DİŞ GRUPLARINA GÖRE İNCELENMESİ

KÖK KANAL TEDAVİ İNSİDANSININ YAŞ, CİNSİYET VE DİŞ GRUPLARINA GÖRE İNCELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA* Dr. Hasan ORUÇOĞLU ÖZET Bu çalışmada, bir eğitim yılı boyunca Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti Kliniğinde öğrenciler tarafından yapılan kök kanal tedavisi insidansları yaş, cinsiyet, diş ve lokasyona göre değerlendirildi. İncelemede yer alan 2024 hastanın toplam 2237 dişine kök kanal tedavisi yapıldı. Endodontik tedavi yapılan kadın hasta sayısı (% 51.1) erkeklerden (% 48.9) fazlaydı. Her yaş grubunda üst çenede yapılan endodontik tedavi sayısı (% 57) alt çeneden (% 43) fazlaydı. En sıklıkla tedavi gerektiren yaş grubu 20-29 yaşlarıydı. Bu tip epidemiyolojik çalışmalardan elde edilen veriler hem endodonti eğitim programını formüle etmede hem de tedavi sonuçları üzerine etkili olan faktörlerin toplumlararası karşılaştırılmaları için yapılacak ileri çalışmalara ışık tutmaları açısından faydalı olacaktır. Anahtar kelimeler: Kök kanal tedavisi, yaş, cinsiyet, diş grupları, insidans SUMMARY In this study, incidences of root canal treatment performed by undergraduate students were evaluated in depending on the age, sex, tooth and location along an education year at the Endodontic Department, Faculty of Dentistry, and University of Selcuk. The 2024 patients in the study had total number of 2237 teeth which required root canal treatment. Female patients (51.1 %) received endodontic therapy higher than male patients (48.9 %). In every age group, endodontic treatment performed in the maxilla (57 %) was more than in the mandible (43 %). In the age group between 20 and 29 was needed the most frequency for root canal treatment. Such datas will be useful in helpful in formulating endodontic curriculum and will be directed toward more research that compares among population of factors which affect treatment outcomes. Key words: Root canal treatment, age, sex, tooth groups, incidence GİRİŞ Ağız ve diş sağlığı bireyin yaşam kalitesini ve rahatını direkt olarak etkileyen önemli bir faktördür. Çürük, bütün dünya ülkeleri ile birlikte bizim toplumumuzda da en yaygın hastalık olup, ağız ve diş sağlığını belirleyen etkenlerin başında diş çürükleri ilk sıralarda yer almaktadır. Diş çürüğünün dağılımına; yaş, cinsiyet, fiziksel ve mental yetersizlik, düzenli oral hijyen, sosyoekonomik düzey ve ilaç kullanımı gibi bir çok faktör etkili olmaktadır. 1 İnsan ömrünün eskiye oranla artması dolayısıyla hastaların hekimlerden beklentilerinin daha fazla olacağı gerçeğinden yola çıkarak dişhekimliği alanında da en iyiye ulaşmak adına sürekli bir gelişim izlenmektedir. Ülkemizde ağız ve diş sağlığını koruma konusundaki bilinçlenmeye paralel olarak, dişlerin dental arkın fonksiyonel bir üyesi olarak sorunsuz bir şekilde ağızda kalmasını sağlamak amacına yönelik olarak hizmet veren endodonti biliminin önemini de gün geçtikçe artmaktadır. Endodonti; dişhekimliğinin, insan dişi pulpası ve periradiküler dokularının morfoloji, fizyoloji ve patolojisini ilgilendiren, normal pulpanın biyolojisini içeren temel ve klinik bilimleri içine alan, pulpa ve ilişkili periradiküler dokuların hastalık ve yaralanmalarının etyoloji, teşhis, koruma ve tedavilerini içeren dalıdır. 2 Üniversite endodonti dental eğitiminin esas amacı ise, genel dişhekimliği pratiğinde kök kanal tedavisi gerektiren vakaları tedavi etmek için bilgi ve beceri * Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti A.D. Öğretim Üyesi Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti A.D. Araştırma Görevlisi

