ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALİZİ. Nilgün ERDOĞAN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEMMUZ 2007 ANKARA

ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALİZİ Nilgün ERDOĞAN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEMMUZ 2007 ANKARA

ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALİZİ Nilgün ERDOĞAN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEMMUZ 2007 ANKARA

Nilgün ERDOĞAN tarafından hazırlanan ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALİZİ adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Sevil PEHLİVAN Tez Yöneticisi Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği ile Biyoloji Anabilim Dalında Yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : : Prof. Dr. Mecit VURAL Üye : Prof. Dr. Sevil PEHLİVAN Üye : Prof. Dr. Figen ERKOÇ Üye : Prof. Dr. Münevver PINAR Üye : Yrd. Doç. Dr. Cahit DOĞAN Tarih : 02 / 07 / 2007 Bu tez, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygundur.

TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Nilgün ERDOĞAN

iv ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALİZİ (Yüksek Lisans Tezi) Nilgün ERDOĞAN GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Temmuz 2007 ÖZET Sakarya ili, Kaynarca, Kocaali, Karasu, Söğütlü, Ferizli, Hendek, Sapanca, Karapürçek, Pamukova, Geyve, Akyazı ve Taraklı ilçelerinin 65 farklı yöresinden 2005 yılı Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında toplanan bal örneklerinde polen analizi yapılmıştır. Bu örneklerin 10 gramında bulunan toplam polen sayısı (TPS-10 g) ve bu polenlerin ait olduğu bitki taksonları tespit edilmiştir. Adapazarı ballarında 30 u familya düzeyinde 21 i cins düzeyinde olmak üzere, toplam 51 taksonun poleni teşhis edilmiştir. Bu polenlerin çoğu Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae ve Cistaceae familyasına aittir. Balda polenlerine en yüksek oranda rastlanan takson ise yörenin doğal bitkilerinden olan Castanea sativa dır. 65 bal örneğinden 11 tanesi, sadece dominant ve eser polen bulundurduğu için unifloral (tek çiçek kaynaklı) bal olarak belirlenmiştir. Unifloral balların 10 tanesi Castanea balı, 1 tanesi Cynoglossum balı olarak tanımlanmıştır. Geriye kalan 54 bal örneği ise multifloral (çok çiçek kaynaklı) bal olarak belirlenmiştir. Adapazarı yöresi ballarının, genelde çok bitki kaynaklı olduğu tespit edilmiştir.

v Polen analizi sonucunda 25 bal örneğinde Castanea sativa, 5 örnekte Fabaceae, 4 örnekte Rosaceae, 3 örnekte Cynoglossum, 3 örnekte Rhododendron ve birer bal örneğinde ise Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae ve Scrophulariaceae polenleri dominant olarak tespit edilmiştir. Sekonder miktarda polenine rastlanan taksonlar ise 13 örnekte Fabaceae; 6 örnekte Castanea sativa; 4 örnekte Rosaceae; 4 örnekte Salix; 3 örnekte Rhododendron; 3 örnekte Rhamnaceae; 2 şer örnekte Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae ve 1 er örnekte ise Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum, Poaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae ve Rumex dir. Yapılan analizler sonucunda, Castanea sativa yöre balları için başlıca nektar ve polen kaynağı olarak belirlenmiştir. Fabaceae familyası, polenine en çok rastlanan ikinci, Rosaceae familyası ise üçüncü takson olarak tespit edilmiştir. Bunların dışında Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae ve Lamiaceae yöre ballarına kaynak oluşturan diğer taksonlardır. Ayrıca polen analizi sonucunda 32 bal örneğinde çeşitli miktarlarda Rhododendron polenlerine rastlanmıştır. Adapazarı bal örneklerinin TPS-10 g ının 3 859 ile 3 347 771 arasında değiştiği görülmüştür. TPS-10 g miktarlarına göre gruplandırıldığında, 65 bal örneğinden 8 tanesi poleni çok zengin (TPS 500 000-1 000 000 arası), 18 tanesi poleni zengin (TPS 100 000-500 000), 18 tanesi poleni normal (TPS 20 000-100 000) ve 21 tanesi de polence fakir (TPS < 20 000) ballar olarak belirlenmiştir. Bilim Kodu : 203.1.016 Anahtar Kelimeler : Bal, Polen Analizi, TPS-10 g Sayfa Adedi : 168 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Sevil PEHLİVAN

vi POLLEN ANALYSIS OF THE HONEYS WHICH ARE PRODUCED FROM ADAPAZARI REGION (M.Sc. Thesis) Nilgün ERDOĞAN GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY July 2007 ABSTRACT Pollen analyses of honey samples have been carried out in July, August, September and October of the year 2005 from 65 different regions in Kaynarca, Kocaali, Karasu, Söğütlü, Ferizli, Hendek, Sapanca, Karapürçek, Pamukova, Geyve, Akyazı and Taraklı districts of Sakarya province. Number of pollens in 10 grams of each of those specimens (TPS 10 g) and plant taxa of those pollens have been determined. 30 of them in family and 21 of them in species level; in total pollens of 51 taxa have been identified in honeys of Adapazarı. Most of those pollens belong to Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae and Cistaceae family. Castanea sativa, which is one of the natural plants of the region, is the taxon which has the highest ratio of pollens in honey. 11 of 65 honey specimens have been identified as unifloral (originated from a single flower) honey since they only have dominant and minor pollen. 10 of the unifloral honeys have been identified as Castanea honey, 1 of them as Cynoglossum honey. The remaining 54 honey specimens have been determined as multifloral (originated from various flowers). In general honeys of Adapazarı region have been determined as multi-plant originated.

vii As a result of pollen analyses Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae, Cynoglossum and Rhododendron pollens have been determined as dominant in 25, 5, 4, 3 and 3 specimens respectively and Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae and Scrophulariaceae pollens have been determined dominant in one piece of specimen. Taxa with a secondary amount are Fabacae in 13 specimens; Castanea sativa in 6 specimens; Rosaceae in 4 specimens; Salix in 4 specimens; Rhododendron in 3 specimens; Rhamnaceae in 3 specimens; Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae in 2 specimens and Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum, Poaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae and Rumex in one specimen. As a result of the analyses performed, Castanea sativa have been identified as the main nectar and pollen source in honeys of the region. Fabaceae family has been determined as the second and Rosaceae family as third taxon those has the most pollens. Besides those Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae and Lamiaceae are the taxon sources for honeys of the region. In addition as a result of pollen analyses Rhododendron pollens are seen in various amounts in 32 honey specimens. It has been determined that TPS-10 g of honey specimens of Adapazarı varies between 3 859 and 3 347 771. When grouped according to TPS-10 g amounts; 8 of 65 honey specimens have been determined as very rich (TPS 500.000-1.000.000), 18 of them as rich (TPS 100 000-500 000), 18 of them as normal (TPS 20 000-100 000), and 21 of them as poor (TPS<20 000) taking number of pollens into consideration. Science Code : 203.1.016 Key Words : Honey, Pollen Analysis, TPS-10 g Page Number : 168 Adviser : Prof. Dr. Sevil PEHLİVAN

