ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ C SINIFI İSG UZMANLIK PROGRAMI 13. DERS SÜRE Örgün Eğitim Uzaktan Eğitim Toplam 1 1 2 Eğitmen: Ali KOCAER Makine Mühendisi / İSG Uzmanı [A] E-mail: a.kocaer@yahoo.com.tr 1
AMAÇ: Her katılımcı, çalışma ortamı gözetiminin tanımı, kapsamı ve iş güvenliği uzmanının çalışmalarındaki yeri ve önemini kavrayacaktır. HEDEFLER: Çalışma ortamının gözetimini tanımlar ve kapsamını açıklar. Gözetim amaçlı ortam ölçümü yapar. Çalışma ortamının gözetimine ait kayıtları sıralar. 2
İÇERİK: Çalışma ortamının gözetimi tanımı ve kapsamı Gözetim amaçlı ortam ölçümü Çalışma ortamının gözetimine ait kayıt ve istatistikler İlgili Mevzuat Örnek uygulamalarla konunun anlatılması Ortam gözetiminin tanımı: İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyetlerin tümüdür. İlk olarak işyerindeki tehlikeler ve riskler belirlenecek, daha sonra risk değerlendirmesi yapılacak, bu değerlendirmeye göre plan yapılacak, bu planda yer alan öneriler işverene sunulacak ve yerine getirilip getirilmediği izlenecektir. 3
ORTAM 1. İşyeri bina ve eklentileri 2. İşyerinde bulunan iş ekipmanları, 3. İşyerinde kullanılan ve üretilen maddeler, 4. İşyerinde çalışanlar 1. İşyeri binası: Binaların yapısı, tavan yüksekliği, alan olarak genişliği, dayanıklılığı yapılan işe uygun mudur? Elektrik tesisatı: Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun yapılmış mıdır? Acil çıkış yolları: Acil çıkış yolları ve kapıları dışarıya doğru açılacak, acil çıkış kapısı olarak raylı ve döner kapı kullanılmayacaktır. Acil çıkış yolları Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği ne uygun şekilde işaretlenmiş olacaktır. Acil çıkış kapıları kilitli veya bağlı olmayacaktır. Acil çıkış yolları yedek aydınlatma sistemi ile aydınlatılacaktır. 4
Yangınla mücadele: İşyerinin büyüklüğüne ve yapılan işin özelliğine göre yeter sayıda etkili yangın söndürme ekipmanı veya tesisatı olacak ve bunlar yangın detektörleri ve alarmlarla desteklenecektir. Havalandırma: Yeterli temiz hava olacak, gerektiğinde genel ve cebri çekişli lokal havalandırmalar bulunacak ve çalışır durumda olacaktır. Ortam sıcaklığı: Çalışma şekline uygun olacak, dinlenme, duş, tuvalet, soyunma yerleri ve ilk yardım odaları uygun sıcaklıkta olacaktır. Aydınlatma: Pencereler ve çatı aydınlatmaları güneş ışığını alacak şekilde olacak, gün ışığı yetersiz ise uygun suni aydınlatma olacaktır. İşyeri tabanı, duvarı, çatısı: İşyeri taban döşemesi; düz, kaymaz olacak, yapılan işe göre uygun bölümlere ayrılacak, temizlemeye elverişli olacaktır. Pencereler, kapılar: yeterli sayıda, uygun boyutlarda ve uygun malzemeden yapılmış olacaktır. 5
Ulaşım yolları - tehlikeli alanlar: Merdivenler, yükleme rampaları, bütün yollar; araçlar ve yayaların güvenli hareketini sağlayacaktır. Malzeme taşınan yollarda yayalar için güvenli mesafe bırakılacak, araçların geçiş yolları açıkça işaretlenecektir. Tehlikeli alanlar belirlenecek ve bu alanlara sadece izni olanlar girecektir. Dinlenme, soyunma, emzikli kadınların dinlenme yerleri, duş, tuvaletler bulunacaktır. İlk yardım odaları: Yeterli büyüklükte, yeterli ilk yardım malzemesi ve ekipmanı ve sedyeler bulunacaktır. 2. İş Ekipmanları: İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, ve tesisi ifade eder. İş ekipmanı işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik göz önünde bulundurularak seçilecek, tamamen tehlikesiz olamıyorsa riski en aza indirecek uygun önlemler alınacaktır. 6
