Bugün yeni gelişmeler birbirini takip etmekte ve bilhassa tesisatın tesis ve işletme giderlerinin azaltılması konusu üzerine önemle eğilinmektedir.

GİRİŞ Bugün yeni gelişmeler birbirini takip etmekte ve bilhassa tesisatın tesis ve işletme giderlerinin azaltılması konusu üzerine önemle eğilinmektedir. Bir ısıtma tesisatının uygun olabilmesi için bugün şu şartları yerine getirmesi gereklidir: a - Isıtılan ortamın sıcaklık derecesi ± 1 C'lik bir hassasiyetle kararlı olmalıdır. b. Hızlı ve etkili bir ayar tertibatına sahip olmalıdır. c. Isıtma tesiri ile ısıtılan mahallin atmosferi bozulmamalıdır. d. Tesisat tesis, işletme ve bakım giderleri yönünden rantabl olmalıdır. Isıtma sistemlerini bugün üç ana grup altında toplamak mümkündür. LOKAL ISITMA Isı, ısıtılacak mahallin bizzat içinde üretilir. Bu sistemin tatbik edildiği yerlerde, ısıtılması gereken her mahalde bir ısı üreticinin bulunması gereklidir. Şömine, odun, kömür sobaları, elektrikli ısıtma cihazları ile yapılan ısıtma bu gruba girer. MERKEZİ ISITMA Bir ısıtma merkezinde üretilen ısının, taşıyıcı bir ortam vasıtasıyla ısıtılması istenen mahallere yerleştirilmiş ısıtıcılara gönderilmesi suretiyle gerçekleştirilen ısıtmaya, merkezi ısıtma denir. Merkezi ısıtma, ısı taşıyan ortamın cinsine göre çeşitli isimler alır. SICAK SU İLE ISITMA Burada ısı taşıyıcı ortam azami 90 C'ye kadar ısıtılmış sudur. Bu sıcaklık derecesinde buharlaşma tehlikesi olmadığından tesisat atmosfere açıktır. Isıtılmış olan su, ya sıcak su ile soğuyan suyun Özgül ağırlıkları arasındaki fark dolayısile tabii olarak veya devreye bir tulumba ilâvesi ile cebri olarak sirkülasyon yapar. Çıkış suyu 110'C'ye kadar olan ısıtma sistemleri de sıcak sulu ısıtma sistemleri içinde değerlendirilirler. Ancak sistem, kapalı bir sistem olup, 110 C'ye kadar sıcaklığa tekabül eden basınç altında tutulur. Genleşme tankına takılan bir güvenlik sifonu ile hem gerekli basınç, hem de sistemin güvenliği sağlanır. 1

KIZGIN SULU ISITMA Bu sistemde 110 ilâ 190 0 C'a Kadar ısıtılmış su kullanılır. Suyun buharlaşmasını önlemek için devamlı bir karşı basınç meydana getirilir. Bundan ötürü tesisatın dış atmosferle bağlantısı yoktur. ALÇAK BASINÇLI BUHARLA ISITMA - Kalorifer kazanından çıkış basıncı 0,5 atü (kg/cm ) ve sıcaklığı da en çok 1HTC olan buharla yapılan ısıtmadır. YÜKSEK BASINÇLI BUHARLA ISITMA Kalorifer kazanından çıkış basıncı 0,5 atüden ve sıcaklığı da 110 0 C'den yüksek buharla yapılan ısıtmadır. VAKUMLU BUHARLA ISITMA Basıncı atmosfer basıncından az olup, 0,25 ile 0,95 atü arasında değişen ve sıcaklığı da en az 65 C olan buharla yapılan ısıtmadır. SICAK HAVA İLE ISITMA Burada ısı taşıyan ortam havadır. Bir merkezde ısıtılan hava kanalları vasıtası ile ısıtılması gereken mahalle sevk edilir. Bu sistem ancak ısıtma ile beraber hava değişiminin de sağlanmasının gerekli olduğu yerlerde uygulanır. BÖLGESEL ISITMALAR (Uzaktan ısıtma, kent ısıtması) Eğer birden fazla bina, her binada ayrı ayrı kazan daireleri tesis etmek yerine, bu binaların dışında tesis edilecek bir tek kazan dairesinden ısıtılırsa, böyle bir ısıtma sistemine Bölgesel Isıtma, ortak kazan dairesine ise Bölgesel Isıtma Santralı denir. Isıtılacak bölge, çok büyük ve yoğun bir yerleşim bölgesi olabilir. Bu takdirde bir Kent Isıtması söz konusudur. Kent ısıtmasında, hem konut binalarına hem de fabrikalara, gerek bina ısıtması gerekse endüstriyel üretim için gerekli ısı satışı yapılır. 2

