YOZGAT MERKEZ ÇALATLI KÖYÜNDE BULUNANBALBAL FORMUNDA MEZAR TAŞLARI

YOZGAT MERKEZ ÇALATLI KÖYÜNDE BULUNANBALBAL FORMUNDA MEZAR TAŞLARI Ülkem YAZ 1 Özet Toplumlarda ölüm; inandıkları din ve kültürlerine göre farklı tören örf adetlerle ve mezar formlarıyla şekil bulmuştur. Türklerde ölen kişinin yaşamına uygun şekilde defnedilmesi, ölümden sonra ki hayata olan inancın bir yansımasıdır. Bunu gösteren veriler her dönemde farklı formlarda karşımıza çıkan mezar anıtlarıdır. MÖ. 6. yy da karşımıza çıkan kurganlarda, ölümden sonra hayatın devam etmesi için ölen kişiye sunulan hediyeler ve kurganların etrafına Alplerini ya da öldürdüğü düşmanlarını sembolize edilen balbalların dikilmesi bunun göstergesidir. Balballar aynı zamanda ölen kişinin başucuna da dikilen mezar taşları olmuştur. Balballar MÖ. 6. yy da karşımıza çıkan, İskit dönemi heykelleriyle önemli benzerlikler gösterir. Türk plastik sanatının önemli unsurları olan balbal formundaki mezar taşları, farklı dini ve kültürel etkilerle form değiştirmiş ve Selçuklularda karşımıza çıkan kümbet ve türbelere daha sonrada günümüz mezar taşlarına doğru bir gelişim göstermiştir. Anadolu da pek sık rastlanmayan balbal formundaki mezar taşları, Yozgat merkeze bağlı Çalatlı köyü mezarlığında karşımıza çıkmaktadır. Yöreye özgü sarı taştan, defin tarihleri 1939 ve 1962 olan, bir kadın ve bir erkek formunda iki mezar taşı bulunmaktadır. Alçak kabartma yöntemi ile şekil verilmiş yüzleri ve aksesuarlarıyla cinsiyet kazanmış olan bu iki mezar taşı 185 ve 160 cm olan yüksekliğe sahiptir. Bu iki mezar taşının devamı görülmemekle birlikte Anadolu mezar taşları içinde farklı formları ve plastik özellikleriyle karşımıza çıkan diğer mezar taşları içindeki yeri değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler : Yozgat, mezartaşı, balbal, ölüm, mezar geleneği Abstract Tombstones In The Form Of Balbal Found In Çalatlı Vıllage Of Yozgat Death in societies has taken on a shape with different rituals, custom sand traditions according to the religion they believe and their cultures, and grave forms. InTurks, the burial of deadperson as suitable for his daily life is there flection of the belief in life after death. The data that proves this are the grave monuments that weface in different forms in everyperiod. In the kurgans that appeared at the 6th century, the gifts, presented to the deceased person for the continuation of life after death, and the setting up balbals around kurgans, representing the Alps or the enemies killed, provide evidence for this. Balbals have also become tombstones setting up by the bedside of the deceased person. Balbals show significant similarities with the statues of the Scythian period in the 6th century B.C. Tombstones in the form of balbal, the important elements of Turkish plasticarts, changed form with differen treligious and cultural influences and showed a development towards vaults and mausoleums that we faced during the period of the Seljuks and thentoday sheadstones. Tombstones in the form of Balbal, rare in Anatolia, appear in thecemetery of Çalatlı Village of Yozgat. There are two tombstones made of yellows tone uniqueto there gion in the form of a maleand a femalewhoseburialdatesare 1939 and 1962. These two tombstones whose genders were assigned with faces 1 Öğr. Gör. Bozok Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu, ulkem.yaz@bozok.edu.tr 390