viii TEŞEKKÜR Tezimin oluşturulması sırasında, değerli fikir ve yardımları ile her konuda yol gösterici olan tez danışmanım değerli hocam Prof. Dr. Sayın Sevil Pehlivan a, Bu tezde yer alan çalışmanın derlenmesi, tezimin oluşturulması ve yazılması sırasındaki her aşamada çok büyük yardımlarını gördüğüm, değerli bilgi ve deneyimleri ile bana her konuda büyük destek olan ve yol gösteren değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Sayın Cahit Doğan a, Tezimin oluşturulması sırasında değerli fikir ve deneyimleri ile çalışmalarımda bana yol gösteren ve destek olan değerli hocam Prof. Dr. Sayın Kadriye Sorkun a, Tez çalışmam için toplamış olduğum bitkilerin adlandırılmasında ve tezimin yazımı sırasındaki çeşitli aşamalarda yardımlarını aldığım değerli arkadaşlarım Mehtap Öztekin ve Burcu Bursalı ya, ayrıca Benay Çam ve Edibe Özmen e, Bu çalışmanın gerçekleşmesini sağlayan Adapazarı İl Tarım Müdürlüğü ne; Akyazı, Geyve, Hendek, Kaynarca, Karasu, Kocaali, Ferizli, Söğütlü, Sapanca, Karapürçek, Pamukova, Taraklı İlçe Tarım Müdürlüklerine ve çalışanlarına; Sakarya Arıcılar Birliği ne ve çalışanlarına, Araştırma bölgesindeki değerli arıcılarımıza, Her zaman yanımda olan ve varlıklarıyla destek ve mutluluk bulduğum sevgili aileme sonsuz teşekkürler ederim.

ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... iv ABSTRACT... vi TEŞEKKÜR...viii İÇİNDEKİLER... ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ... xv ŞEKİLLERİN LİSTESİ... xxii RESİMLERİN LİSTESİ...xxiii HARİTALARIN LİSTESİ... xxv SİMGELER VE KISALTMALAR... xxvi 1. GİRİŞ... 1 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI... 8 2.1. Bal ve Önemi... 8 2.2. Çalışmamıza Temel Oluşturan Kaynaklar... 10 2.3. Araştırma Alanının Tanımı... 15 2.4. Araştırma Alanının Jeolojik Yapısı... 17 2.5. Araştırma Alanında Bulunan Dağlar, Nehirler, Ovalar, Yaylalar ve Göller... 18 2.6. Araştırma Alanının Bitki Örtüsü... 19 2.7. Araştırma Alanının İklimi... 20 2.8. Adapazarı nda Arıcılık... 20 3. MATERYAL VE METOT... 22 3.1. Materyal... 22

x Sayfa 3.2. Metod... 26 3.2.1. Bazik fuksinli gliserin jelatin hazırlanması... 26 3.2.2. Balda polen analizi için preparat hazırlanması... 26 3.2.3. Yöreden toplanan bitkilerden referans polen preparatlarının hazırlanması... 27 3.2.4. Polen preparatlarının incelenmesi... 28 3.2.5. Balda toplam polen sayısı (TPS) nın tespiti için preparat hazırlanması... 29 3.2.6. Toplam polen sayısı (TPS-10 g) nın tespiti için hazırlanan preparatların incelenmesi... 30 4. DENEYSEL BULGULAR ve TARTIŞMA... 32 4.1. Hendek İlçesi Ballarının Polen Analizi... 32 4.1.1. Dikmen Köyü... 32 4.1.2. Göksu Köyü... 33 4.1.3. Çamlıca Beldesi... 34 4.1.4. Kırktepe Köyü... 35 4.1.5. Çukurhan Köyü... 36 4.1.6. Kahramanköy... 37 4.1.7. Çobanyatak Köyü... 38 4.1.8. Dereköy... 39 4.2. Akyazı İlçesi Ballarının Polen Analizi... 40 4.2.1. Keremali Dağı Yaylası... 40 4.2.2. Taşburun Yaylası... 41 4.2.3. Kızılcıkorman Köyü... 42

xi Sayfa 4.2.4. Gökçeler Köyü... 43 4.2.5. Dokurcun Beldesi... 44 4.2.6. Kabakulak Köyü... 45 4.2.7. Alaağaç Köyü... 46 4.2.8. Boztepe Köyü... 47 4.3. Adapazarı Merkez Ballarının Polen Analizi... 48 4.3.1. Değirmendere Köyü... 48 4.3.2. Çınardibi Köyü... 49 4.3.3. Çaybaşıyeniköy... 50 4.3.4. Bekirpaşa Köyü... 51 4.3.5. Alandüzü Köyü... 52 4.3.6. Yeşilyurt Köyü... 53 4.3.7. Kayrancık Köyü... 54 4.3.8. Örentepe Köyü... 55 4.4. Kaynarca İlçesi Ballarının Polen Analizi... 56 4.4.1. Dağyeni Köyü... 56 4.4.2. Müezzinler Köyü... 57 4.4.3. Büyükyanık Köyü... 58 4.4.4. Kayacık Köyü... 59 4.5. Karasu İlçesi Ballarının Polen Analizi... 60 4.5.1. Manavpınar Köyü... 60 4.5.2. Denizköy... 61 4.5.3. Üçoluk Köyü... 62

xii Sayfa 4.5.4. Darıçayırı Köyü... 63 4.6. Kocaali İlçesi Ballarının Polen Analizi... 64 4.6.1. Çıralıdüzü Köyü... 64 4.6.2. Beyler Köyü... 65 4.6.3. Açmabaşı Köyü... 66 4.6.4. Çamdağı sınırı... 67 4.6.5. Kirazlı Köyü (1)... 68 4.6.6. Kirazlı Köyü (2)... 69 4.7. Ferizli İlçesi Ballarının Polen Analizi... 70 4.7.1. Doğancı Köyü... 70 4.7.2. Sarıahmetler Köyü... 72 4.7.3. Çiftlik Köyü... 73 4.8. Söğütlü İlçesi Ballarının Polen Analizi... 74 4.8.1. Kurudil Köyü... 74 4.8.2. Söğütlü merkez... 75 4.8.3. Levent Köyü... 76 4.9. Sapanca İlçesi Ballarının Polen Analizi... 77 4.9.1. Güldibi Mahallesi (merkez)... 77 4.9.2. İlmiye Köyü... 78 4.9.3. Yanıkköy... 79 4.10. Karapürçek İlçesi Ballarının Polen Analizi... 80 4.10.1. Karapürçek Yaylası... 80