kazanmada öğrencilere yardım etmektir. 3 Yeterli bir endodonti eğitiminde, öğrencilerin endodontik tedavinin teknik ve mekanik yönlerini iyi bir şekilde öğrenebilmelerine yönelik olarak teorik bilgiler klinik pratikle dikkatli bir şekilde ilişkilendirilmelidir. 4 Endodontik tedavi uygulanan dişlerin değerlendirilmesi amacıyla yapılan epidemiyolojik çalışmalar klinik pratik eğitimi için değerli veriler elde edilmesini sağlayabilir. Öğrencilerin genel dişhekimliği pratiğinde sıklıkla karşılaşabilecekleri vakalar konusunda bilgi sahibi olmaları yanı sıra eğitim sirkülasyonunu düzenlemede de fayda sağlayacak olan bu tür çalışmaların değişik bölgelerde yapılması nedeniyle elde edilen sonuçlarda farklılıklar görülmektedir. 4-9 Bu çalışmanın amacı, toplumumuzdaki kök kanal tedavisi uygulamalarının cinsiyete, diş ve yaş gruplarına göre dağılımlarının karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. MATERYAL ve METOT Çalışmada Selçuk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Anabilim Dalı nın mezuniyet öncesi kliniğinde 2003-2004 eğitim yılında öğrenciler tarafından kök kanal tedavileri yapılan hastalar değerlendirilmiştir. Bu süre içerisinde, 12-60 yaş ve yukarısı toplam 2024 hastanın 2237 dişine kök kanal tedavisi uygulanmıştır. Çalışmada, kliniğe başvuran ve kök kanal tedavisi yapılan hastaların; -Cinsiyet -Yaş grubu -Kök kanal tedavisi gören diş grupları ve lokalizasyonları kaydedildi. Elde edilen veriler Ki-kare (χ 2 ) istatistik testiyle %95 anlamlılık seviyesine göre değerlendirildi. BULGULAR Çalışmada yer alan 2024 hastanın cinsiyete göre dağılımı Grafik 1 de görülmektedir. Hastaların 1144 adedini kadın (% 51.1), 1093 adedini (% 48.9) erkek hastalar oluşturmuştur. Çalışmada kök kanal tedavisi yapılan toplam 2237 dişin 1275 adedi üst çenede (% 57), 962 adedi alt çenede (% 43) bulunmaktadır. 51.1% Cinsiyete Göre Dağılım 48.9% Erkek Kadın Grafik 1: Kök kanal tedavisi uygulanan hastaların cinsiyete göre dağılım yüzdeleri Dişlerin yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 1 ve Grafik 2 de verilmiştir. Yapılan χ 2 istatistiksel analizi sonucu yaş grupları arasındaki istatistiksel dağılım anlamlı bulunmuştur (χ 2 =280.717, p<0.05). Dağılımda en fazla kök kanal tedavisi gören hasta grubunun tüm diş grupları içindeki oranlamalarına bakıldığında %30.8 le 20-29 yaş grubu olduğu, bunu sırasıyla 30-39, 40-49, 12-19 ve 50-59 yaş gruplarının takip ettiği ve en az kök kanal tedavisi gören yaş grubunun ise %2.1 lik oranla 60 yaş ve üzeri hasta grubuna ait olduğu tespit edilmiştir. Yaş Üst çene Alt çene Toplam Grupları Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) 12-19 215 6 145 6,5 360 16,1 20-29 403 18 286 12,8 689 30,8 30-39 291 13 212 9,5 503 22,5 40-49 269 12 211 9,4 480 21,4 50-59 72 3,2 87 3,9 159 7,1 60 25 1,1 21 0,9 46 2 Toplam 1275 56,9 962 43 2237 100 Tablo I: Alt ve üst çenede kök kanal tedavisi uygulanan dişlerin yaş gruplarına göre dağılımı (χ 2 =280.717, p<0.05) 21