İş ekipmanlarının kontrolu: İş ekipmanlarının güvenliği kurulum şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra, ilk defa kullanılmadan önce, her yer değiştirdiğinde uzman kişilerce kontrol edilecek, güvenli olduğuna ilişkin belge düzenlenecektir. Daha sonra periyodik kontrolları ve testleri yapılacak ve belge düzenlenecek. Vinçler buna en bariz örnektir. Kaldırma araçları 3 ayda bir kaldıracağı en büyük yükün 1. 5 katı ile test edilecek ve onaylı deftere kaydedilecektir. Basınçlı kaplar, elektrik, topraklama, havalandırma tesisatı, paratoner yılda bir kontrol edilecek ve onaylı deftere kaydedilecektir. Özel Risk Taşıyan İş Ekipmanı: İş ekipmanı o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen ehil kişilerce kullanılacak, tamiri, tadili ehil kişilerce yapılacak, iş sağlığı ve ergonomi göz önünde bulundurulacak, iş ekipmanlarının yazılı kullanım talimatı olacaktır. İşçiler ekipmandan kaynaklanacak tehlikeler hakkında bilgilendirilecek, kullanan işçilerin ayrıca eğitimi yapılacaktır. Bütün iş ekipmanlarında ekipmanı tümüyle ve güvenli durduracak bir sistem bulunacaktır. Değişik iş ekipmanlarının tehlikenin durumuna göre uygun yerlerinde iş ekipmanını tamamen veya kısmen durduracak kumanda sistemi bulunacaktır. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma tehlikesi olan iş ekipmanları bunları kaynağında tutacak veya çekecek uygun sistemlerle donatılacaktır. 7
İş ekipmanının parçalarının kırılması, kopması veya dağılması riskine karşı uygun koruma önlemleri olacaktır. İş ekipmanlarının hareketli kısımları uygun, sağlam koruyucular içine alınacak. İş ekipmanına ait ikaz levhaları kolay algılanır olacak, bakım işleri ekipman kapalı iken yapılacaktır. Bakım defteri bulunan ekipmanlarda bakımla ilgili işlemler günü gününe yazılacaktır. 3. İşyerinde kullanılan ve üretilen maddeler: Bunların depolanması, üretilmesi esnasında malzeme güvenlik belgelerinden yararlanılarak ve yanıcı, patlayıcı, toksik olmalarına göre önlemler alınmalıdır. Oksitleyici ve yanıcıların ayrı ayrı depolanması, yangın söndürme tertibatının ona göre olması, ortam ölçümlerinin yapılması ve yasaların öngördüğü maruziyet limitlerinin aşılmaması gibi. 8
Örnek: İşyerinde gürültü varsa ve ölçümler de en yüksek maruziyet etkin değeri (LEX 8 saat) 85 db(a)yı geçerse önlemlerin alınması gereklidir. 1. 2. Titreşim: İşyerinde titreşim var ise ölçüm sonucu el-kol ve bütün vücut için farklıdır. El-Kol titreşimi; Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s2, Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 2. 5 m/s2 dir. Bütün vücut titreşimi: 1. Sekiz saat çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 1. 15 m/s2, Sekiz saat çalışma süresi için günlük maruziyet etkin sınır değeri 0. 5 m/s2 dir. 2. Bu sınırlar aşıldığında önlem alınması gereklidir. 9