xiii Sayfa 4.10.2. Yazılıgürgen Köyü... 81 4.10.3. Karapürçek merkez... 82 4.11. Geyve İlçesi Ballarının Polen Analizi... 83 4.11.1. Şerefiye Köyü... 83 4.11.2. Dereköy... 85 4.11.3. Maksudiye Köyü... 86 4.11.4. Eşmeköy... 87 4.11.5. Kaşıkçı Yaylası... 88 4.11.6. Muttalip Köyü... 89 4.12. Pamukova İlçesi Ballarının Polen Analizi... 90 4.12.1. Mekecek Köyü... 90 4.12.2. Oruçlu Köyü... 91 4.12.3. Teşvikiye Köyü... 92 4.12.4. Pamukova merkez... 93 4.12.5. Ağaççılar Köyü... 94 4.12.6. Şahmelek Köyü... 96 4.13. Taraklı İlçesi Ballarının Polen analizi... 97 4.13.1. Paşalar Köyü... 97 4.13.2. Dışdedeler Köyü... 98 4.13.3. Taraklı merkez... 100 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 138 KAYNAKLAR... 142 EKLER... 150

xiv Sayfa EK-1 Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları... 151 ÖZGEÇMİŞ... 168

xv ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 1.1. Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğinin Balın Özelliklerini Kapsayan 6. Maddesi... 5 Çizelge 2.1. Türkiye de ve Adapazarı nda bal ve balmumu üretimi... 21 Çizelge 3.1. Bal örneklerinin toplandığı yöreler, yörelerin rakımları ve balların toplandığı tarihler... 23 Çizelge 3.2. Adapazarı Bölgesi nden arazi süresince toplanan ve referans polen preparatları hazırlanan bitkilerin listesi... 25 Çizelge 4.1. Dikmen Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 32 Çizelge 4.2. Göksu Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 33 Çizelge 4.3. Çamlıca Beldesi bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 34 Çizelge 4.4. Kırktepe Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 35 Çizelge 4.5. Çukurhan Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 36 Çizelge 4.6. Kahramanköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 37 Çizelge 4.7. Çobanyatak Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 38 Çizelge 4.8. Dereköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 39

xvi Çizelge Sayfa Çizelge 4.9. Keremali Dağı Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10g)... 40 Çizelge 4.10. Taşburun Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 41 Çizelge 4.11. Kızılcıkorman Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 42 Çizelge 4.12. Gökçeler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 43 Çizelge 4.13. Dokurcun Belde si bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 44 Çizelge 4.14. Kabakulak köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 45 Çizelge 4.15. Alaağaç köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 46 Çizelge 4.16. Boztepe köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 47 Çizelge 4.17. Değirmendere Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 48 Çizelge 4.18. Çınardibi Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 49 Çizelge 4.19. Çaybaşıyeniköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 50

xvii Çizelge Sayfa Çizelge 4.20. Bekirpaşa Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 51 Çizelge 4.21. Alandüzü Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 52 Çizelge 4.22. Yeşilyurt Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 53 Çizelge 4.23. Kayrancık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 54 Çizelge 4.24. Örentepe Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 55 Çizelge 4.25. Dağyeni Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 56 Çizelge 4.26. Müezzinler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 57 Çizelge 4.27. Büyükyanık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 58 Çizelge 4.28. Kayacık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 59 Çizelge 4.29. Manavpınar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 60 Çizelge 4.30. Denizköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 61

xviii Çizelge Sayfa Çizelge 4.31. Üçoluk Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 62 Çizelge 4.32. Darıçayırı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 63 Çizelge 4.33. Çıralıdüzü Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 64 Çizelge 4.34. Beyler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 65 Çizelge 4.35. Açmabaşı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 66 Çizelge 4.36. Çamdağı sınırı örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 67 Çizelge 4.37. Kirazlı Köyü (1) bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 68 Çizelge 4.38. Kirazlı Köyü (2) bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 69 Çizelge 4.39. Doğancı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 71 Çizelge 4.40. Sarıahmetler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 72 Çizelge 4.41. Çiftlik Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 73

xix Çizelge Sayfa Çizelge 4.42. Kurudil Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 74 Çizelge 4.43. Söğütlü merkeze ait bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 75 Çizelge 4.44. Levent Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 76 Çizelge 4.45. Güldibi Mahallesi bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 77 Çizelge 4.46. İlmiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 78 Çizelge 4.47. Yanıkköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 79 Çizelge 4.48. Karapürçek Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 80 Çizelge 4.49. Yazılıgürgen Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 81 Çizelge 4.50. Karapürçek merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 82 Çizelge 4.51. Şerefiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 84 Çizelge 4.52. Dereköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 85

xx Çizelge Sayfa Çizelge 4.53. Maksudiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 86 Çizelge 4.54. Eşmeköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 87 Çizelge 4.55. Kaşıkçı Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 88 Çizelge 4.56. Muttalip Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 89 Çizelge 4.57. Mekecek Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 90 Çizelge 4.58. Oruçlu Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 91 Çizelge 4.59. Teşvikiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 92 Çizelge 4.60. Pamukova merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 93 Çizelge 4.61. Ağaçcılar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 95 Çizelge 4.62. Şahmelek Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 96 Çizelge 4.63. Paşalar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 97

xxi Çizelge Sayfa Çizelge 4.64. Dışdedeler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 99 Çizelge 4.65. Taraklı merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g)... 101 Çizelge 4.66. Bal örneklerinde tespit edilen polen yüzdeleri... 102 Çizelge 4.67. Adapazarı ballarında polen spektrumu... 106 Çizelge 4.68. Bal örneklerinde tespit edilen polenlerin yüzde aralıkları ve bulundukları örnek sayısı... 110 Çizelge 4.69. Adapazarı ballarının 10 gramında bulunan toplam polen sayısı (TPS-10 g), polen durumu ve takson sayısı... 112 Çizelge 4.70. Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu... 114

xxii ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 3.1. Preparatta polen sayımlarının yapılmasında izlenen tarama yöntemi... 29