Bir yerleşim bölgesinin, bir ısıtma santralından mı yoksa birkaç ısıtma santralından mı ısıtılmasının daha doğru olacağı, dikkatli ve ayrıntılı yapılacak bir fizibilite etüdü sonucunda ortaya konabilir. Bölgesel ısıtma sistemleri, büyük bina gurupları için özellikle uygulanır; örneğin: Hastaneler, kışlalar, konut siteleri, üniversite kampüsleri, endüstriyel üretim tesisleri gibi. KALORİFER TESİSATI PROJE HAZIRLAMA ESASLARI Kalorifer tesisatı projeleri isteğe göre öneri projesi ve raporu, ön proje ve raporu ve uygulama projesi ve raporu olarak hazırlanmalı ve gerektiğinde de ayrıntılı projeler düzenlenmelidir. ÖNERİ PROJESİ YE RAPORU Öneri Projesi ve Raporu, aşağıda belirtilen esaslara göre hazırlanmalıdır. Binanın yeri, kullanılış ve inşa şekli göz önüne alınarak, binaya uygulanması mümkün ısıtma sistemleri gözden geçirilmeli ve bu sistemler kullanılış kolaylığı, emniyeti, ekonomikliği v.b. bakımlardan birbiri ile karşılaştırılmalı ve sonunda, en uygun bulunan sistem, öncelik nedenler ile birlikte saptanmalıdır. Isıtma tesisinde kullanılacak yakıt (katı veya akaryakıt v.b.) seçilmeli ve seçime dayanak alınan hususlar belirtilmelidir. Tesiste, tabii veya cebri çekişli bacalardan hangisinin kullanılacağı, incelenerek, öncelik nedenleri ile birlikte saptanmalıdır. Tespit edilen ısıtma sistemi ve özelliklerini açıklamak amacıyla yeteri kadar açıklamalı prensip şemaları ve krokileri çizilmelidir. Seçilen sistemle ilgili olarak tesisat için öngörülen hacimlerin yerleri saptanmalı ve hacimleri mimari proje üzerinde, yaklaşık olarak boyutlandırılmalıdır. Yerleri saptanacak ve boyutlandırılacak hacimler aşağıda verilmiştir: a - Kazan dairesi, yakıt depoları ve kül toplama yerleri, b - Eşanjör, sıcak su hazırlayıcısı, kollektör, kondenş odaları ve pompa daireleri, c - Bacalar (tabii veya cebri çekmeli) d - Kömür ve kül geçitleri (giriş ve çıkışları) e - Klima ve havalandırma daireleri, 3

Isıtma tesisatı bakımından, binanın mimarisiyle ilgili olarak, aşağıda belirtilen hususlarda öneriler yapılmalıdır, A - En ekonomik duvar konstrüksiyonu, duvar kalınlığı ve gerekli ısı yalıtımı B - Pencerelerin konstrüksiyon durumu (tek, çift veya çift camlı) C - Çatı konstrüksiyonu ve yalıtımı. Bu öneriler "yapılarda ısı korunması" ve "ekonomik hesaplamalar" kurallarına dayanmış olmalıdır. Çatıda genleşme kabının yeri ve havalık borularının geçebileceği hacim ferin, bu geçişe olanak verip vermeyeceği incelenmelidir. Vaziyet planına göre, bina cephelerinin korunması veya serbest olup olmadığı saptanmalıdır. Bina içi ve bina dışı kanal durumu incelenmelidir. Proje ile ilgili teknik resimler 1/200, 1/100 veya 1/50 ölçeğinde çizilmelidir. ÖN PROJE VE RAPORU ön proje ve raporu, aşağıda belirtilen esaslara göre hazırlanmalıdır: Kesin hesaplara esas teşkil edecek olan toplam ısı, ısı iletimi kat sayıları hesapları (resim, şema veya yeterli açıklamaları ile) verilmelidir. Bu hesaplar ve verilen bilgiler, aşağıdaki hususları kapsamalıdır: a Duvar kalınlığı, inşa şekli ve malzemesi, b Döşemelerin kalınlığı ve cinsi, c Çatı ve konstrüksiyonu (ölçekli ve ölçülü), d Pencere ve kapıların özellikleri. Hesaplamalara esas teşkil edecek "Dış Hesap Sıcaklığı" cetvelde belirtilen değerlere göre belirlenmelidir. Binanın bulunduğu mahallin rüzgar durumu (rüzgârlı yada normal) belirtilmelidir. Isıtma sisteminin çalışma rejimi, sürekli veya aralıklı çalışma nedenleri belirterek saptanmalıdır. Tesiste kullanılacak suyun sağlanacağı yer ve suyun sertlik derecesi belirtilmeli ve ayrıca, suyun sertliğinin giderilmesi için bir yumuşatma tesisinin gerekli olup olmadığı incelenmelidir. 4