Kimyasalların ölçümleri de (gaz, toz, buhar, ) Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik eklerine göre değerlendirilecektir. Ayrıca, Kanserojen ve Mutajen Mad. Çalış. Sağ. Güv. Önlemler Hakkında Yönetmelikte verilen değerler izlenecek ve ona göre önlemler alınacaktır. Ayrıca işyerinde kaza, yangın veya patlamalara karşı önlem almak, patlamadan korunma dokümanı hazırlamak, periyodik olarak tatbikatları yapmak eğitimler vermek gibi. 4. İşyerinde Çalışanlar: Özel iş ekipmanlarını kullananların operatör belgesinin bulunması(vinç operatörü, kaloriferci, iş makinesi operatörü gibi) bulunması gereklidir. Ayrıca periyodik olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verilecek, bu husus belgelendirilecek, işçiler riskler konusunda bilgilendirilecektir. 10
Çalışanların sağlık gözetimi: İşe ilk giriş muayeneleri, periyodik muayeneleri, diğer gerekli tetkikleri yaptırmak ve kayıtlarını tutmak ve özlük dosyalarında saklamak. Normal koşullarda bu belgeler en az 10 yıl saklanır, kanserojen maddelerle çalışmalarda 40 yıl saklanır. İşyeri hekimi ile yıllık değerlendirme raporu hazırlamak, yine işyeri hekimi ile bir sonraki yılın çalışma planlarını hazırlamak, işverenin onayından sonra işyerinde ilan etmektir. Tüm teknik önlemlere rağmen riskler yok edilemiyorsa çalışanlara kişisel koruyucu donanımlar verilecektir. KKD ler CE uygunluk işaretini taşıyacaktır. Bu işaret KKD lerin KKD Yönetmeliğine uygun üretildiğini gösterir. KKD nin kendi dilimizde kullanma kılavuzu istenecektir. Orada hangi riske karşı kullanıldığı, nasıl ve ne kadar süre için etkili olacağı belirtilmiş olmalıdır. 11
ÖRNEK UYGULAMA Ambalaj malzemeleri üreten fabrikada çalışma ortamı gözetimi yapılacaktır. Bu konu ile ilgili olarak işyerinde sorumlu teknik elemanlarla görüşülüp, çalışma programı hazırlanmış ve bununla ilgili aşağıdaki işlemler yapılmıştır. İşyerinde mevcut tüm kayıtların incelenmesi, Eğitimler ( İş güvenliği eğitimleri ile ilgili belgeler) Çalışanların (operatörlük) belgeleri (Forklift, vinç, iş makinesi v. b. ) İşçilerin işe giriş ve periyodik muayeneleri Makine tesisat kontrol belgeleri (kaldırma araçları, basınçlı kaplar, kompresör, elektrik tesisatı, topraklama, paratoner, asansör v. b. Çalışma ortamı gözetimi ile ilgili daha önce yapılmış ortam ölçümleri Hazırlanan talimatlar, verilen kişisel koruyucu malzemeler, zimmet belgeleri İş Güvenliği kurulu ile ilgili belgeler Kullanılan kimyasal maddeler ve bunların Malzeme Güvenlik Bilgi Formları MSDS ler 12
İşyerinde hammadde girişinden itibaren bölümler halinde çalışmalar yapılarak, mevcut eksiklikler ilgili İşyeri Denetim ve Gözetim Raporu hazırlanır. Daha sonra tekrar işyeri bölümlerinde bölüm sorumluları ve çalışanların katılımıyla Risk Analiz Raporu hazırlanır. Ayrıca işyeri bölümlerinde ortam ölçümleri ile ilgili olarak gürültü, aydınlatma, toz, kullanılan kimyasal maddelerin MSDS leri incelenerek gaz, termal konfor ölçümleri yapılması gerekebilir. Ölçümlere ilişkin rapor hazırlanarak sonuçlar Yönetmeliklere göre değerlendirilir ve önlemler alınır. ilgili Örneğin yukarıda bahsedilen Ambalaj üretim fabrikasında işyerinin hammadde hazırlama, üretim bölümlerinde gürültü seviyesinin yüksek olduğu, ayrıca fabrikanın tüm bölümlerinde aydınlatma seviyesinin düşük olduğu gözlenmiş bununla ilgili ölçümler yapılmıştır. 13