50-59 60< 12-19 40-49 20-29 12-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60< 30-39 Grafik 2: Kök kanal tedavisi uygulanan hastaların yaş gruplarına göre dağılımı Kök kanal tedavisi uygulanan dişlerin yaş gruplarına göre alt ve üst çenedeki dağılımları Grafik 3 ve Grafik 4 de ayrı ayrı verilmiştir. Kök kanal tedavisi uygulanan dişlerin tümünün dağılımı ise Tablo 2 de verilmiştir. Tablodaki toplam diş sayıları dağılımının χ 2 analiziyle istatistiksel değerlendirmesinde fark önemli bulunmuştur (χ 2 =280.717, p<0.05). Dağılımda tüm diş grupları göz önüne alınarak yapılan değerlendirmede alt ve üst 1. büyük azı dişlerinin %35.2 oranıyla en fazla kök kanal tedavisi gören diş grubu olduğu yine alt ve üst 3. büyük azı dişlerinin %1.3 oranıyla en az tedavi gören diş grubu olduğu belirlenmiştir. Grafik 4: Alt çene dişlerine kök kanal tedavisi uygulanan hastaların yaş gruplarına göre dağılımı Dişler Üst çene Alt çene Toplam Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) Orta keser 121 5,4 37 1,7 158 7,1 Yan keser 98 4,4 35 1,6 133 6 Kanin 73 3,3 37 1,7 110 5 1.Küçükazı 183 8,2 92 4,1 275 12,3 2.Küçükazı 230 10,3 156 7 386 17,3 1.Büyükazı 380 17 407 18,2 787 35,2 2.Büyükazı 184 8,2 175 7,8 359 16 3.Büyükazı 6 0,3 23 1 29 1,3 Toplam 1275 57 962 43 2237 100 Tablo II: Kök kanal tedavisi uygulanan dişlerin alt ve üst çenede diş gruplarına göre dağılımı (χ 2 =280.717, p<0.05) Grafik 3: Üst çene dişlerine kök kanal tedavisi uygulanan hastaların yaş gruplarına göre dağılımı Kök kanal tedavisi yapılan diş gruplarının cinsiyete göre dağılımları Tablo 3 de görülmektedir. Tabloda kadın ve erkek hastalarda yapılan kök kanal tedavilerinin diş gruplarına göre dağılımları istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (χ 2 =25.202, p<0.05). Kadınlarda %35.0, erkeklerde ise %35.3 lik oranla en fazla kök kanal tedavisi gören diş grubu alt ve üst 1. büyükazı dişler olarak belirlenmiştir. En az tedavi gören diş grubu ise yine hem erkekler (%1.6) hem de kadınlarda (1.0) alt ve üst 3. büyük azı işleri olarak tespit edilmiştir. 22

Dişler Kadın Erkek Sayı % Sayı % Orta keser 90 7,9 68 6,2 Yan keser 74 6,5 59 5,4 Kanin 68 5,9 42 3,8 1.Küçükazı 153 13,4 122 11,2 2.Küçükazı 194 17,0 192 17,6 1.Büyükazı 404 35,3 383 35 2.Büyükazı 150 13,1 209 19,1 3.Büyükazı 11 1,0 18 1,6 Toplam 1093 48,9 1144 51,1 Tablo III: Kök kanal tedavisi uygulanan diş gruplarının cinsiyete göre dağılımı (χ 2 =25.202, p<0.5) TARTIŞMA Çalışmamızda kök kanal tedavisi gören kadın hastaların nispi sıklığı % 51.1 olarak bulunmuştur. Bu sonuç Saad ve Clem 10 (%53.4), Serene ve Spolsky (%55) 4 ve De Cleen ve ark. 6 (48.9) tarafından belirtilen oranlara yakınken, Washington çalışmasındakinden 5 (%64), Wayman ve ark. 7 larınkinden (%58) ve Çalt ve Peker 8 den (% 60.1) daha düşüktür. Bu tür epidemiyolojik çalışmalardaki farklı sonuçlardan da görülebileceği üzere çürük oluşumu veya endodontik tedavi ihtiyacı ile cinsiyet arasında doğrudan bir bağlantı kurmak zordur. Ancak endodontik tedavi insidansının kadınlarda erkeklere oranla daha fazla olmasında; kadınlarda tükürük kıvamının erkeklerden daha fazla olması ve hamilelik olayının diş çürüklerinin artmasına neden olması etkili olabilir 11. Kök kanal tedavisi yapılan kadın hastaların erkeklerden fazla olmasında kadın hastaların tedavi için daha fazla zaman ayırabilme olasılıkları da bir başka faktör olarak ileri sürülmüştür. 