Kalorifer tesisinde kullanılacak elektrik akımının durumu saptanmalıdır. Tesiste kullanılacak yakıtın çeşidi saptanmalıdır. Isıtıcı tip ve grupları, binanın durumuna uygun şekilde saptanmalıdır. Kalorifer ana borularının geçeceği yerler, boruların eğiklik durumları da göz önünde bulundurularak, betonarme kirişlere ve pencerelerin açılmalarına göre incelenmelidir. Bina içi ve bina dışı kanal durumları incelenmelidir. Kolon boruları ve branşmanların, betonarme kirişlere ve doğramalara göre durumları etüt edilmelidir. Seçilen ısıtma sisteminin uygulanması ile ilgili cihazların, yaklaşık olarak güç ve boyutları belirlenmelidir. Binadaki çeşitli yerlere ait iç sıcaklıklar saptanmalıdır. Tesiste kullanılması gereken bacanın durumu (tabii veya cebri çekmeli) belirtilmelidir. Boruların yalıtılma durumları incelenmiş olmalıdır. Ön projede aşağıdaki hususlar da belirtilmelidir: a Kazanlar ve kazanların bacaya, kollektörlere ve eşanjörlere (sıcak su hazırlayıcıları) bağlantıları, b Ana dağıtım borularının ve kolonların döşenme durumu, c Kolonlar ve kolon muslukları, d Genleşme kabı, hava kabı, havalık boruları ve bunların bağlantıları, e Isıtıcıların yerleştirilmesi ve bağlantıları, f Yakıt ve artıklarının (varsa) depolanması ve nakli, g Yakıt deposu (varsa) ve bağlantıları, h Klima ve sıcak hava cihazları ve bağlantıları, i Bina içi ve bina dışı kanalları, kesitleri ve boyutları, j Boru genleşme parçaları ve sabit noktalar, k Tesiste kullanılan otomatik kontrol sistemleri prensip şeması Ön proje ile ilgili teknik resimler 1/100 veya 1/200 ölçeğinde çizilmelidir. 5

UYGULAMA PROJESİ VE RAPORU Uygulama projesi ve raporu aşağıda belirtilen esaslara göre hazırlanmalıdır: Tesisatın sistemi ve bu sistemin seçilme nedenleri belirtilmelidir. Bina durumu (serbest, korunmuş) tespit edilmiş olmalıdır. İşletme durumu (I. II. veya III.) belirtilmiş olmalıdır. Isıtılmayan mahallerin sıcaklıkları belirlenmiş olmalıdır. İç sıcaklıkları saptanmış olmalıdır. Bina elemanlarında kullanılan malzemelerin kondüksiyon katsayıları tespit edilmelidir. Kullanılan film kat sayıları (iç ve dış) saptanmalıdır. Bina elemanları için seçilen yahut hesaplanan toplam ısı iletim kat sayıları belirtilmiş olmalıdır. Isı kayıplarının hesabı yapılmış olmalıdır. Isıtıcı hesapları yapılmış olmalıdır. Boru hesapları ve pompa seçimi (sıcak sulu sistem için) yapılmış olmalıdır. Kazan hesabı ve eşanjör (sıcak su hazırlayıcı) hesaplan ve seçimleri yapılmış olmalıdır. Yakıt hesabı ve depolama hacmi veya yüzeyinin tayini yapılmış olmalıdır. Sıvı yakıt kullanılması halinde, brülör kapasitesi de saptanmalıdır. Baca hesabı yapılmış olmalıdır. Duman, kanal veya borusunun hesabı yapılmış olmalıdır. EMNİYET TERTİBATI OLARAK a Emniyet boruları ve genişleme kabının (sıcak sulu sistemde), b Emniyet sifonlarının (alçak basınçlı buhar için), c Denge kapları ve kapalı genişleme kabının (kaynar sulu sistemde), d - Emniyet ventillerinin yaylı veya ağırlıklı (yüksek basınçlı buhar için) hesapları ve seçimleri yapılmış olmalıdır. Kondens deposu ve kondens pompalarının hesabı ve seçimi yapılmış olmalıdır. Boru uzamalarının hesaplanması gereken durumlarda bir merkezden ısıtmadaki uzama (genleşme) parçalarının hesapları ve seçimi yapılmalıdır. Boru 6

izolasyonunun ekonomik kalınlığı, izolasyon malzemesinin ısı yalıtımı göz önüne alınarak hesaplanmalıdır. Otomatik kontrol tesisatı projesi yapılmalıdır. Kazan, eşanjör (sıcak su hazırlayıcı) ve denge deposunun termik ve mukavemet hesapları yapılmış olmalıdır. Tatbikat projesinde aşağıdaki hususlar belirtilmelidir: a Üzerinde oda adları ve numaraları, oda sıcaklıkları, hesaplanan ısı ihtiyacı, ısıtıcı, boyutlar, ısıtıcı musluk çapları, kolon numaraları, kolon muslukları,ana dağıtım boru ve vanalar işaretlenmiş, 1/50, 1/100 ölçekli kat planları (mimari bakımdan aynı, fakat ısıtıcı bakımından farklı olan katlar aynı planda gösterilebilir), b Çatı arası genişleme kabı, hava kabı, havalık boruları ve bağlantıları, c 1/50 düşey ölçekli kolon şemasında oda numaraları, odaya konulan ısıtıcıların yükleri, oda sıcaklıkları, ısıtıcı boruları, boru ısı yükleri, boru çapları ve numaralan, ısıtıcı vana çaplan, kolon muslukları, boşaltma muslukları, genişleme kabı, emniyet boruları, havalık boruları, kollektör, pompa, varsa kazan eşanjör ve vanalar, gösterilmiş olmalıdır, d Planlarda gösterilen borular üzerinde ısı yükleri, boru çapları, boru uzunlukları ve hesaplanan boru devrelerindeki boru numaraları, kolon numaraları, e Genleşme parçalan, sabit noktalar, kılavuz yatakları ve boyutları, f Kalorifer tesisatı ile bağlantılı olan klima, havalandırma ve sıhhi tesisat ana cihazları (ince çizgi ile çizilmiş durumda) verilmelidir. Verilecek detaylar aşağıda belirtildiği şekilde düzenlenmelidir: a Kanal kesitleri (1/5 ölçekli), b Boruların döşeme ve duvarlardan geçtiği yerlerin ve bina kirişlerinin kesit resmi (1/5-1/10 ölçekli), c Kazan eşanjör (sıcak su hazırlayıcı) kondens depoları ve pompa bağlantı şemaları, pompaların beton kaideleri, d - Kazan dairesi planı (1/20 ölçekli) Bu plan üç istikamette hazırlanacak ve kazanları, kollektörleri, pompaları, duman boru ve baca bağlantısını ihtiva edecektir. e - Tali santrallerin her üç istikamette planı (1/20 ölçekli), f Isıtıcı, yerleştirme (montaj) planı (1/5 ölçekli), (iki veya üç görünüş halinde) g Genişleme parçaları planları (1/5 ölçekli). 7

