ÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARI VE FİTOTERAPİ Prof. Dr. Didem DELİORMAN ORHAN
Üriner sistem rahatsızlıklarında kullanılan fitoterapötikler 1. Diüretikler 2. Üriner Antiseptikler ve antiadezyon etkili bitkiler 3. Antinefrotoksik etkililer 4. Benign prostat hiperplazisi
DİÜRETİKLER
Erken altınasa otu Solidaginis giganteae herba Solidago gigantea Kullanım: Böbrek ve mesane enflamasyonlarında miktarını arttırmak için. idrar Yan etki: Kronik böbrek rahatsızlıklarında, kullanmadan önce bir doktora danışılmalıdır.
Dozaj ve Hazırlama : 1-2 tatlı kaşığı (3-5 g) drog üzerine 150 ml kadar kaynar su dökülür, takriben 15 dakika sonra süzülür. Başka türlü önerilmediyse, bir çay fincanı çay günde üç veya dört kere öğünler arasında içilir.
Altınasa otu Virgaureae herba Solidago virgaurea Kullanım : Böbrek ve mesane enflamasyonlarında miktarını arttırmak için. idrar Yan etki : Kronik böbrek rahatsızlıklarında kullanmadan önce bir doktora danışılmalıdır. 6
Dozaj ve Hazırlama : 1-2 tatlı kaşığı (3-5 g) drog üzerine 150 ml kadar kaynar su dökülür, 15 dakika sonra süzülür. Başka türlü önerilmediyse, bir çay fincanı çay günde iki ila dört defa öğünler arasında içilir.
Kayışkıran kökü Ononidis radix Ononis spinosa Kullanım: Mesane ve böbrek iltihabında idrar söktürücü olarak, uriner sistem taşlarını düşürmek ve taş oluşumunu önlemek için. Yan etki : Kalp ve böbrek yetmezliğine bağlı ödem durumlarında. Dozaj ve Hazırlama : 2 tatlı kaşığı (3-4 g) drog üzerine 150 ml kadar kaynar su dökülür, sıcak tutulur ve 30 dakika sonra süzülür.
ISIRGAN OTU VE YAPRAĞI Urtica latincede urere den gelir ve yakmak anlamındadır Latince adı : Urticae herba, Urticae folium İngilizce adı : Stinging Nettle herb and leaf Elde edildiği bitki : Urtica dioica Tanımı: U. dioica, U. urens ve bunların hibritlerinin çiçeklenme döneminde toplanmış taze yada kurutulmuş toprak üstü kısımlarından oluşur. 9
Kullanımı: Komisyon E, alt üriner bölgedeki iltihabi hastalıklarda ve böbrek kumu hastalığı ve önlenmesinde Alman Standart Ruhsatı ısırgan otu çayının idrar arttırıcı Modern klinik çalışmalar alerjik rinit, romatizmal rahatsızlıklar, akut artrit de kullanımını ve diüretik etkisini göstermiştir. Ancak kalp ve böbrek fonksiyonlarının bozukluklarında kullanılması önerilmez 10
Dahilen; Kuru drog 2-5 g günde 3 kez. İnfüzyon : 2-5 g drog 150 ml sıcak suda 10-15 dakika günde 3 kez. Dekoksiyon : 2-5 g drog 150 ml soğuk suda 10-15 dakika ısıt, günde 3 kez. Suyu (Succus Urticae herba) 5-10 ml günde 3 kez. Fluidekstre 1:1 (g/ml) 2-5 ml günde 3 kez. Doğal kuru ekstre 6,4-8,1 : 1 (w/w) 0,3-0,7 g, günde 3 kez. Normal kuru ekstre 3,5-4,5 : 1 (w/w) 0,5-1,25 g günde 3 kez.
Ayrık kökü, Graminis rhizoma Agropyron repens Kullanım : Üriner sistem rahatsızlıklarında idrar miktarını çoğaltmak için; Dozaj ve Hazırlama : Yaklaşık 2-3 tatlı kaşığı (5-10 g) droğa 150 ml kadar kaynar su ilave edilir, 10 dakika sonra süzülür (günde max. 4 kez).