Hammadde hazırlama ve granül imalat bölümlerinde havalandırma sisteminin bakım ve çekişinin artırılması önerilmiş, kullanılan kimyasal maddelerin MSDS leri incelenerek kişisel maruziyetle ilgili kişisel toz toplayıcı pompalarla toz ölçümleri yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Ayrıca hazırlanan İşyeri Denetim ve Gözetim Raporunda görülen eksiklikler işverene bildirilmiştir. TESPİTLER: İşletmede bulunan yangın söndürme cihazları, dolapları ve elektrik panoları önü boş olmalıdır. Tüm elektrik panolarının önüne yalıtkan malzeme (lastik paspas) konmalı ve elektrik tesisatı ve topraklama kontrolü yılda en az bir kere yetkili elemanlarca yapılmalıdır. Fabrikada kullanılan elektrik kabloları ekli ve kopuk olmamalıdır. 14
İşyerinde yapılan çalışmalar sırasında çalışanlar, iş elbisesi, kulaklık, toz maskesi, gözlük, eldiven v. b. kişisel koruyucu malzeme kullanmalı, ayrıca işletmede çalışanlar malzeme düşmelerine karşı çelik burunlu ayakkabı, ayrıca yüksekte yapılabilecek çalışmalar esnasında paraşüt tipi emniyet kemeri kullanmalıdırlar. Bu Kişisel koruyucu malzemeler işçilere zimmetle teslim edilmeli ve kullandırılmaları sağlanmalı, kullanmayan personel hakkında uyarı ve kademeli ceza sistemi getirilmelidir. Hammadde üretimi mikser, Ekstruder bölümünde, yapılan çalışmalar esnasında oluşan toza karşı çalışanlar toz maskesi takmakta olup, aynı bölümde çalışanlardan bazıları gürültüye karşı kulak koruyucusu kullanmamaktadırlar. İşletmede mevcut bulunan uyarı ikaz levhaları yapılan işin özelliğine göre artırılmalıdır. İşyerinde bulunan tüm aydınlatma sistemi etanş olmalı ve bakım ve temizliği periyodik olarak yapılmalıdır. Makineleri yetkili kişiler kullanmalı ve kullanılan makinelerin çalıştırma ve iş güvenliği talimatları bulunmalıdır. 15
İşyerinde çalışmalar esnasında genel tertip ve düzene uyulmalı, Hammadde ve malzeme deposu, mamul madde deposu ve açık alanlarda yapılan istiflerde istif yüksekliği 3 m.yi geçmemelidir İşletmede kullanılan kimyasal maddelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (Material Safety Data Sheets M. S. D. S. ) satıcı firmadan temin edilmeli, tehlikeleri ve alınması gereken önlemler konusunda çalışanlar bilgi sahibi olmalıdır. İşletmede mevcut bulunan kompresör çalışanlardan uzak ayrı bir bölümde olmalı, yılda en az bir kere periyodik kontrolü yapılmalıdır. İşletmede çalışanlar genel tertip ve düzene uymalı ve çalışanlar kendi bölümlerinde temizliğe azami dikkat etmeli, yerlere dökülen kimyasal maddeler temizlenmelidir. Fabrikanın tüm bölümlerinde; Dönen makinalarla çalışan personelin iş elbiseleri bol ve yırtık olmamalı, kol bileklikleri lastikli olmalı ayrıca kravat, kolye, yüzük ve benzeri takılar takılmamalıdır. 16
Fabrikanın tüm bölümlerinde hava ile temizlik yapılmamalıdır. İşletmede mevcut bulunan kompresör, çalışanlardan uzak, üstü hafif malzeme ile kaplı, yan duvarları sağlam, ayrı bir bölümde olmalı, kompresör, hava tankları, soğutma sistemi ve jeneratörün periyodik kontrolleri yılda bir kere yapılmalıdır. Kaldırma araçları forklift vinç, v.b. kontrolleri yetkili kişilerce 3 ayda bir kez yapılmalıdır Kaldırma araçları forklift, vinç v. b. araçları operatörlük belgesi olan yetkili kişiler kullanmalıdır. Sesli ve ışıklı uyarı sistemi bulunmalıdır. İşyerinde mevcut bulunan vinçlerin 3 ayda bir periyodik kontrolleri yapılmalı, vinçleri vinç operatörleri kullanmalıdır. Emniyet mandalları takılı olmalıdır. İşyerinde işçi sağlığı iş güvenliği kurulu oluşturulmalı ve her ay periyodik olarak toplanarak, çalışmalar yapmalıdır. 17