KAĞIT BOYUTLARI Kalorifer tesisatı proje ve raporlarının hazırlanmasında kullanılacak kâğıtların boyutları, aşağıda belirtilen esaslara uygun olmalıdır. Hesaplar A. 4 formatındaki (210 x 297 mm) kağıtlara yapılmalıdır. Proje hesaplarının yapıldığı ısı kaybı, radyatör ve boru hesapları için, ekteki standart kâğıtlar kullanılmalıdır. Projeler, TS 88'e uygun formlardaki kâğıtlara yapılmalıdır Bunlar, dosyalanmak üzere, TS 88'e göre A 4 formatına katlanmalıdır. YAPILIŞ Proje ve raporları ile ilgili yazı ve çizim işleri aşağıda belirtildiği şekilde yapılmalıdır: Rapor daktilo ile yazılmalı, resimler çini mürekkebi ile çizilmelidir. Resimlerin yazıları TS 88'e göre yazılmalıdır. Her paftanın (resim) sağ alt köşesinde, TS 88'e göre bir yazı alanı bulunmalıdır. Bu alana aşağıda belirtilenler yazılmalıdır: a Yapının adı ve yeri b - Paftanın adı (içeriği) c Blok ve kat adı d Projeyi hazırlayan ve kontrol edenin adı ve soyadı, Oda numaraları, diploma numaraları, imzaları, Üye oldukları tescilli kuruluşun adı, adresi ve telefon no.su, e Projeyi çizenin adı, soyadı ve imzası, f Paftanın (resmin) ölçeği, g Tesisat pafta numarası, h Paftanın yapıldığı tarih. Her paftanın yazı alanı üzerine, binaların uygun ölçekte bir vaziyet planı çizilmeli ve pafta ile ilgili blok bu plan üzerinde taranmalıdır. Her proje dosyasına, teknik rapordan önce, Şekil 1 de numunesi verilmiş olan bir kapak hazırlanmalıdır; gene her dosyaya 2. sahife olarak Şekil 2'de örneği verilen vaziyet planı çizilmelidir. RENKLENDİRME Proje resimlerinin renkli çizilmesi gereken durumlarda, renkler aşağıda belirtildiği şekilde seçilmelidir: 8

Sıcak sulu sistemlere ait resimlerde Sıcak su gidiş borusu: Açık kırmızı, Sıcak su dönüş borusu : Açık mavi, Isıtıcılar -.Açık mavi. Kaynar sulu sistemlere ait resimlerde: Kaynar su gidiş borusu: Koyu kırmızı, Kaynar su dönüş borusu: Koyu mavi, Isıtıcılar: Koyu mavi. Alçak basınçlı buharlı sistemlere ait resimlerde: Buhar borusu: Turuncu, Kondens suyu borusu: Açık yeşil Isıtıcılar : Açık yeşil, Yüksek basınçlı baharlı sistemlere ait resimlerde: Buhar borusu : Portakal rengi, Kondens suyu borusu: Koyu yeşil, Isıtıcılar: Koyu yeşil, Emniyet boruları (bütün sistemlere ait resimlerde): Gidiş borusu: Kırmızı, Dönüş borusu : Son, Havalık borusu: Kahverengi, Taşma borusu: Zeytin yeşili, Doldurma borusu : Yeşil. Sıvı yakıt boruları ve depoları (bütün sistemlere ait resimlerde): Giriş için : Sarı Dönüş için : Sarı Yakıt depoları: Sarı Havalık boruları: Kahverengi Doldurma borusu : Sarı NOT: Kazan ve eşanjörler (sıcak su hazırlayıcıları), ait oldukları sisteme göre, ısıtıcı akışkan gidiş borusu renginde boyanmalıdır. 9