12 Bu tür epidemiyolojik çalışmaların farklı toplumlarda yapılmış olması dolayısıyla kadın-erkek kültürel farklılıkları da sonuç üzerinde etkili diğer bir faktör olarak görülebilir. De Cleen ve ark. 6, Farrell ve Burke 13, ve Çalt ve Peker 8 tarafından yapılan çalışmalarda en fazla endodontik tedavi gören yaş grubu 20-29 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar çalışmamızla paralellik göstermektedir. Çalışmamızda da kök kanal tedavisi yapılan hastaların yaş gruplarına göre dağılımları kıyaslandığında en çok tedavi uygulanan grubun % 30.8 lik oranla 20-29 yaş grubu olduğu görülmüştür. Çürük sıklığının yaş ilerlemesi ile birlikte azaldığı bilinen bir gerçektir. Yaşla çürük arasındaki ters orantının nedenleri arasında yaşın ilerlemesi ile mine dokusunun olgunlaşması ile zamanla dişlerde aşınma sonucu retansiyon yerlerinin ortadan kalkarak bakteri plaklarının kolay gelişememesi sayılabilir. Çürük sıklığı belirli yaşlarda artmalar göstermekle birlikte en fazla karışık dişlenme döneminin hemen öncesi ve bu süreç içerisinde görülmektedir. Bu dönemde en fazla çürüyen dişler ise 6 yaş dişleridir. 14-20 yaş arasındaki dönemde ise çeşitli hormonal faktörlerin çürük yapıcı etkenlerin ortaya çıkışını arttırmasıyla dişlerde çürükler de artmaktadır. 40-50 yaş ve ilerisinde diş minesinin olgunlaşması ile çürüğe daha dirençli duruma gelmesi sonucu diş çürüklerinde bir azalma görülmektedir. 11 Çalışmamızda endodontik tedavinin en az 60 yaş ve üzerindeki hastalara uygulandığı belirlenmiştir. Bu sonuç üzerine 60 yaş ve üzeri yaş grubu hastalarda önceki dönemlerde çürük, periodontal sorunlar vs. dolayısıyla kaybedilmiş diş sayısının daha genç yaş grubu hastalara oranla fazla olması ihtimalinin de rol oynayabileceği unutulmamalıdır. Çalışma sonuçları Al-Negrish 9 ve Ingle 5 ın çalışma sonuçlarına benzer şekilde endodontik tedavinin üst çenede (% 57) alt çeneye (% 43) oranla daha sıklıkla yapıldığını gösterdi. Ancak elde edilen bu sonuç, endodontik tedavinin üst ve alt çenede hemen hemen eşit oranda gerçekleştirildiği sonucuna ulaşan Serene & Spolsky 4 ve Wayman ve ark. 7 ile farklılık göstermektedir. Çalışmamızda en fazla kök kanal tedavisi uygulanan dişlerin alt (%18.2) ve üst (%17) büyükazılar olduğu belirlenmiştir. Bu oran yapılan çalışmaların çoğu ile benzerlik göstermektedir ( 7,4, 8, 14, 10, 15 ). Çalt ve Peker 8 bu sonucun 1. büyük azıların çoğu zaman süt dişi sanılarak değişecekleri düşüncesiyle önemsenmemeleri nedeniyle, kök kanal tedavileri oranının bu dişlerde daha yüksek bulunduğunu, ancak tedavi oranının yüksek olmasının, bu dişlerin kaybedilmeden ağızda fonksiyonel olarak kalması açısından olumlu bir sonuç olduğunu belirtmişlerdir. Çalışma sonuçlarımız, en çok tedavi edilen dişlerin üst keserler olduğunu, bunu alt 1. büyük azıların takip ettiğini belirten Ingle 5, en çok kanal tedavisi uygulanan dişlerin keserler olduğunu, bunu da küçük azı ve büyük azı dişlerinin takip ettiğini bildiren 23