Üriner Antiseptikler ve Antiadezyon Etkili bitkiler
YİNE Mİ SEN? dedirten kadın hastalığı: Sistit Kadınların yüzde 5 inde idrar yolları iltihaplanması görülüyor İdrar kanalı, kadınlarda, daha kısa olduğundan, bakteriler, idrar kesesine daha kısa bir sürede ulaşır ve enfeksiyona neden olurlar. idrar yaparken, yanma ve sızı çok fazladır
Cranberry (Vaccinium macrocarpon) KULLANILAN KISMI Taze ve kurutulmuş meyveler Meyvelerden hazırlanan içecekler KİMYASAL BİLEŞİMİ Organik asitler Sitrik, malik, kinik, benzoik asit Fenolik bileşikler Antosiyaninler, Proantosiyanidinler Flavonoitler Karbonhidratlar Fruktoz ve oligosakkaritler
Cranberry-klinik özellikler Etki Mekanizması: Bakterilerin idrar yolu mukoz membranına tutunmaları engellenir. Polifenolik bileşikler aktiviteden sorumludur. Klinik çalışmalarda üriner sistem enfeksiyonlarına yakalanma sıklığının azaldığı belirlenmiş özellikle bayan hastalarda daha etkili bulunmuştur.
Doz: 15 ml meyve suyu x 2/gün 400 mg Kapsül x2 gün Tekrarlayan idrar yolları enfeksiyonların tedavisinde ve önlenmesinde Dikkat!!! Varfarin ile etkileşmektedir. Etkinliğini artırır. Böbrek yetersizliği olan ve böbreklerinde ürik asit ve kalsiyum okzalat taşı oluşumuna yatkın kişilerde kullanılması sakıncalıdır.
Ayı üzümü yaprağı, Uvae ursi folium Arctostaphylos uva-ursi Kullanım: Mesane ve böbrek iltihabının destek tedavisinde. Yan etki: Hassas midelerde ve çocuklarda, bulantı ve kusma olabilir. Başka ilaçlarla etkileşim: İdrarı asit yapan ilaçlarla birlikte verilmemelidir. Dozaj: Günlük 400 mg arbutine eşdeğer yaprak soğuk su infüzyonu. 18
2 g kadar (bir düz tatlı kaşığı) toz drog 150 ml suyla 15 dakika kaynatılır, süzülür. Çay, drogu birkaç saat soğuk suda bekleterek de hazırlanabilir. Başka türlü önerilmediyse, günde üç veya dört çay fincanı çay içilir. Uyarılar : Bolca bitkisel gıda alınarak idrarın alkali olması sağlanmalıdır. Sodyum hidrojen karbonat (Sodyum bikarbonat) da destek olarak alınabilir.
Klinik özellikleri Standardizasyon: Kurutulmuş yaprak en az % 7 arbutin taşımalıdır. BİLEŞİMİ Fenol glikozitleri Arbutin Metilarbutin Gallik tanenler Flavonoitler Triterpenler Maksimum 2 hafta kullanılır. Kuvvetli antibakteriyel etki var. İdrar ph 8 de en yüksek etki ph 6 da etki kayboluyor
Antinefrotoksik Bitkiler
Rheum palmatum, Ravent, Chinese rhubarb Kullanılan kısım: Kök Aktif Bileşikleri: Tanen Kullanılışı: Çin Tıbbında kronik böbrek yetmezliğinde Yapılan klinik çalışmalarda kronik böbrek yetmezliği hastalarında semptomlarında, böbrek üre ve serum kreatinin seviyelerinde etkili olduğu bulunmuştur.
Lespedeza capitata Kullanılan kısım: Toprak üstü kısım Kimyasal içerik: Flavonoitler, prosiyanidinler, n-pentakozan, n-hekzakozan, n-trikontan Standardizasyon: Flavonoit (rutin)
Etki: İdrar arttır, indirgeyici non-protein azot ve serum kreatin seviyelerini azaltır. Enjektabl preparatları azotemi ve üremiyi azaltır.