for medby the method of bas-reliefandaccessories have a height of 160 cm and 180 cm With different forms and plastic features in Anatolian tombstones, The prominentplaceamong the othertombstones that wecomea cross will be evaluatedalthoughthesequel of thesetwotombstonesdoesn tappear, Keywords: Yozgat, tombstone, balbals, death, burialtraditions 1. Giriş Bu araştırmanın konusu, Yozgat Merkeze bağlı Çalatlı köyünde karşımıza çıkan, günümüz mezar taşlarına nazaran çok büyük farklılık gösteren, biri kadın ve biri erkek figürü şeklinde kabaca yontularak şekil verilmiş balbal formunda iki mezar taşıdır. Çalatlı köyü mezarlığında bulunan bu mezar taşları, tarih bakımından yeni olmalarına nazaran, Türk plastik sanatları açısından önemli olan balbalların İç Anadolu da ki nadir örneklerindendir. Anadolu halkının ölüm geleneklerine farklı bir ışık tutan bu tür eserlerin, doğaya ve zamana karşı yenik düşmeleri kaçınılamaz bir gerçekliktir. Bu nedenle araştırma konusu yapılarak belgelenmesi önem arz etmektedir. Yozgat ın kültür yelpazesine farklı bir zenginlik kazandıran mezar taşları, yerinde incelenerek fotoğrafları çekilmiş, ölçüleri alınmış, köy halkından mezarlar hakkında bilgi toplanmış ve arşivlenmiştir. 2- Yozgat ın Tarihi ve Coğrafyası Yozgat ili toprakları, İç Anadolu Bölgesi ndedir. Kızılırmak ın İç Anadolu Bölgesi nde çizmiş olduğu geniş yay içinde yer alan Bozok Platosu üzerindedir. Yozgat şehir merkezi, Doğu-Batı istikametinde uzanan Kirazlıdere vadisi içinde kurulmuştur. İzmir den başlayıp, Türkiye nin doğusunda, Gürbulak sınır kapısına kadar uzanan ve oradan İran a açılan E-23 Karayolu, il merkezinin içinden geçer. Bu yolun 220 km.si il sınırları içindedir 2. Yozgat Merkeze bağlı, Çalatlı köyü E-23 Karayolu üzerinde şehir merkezine 10 km mesafededir. Yozgat tarih çağları boyunca Hititler in, Frigler in, Kimmerler in, Persler in, İskender, Roma ve Bizans İmparatorluklarının hâkimiyetinde kaldı. 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu Selçuklu Devletine tabi Kayseri Beyliğinin 1127 den sonrada Danismentliler beyliğinin sınırları içinde kalmış, 1175 den sonrada tamamen Anadolu Selçuklu nun eline geçmiştir. 1243 Kösedağ Savaşı ndan sonra İlhanlılar ın kontrolüne giren bölge, Beylikler döneminde, Eretna Beyliği nin, 1381 den sonrada Kadı Burhaneddin Devleti nin eline geçti. 1398 deyıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katıldıysa da 1402 Ankara Savaşı ndan sonra Timur un kontrolüne girdi. 1408 yılında tekrar Çelebi Sultan Mehmed tarafından yeniden Osmanlı topraklarına katıldı 3. Bütün bu uygarlıkların barındığı Yozgat topraklarının zengin bir kültürel ve tarihi birikime sahip olması da kaçınılmaz olmuştur. 3- Türklerde Mezar Anıtları 7. yüzyıla kadar yaygın olarak Göktanrı inancına bağlı yaşayan Türkler, ölü atalarına çok büyük saygı duymuştur. Ebedi istirahatgâhına çekilen atalarını canları pahasına korumuşlardır. 