Fabrikada açık alanda depolanan sıvı kimyasal maddeler, kapalı bir yerde, ayrı bir bölümde muhafaza edilmeli, uyarı-ikaz levhaları olmalı ve kilitli olmalıdır. Elektrik tesisatı topraklama ve paratoner kontrolleri yılda bir kere yapılmalıdır. İşyerinde mevcut bulunan yangın tüpleri 6 ayda bir kez kontrol edilmeli, işyerinde yangın ekipleri oluşturulmalı, yangın eğitimi ve tatbikatı yapılmalıdır. İşyerinde acil durum planı hazırlanmalıdır. İşyerinde kırma bölümünde oluşan yüksek gürültü nedeni çalışanlar tüm kulağı kapatan manşonlu kulak koruyucuları kullanmalı, ayrıca oluşan plastik tozuna karşı uygun toz maskesi takmalıdırlar. İşyerinde toz, gürültü, aydınlatma ölçümleri yapılmalı ve belli aralıklarla tekrarlanmalıdır. İşyerinde çalışanların periyodik sağlık kontrolleri ve tetanos aşıları yaptırılmalıdır. 18
Fabrikada çalışanların kulak odyogramları ve göğüs filmleri yılda bir kez çekilerek kontrol edilmelidir. Çalışanların sağlık durumları ve periyodik muayeneleri işyeri hekimince izlenmelidir. İşyerinde hammadde ve imalat istifleri düzenli yapılmalıdır. Fabrikada imalat bölümlerinde, özellikle, mekanik atölye bölümünde (torna, freze, matkap v. b.) dönen makinaların olduğu bölümlerde çalışanlar kolları lastikli, çok bol yada dar olmayan, vücudu tam saracak şekilde iş elbiseleri giymeli, Paketleme bölümünde daire testere mevcut olup, koruyucusu takılı durumdadır. Bu bölümde yapılan çalışmalarda çalışanların gözlük ve kulaklık takmaları sağlanmalıdır. Fabrikada kullanılan atıklar ve boş siyah plastik kasalar düzenli istiflenmeli, geri kazanıma yollanmalıdır. Ayrıca ambalaj malzemeleri ve diğer atık malzemeler düzenli olarak toplanmalıdır. Fabrikada bulunan mevcut asansörün periyodik bakım ve kontrolü yapılmalıdır. 19
Fabrika çevresi telle çevrilmiş olup, fabrika sahasıdır, girilmez gibi uyarı-ikaz levhaları asılmalıdır. Fabrika içi ve çevresinde bulunan kanallar ve ızgaraların üzeri kapatılmalıdır. İşletmede bulunan tüm kapılar dışarıya doğru açılmalıdır. İYİ UYGULAMA - 1 Oto tamir ve boya işyeri Çalışan işçi, işi ile ilgili tüm kişisel koruyucu malzemeyi kullanıyor. ( + ) 20
İYİ UYGULAMA - 2 Oto tamir ve bakım işyeri Çalışanlar kaporta gerdirme işlemi yapmakta olup, baret kullanmakta, çalışma alanı emniyet şeridi ile çevrilmiş, uyarı-ikaz işaretleri var. İYİ UYGULAMA - 4 Elektrik panoları daima kilitli olmalı, uyarı-ikaz levhaları bulunmalı, yetkili kişiler müdahale etmeli, önlerinde yalıtkan malzeme bulunmalıdır. 21
KÖTÜ UYGULAMA - 1 Yandaki işyerinde çalışanlar baret, çelik burunlu ayakkabı, kulaklık, iş elbisesi v.b. kişisel koruyucu malzemeyi kullanmamaktadırlar. KÖTÜ UYGULAMA - 2 Burada da iş yerinde forkliftle yapılan çalışmalarda forkliftin periyodik bakım ve kontrolu (Pek bakımlı gözükmüyor), forklitin kepçesinde kaldırılan işçiler,kişisel koruyucular v.s. KAZA GELİYORUM diyor. 22
KÖTÜ UYGULAMA - 3 Fabrikada imalatta kullanılan, hammadde çuvalları ile mamul maddelerin istiflenmesi, tehlike arz etmeyecek şekilde düzenli yapılmalıdır. İstif yüksekliği 3 m. yi geçmemelidir. KÖTÜ UYGULAMA - 4 Fabrikada imalatta çalışanlar, tozlu ortamda toz maskesi kullanmalıdırlar. 23
KÖTÜ UYGULAMA - 5 Bu resimde de elektrik kabloları iş bitiminde toplanmamış, ıslak ve yerde su var, KAZA GELİYORUM diyor. 24