KAZAN HESABI VE SEÇİMİ Kazan kapasitesi tesisata yerleştirilen ısıtıcıların toplam verimlerinin (l -t- ZR) faktörü ile çarpılmasıyla bulunur. Z R yüzde ile belirlenen bir artırım katsayısı olup, değeri: 1 -Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış, sıcak hacimlerden geçiriyor ve kolonlar duvarın iç yüzeylerinde bulunuyorsa Z R = 0,05. 2-Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış, ısıtılmayan hacimlerden geçiyor ve kolonlar duvarın iç yüzeylerinde bulunuyorsa Z R = 0,10. 3 -Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış, ısıtılmayan hacimlerden veya kanallardan; kolonlar ise tesisat bacalarından geçiyorsa Z R =0,15. Kanallardan geçen çok uzun boru hatları varsa boruların ısı kayıpları hesaplanmalı ve toplam ısı kaybına ilave edilmelidir. Kazanların kapasiteleri Kcal/h ve ısıtma yüzeyleri m 2 olarak belirtilir. Kalite belgesi olan kazanlar prospektüslerinde yazılan kapasitelerine göre seçilir. Kazanların ısıtma yüzeyleri yakacak cinsine göre şöyle hesaplanır: F K = K Qh ( 1 + ZR ) m 2 K = Kazan ısıtma yüzeyi verdisi, Kcal/h m 2 (W/m 2 ) Q h = Isıtıcıların toplam verimleri, Kcal/tı (W) Kömür için K = 6000 Kcal/h m 2 Fuel-oil için K = 8000 Kcal/h inedir. Kazan ısıtma yüzeyi verdisi olan K'nın değerleri yakıtın ait ısıl değeri ile karıştırılmamalıdır. Ancak, alt ısıl değerleri 3000-3500 Kcal/Kg'den düşük olan linyit kömürlerinin yakılması durumunda kazan ısıtma yüzeyi verdisinin azalacağı dikkate alınmalıdır. Böyle durumlarda K = Kazan ısıtma yüzeyi verdisinin 5000 Kcal/h m 2 alınması tavsiye edilir. Kazan seçiminde şunlara dikkat edilmelidir: 1 -Kazanların standart ısıtma yüzeyleri: 5, 8, 10, 12, 15, 18, 20, 22, 25, 28, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 90, 100, 110, 120, 130, 140, 150 m 2 seklinde belirlenmiş olup, kazanlar bu değerlere uygun olarak seçilmelidir. 10

2 - Kazanın hesapla bulunan ısıtma yüceyi kesirli çıkarsa bir üst tam sayılı değer alınmalıdır. 3 - Isıtma yüzeyleri 50 m 2 den büyük ulan kazanların kürek ile kömür atılarak beslenmeleri zor olup, istenen verimin elde edilmesi olanağı azdır. Bu nedenle el ile beslenecek kömürlü kazanlar 50 m 2 den büyük ise bir kazan yerine iki kazan kullanılması daha uygun olacaktır. 4 - Tesisatta ikî kazan kullanılması durumunda, gereken kapasitenin 2/3 ve 1/3'ünü sağlayan İki kazan seçilmelidir. 5 - İki veya daha çok sayıda kazan kullanılacaksa, her kazan tesisattan ayrılarak bağımsız çalışacak şekilde vanalarla donatılmalıdır, Her kazanın güvenlik boruları ayrı olmalıdır. 6 - Çelik kazanlarda alçak sıcaklık korozyonunu Önlemek için kazan çıkışına 3 veya 4 yollu karıştırıcı vana konulması tavsiye edilir. Genleşme deposu kazan seviyesinden en yüksek katta bulunan radyatörden sirkülasyon pompası basıncı kadar yüksek bir yere yerleştirilmelidir. Kazan ve genleşme deposu gidiş ve dönüş güvenlik boruları ile birbirine bağlantılıdır. Güvenlik boruları kazandan genleşme deposuna doğru daima yükselen bir eğimle döşenmeli ve bu borular üzerinde su geçişini önleyen vana veya geri tepme ventili bulunmamalıdır. Gidiş ve dönüş güvenlik boruları: d g = 15 + 1,5ÖQk/1000mm. d d = 15 +ÖQk/1000 mm. formülleri ile hesaplanır. Güvenlik borularının mm. olarak hesaplanan çaplarına inç cinsinden standart boruların hangisinin karşılık olduğu yazılmalıdır. Gidiş ve dönüş güvenlik boruları 1"den daha küçük olmamalıdır (Çizelge 1). 11

ÇİZELGE 1. Emniyet Boruları Çapları ÇAP 25-1" 32-1 1/4" 40 1 1/2" 50-2" 60-2 1/2" 70 80 90 100 Kazan Kapasitesi (Kcal/h) Gidiş borusu halinde 50.000 130.000 280.000 560.000 900.000 1.400.000 1.900.000 2.500.000 3.200.000 Dönüş borusu halinde 100.000 290.000 630.000 1.230.000 2.000.000 3.000.000 4.200.000 5.600.000 7.200.000 Tesisatta normal su seviyesi, suyun 90 C sıcaklıkta ve genleşme deposunun dolu olduğu durumdur. Su seviyesi, kazan veya kollektör üzerine takılan hidrometreden mss (metre su sütunu) olarak okunur. Genleşme deposuna dönüş güvenlik borusundan daha yukarıda bir seviyeden bağlanarak kazan dairesine kadar döşenen ve ucuna vana takılan (1/2") haberci borusu tesisatta yeterli suyun bulunup bulunmadığını kontrol etmeğe yarar. DOLAŞIM POMPASI HESABI Pompalar debi ve basınç olmak üzere iki karakteristik özelliği ile belirtilir. Dolaşım pompasının görevi sistemde meydana gelen sürtünme kayıplarını yenmektir. Bina yüksekliğinin pompa seçiminde hiç bir önemi yoktur. DOLAŞIM POMPASININ DEBİSİ (Q p ) Dolaşım pompasının debisi, tesisatta dolaşan su miktarı ile belirlidir. Tesisatın toplam ısı ihtiyacı Q c ve suyun gidiş-dönüş sıcaklıkları 90 /70 C şeklinde belli olduğuna göre: Qk Q p = Kg / h t - t g d Dt = t g - t d = 20 C olup, Qk Qh Qp = Kg/h veya Q p = ton/h'dır. 20 20.000 12