xxiii RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 1.1 a. Castanea sativa, b. Rhododendron ve c. Rosaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 151 Resim 1.2 a. Taraxacum, b. Plantago ve c. Rumex polenlerinin mikrofotoğrafları... 152 Resim 1.3 a. Salix, b. Fabaceae ve c. Lamiaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 153 Resim 1.4 a. Pinaceae, b. Poaceae ve c. Cynoglossum polenlerinin mikrofotoğrafları... 154 Resim 1.5 a. Scrophulariaceae, b. Apiaceae ve c. Boraginaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 155 Resim 1.6 a. Geraniaceae, b. Oleaceae ve c. Echium polenlerinin mikrofotoğrafları... 156 Resim 1.7 a. Cistus, b. Vicia ve c. Tilia polenlerinin mikrofotoğrafları... 157 Resim 1.8 a. Ranunculaceae, b. Centaurea ve c. Helianthus polenlerinin mikrofotoğrafları... 158 Resim 1.9 a. Quercus, b. Galium ve c. Asteraceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 159 Resim 1.10 a. Solanaceae, b. Brassicaceae ve c. Dipsacaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 160 Resim 1.11 a. Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, b. Campanulaceae ve c. Lauraceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 161 Resim 1.12 a. Moraceae, b. Juglandaceae ve c. Rhamnaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 162 Resim 1.13 a. Lythraceae, b. Betulaceae ve c. Epilobium polenlerinin mikrofotoğrafları... 163 Resim 1.14 a. Hedysarum, b. Xanthium ve c. Sambucus polenlerinin mikrofotoğrafları... 164

xxiv Resim Sayfa Resim 1.15 a. Aceraceae, b. Caryophyllaceae ve c. Thymelaeaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 165 Resim 1.16 a. Cupressaceae, b. Liliaceae ve c. Carduus polenlerinin mikrofotoğrafları... 166 Resim1.17 a. Eucalyptus, b. Malvaceae ve c. Convolvulaceae polenlerinin mikrofotoğrafları... 167

xxv HARİTALARIN LİSTESİ Harita Sayfa Harita 3.1. Bal örneklerinin toplandığı yöreleri gösteren harita... 22

xxvi SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklama ºC Santigrat derece g Gram kg Kilogram km Kilometre km² Kilometre kare m metre ml Mililitre mm Milimetre mm³ Milimetre küp TPS-10 g 10 gram baldaki toplam polen sayısı Kısaltmalar Açıklama DİK Devlet İstatistik Kurumu

1 1.GİRİŞ Doğanın insanlara sunduğu birçok nimetler ve zenginlikler vardır. Bal, insanlara doğanın sunduğu en değerli besin maddelerinden biridir. Bal, yanlız karın doyurucu bir madde olmayıp, insanlara sağlık ve zindelik kazandıran tatlı ve sihirli bir gıdadır. Balı oluşturan arılar canlı varlıklar içinde, en sosyal, çalışkan, üretken ve esrarengiz yaratıklardır. Arıcılığın insan hayatında ve ülke ekonomisinde çok önemli bir yeri vardır. Tarihi devirlerden beri insanlar, arıların yaptıkları baldan çeşitli şekillerde yararlanmışlardır [Aydoğan, 1990]. Dünyanın birçok yerinde yapılan arkeolojik kazılar ile Avrupa ve Asya daki Mezolitik kayalarda bulunan resimler insanoğlunun, günümüzden 8 000 yıl öncesinden bugüne kadar arıcılıkla uğraştığını göstermektedir [Crane, 1996]. Hititlerin milattan önce 1300 yıllarında Anadolu da arıcılık yaptığını kanıtlayan birçok tarihi eser bulunmuş, taş yazması kanunlarda arıcılıkla ilgili maddelere rastlanmıştır. Milattan sonra 1850 li yıllara kadar arıcılık çerçevesiz kovanlarda ve teknik müdahale olmadan yapılırken, bu tarihten itibaren Amerikalı arıcı Langstroth un geliştirdiği ilk çerçeveli kovanla modern arıcılığa geçilmiştir [İnci, 1985]. Günümüzde yaklaşık 375 000 bitki türü doğal olarak yetişmektedir. Bu bitkilerin yaklaşık 500 kadarı nektarlı bitkidir [Crane, 1978, 1984; Cherghton, 1974; Atkins, 1946]. Davis [1965-1988] in Flora of Turkey and the East Aegean Islands adlı on ciltlik eserinden elde edilen bilgilere göre ise Türkiye de doğal olarak yaklaşık 9 224 bitki türü yetişmekte olup, bunların 3 000 i endemiktir. Bu bitkilerden, yaklaşık 450 tanesi arıcılık için önem taşımaktadır [Sorkun, 2002]. Türkiye, nektarlı bitkilerce zengin bir floraya sahip olması nedeniyle arıcılığa en uygun ülkelerden biridir [Sorkun, 2002]. Türkiye sahip olduğu 4,4 milyon dolayındaki kovan sayısı ve 71 bin ton dolayındaki bal üretimi ile dünyanın en önemli ülkeleri arasında yer almaktadır [Kandemir, 2005]. Kovan varlığı bakımından dünyada ikinci ülke konumunda olmasına rağmen,

2 ülkemizde kovan başına ortalama bal üretimi 16 kg dolayında olup dünya ortalaması olan 20 kg ın altındadır. Bununla birlikte, Türkiye nin dünya bal ticaretinde gerilerde yer alışı, sahip olunan kovan varlığı ve bal üretimiyle uyum sağlamamaktadır. Hem dünya bal ticaretindeki payımız hem de koloni başına bal üretimimiz dikkate alındığında, ülkemizin sahip olduğu arıcılık potansiyelinden yeteri kadar faydalanamadığı çok açıktır. Diğer yandan ülkemizde, bal dışındaki arı ürünlerinin üretimi ve bal arılarının bitkisel üretimde yeterli tozlaşmanın sağlanması amacıyla kullanılması da yaygın değildir. Bilindiği gibi arılar bitkisel üretimde, bitkilerin tohum ve meyve üretebilmeleri için ihtiyaç duydukları tozlaşmayı sağlayarak, ürün miktarı ve kalitesinde çok büyük artışlara neden olurlar. Sadece bu nedenle bile, tarımla uğraşanların arıcılığa da önem vermesi gerekmektedir. Arıcılığın tozlaşma yolu ile ekonomiye olan katkısının, bal ve balmumu ile sağlanan katkının en az 10-15 katı olduğu dikkate alındığında, arıcılık bu yolla ülke ekonomisine çok büyük katkı sağlayabilecek bir potansiyele sahiptir [Kandemir, 2005]. Baharla birlikte çiçekler açmaya başlayınca, çiçekler arasında tozlaşmalarda başlamaktadır. Tozlaşma polenlerin çiçeğin dişi organına taşınması olarak bilinmektedir. Çiçekli bitkilerin %20 sinin polenleri rüzgar ile tozlaşırken (Anemogam), diğerlerinin polenleri böcekler (Entomogam), kuşlar (Ornithogam) ya da su ile tozlaşır. Bal arıları, arı ekmeği diye de bilinen poleni, kendilerinin ve larvalarının besin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla toplarken, tozlaşmaya da etkin bir şekilde katkıda bulunmuş olurlar [Sönmez ve Altan, 1992]. Böcekle tozlaşan bitkiler tozlaşma şansını arttırabilmek amacıyla, böcekler için besin oluşturan nektarı üretirler. Genel olarak sabahın erken saatlerinde çiçekler bol nektar salgılar. Güneş yükselip sıcaklık artınca nektar salgılanması da azalır ve sonra akşam serinliğinde nektar üretimi tekrar artmaya başlar [Sönmez ve Altan, 1992]. Arı, nektarı (bal özünü) nektaryumlardan (nektar bezlerinden) toplamaktadır. Nektaryumlar bitkilerde bulundukları yere göre floral (çiçekteki nektaryum) ve ekstra floral (çiçek dışındaki nektaryum) olmak üzere iki çeşittir. Balın hammaddesi olarak bilinen nektar, çözünmüş şeker içeren bir sıvı olup, nektarın çeşitli oranlarda