4 Tarih boyunca 2 Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 6 3 Yozgat, 1991 İl Yıllığı, s. 33-34 4 A. Fuat Tekçe; Pazırık Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara, 1993, s. 24 Ahamenid hanedanından Pers Hükümdarı Dârâ nın Balkan seferi sırasında (M.Ö. 513) Karadeniz İskitleri su kuyularını körletip ekinlerini yakarak geri çekilirler. Dârâ bu yanık toprak taktiğini uygulayan İskit Kralı na haber gönderir korkmuyorsa kaçmamasını söyleyerek savaşa çağırır ve meydan okur. Bunun üzerine İskit Kralı ndan aldığı cevap şöyledir. Bilesin ki ey Pers, bu benim hakkımdır. Ne insanlardan korkuyorum nede senden kaçıyorum. Geçmişte böyle davrandım şimdide aynısını yapıyorum. Onun için tutumum ne yenidir nede garip! Barış zamanındaki yaşam düzenime bağlı kalıyorum, o kadar. Ama niçin seninle hemen savaşmak istemediğimi söyleyeyim: biz İskitlerin ne kentleri vardır, nede ekili tarlaları. Onun için varlığımızın ele geçirilmesi yada yok edilmesi korkusundan erkiniz. Fakat ille de bizimle 391

değişen kültürel yapı çok çeşitli mezar anıtlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Türkler, Arap kültürü ile karşılaşıp, İslamiyet ile tanıştıktan sonra da ölüm ile ilgili geleneklerini belli ölçüde İslamiyet ile kaynaştırmaya çalışarak sürdürmüşlerdir. Ancak mezar yapılarında kültürel bağlılığı ön planda tutmuşlardır. Mezar yapıları anıtsal formdadır. Bölge ve dönemlere göre farklılıklar gösteren geniş bir yelpazede karşımıza çıkar. Bu akışa kısaca göz atacak olursak. M.Ö. IV.-II. yüzyıllara ait kurgan adı verilen Türk mezarları Moğolistan ın Altay Dağları çevresinde bulunmuştur. Bozkır kavimleri arasında Şamanizm inancına sahip en eski Türk mezar yapılarıdır. Kurganlar, toprak üstünde gözle görülebilen yığma bir tepe ve toprak altında ki kabir olmak üzere iki kısımdır 5. M.S. V. -VI. yüzyıllarda bengütaş ve balbalları Türk mezar anıtları olarak görmekteyiz. Bu mezar yapıları XX. yüzyılda da varlıklarını sürdürmüşler ve çalışmamıza konu olmuşlardır. Uygur zamanında üstü kubbe ile örtülü mezar anıtları daha sonraları İslam döneminde, İslam anlayışına ters düşse bile yaptıkları mezar anıtlarının kaynağını oluşturmuştur 6. Karahanlılar döneminde başlayan ve Gazneli ve Büyük Selçuklularda devam eden ilk örneklerini, İslamiyet öncesi Türklerde gördüğümüz türbe ve kümbet adını verdiğimiz mezar anıtları Türk mimarisi açısından önemlidir. Bu mezar anıtları önemli kişilere aitken halk yerleşim yerlerine yakın mezarlıklara defnediliyordu 7. Anadolu XIII. yüzyılın sonlarından itibaren Selçuklu devletinin dağılması, Osmanlı devrine kadar çeşitli Türk beyliklerinin siyasal çekişme alanı olmuştur. Her bölge her devirde kendine özgü bir gelişim göstermektedir. Bu durumu sağlayan nedenler bölgelerin doğal yapısı ve bu bölgelerde eski kültür kalıntılarıdır 8. 4- Türk Kültür ve Coğrafyasında Balbal Balballar Türk plastik sanatları açısından önem arz eden ve Türklerin hâkim olduğu coğrafyalarda karşımıza çıkan önemli eserlerdir. Avrasya bozkır kuşağında sağ eliyle kupa, sol eli ile de kılıcını kavramış insan heykelleri, genel olarak Türk döneminde oluşturulmuş plastikler olarak kabul edilir. 