Benign Prostat Hiperplazisi
PROSTAT BÜYÜMESİ (BPH) sık idrara çıkma, idrarın çatal olması, idrar yaparken yanma, idrar yaptıktan sonra mesaneyi tam boşaltamama hissi, gece idrara kalkma ve idrar yapamama 26
Hedefler 1.5-α redüktaz enzimin inhibisyonu (testosteronu dihidrotestosterona çevirir) 2.Aromataz enzimi inhibisyonu (testosteronu östrojene çevirir) 3.Prolaktin seviyesindeki artışın azaltılması 4.Enflamasyon mediyatörlerinin inhibe edilemsi (lökotrienler ve prostaglandinler)
SABAL MEYVESİ Kuzey Amerika nın güney doğusunda Latince adı : Sabal fructus İngilizce adı : Saw Palmetto berry Elde edildiği bitki: Serenoa repens (syn. Sabal serrulata) Tanımı: Sabal meyvesi S. repens in olgun kurutulmuş meyveleridir. Meyveler sabit yağ, yağ asitleri, esterler, fitosteroller ve polisakkaritler içerir. 28
Sabal meyvesinin üriner sistem üzerindeki etkileri (ağrılı işeme, bel gevşekliği, prostat tahrişi, vs.) ve kullanımı birçok kayıtta sıralanmıştır. Fransa da Sabal meyvelerinin lipofilik ekstresi ruhsatlı ilaçtır (Permixon ). Yağ asitleri ve sterollerce zengin lipofilik sabal meyve ekstresi günümüzde halen Fransız ve Alman hükümetlerince BPH nin tedavisinde uygun görülmektedir. 29
5 alfa redüktazı inhibe eder. Böylece testesterondan dihidrotestesteron oluşumu engellenir FORMÜLÜ: 1 kapsül, etken madde olarak Serenoa repens 160 mg standardize lipofilik ekstresi (ekstraksiyon ajanı: etanol %90 (a/a) )
KLİNİK ÖZELLİKLER Yapılan birçok klinik çalışma sabal preparatlarının BPH tedavisinde güvenli ve etkili olduğunu kanıtlamıştır. Prostat büyümesini azalttığı bilinmekle birlikte, prostat kanseri başlamasını engellediğine dair veri mevcut değildir. 31
BPH nin 1. ve 2. evresinde idrara çıkma sorunları için dahilen kullanımı onaylanmıştır. STANDARDİZASYON Avrupa Farmakopesine göre toplam yağ asiti miktarı %11 den az olmamalıdır.
Kullanım Şekli ve Dozu: Ekstrefluid 1:1 (g/ml) : 1-2 ml günde iki kez. Ekstrefluid 1:2 (g/ml) : 2-4 ml günde iki kez. Yumuşak ekstre 10:1 14:1 (w/w) (yaklaşık %85-95 yağ asidi içerir) 160 mg günde iki kez. Standart Kuru ekstre 4:1 (w/w) (yaklaşık %25 yağ asidi içerir) 400 mg günde iki kez. 33
Pygeum africanum Güney Afrika'da yüksek rakımlarda yetişen, yaprak dökmeyen bir ağaçtır. KABUKLARI kullanılmaktadır. 1969 yılından itibaren Fransa da kabuk ekstresi BPH semptomlarını tedavi etmek amacıyla kullanılmaktadır.
EKSTRE BİLEŞİMİ: %14 triterpenler (ursolik asitler, oleanolik a., krategolik a., β- sitosterol, β-sitosterone, Kampesterol) ve %0.5 n- dokosanol Oral olarak tek seferde 100 mg ekstre veya günde iki kez 50 mg ekstre en az 6-8 hafta kullanılmalı. 1 yıl boyunca kullanımının güvenli olduğu gösterilmiştir. Gece idrarı, idrar akış hızı ve idrar hacmi gibi semptomlarda iyileşme gösterir
NASIL ETKİ GÖSTERİYOR? Etkinliğini göstermek için çok sayıda plasebo kontrollü çift körlü klinik çalışma yapılmıştır. Fibroblast hücrelerinin çoğalmasını engeller ve elektriksel stimülasyonu azaltarak mesanenin hiperreaktif olmasını engeller.
Fitosteroller, androjen prekürsörleri ile yarışarak prostaglandin biyosentezini inhibe ederek prostatik kolesterol seviyesini azaltır. (Lökotrienlerin ve 5-lipoksijenaz metabolitlerinin oluşmasını engeller)
0.5% n-dokosanol gibi ferulik asit esterleri, prolaktin seviyelerini azaltır ve prostatta kolesterol birikimini engeller. Kolesterol birikiminin engellenmesi prostat üzerinde dihidrotestesteron bağlanmasını azaltarak hücre çoğalmasını engeller Terpenler, bazı enzimleri inhibe ederek antienflamatuvar etki göstermektedirler.