3 protein, aminoasit, enzim, yağ, organik asit, vitamin, alkoloid ve antioksidanlar bulundurduğu saptanmıştır. Nektarın şeker konsantrasyonu arttıkça, arılar tarafından tercih edilme oranı da artmaktadır. Balda, nektarda bulunan bileşiklerden farklı maddelerin de bulunması, bal arısının midesinde olgunlaştırma sırasında, bala farklı bileşikleri eklediğini göstermektedir [Krell, 1996]. Lamiaceae, Fabaceae, Boraginaceae, Asteraceae, Rosaceae familyasına ait bitkilerin nektarındaki şeker konsantrasyonu %16-55 arasında değişmekte olup, arılar dünyada ve Türkiye de en çok bu familyaların üyelerinden nektar toplamaktadır [Sorkun ve İnceoğlu, 1984b ; Herrera, 1985]. Genellikle Karadeniz bölgesinde üretilen ve çok defa acı bal, deli bal veya zehirli bal olarak adlandırılan ballara Orman gülü (Rhododendron L.) bitkisi kaynak olmaktadır. Orman gülü bitkisinin çiçeklerinden toplanan nektarda, bir alkoloid olan andromedotoksin bulunduğu; Orman gülü ballarını yiyenlerde kusma, baş dönmesi, göz kararması ve kulaklarda uğultu meydana geldiği bilinmektedir [Küçük, 2005]. Arılar bazı bitkilerden sadece nektar, bazı bitkilerden sadece polen, bazılarından ise hem nektar hem de polen toplamaktadır [Ötleş, 1995]. Arılar bal yapmak için polen toplamazlar. Topladıkları polenleri kendileri, larvaları ve kraliçe arının beslenmesinde kullanırlar. Besin ihtiyaçlarını giderdikten sonra geriye kalan polenleri petek gözlerine sık bir şekilde depo ederler. Üzerine de çok ince bir tabaka halinde hava ile irtibatı kesilsin diye bal koyarak kapatırlar. Arılar, arı ekmeği dediğimiz bu besini doğada polen bulamadıkları zaman tüketmektedirler [Ötleş, 1995]. Polenler yüksek oranda vitamin, mineral ve protein içeriklerinden dolayı birçok hastalığa karşı iyileştirici ve koruyucu bir etkiye sahiptir. Polenin insan sağlığı üzerine olan etkileri şöyle özetlenebilir; enerji ve kuvvet verici, bağışıklık sistemini geliştiricidir. Ayrıca solunum yolları, sindirim sistemi, dolaşım sistemi ve boşaltım sistemi rahatsızlıklarında olumlu etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Kanserin rehabilitasyonunda, seksüel fonksiyonların düzenlenmesinde, antibiyotik etkisiyle

4 enfeksiyonlarda olumlu etkilerinin olduğu tespit edilmiştir [Sorkun, 1987; Çakmak, 2001]. Arı ürünleri; bal, balmumu, polen, arı sütü, propolis ve arı zehirinden oluşmaktadır. Bal, polen ve propolis bal arısı (Apis mellifera) tarafından bitkilerden toplanarak bazı kimyasal bileşenlerin yapısına katılması ile petek gözlerine depo edilen üründür. Balmumu, arı sütü ve arı zehiri arının vücudundan salgılanan ürünlerdir [İnci, 1999]. Arı ürünleri, içerdikleri zengin besin kaynağı nedeniyle canlılar için oldukça besleyici ve kimyasal yapıları bakımından da oldukça karmaşık bir yapıya sahiptirler. Bu nedenle suni olarak arı ürünleri üretilememektedir [Schmidt, 1996]. Arı ürünleri içinde en çok bilinen ve tüketilen bal, yüzyıllardan beri insanoğlu tarafından besin kaynağı olarak kullanılmaktadır. Bal; bitkilerin çiçeklerinde bulunan nektarların (bal özünün) veya bazı eş kanatlı böcekler tarafından bitkilerin canlı kısımlarından yararlanılarak salgınanan tatlı maddelerin bal arıları tarafından toplandıktan sonra, vücutlarında bileşimlerinin değiştirilmesi ve petek gözlerinde olgunlaşması sonucunda meydana gelen tatlı bir üründür [Ötleş, 1995]. Balda çeşitli karbonhidratlar, aminoasitler, su, vitaminler, mineraller, flavanoidler, organik asitler, asetil kolin, polenler, pigmentler, balmumu ve enzimlerden oluşan 180 den fazla bileşik tanımlanmıştır. Bunların bazıları arı kökenli, bazıları bitkisel kökenli bileşiklerdir [Sato and Miyata, 2000]. Her ülke kendi nektarlı bitkilerinden elde edilen farklı fiziksel ve kimyasal yapıdaki ballarının analizleri sonucu, kendi ülkelerinin bal standartlarını oluşturmuşlardır. Türkiye de bal standartında Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği esastır [Yurtsever, 2004]. Çizelge 1.1 de Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği nin 6. maddesi verilmiştir.