9 Türk kültür tarihi konusunda önemli araştırmalara imza atan Ögel Göktürkler umumiyetle mezarlarının üzerine bir heykel koyarlardı. Bu adet sonradan Bulgarlar ve Kumanlarda da devam etmişti. Mezar üzerine heykel dikme âdetinin mahiyeti henüz daha iyice anlaşılmış değildir. Altay dağlarındaki kurganların hem dikilmiş taşlara ve hem de bunların yanında bazı heykellere rastlamaktayız. 10 demektedir. Balballar üç ana kümede incelenmiştir. 1- VI. -VIII. yüzyıllara ait kabul edilebilecek küme; bunlarda figürlerin bir elinde kılıç bir elinde de kadeh vardır. 2- IX. - XII. yüzyıllara ait olabilecek küme; bunlarda iki elde de kadeh vardır. 3- XI.-XIII. yüzyıllara ait ve elin görülmediği küme 11. savaşmak istiyorsan gel, atalarımızın mezarlarının kutsallığını kirlet. O zaman seninle savaşıp savaşmayacağımızı görürsün. 5 Gül Tuncel; Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Tasları, Ankara, 1989, s. 5 6 İhsan Terzi; Samsun daki Mezarlıklar ve Kökçüoğlu Mezarlığında ki Tasvirli Bazı Mezar Taşları, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı:9, Samsun, 1997, s., 207 7 Aslı Sağıroğlu Arslan; Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Tasları, Kayseri, 2005, s., 14 8 Zafer Ertas; Sanat Tarihi YıllığıXII, İstanbul, 1983 9 Anıl Yılmaz, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt:2, Sayı:4, Baba mı Balbal mı Yoksa Bediz mi?, Ankara, 2005, s.207 10 Bahaeddin Ögel (1991), İslamiyet ten önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, s. 165-166 11 Aslı Sağıroğlu Arslan; Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri, 2005, s., 14 392

XIII. Yüzyılda Moğolistan a seyahat eden misyoner Rubruk, Kumanlar ın mezarlarında karşılaştığı balballardan bahseder 12. Nowgorodova da yine Mogolistan daki balballardan söz etmektedir 13. Bu konuda çalışmalar yapan Borisenko ve Khudyakov da insan ve hayvanların (koç, koyun, aslan, at) taştan yontulmuş heykelleri eski Türklerin ana heykellerindendir. Çin kaynakları da koç, koyun, at ve insan heykellerini M.Ö. 1000 ila M.S. 1000 yılları arasında tarihlendirerek bu eserlerin eski Türklere ait olduğunu belirtirler. 14 Mustafa Aksoy da Tuva, Hakasya, Batı Sibirya, Türk Cumhuriyetleri, Ukrayna, Moldova, Romanya ve Makedonya da yaptığı araştırmalarda çok sayıda koç, koyun ve balbal olarak bilinen mezar taşlarını görmüş ve onları fotoğraflarla arşivlemiştir 15. Anadolu da da balbal formunda ki mezar taşları görülmektedir. Türkiye de en eski tarihli balballar Hakkari ile Mardin de, en yenilerine ise Tunceli ile Erzincan da tespit edilmiştir. Türkiye nin en batısında ki balbal ise Çanakkale nin Bayramiç ilçesinin, Tahtacı köyü olan Koşuburnu nun eski mezarlığı olan Düzeğrek te olup üzerindeki tarih 1931 dir 16. Bu bilgiler ışığında, Türklerin mezar anıtlarının kendine özgü kültürel temellere dayalı bir yapıları ve mimarisi olduğunu görmekteyiz. Türkler İslam dinini kabul etmelerinin ardından mezar yapılarının kültürel kimliğinden çok ödün vermeden devam ettirmişlerdir. Çünkü İslam hukukuna göre mezarın yapısı Hadis ve Fıkıh kitaplarında tartışılmış ve konu ile ilgili saptamalar yapılmıştır. Buna göre temel esas mezarın, yerden yüksekliğinin bir karışı geçmemesi, baş ve ayak ucunda sade, yazı ya da bezeme bulunmayan taş yada tahta parçasına izin verilmiştir. 