DOLAŞIM POMPASININ BASINCI: (H p ) Dolaşım pompasının basıncı, sürtünme kayıpları en büyük olan ve adına kritik devre denilen kolonun sürtünme kayıplarından büyük olmalıdır. Hp R.L + Z mmss. R : Boru parçalarında metre başına düşen basınç kaybı mmss/m L : Hesaba giren boru parçalarının uzunlukları, m. Z : Ekleme parçaları, vanalar ve cihazların özel dirençler Basınç kaybı hesaplarında kazan dairesi kayıpları dikkat alındıysa, bulunan basınç % 10 artırılarak pompa basıncı belirlenir. Kazan dairesi kayıpları dikkate alınmadıysa, hesapla bulunan basınç 300-800 mmss. artırılarak pompa basıncı bulunur. Pompanın karakteristik eğrisinde debi (Q p ) apsiste * basınç (Hp) ordinatta gösterilir. Dolaşım pompası, karakteri tik eğrisinin orta noktasında çalışacak şekilde seçilmez yani debi ve basınç seçilen pompanın karakteristik eğrisini orta noktasında bulunmalıdır. Pompanın arızalanması durumunda, tesisatın çalışması' sağlamak için biri yedek olmak üzere tesisata iki pompa bağlanır. Dolaşım pompaları esas olarak dönüş hattına bağlanır; a çak, tesisatın kapasitesi büyük ise yeterli kapasitede dolaşım pompası bulunamaz ve bu durumda dolaşım pompası yerine kullanılan santrifüj pompa gidiş hattına bağlanır. BOYLER HESABI ÖRNEK 10 daireli bir konut'ta (10 adet lavabo, 10 adet banyo, 10 adet mutfak eviyesi ve 10 adet çamaşır makinesi) bulunsun. Lavabo 0x7.5 75 It/h Banyo 10x250 2500 It/h M. Eviyesi 10x35 350 It/h Ç. Makinası 10 x 75-700 It/h Toplam 3625 It/h 13

Cihazların hepsi birden devreye girmediği için; Kullanma katsayısı: 0.30 olduğuna göre, Isıtma yükü (L/h): 3625 x 0.30 = 1100 L/h Isıtma yükü (Kal/h) : 1100 x (60-10) = 55.000 Kcal/h Depo edilen miktar (L/h), ısıtılan miktardan (L/h) biraz daha fazla olacağından: Depolama katsayısı: 1.25 olduğuna göre, Boyler Kapasiteli (litre): 1100 x 1.25 = 1375 litre (Not: 1500 litre'llk boyler seçilir.) YAPI BİLEŞENLERİNİN SİMGELERİ Isı kaybı hesabı çizelgesinde yapı bileşenleri belirli simgelerle gösterilirler; bunlar Çizelge 2'de verilmiştir. Çizelge 2. Kalorifer Tesisatı Projelerinde kullanılan Semboller Sembol T.P. Ç.P. Ç.C.P. D.K. İ.K. B.K. D.D. İ.D. Ta Dö Anlamı Tek pencere Çift pencere Çift camlı pencere Dış kapı İç kapı Balkon kapısı Dış duvar İç duvar Tavan döşeme 14