5 Çizelge 1.1. Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğinin Balın Özelliklerini Kapsayan 6. Maddesi *Bal, doğal yapısında bulunan organik ve inorganik maddeler haricinde herhangi bir yabancı madde, parazit, arı, Hijyen arı parçaları ve yavru arı içeremez. *Balda insan sağlığını tehdit eden hiçbir patojen mikroorganizma bulunamaz. *Balda naftalin bulunamaz. İnvert şeker miktarı Çiçek balında %65, salgı balında %60 oranından az olamaz Nem miktarı %20 den fazla olamaz Sakkaroz miktarı Çiçek balında %5, salgı balında %10 oranından fazla olamaz Mineral madde-kül miktarı Çiçek balında %0.6 yı, salgı balında ise %1.2 yi geçemez. Asitlik miktarı 40 meq/kg dan fazla olamaz Diastaz sayısı 8 den az olamaz HMF miktarı 40 mg/kg dan fazla olamaz Ticari glukoz Bulunamaz Nişasta Bulunamaz Organaleptik özellikler Bal kendine ait doğal koku ve tada sahip olmalıdır Balın rengi, berraklığı, kıvamı, kokusu, lezzeti, kristalleşme hızı gibi faktörler balın fiziksel özelliklerini oluşturmaktadır [Ünlü, 1994]. Balın fiziksel özelliklerinde herşeyden önce hammaddeyi oluşturan nektar etkilidir. Arılar balın hammaddesini oluşturan nektarı çiçekli bitkilerden toplarken, beslenmesinde kullanmak için değişik bitkilerden topladığı polenleri de kovana taşır ve petek gözlerine depo ederler [Ünlü, 1994]. Melissopalinoloji, balın floristik orijinini bulmaya yardım etmektedir. Bunun için balda polen analizleri yapılmaktadır. Bal içinde bulunan polenler teşhis edilerek, bu polenlerin araştırma yöresindeki ait oldukları bitki taksonları tespit edilmektedir. Bu da nektar kaynaklarının belirlenmesinde, balın coğrafik orijinin saptanmasında, bal kalitesinin tayininde ve balların sınıflandırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Aynı zamanda bala güzel koku, tat, lezzet ve geç kristalleşme özelliği veren bitkilerin neler olduğu açıklanabildiği gibi, bal kalitesini bozan kötü koku, acılık ve çabuk kristalleşme gibi özellikleri kazandıran bitkilerin de hangileri olduğu saptanabilmektedir. Bu verilerden yararlanılarak üstün özellikte bal verecek özel bir flora oluşturulabilmektedir. Arıların kovandan 5 km uzağa gidebilecekleri belirtilmektedir [Kaplan, 1993]. Bu alan içinde bala kötü özellik veren bitkilerin

6 uzaklaştırılması, önemli bal bitkilerinin kovan çevresine yerleştirilmesi veya bala üstün özellik veren bitkilerin bulunduğu yörelere kovanların taşınması mümkün olabilmektedir [Kaplan, 1993]. Melissopalinolojik çalışmalarla insan sağlığı açısından zararlı olan kötü kaliteli ya da zehirli balların önceden teşhis edilmesi de mümkün olabilmektedir. Bu çalışmalarla farklı yörelerde üretilen balların, denetlenmesi ve değerlendirilmesi daha sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir [Dalgıç, 1994]. Ayrıca, arılara bol miktarda şeker şurubu yedirilmesi ile üretilen, düşük kaliteli şeker balları da yine polen analizleri ile tespit edilebilmektedir [Pınar, 2003]. Bu çalışmalar, balın niteliğini olumlu yönde etkilemekte ve balın pazarlanmasındaki değerini arttırmaktadır. Balda yapılan polen analizleri ve biyokimyasal analiz çalışmalarının artması, tüketicimizin ve arıcılarımızın sağlıklı olarak bilgilendirilmelerine yardımcı olacağı gibi, ülkemizde üretilen balların yurt dışında daha etkin bir şekilde tanıtılmasını sağlayacaktır. Her ülke, melissopalinolojik çalışmalar yaparak çeşitli bölgeleri için nektarlı bitkilerinin listesini hazırlamaktadır [Moar, 1985; Feller-Demalsy et al., 1987a, 1987b; Feller-Demalsy et al., 1989; Villanueva, 1994; Ramanujam and Kalpana, 1995; Coffey and Breen, 1997]. Bu yöntem, çeşitli ülkelerde balın kalitesini belirlemede uzun yıllardan beri kullanılmaktadır [Maurizio, 1951]. Balda polen analizi ilk kez 1845 yılında Pfister tarafından yapılmıştır [Sorkun ve ark., 1989]. Türkiye ballarında polen analizi ilk kez 1976 yılında Quistani tarafından çalışılmıştır [Sorkun ve ark., 1989]. Türk araştırmacılardan ilk defa Sorkun ve İnceoğlu [1984a], 1979-1981 yılları arasında balda polen analizi yapmışlardır. Bu araştırmada, Adapazarı na ait farklı yörelerden toplanan bal örneklerinin bitkisel ve coğrafik orijininin belirlenmesine yönelik melissopalinolojik analiz yöntemi kullanılmıştır [Maurizio, 1951; Louveaux et al., 1970]. Adapazarı ilinin çalışma alanı olarak seçilmesinin nedeni bölgenin önemli bir arıcılık potansiyeline sahip olması,

7 kendine özgü iklim ve bitki örtüsünün bulunması, farklı nektarlı bitkilere sahip olması ve bu yöre ballarında bugüne kadar böyle kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Bu çalışmada Adapazarı nda üretilen balların kalitesini belirlemek amacıyla polen içerikleri araştırılarak, buna bağlı olarak polen ve nektar kaynağı olan ve arıların en çok faydalandığı bitkilerin tespit edilmesi amaçlanmıştır.

8 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI 2.1. Bal ve Önemi Bal tebliğine göre salgı balı, bal arılarının (Apis mellifera) çiçek dışındaki nektarları ya da bitkilerin veya bitkiler üzerinde yaşayan bazı canlıların salgılarını topladıktan sonra, kendilerine özgü maddelerle karıştırarak değişikliğe uğratıp petek gözlerine depoladıkları maddedir. Çiçek balı ise arıların çiçeklerdeki nektardan ürettikleri baldır [Anonim, 2004]. Balın kalitesini önemli derecede etkileyen faktörleri nektarlı bitki türü ve çeşidi, arı türü, çevre, arıcının eğitimi, balın hasat edilme zamanı ve şekli ile hasat edilen balın depolanma koşulları olmak üzere altı başlık altında toplamak mümkündür [Yurtsever ve Sorkun, 2003]. Balın kalitesi kimyasal bileşimi, fiziksel özellikleri ve polen içeriği gibi özelliklerinin açıklanmasıyla belirlenmektedir [Ünlü, 1994]. Kimyasal analizler balın sadece tatlı bir besin olmadığını, oksitleyici yıkım ürünlerini etkisiz hale getirebilen antioksidan maddeler de içerdiğini ortaya koymuştur. Doğan [2003] tarafından yapılan araştırmada, Anzer balının, kronik alkoliklerde oluşan mide hasarlarında etkin rol oynadığı, alkolden önce alındığında midede hasar oluşumunu engellediği bildirilmiştir. Nagai et al. [2001], balın antioksidan aktivitesinin botanik kaynağıyla yakından ilişkili olduğunu ortaya koymuşlardır. Bazı araştırmalarda, balın enfekte yanıkların ve yaraların iyileştirilmesinde oldukça önemli sonuçlar verdiği belirtilmiştir. Balın bu bakteriostatik özelliği, içerdiği yüksek şeker konsantrasyonuna ve asit reaksiyonuna bağlıdır. Bu iki etmenin bakteri üremesini engellediği bildirilmektedir [Tetik, 1968; Petrov, 1976]. Bal, mide ve bağırsak ülserine neden olan Helicobacter pylori bakterisinin üremesini hem in vivo hem de in vitro olarak inhibe ettiğinden dolayı klinik olarak da uygulanmaktadır [Sato and Miyata, 2000].