17 Türk mezar anıtlarıda bu sınırlamaların çok dışında kalarak farklı örnekler sergilemektedir. 5- Divanlı Köyünde Bulunan Balbal Formunda Mezar Taşları Yozgat ta ki mezar yapıları ile ilgili ilk çalışmalar, yöreyi sanat tarihi açısından inceleyen Prof. Dr. Hakkı Acun tarafından ortaya konulmuştur 18. Bozok Sancağında (Yozgat İli) Türk Mimarisi adlı çalışmasında, Yozgat camileri hakkında bilgiler yanı sıra Çapanoğlu Cami haziresinde bulunan mezar taslarının transkripsiyonunu yapmış ve kataloglamıştır. Ülkem Yaz Yozgat Merkez Osmanlı Camii Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları konulu Yüksek Lisans tezi diğer önemli bir çalışmadır 19. Çalışmada Yozgat Merkezde bulunan 10 caminin hazirelerinde bulunan 387 mezar incelenmiş ve transkripsiyonları yapılarak kataloglanmıştır. Çalışmamıza konu olan mezar taşlarına benzerlik gösteren hiçbir örnek tespit edilememiştir. Çalışma alanımız olan Yozgat ta dört tip mezar yapısına rastlanmıştır 20. Balbal formunda ki bu iki mezar taşı baş ve ayak şahideli çatma lahit mezar tipindedir. 6- Hasan (Baldemir) Bey e Ait Mezar Taşı Divanlı Köyü mezarlığında bulunan mezara taşı, yöreye özgü sarı taştan yapılmıştır. Baş ve ayak şahideli çatma lahit mezar tipindeki mezarın boyu 286 cm dir. Kaidesinde bulunan taşlar kırılmış ve dağılmış olduğundan mezarın eni belli değildir. (Resim 1) 12 W VonRubruk, Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, Çev. E. Ayan, İstanbul, 2001, s. 42-43 13 E. Nowgorodova, AlteKundes der Mongolie, Leipzig, 1980, s. 219-221 14 A.Y. Borisenko- S.A. Khudyakov, DrevnetyurskiyePamyatnikiYeniseya, MejdunarodnıySempozyum Sibiria, (Sostavitel, V. İ. Molodin), Novosibirsk-GornoAltaysk, 1997. 15 Mustafa Aksoy, www.mustafaaksoy.com 16 Mustafa Aksoy, 2023 Dergisi, Tunceli de Koç-Koyun Heykelleri ve Balballar, 2012 Ocak, s.18 17 YoussefRagheb (1996), İslam Hukukuna Göre Mezarın Yapısı, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 17-23 18 Hakkı Acun; Bozok Sancağında (Yozgat İli) Türk Mimarisi, Ankara,2005 19 Ülkem Yaz; Yozgat Merkez Osmanlı Camii Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2011 20 Ülkem Yaz; Yozgat Merkez Osmanlı Camii Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2011, s. 1158 393

Resim 1 Hasan Baldemir in Mezarının Genel Görünümü Baş şahidesinin (Resim 2) yüksekliği 185 cm dir ve dikdörtgen formdadır. Aşağıda en geniş noktasında 43 cm iken yukarı doğru daralarak 39 cm ye düşmüştür. Derinliği ise 43 cm dir. Gövde 133 cm, baş 46 cm, baş ve gövdeyi birbirine bağlayan boyun ise 6 cm ölçülmüştür. Baş şahidesi üzerinde beş satır kitabe bulunmaktadır. (Resim 3) Kitabe şahidenin iç yüzeyinde gövde kısmının üst yarısındadır. Kitabeyi çevreleyen kartuş veya benzeri bir düzenleme bulunmamaktadır. Latin alfabesi ile özensiz ve kelimeler dağınık şekilde yazılmıştır. Resim 2 Hasan Baldemir in Mezarının Baş Şahidesi İç Yüzeyi 394

