gelişlerde yapılan harcamalardan oldukça yüksek olduğu dikkat çekmektedir. 2000 2002 yılları arasında katılımcıların ortalama harcama tutarları 2100 dolar civarında iken 2003 2004 yılları arasında 2300 dolar civarında gerçekleşmiştir. Daha sonra 2005 yılında yeniden 2100 dolar civarına gerileyen delege başına yapılan harcama tutarları 2006 yılında yeniden yükselerek 2296 dolar olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3.6.). Tablo 3.6. Katılımcıların ortalama harcama tutarları Kaynak: ICCA, 2007 ORTALAMA YIL HARCAMA TUTARI (dolar) 2000 2142 2001 2126 2002 2168 2003 2320 2004 2327 2005 2171 2006 2296 Düzenlenen kongrelerin konularına bakıldığında ise (Şekil 3.4.) en çok medikal kongrelerin düzenlendiği görülür. Onu sırasıyla teknoloji kongreleri ve bilim kongreleri izlemektedir. 26

Şekil 3.4. 2006 yılında konularına göre kongreler Kaynak: ICCA, 2007 3.1. Türkiye de Kongre Turizmi ve Dünyadaki Yeri Dünyada turizm hareketleri hızla gelişme gösterirken, Türkiye de gerek ekonomi politikaları kapsamında ve gerekse mikro bazda turizm sektöründe çok hızlı bir büyüme göstermiştir. Turistik amaçlı yatırımlardaki artış, milli gelir içinde turizmin payının yükselişi, turizmin hizmet sektöründe öncelikli istihdam alanı haline dönüşmesi, ödemeler dengesine olumlu katkısı ve yabancı sermayeyi ülkeye çekmesi sektörün önemini açıkça göstermektedir (Türkiye Vakıflar Bankası, 2004). Türkiye'de aktif dış turizm özellikle 1980'li yıllardan itibaren önemli bir gelişme göstermiş ve ülke ekonomisine büyük oranda katkı sağlayan gelir kaynaklarından biri durumuna gelmiştir. Turizmin yeni gelişmeye başladığı dönemlerde ucuz ve deniz-güneş-kum cenneti olan Türkiye imajı, 1990 lı yıllara kadar baskın şekilde devam etmiş, 1990 sonrasında turistik ürün çeşitlendirmesine gidilmiştir (Kozak ve başk., 2001, Genim, 2002). 27

Türkiye'ye gelen yabancı turist sayısı 1990 yılında 5.389.308 kişi iken bu sayı 2006 yılında yaklaşık dört katı artarak 19.819.833 kişiye, elde edilen turizm geliri 3.225 milyon dolarken, altı kat artarak 16.850,8 milyon dolara ulaşmıştır (T.C. KTB, 2007a) (Şekil 3.5.). Şekil 3.5. Yıllara göre turizm gelirleri ve yabancı ziyaretçi sayısının değişimi (Kültür ve Turizm Bakanlığı Mayıs 2007 verilerinden yararlanılmıştır.) Turizm gelişiminde son 20 yıldır büyük başarılara imza atmış ülkemizin, ilkeli ve planlı bir gelişme için turizmde çeşitlenme sağlaması şarttır. Aksi takdirde belli bölgeler, pazarlara ve sezonlara yığılan turizm faaliyetleri nedeniyle gelişmenin gerileme ihtimali ortaya çıkabilir. Türkiye nin turizm gelişiminde artık çok boyutlu bir çeşitlendirmeye gidilmesi bir zorunluluk halini almıştır. Bu boyutlar kısaca; turizmin ürünlerini çeşitlendirmek, talebi bölgelere ve sezonlara yaymak, ülke pazarlarında çeşitlilik yaratmak ve demografik anlamda pazar çeşitliliği yaratmak olarak sıralanabilir (TÜRSAB, 2003). 28