9 Bal mükemmel bir enerji kaynağı olmakla birlikte [Sato and Miyata, 2000], bağışıklık sistemini güçlendirici, antibakteriyel, antifungal ve antiviral özelliklere de sahiptir [Sato and Miyata, 2000; Taormania et al., 2001]. Bal, nem çekme (higroskobik) özelliğine sahip olduğundan, gıda ve kozmetikte katkı maddesi olarak ta kullanılmaktadır [Krell, 1996]. Ballar, ağır metal iyonlarının tespit edilmesinde de kullanılabilmektedir [Demirsoy, 1985; Önder ve Tezcan, 1988]. Ülkemizde trafiğin yoğun olduğu şehir merkezlerine yakın konumlandırılan kovanlardan elde edilen ballarda, kurşun ve kadmiyum konsantrasyonunun yüksek olduğu görülmüştür [Demirsoy, 1985; Önder ve Tezcan, 1988]. Asya kıtasında 1986 yılında meydana gelen Çernobil nükleer patlamasının ardından yapılan araştırmada, yöredeki bal arılarının radyoaktif serpintiye maruz kaldıkları, radyoaktif kirliliğin Avrupa daki nektar kaynaklarında ve ballarda da gözlendiği belirtilmiştir [Krell, 1996]. Balın kalitesini belirleyen asıl etmen, onun coğrafik ve botanik özellikleridir. Bir balın botanik orijinini belirlemek için, melissopalinolojik analizlere başvurulabilir [Oddo et al., 1988]. Balda bulunan polen tanecikleri, başlıca nektar kaynağı olan bitkiler ve onların botanik orijini hakkında bilgi vermektedir [Jato et al., 1991]. Polen analizi ile polen kaynakları tayin edilebilmekte ve değişik sezonlar boyunca arılar için nektar ve polen sağlayan bitkiler belirlenebilmektedir [Ramanujam et al., 1992]. Baldaki polen analizleriyle ballar orijinlerine göre sınıflandırılabilmektedir [Sorkun, 1985]. Balda en çok hangi bitkinin poleni bulunmuşsa, bal, o bitkinin adı ile anılmaktadır. Böylece balın, polen oranı ile orantılı olarak, poleni veren bitkilerden alındığı kabul edilmektedir [Sorkun, 1985]. Bal içerisinde, aynı taksona ait polenlerin oranının %45 ten çok olması o balın unifloral (tek çiçek kaynaklı) olduğunu göstermektedir. Bu balların lezzeti, rengi ve tadı karakteristiktir [Deodikar, 1965]. Arı her seferinde bir türün çiçeklerinden nektar ya da polen toplama eğilimindedir. Ancak bölgede yoğunluk bakımından tek tür

10 hakim değilse, arılar çeşitli taksonların çiçeklerinden nektar ve polen toplamaktadırlar. Bu da balların polen içeriğine yansımaktadır. Bu şekilde oluşan ballar ise multifloral (çok çiçek kaynaklı) olarak isimlendirilmektedir [Deodikar, 1965]. Son yıllarda gezginci arıcılar özellikle unifloral bal üretimi için büyük çabalar harcamaktadırlar (Eucalyptus, Acacia, Citrus balı v.b). Bu ballar piyasada hem daha kolay pazarlamakta hem de tüketiciler istedikleri bal çeşidine daha kolay ulaşabilmektedirler [Oddo et al., 1988]. Balın toplam polen sayısı (TPS-10 g) değerinin, sahte ve saf balların ayırt edilmesinde bir kriter olabileceği belirtilmektedir. Bu amaçla yapılan çalışmalarda Lieux [1972], Moar [1985] ve Jose et al. [1987] Lycopodium sporlarını kullanarak 10 gram baldaki TPS değerini tespit etmişlerdir. 2.2. Çalışmaya Temel Oluşturan Kaynaklar Son yıllarda dünyanın birçok ülkesinde, melissapalinolojik çalışmalar yoğunlaşmış ve önem kazanmıştır. Ülkemizde de bu gelişmelere paralel olarak balda polen analizi çalışmaları gün geçtikçe artmaktadır. Lieux [1972], A.B.D nın Lousiana bölgesinden topladığı 54 bal örneğinde polen analizleri yaparak, bala kaynak oluşturan nektarlı bitkileri saptamıştır. Moar [1985], Yeni Zelanda nın 42 farklı bölgesinden aldığı 119 bal örneğinde unifloral balları belirlemiş ve bu ballarda dominant olarak Fabaceae familyasından Trifolium repens L., Lotus L., Lamiaceae familyasından Thymus L., Wiedemannia Fisch. & C. A. Mey., Boraginaceae familyasından Echium vulgare L., Myrtaceae familyasından Leptospermum J. R. Forst. & G. Forst., Metrosideros Banks ex Gaertn, Rhamnaceae familyasından Discaria Hook. polenlerinin bulunduğunu tespit etmiştir. Agwu et al. [1989], Nijerya nın Nsukka bölgesinden topladıkları 8 bal örneğinde polen analizi yaparak, yöre ballarında bulunan dominant polenleri tespit etmişlerdir.