Resim 3 Hasan Baldemir in Mezarının Kitabesi SENE 1939 İSEO HASA N Kitabenin bulunduğu cephe kitabenin hemen üzerinde pahlanarak yuvarlak sağır kemer şekilde son bulur. Kemerin sonlandığı yerde derinleşerek kalın ve küt bir boyun ile gövde başa bağlanır. Yuvarlak bir şeklinde şekillendirilmiş olan baş; üzerinde silindirik formda bir şapkayı andıran serpuşla sonlanmıştır. Bu serpuşun benzerlerine Çapanoğlu Camii haziresinde ki mezar taşlarından örnekler verebiliriz 21.Yüzde gülümseyen mutlu bir ifade verilmeye çalışılmıştır.(resim 4)Kaşlar; birleşik ve yay şeklinde, oyma tekniği ile alın altına yerleştirilmiş, gözler ise birer nokta şeklinde yapılmıştır. Dudaklar ince geniş ve gülümseyen bir kavis ile betimlenmiştir. Burun yüzün tam ortasında iki göz arasında başlayan ve dudakların üzerinde sonlanan basit, şematik bir şekilde çizilmiştir. Yüzde ki proporsiyon gerçeğe uygun şekilde yapılmıştır. 21 Ülkem Yaz; Yozgat Merkez Osmanlı Camii Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2011 395

Resim 4 Hasan Bey (Baldemir) in Mezarından Yüz Detayı Ayak şahidesi; 53x60 ölçülerinde kırılarak yana yatmış sade bir taştır. Hasan Baldemir e ait olan bu mezar taşı hakkında Hasan Bey in yeğeni, Muteber Eker (80) Hanım dan bilgi alınmıştır. Ailenin en yaşlı bireyi olan Muteber Hanım, mezar hakkında büyüklerinden duyduklarından aktarmıştır. Mezar taşını Hasan amcamın eniştesi (Ablasının eşi) Memili (Çay) eniştem yapmış. O zamanlar mezar taşı satın almak yaptırmak zormuş, Memili eniştem de Hasan amcamı çok severmiş. Gelip geçtikçe yad edeyim diye kaynını adam şeklinde yapmış. Eniştem köyün yerlisidir. Göçmen değildir. demektedir. 6- Sebahat (Başkal) Hanım a ait Mezar Taşı Yöreye özgü sarı taştan yapılmış mezarın kaidesi ve ayak taşı kaybolmuştur. Baş şahidesinin yüksekliği 160 cm dir ve dikdörtgen yapıdadır. En geniş noktasında 45cmdir. Derinliği ise gövdede 22 cm başta 27 cm dir. (Resim 5) Resim 5 396

Baş şahidesi üzerinde üç satır kitabe bulunmaktadır. Kitabe şahidenin iç yüzeyinde alt yarısındadır. Kitabeyi çevreleyen kartuş veya benzeri bir düzenleme bulunmamaktadır. Latin alfabesi ile özensiz şekilde yazılmıştır. SEBAT SENE 1963???? Kitabenin üzerinde şahidenin gövde kısmında kolye tasviri bulunur. Üç dairenin bir kolye üzerine dizildiği beşibiryerde şeklinde düzenlenmiştir. Baş kare formdadır, 35x35 kare şeklindeki baş, aşağıya doğru daralarak çene kavisini oluşturur. Kaşlar net olarak görülmemektedir, gözler ise birer nokta şeklinde yapılmıştır. Dudaklar ince düz bir şekildedir yüzde net bir ifade bulunmamaktadır. Hasan Bey in mezarının güney-batısında, 15 m mesafede yer almaktadır. Bu mezar hakkında Sabahat Hanım ın Görümcesi (Abisinin kız kardeşi) Melek Eker (68) Hanım dan bilgi alınmıştır. Mezar taşı gelinimiz için abilerim (Mustafa, Veli, Ahmet Başkal) tarafından yapıldı. Yengem 40 günlük gelinken, gaz ocağından sızan gaz ile zehirlenerek öldü. Yeni gelin olan yengemin altınları çoktu. Bunu belirtmek içinde boynunda ki beşibiryerdeleri sembolik olarak boynuna işlediler. demiştir. 