ISI KAYBI HESAPLARI Isı kaybı hesaplarını yapabilmek için gereken sayısal değerler, mimari projeden edinilen ve bunlar esas alınarak seçilmiş veya hesaplanmış verilerden oluşur. Binanın her bir hacmi iki şekilde ısı kaybeder: Birincisi, yapı bileşenlerinden ısı geçişi şeklinde ve aşağıda verilecek formül ile hesaplanan iletimsel (transmisyon) ısı kaybı; ikincisi, biraz ileride açıklayacağımız hava sızıntısı ısı kaybı (Enfiltrasyon) olup, gerçek ısı kaybı bunların toplanması ile bulunur. İLETİMSELISI KAYBI :(Q,) İletimsel ısı kaybı, bu amaçla hazırlanmış olan ısı kaybı hesabı cetvelinde gereken sayısal değerlerin yerlerine yazılarak aritmetik işlemlerin yapılması ile bulunur. Yapı bileşenlerinin ısı kayıpları aşağıdaki formül ile hesaplanır ve ısı kaybı hesabı cetveli bu formüle göre düzenlenmiştir. Q, = F-K- Dt Kcal/h F = Yapı bileşeninin alanı, m² K = Isı geçirme katsayısı, Kcal/m² h 0 C (W/m²h) Dt = Yapı bileşenlerinin iki tarafındaki sıcaklıkların farkı, C(K) Isı kaybı hesabı cetvelinde yapı bileşeninin simgesi, bulunduğu yön, kalınlığı, boyu ve eni (veya yüksekliği) yazılarak alanı m 2 olarak bulunur. Duvarın ısı kaybı hesaplanıyorsa pencere ve kapı alanı çıkarılarak duvarın net alanı hesaplanır. Daha önce belirlenmiş ve tüm yapı bileşenleri için hazırlanmış olan çizelgeden duvarın (K) ısı geçirme katsayısı ile D t sıcaklık farkı yerlerine yazılır. Yapı bileşeninin hesaba giren alanı ile Dt sıcaklık farkı için birim alanda kaybedilen ısı miktarı olan K. Dt çarpımı çarpılarak iletimsel ısı kaybı bulunur. Bu iletimsel ısı kaybını artırımsız ısı kaybı denir ve buna biraz ileride belirteceğimiz artırımların eklenmesi gerekir. Bir hacmin ısı kaybı hesaplanırken pencere ve kapı ilk satırlara, bunların bulunduğu duvar ise sonraki satıra yazılırsa duvarın net alanını bulmak kolay olur ve hesap açık bir şekilde kontrol edilebilir. Farklı yönlerde bulunan duvarların kalınlıkları aynı olsa bile, her bir duvarın ısı kaybı hesabı ayrı satırlarda yapılmalıdır. Bu hesabın doğruluğunu kontrol edebilmek için gereklidir. 15

Bu şekilde, her hacmin ısı kaybeden pencere, kapı, duvar, tavan ve döşemesinin ısı kayıpları hesaplanarak toplanır. Bulunan sonuç o hacmin artırmışız iletimsel ısı kaybıdır. Her hacmin artınımız ısı kaybına yüzde olarak Z D kesintili çalışma artırımı ve Z H yön artırımı eklenerek artırımlı iletimsel ısı kaybı bulunur. HAVASIZINTIS1 ISI KAYBI : (Q s ) Kapatılmış durumda olan pencere ve kapıların açılan kanatları kasaları ile tam çakışmamakta ve arada bir boşluk kalmaktadır. Dış hava ile hacmin iç havası arasındaki basınç farkı nedeniyle bu aralıklardan içeriye soğuk olan dış hava sızmaktadır. Odaya sızan dış hava, aynı miktarda ve sıcak olan iç havanın dışarı sızmasına neden olmaktadır. Bu durumda, odaya sızan soğuk dış havanın oda sıcaklığına kadar ısıtılması gerekmektedir: Bu soğuk sızıntı havasını ısıtmak için gereken ısı miktarına hava sızıntısı (enfiltrasyon) ısı kaybı denir. Hava sızıntısı ısı kaybı: Q s = a.1r.h.dt.z e Kcal/h formülü ile hesaplanır. a :Sızdırganlık katsayısı (m 3 /mh) l : Pencere veya kapının açılan kısımlarını metre olarak çevre uzunluğu. R : Oda durumu katsayısı H :Bina durumu katsayısı Dt : t i - t d iç ve dış sıcaklıklar farkı, 0 C(K) Z e : Her iki dış duvarında.pencere olan odalar için değeri 1,2 diğer odalar için değeri l olan katsayıdır. Hava sızıntısı ısı kaybını hesaplamak için pencere ve kapıların açılan kısımlarının çevre uzunlukları önceden hesaplanmalıdır. Pencerelerin açılan kısımların çevre uzunluğu bilinmiyorsa yaklaşık olarak hesaplanabilir. Bunun için, w = 1/F formülü ve çizelgedeki bilgilerden yararlanılır. Ancak, bu şekilde sağlıklı bir hesap yapılamayacağı açıktır. 16

Pencere ve kapıların açılan çerçevelerinin toplam uzunluğu bilinmediği zaman, toplam uzunluğu, (L) aşağıdaki çizelgeden yaklaşık olarak hesaplanabilir. Çizelge 3. Yapının şekli Pencere veya kapının yüksekliği - h - W = L / F Muhtelif çok kanatlı Pencereler iki kanatlı kapı Tekk kanatlı kapı 2.50 2.10 0.50 0.75 0.88 1.00 1.25 1.50 2.00 2.50 3.30 2.60 7.20 5.30 4.90 4.50 4.10 3.70. 3.30 3.00 Örnek: Pencere yüksekliği h = 1,25 m. F = 3.00 m 2. Tablodan w = 4,10 bulunur. L = Pencere (veya kapı) enfiltrasyon aralığı uzunluğu (m) W = L / F formülünden L = wf= 4.1. 3,0 = 12,3 m.dir. ODA KATSAYISI: (R) Oda katsayısı hesaplanan^ a.l değeri ile oda içine giren havanın akıp gidebilme durumunu belirtir. Çoğu halde pencereler vasıtası ile içeri sızan hava iç kapılardan dışarı sızar ve en gayrimüsait halde odaya giren hava kadar hava dışarı sızar. R. katsayısı hesaplanan hava miktarına oda durumunun gösterdiği direnci belirtir. R katsayısının tam olarak hesabı imkânsızdır. Normal ebatta pencere ve kapıları olan odalar için R = 0,9 büyük pencereleri, buna mukabil bir tek iç kapısı olan odalar için ise R = 0,7 değeri kullanılır. Pencere veya kapının a Sızdırganlık katsayısı çerçevenin yapıldığı malzemeye bağlıdır. 17