Etki şekli Pygeum africanum ekstrakt
ISIRGAN KÖKÜ Latince adı: Urticae radix İngilizce adı: Stinging Nettle root Elde edildiği bitki : Urtica dioica Tanımı: Isırgan kökü U. dioica, U. urens ve bunların hibritlerinin toprak altı kısımlarından oluşur. Hazırlanan preparatlar serbest - sitosterol ve glikozit formunda skopoletin, lektinler, polisakaritler (glukanlar ve ramnoglukanlar) taşır.
Isırgan kökü Almanya da BPH nin tedavisinde kullanılır. Amerika da benzer şekilde de kullanılmasına rağmen gıda bütünleyici olarak tüketilir. Komisyon E idrar miktarını arttırıcı, idrar akışını arttırıcı ve artık idrar miktarını azaltan etkilerini bildirir. Isırgan kökünün modern terapötik uygulamalarda kullanımı yapılan klinik farmakolojik çalışmalarla desteklenmektedir. Sadece semptomları giderir. Büyümüş prostat bezini küçültmez!!! 43
Klinik özellikler British Herbal Pharmacopeiae de prostatik etki bildirir. Isırgan kökünün alkollü ekstresi ile uzun süreli tedaviden sonra yapılan ön incelemede idrar boşaltıldıktan sonra kalan miktarda azalma saptanmıştır. 16.000 NİN ÜZERİNDE HASTADA DENENMİŞTİR
BPH hastaları ile yapılan çalışmada ısırgan kökünün alkolik ekstrefluidi kullanılmış, idrar kalıntısında %66 iyileşme saptanmıştır. Başka bir çalışmada 60 yaşın üzerinde gece işemesi olan hastalarda ısırgan kökü alkolik tentürüyle (günlük 5 ml) 6 ay süren tedavi ile iyileşme saptanmıştır
Kullanım ve Doz BPH nin 1 ve 2. evresindeki ürinasyon zorluğunda, gece işemesi, sık ürinasyon, ya da idrar tutması durumlarında Prostatik kaynaklı mesane boşaltım yolunun kapalılığının tedavisinde kullanılan ilaçların etkisini arttırıcı olarak, İnfüzyon : 1,5 g drog 150 ml sıcak suda 10-20 dakika günde 3-4 kez. Dekoksiyon : 1,5 g drog 150 ml soğuk suda kaynayıncaya kadar ısıt, 1 dakika kaynat, 10 dakika demle, günde 3-4 kez. Fluidekstre 1:1 (g/ml) 1,5 ml günde 3-4 kez. Tentür 1:5 (g/ml) 5,0-7,5 ml günde 3-4 kez. Doğal kuru ekstre 5,4-6,6 : 1 (w/w) 0,22-0,33 g, günde 3-4 kez. 46
Kabak çekirdeği, Cucurbitae semen Cucurbita pepo Kullanım : İdrar kesesinin (mesane) fonksiyonel bozukluklarında destek tedavisi olarak ve idrar zorluğunda, BPH da Dozaj ve Hazırlama : Başka türlü önerilmediyse, 1-2 çorba kaşığı (15-30 g) drog dövüldükten veya çiğnendikten sonra sabah ve akşam suyla içilir. Yada 1-2 kapsül (1000mg tohum yağı içerir) Kullanım süresi: Drogun etkili olması için, haftalar ve hatta aylar boyu alınması gereklidir.
Bileşimi ve dozu Steroller Stigmasterol Spinasterol 3-O-glikozit Tokoferoller Alfa tokoferol Beta tokoferol Mineraller Selenyum Hafif ve orta dereceli BPH Disüri Pollakuri Nokturi İdrar reatansiyonu gibi şikayetlerde kullanılır Doz: 10 g tohum/gün
Hypoxis rooperi Kullanılan kısım: Yumruları Etkili Bileşik: Lipofilik solvanlarla ekstre edilen β- sitosterol Etki mekanizması: β-sitosterol prostaglandin metabolizması ile ilgili COX ve LOX inhibisyonu yapar.