7. Değerlendirme ve Sonuç Meslek ve sosyal statüleri gösteren sembollerin kullanılması geleneğini, 22 özellikle Sabahat Hanım ın mezar taşında görüyoruz. Mezarın baş şahidesi üzerinde bulunan beşibiryerde sembolünde varlıklı bir ailenin gelini olduğu sembolleştirilmiştir. Mezar taşlarını iki örnekte de aile bireyleri ölen kişiler için kendileri yapmışlardır. Bu zaman ve şartların değişmesi ile değişmiş bir gelenek olabilir. Kaba yontu şeklinde yapılmış diğer mezar taşlarının da aile bireyleri tarafından yapıldığı düşünülebilir. 1939 tarihli Hasan Bey in mezar taşını yapan, Memili Bey in bu mezar taşını neden insan formunda yaptığı muallaktadır. Köyün yerlilerinden olduğu söylenen Memili Bey, balbal formunda mezar taşlarının yaygın olarak kullanıldığı doğu illerine ziyaret ettiği düşünülebilir. Sabahat Hanım ın mezar taşının Hasan Bey in mezarından örnek alınarak yapıldığı düşünülebilir. Bu düşünceyle köyde iki ailede görülen bu mezar tipi, devamı gelmemiş bir gelenektir şeklinde saptama yapılabilir. 8. Müzakere Katılımcı: Ülkem Hocam gösterdiğiniz fotoğraflarda bir şey dikkatimi çekti. Fişekli, tüfekli olan bir balbal dikkatimi çekti. Selçuklu örneği dediniz yanılmıyorsam. Selçuklu olabilir mi? Öğr. Gör. Ülkem YAZ: Bunlar balbal değil, mezar taşı. Selçuklu değil tabii ki. Bu sadece mezar taşlarına örnekti. KAYNAKÇA ACUN Hakkı; Bozok Sancağında (Yozgat İli) Türk Mimarisi, Ankara,2005 22 Beyhan Karamağaralı; Ahlat Mezar Tasları, Ankara, 1992 397

AKSOY Mustafa; Tunceli de Koç-Koyun Heykelleri ve Balballar, 2023 Dergisi, Ocak Sayısı, Ankara,2012 AKSOY Mustafa; www.mustafaaksoy.com, 2016 ANONİM; Yozgat İl Yıllığı, Yozgat, 1991 ARSLANSAĞIROĞLU,Aslı Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Tasları, Kayseri,2005 BORİSENKOA.Y. - S.A. Khudyakov, DrevnetyurskiyePamyatnikiYeniseya, Mejdunarodnıy SempozyumuSibiria, (Sostavitel, V. İ. Molodin), Novosibirsk-GornoAltaysk, Sibirya, 1997 ERTAŞ Zafer; Sanat Tarihi Yıllığı XII, İstanbul, 1983 KARAMAĞARALI Beyhan; Ahlat Mezar Tasları, Ankara, 1992 NOWGORODOVA E.;AlteKundes der Mongolie, Leipzig, 1980 ÖGEL Bahaeddin; İslamiyet ten önce Türk Kültür Tarihi, Ankara,1991 RAGHEBYoussef; İslam Hukukuna Göre Mezarın Yapısı, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I. Cilt, Ankara, 1996 RUBRUKW Von; Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, Çev. E. Ayan, İstanbul, 2001 TEKÇE A. Fuat; Pazırık Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara, 1993 TERZİ İhsan; Samsun daki Mezarlıklar ve Kökçüoğlu Mezarlığında ki Tasvirli Bazı Mezar Taşları, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı:9, Samsun, 1997 TUNCEL Gül; Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Tasları, Ankara, 1989 YAZ Ülkem; Yozgat Merkez Osmanlı Camii Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2011 YILMAZ Anıl; Baba mı Balbal mı Yoksa Bediz mi?, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt:2, Sayı:4,, Ankara, 2005 KAYNAK KİŞİLER EKER Melek; Sabahat Başkal ın Görümcesi, 68 yaşında, Divanlı Köyü, Yozgat, 2016 EKER Muteber; Hasan Baldemir in yeğeni, 80 yaşında, Divanlı Köyü, Yozgat, 2016 398