Çizelge 4. Pencere veya Kapı Çerçevesinin Hava Sızdırma Derecesi (a). Malzeme Ahşap veya plastik çerçeve Çelik veya metal çerçeve İç kapılar Pencere veya kapı şeklî a Tek pencere Çift camlı pencere Çift pencere Tek pencere Çift camlı pencere Çift pencere Eşiksiz kapılar Eşikli kapı Dış kapılar aynen pencere gibi hesaplanacaktır. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,5 1,2 40,0 15.0 Çizelge 5. (R) Oda Dununu Katsayısı. Tahta veya Plastik pencere Çelik veya Metal pencere Tahta veya Plastik pencere Çelik veya Metal pencere İç Kapı FA (Dış Pencere alanı FT (iç kapıların alanı) Aralıklı < 3 Aralıksız < 1,5 Aralıklı < 6 Aralıksız < 2,5 Aralıklı 3 ilâ 9 Aralıksız 1,5 ilâ 3 Aralıklı 6 ilâ 20 Aralıksız 2,5 ilâ 6 R 0.9 0.7 Çizelge 6. Bina Durumu Katsayısı (H) Bölgenin durumu Binanın durumu H Katsayısı Bitişik Nizam Ayrık Nizam Normal bölge Rüzgârlı bölge Mahfuz Serbest Çok Serbest Mahfuz Serbest Çok serbest 0.24 0.41 0.60 0.41 0.60 0.82 0.34 0.58 0.84 0.58 0.84 1.13 NOT: Bir katta birden fazla dairesi veya birbiri ile irtibatı olmayan oda gruplarını haiz binalar bitişik nizam olarak kabul edilirler.. 18

BİNA DURUMU KATSAYIMI: (H) Bina durumu katsayısı çeşitli inşaat tarzları ve bölgenin rüzgâr durumunu kapsayan bir katsayıdır. Hesaplarda kullanılan H değerleri yukarıdaki çizelgeden seçilir. Dış kapısı doğrudan dış havaya açılan bacımlarda (dükkan^mağaza, banka, vs. yerler) hava sızıntısından farklı olarak bir hava değişimi söz konusudur. Bu gibi yerlerde aşağıdaki formülden hareket edilerek hava değişimi ısı kaybı hesaplanır. Q s =n.g.cp.dt.j n : Hava değişimi sayısı (defa/h)! : Dış havanın yoğunluğu (kg/m 3 ) cp: Havanın özgül ısısı (cp:0,24) (kcal/kg. C) (W/Kg K) Dt = t i. t d = C(K) J: Isıtılan yerin hacmi: m 3 Bir hacmin gerçek ısı kaybı, artırımlı iletimsel ısı kaybı iie hava sızıntısı ısı kaybının toplanmasıyla bulunur. Q h = Q i Q s Kcal/h. Çizelge 7. t g t g c kg/m 3 C kg/m 3-20 -19-18 -17-16 -15-14 -13-12 -11-10 - 9-8 - 7-6 1,396 1,394 1,385 1,379 1,374 1,368 1,363 1,358 1,353 1,348 1,342 1,337 1,332 1,327 1,322-5 4 3-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1,317 1,312 1,308 1,303 1,298 1,293 1,288 1,284 1,279 1,275 1,270 1,265 1,261 L.256 1,252 19

İÇİNDEKİLER GİRİŞ...1 LOKAL ISITMA...1 MERKEZİ ISITMA...1 SICAK SU İLE ISITMA...1 KIZGIN SULU ISITMA...2 ALÇAK BASINÇLI BUHARLA ISITMA...2 YÜKSEK BASINÇLI BUHARLA ISITMA...2 VAKUMLU BUHARLA ISITMA...2 SICAK HAVA İLE ISITMA...2 BÖLGESEL ISITMALAR (Uzaktan ısıtma, kent ısıtması)...2 KALORİFER TESİSATI PROJE HAZIRLAMA ESASLARI...3 ÖNERİ PROJESİ YE RAPORU...3 ÖN PROJE VE RAPORU...4 UYGULAMA PROJESİ VE RAPORU...6 EMNİYET TERTİBATI OLARAK...6 KAĞIT BOYUTLARI...8 YAPILIŞ...8 RENKLENDİRME...8 KAZAN HESABI VE SEÇİMİ...10 DOLAŞIM POMPASI HESABI...12 DOLAŞIM POMPASININ DEBİSİ (Q p )...12 DOLAŞIM POMPASININ BASINCI: (H p )...13 BOYLER HESABI...13 YAPI BİLEŞENLERİNİN SİMGELERİ...14 ISI KAYBI HESAPLARI...15 HAVASIZINTIS1 ISI KAYBI : (Q s )...16 ODA KATSAYISI: (R)...17 BİNA DURUMU KATSAYIMI: (H)...19 20

21