Manogue ve Martin 16 ve en fazla üst keser daha sonra sırasıyla üst 1. büyükazı ve alt 1. büyük azı dişlerin kök kanal tedavisine maruz kaldığı sonucuna ulaşan Al- Negrish 9 ve Farrell ve Burke 13 ile farklılık göstermektedir. Al-Negrish 9 kök kanal tedavisinin en fazla keser dişlere uygulanmasını ilk süren dişler olması dolayısıyla en erken çürüyen dişlerin de onlar olma ihtimaline, estetik ve psikolojik nedenlerle hastalar tarafından ağızda kalma arzusunun fazla olmasına ve aynı zamanda bu dişlerin diğer dişlere oranla daha fazla travmaya maruz kalmalarına bağlamıştır. Dişlerin çekim yerine, yapılacak başarılı endodontik tedaviyle dental arkın fonksiyonel bir üyesi olarak ağızda kalmasının sağlanması modern dişhekimliğinin en temel amaçlarından birisidir. Bu amaca ulaşmada gelişen ağız sağlığı programları için sadece endodonti alanında değil, tüm dallarda yapılacak olan bu tür epidemiyolojik çalışmalar değerli veriler teşkil edecektir. Ayrıca bu tür incelemelerde elde edilen bulguları ileri dönem eğitim programlarını düzenlemede de faydalı sonuçlar vermesi açısından göz önüne almak gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Budtz-Jorgensen E, Mojon P, Rentsch A, Roehrich N, von der Muehll D, Baehni P. Caries prevalence and associated predisposing conditions in recently hospitalized elderly persons. Acta Odontol Scand 54(4): 251-6, 1996. 2. American Association of Endodontics. Glossary Contemporary Terminology for Endodontics, 6th edn. IL, USA: American Association of Endodontists, 1998. 3. Lee CQ, Anderson DM, Wright GL, Ritchie GM, Feil PH. Student endodontic performance with and without numerical requirements. J Dent Educ 58(10):768-70,1994. 4. Serene TP, Spolsky VW. Frequency of endodontic therapy in a dental school setting. J Endod 7(8):385-7, 1981. 5. Ingle J, Taintor J. Endodontics. 3rd ed. pp34-35. Philadelphia: Lea & Febiger, 1985. 6. De Cleen MJ, Schuurs AH, Wesselink PR, Wu MK. Periapical status and prevalence of endodontic treatment in an adult Dutch population. Int Endod J 26(2):112-9, 1993. 7. Wayman BE, Patten JA, Dazey SE. Relative frequency of teeth needing endodontic treatment in 3350 consecutive endodontic patients. J Endod 20(8):399-401,1994. 8. Çalt S, Peker D. Kök kanal tedavilerinin yaş gruplarına, cinsiyete ve dişlere göre dağılımının incelenmesi. Hacettepe Diş Hek. Fak. Derg. 20(1): 80-82, 1996. 9. Al-Negrish AR. Incidence and distribution of root canal treatment in the dentition among a Jordanian sub population. Int Dent J 52(3):125-9, 2002. 10. Saad AY, Clem WH. An evaluation of etiologic fctors in 382 patients treated in a postgraduate endodontic program. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 65(1):91-93, 1988. 11. Koray F. Diş Çürükleri. Altın Matbaacılık. İstanbul, 1981. 12. Molven O.Tooth mortality and endodontic status of a selected population group. Observations before and after treatment. Acta Odontol Scand 34(2):107-16, 1976. 13. Farrell TH, Burke FJ.Root canal treatment in the General Dental Service 1948-1987. Br Dent J 166(6):203-8, 1989. 14. Zaatar EI, al-kandari AM, Alhomaidah S, al-yasin IM. Frequency of endodontic treatment in Kuwait: radiographic evaluation of 846 endodontically treated teeth. J Endod 23(7):453-6, 1997. 15. Bulucu B, Yoldaş HO, Sevilmiş HH. Dişlerin dağılımına göre tedavi gereksinim yaygınlığı üzerine bir araştırma. Selçuk Ünv. Diş Hek. Fak. Derg. 9(2):145-148, 1999. 16. Manogue M, Martin DM.Changes in patient age and tooth distribution for root canal treatment in a teaching hospital over a 15-year period. Int Endod J 27(3):148-53, 1994. Yazışma adresi : Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti A.D. Öğretim Üyesi 42075 Kampüs/KONYA Tel : 0 332 2231232 Fax : 0 332 2410062 E-mail : kfunda@selcuk.edu.tr 24