11 Romas et al. [1999], Kanarya Adaları nın 12 farklı bölgesinden toplanan 25 bal örneğindeki dominant polenleri tespit ederek, bölge ballarına kaynak oluşturan nektarlı bitkileri belirlemişlerdir Valencia et al. [2000], İspanya nın Leon bölgesine ait 39 bal örneğinde polen analizi yaparak, bölge ballarında Ericaceae familyasından Erica L., Fagaceae familyasından Castanea sativa Mill., Asteraceae familyasından Helianthus annuus L., Fabaceae familyasından Lotus corniculatus L., Rosaceae familyasından Rubus ulmifolius J. Presl & C. Presl polenlerinin dominant miktarda bulunduğunu tespit etmişlerdir. Andrada et al. [1998], Arjantin-Buenos Aires den 34 bal örneğini incelemişlerdir. Elde edilen sonuçlara göre Myrtaceae familyasından Eucalyptus L Her., Asteraceae familyasından Helianthus annuus, Brassicaceae familyasından Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. polenleri, bölge ballarında dominant olarak tespit edilmiştir. Bunların yanında en çok Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae familyalarına ait polenlere rastlanmıştır. Feller-Demalsy et al. [1987a], Kanada-Sackathewan dan topladıkları 42 bal örneğinde yaptıkları polen analizi sonucunda, Brassicaceae familyasından Brassica kaber (DC.) L.C. Wheeler, Fabaceae familyasından Melilotus Mill., Trifolium hybridum L., Trifolium repens L., Medicago sativa L. polenlerinin bal örneklerinde dominant olduğunu belirlemişlerdir. Ramanujam et al. [1992], Hindistan da arılar için en büyük nektar kaynağı bitkilerin, yaz boyunca Myrtaceae familyasından Syzygium cumini L., Arecaceae familyasından Borassus flabellifer L.; kış boyunca Myrtaceae familyasından Eucalyptus globulus Labill., Sapindaceae familyasından Sapindus emarginatus Vahl. olduğunu belirlemişlerdir. Bu konuda ülkemizde de bir çok çalışma yapılmıştır. Sorkun ve İnceoğlu [1984a], İç Anadolu Bölgesinin 10 ili ve bu illere bağlı ilçe, köy ve yaylalarından toplanan 94 bal örneğinde polen analizleri yaparak, İç Anadolu Bölgesi ballarının nektar kaynağı

12 bitkilerini tespit etmişlerdir. Araştırıcıların, polenlerine dominant olarak rastladıkları taksonlar Asteraceae familyasından Achillea L., Xeranthemum L., Lapsana communis L., Centaurea triumfetti All., Brassicaceae familyasından Brassica oleracea L., Lamiaceae familyasından Lamium amplexicaule L., Teucrium orientale L, Zygophyllaceae familyasından Peganum harmala L., Fabaceae familyasından Vicia cracca L, Lotus L., Hedysarum L., Astragalus L., Rosaceae familyasından Rubus L., Boraginaceae familyasından Heliotropium suaveolens M. Bieb., Ranunculaceae familyasından Consalida raveyi (Boiss.) R. Schrödinger olarak belirlenmiştir. Sorkun ve Yuluğ [1985] tarafından, Rize-İkizdere yöresinden 1983 yılında toplanan 10 bal örneğinde polen analizi yapılmış ve yöre ballarına kaynak oluşturan nektarlı bitkiler tespit edilmiştir. Ayrıca balların antibakteriyal ve antifungal özellikleri de incelenmiştir. Rize-İkizdere ballarında, Fabaceae familyasından Trifolium pratense L., Trifolium repens, Lotus corniculatus, Cistaceae familyasından Helianthemum nummularium Mill., Boraginaceae familyasından Cynoglossum glochidiatum Wall. Benth., Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri dominant miktarlarda tespit edilmiştir. Sorkun ve ark. [1989], 1984-1986 yılları arasında Rize nin çeşitli ilçe ve köylerinden toplanan 26 bal örneğinde polen analizi yapmışlardır. Sonuçta Fagaceae familyasından Castanea sativa nın bu yöre ballarının çoğunda nektar kaynağı olduğu saptanmıştır. Sorkun ve ark. [1999], 1994-1996 yılları arasında Türkiye nin çeşitli illerinden topladıkları 127 doğal çiçek, 33 doğal salgı, 44 katkılı çiçek ve 23 katkılı salgı balı örneğinde olmak üzere, kontrollü şekilde üretilen toplam 227 bal örneğinde yaptıkları çalışmada, doğal ve yapay kaynaklı balların ayırt edilmesine esas olacak fiziksel, kimyasal ve palinolojik kriterleri belirlemişlerdir. Palinolojik analizlerde, bu ballara kaynak oluşturan nektarlı bitkiler ve 10 g balda bulunan toplam polen sayısı tespit edilmiştir. Doğal çiçek ballarında, polenlerine en çok rastlanan taksonlar Asteraceae familyasından Centaurea L., Helianthus annuus, Xanthium L., Fabaceae

13 familyasından Astragalus, Hedysarum, Lotus, Onobrychis Adans., Sophora L., Trifolium L., Vicia L., Fagaceae familyasından Castanea sativa, Apiaceae familyasından Eryngium L., Pimpinella anisum L, Myrtaceae familyasından Eucalyptus camaldulensis Dehnh., Malvaceae familyasından Gossypium L., Brassicaceae familyasından Isatis L., Lamiaceae familyasından Lamium L., Marrubium L., Salvia L., Teucrium L., Scrophulariaceae familyasından Linaria Mill., Oleaceae familyasından Olea L., Salicaceae familyasından Salix L. ve Poaceae familyasından Triticum L. olarak belirlenmiştir. Doğal çiçek ballarının, katkılı çiçek ballarından ayırt edilmesinde potasyum, prolin, sakkaroz ve TPS nin belirgin ayırıcı faktör; fruktoz ve glukoz miktarlarının bu ayırımda yardımcı kriterler olduğu saptanmıştır. Doğal salgı ballarını, katkılı salgı ballarından ayıran en önemli kriterlerin ise sodyum, potasyum, K/Na oranı ile prolin miktarı olduğu; sakkaroz ve TPS nin bu ayırımda yardımcı kriterler olabileceği belirtilmiştir. Çakır [1990], Balıkesir yöresinden toplanan 20 bal örneğinde polen analizi yapmıştır. Çalışmada yörenin dominant nektarlı bitkilerinin Asteraceae familyasından Helianthus annuus, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Fabaceae familyasından Trifolium, Cistaceae familyasından Cistus creticus L., Rhamnaceae familyasından Paliurus Mill. olduğunu tespit etmiştir. Gemici [1991], İzmir yöresine ait 17 bal örneği üzerinde gerçekleştirdiği polen analizi sonucu, yörenin ballarında Chenopodiaceae, Ericaceae, Brassicaceae, Poaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa, Papaveraceae familyasından Papaver L., Verbenaceae familyasından Vitex agnus-castus L, Cistaceae familyasından Cistus L. polenlerini dominant olarak tespit etmiştir. Göçmen ve Gökçeoğlu [1992], Bursa dan topladıkları 6 bal örneğinde polen analizi yapmışlardır. Bursa yöresinde en çok nektar ihtiva eden ve bal yapımında yararlanılan bitkilerin Fagaceae familyasından Castanea sativa, Asteraceae familyasından Helianthus annuus, Apiaceae familyasından Daucus carota L., Rosaceae familyasından Rosa L., Fabaceae familyasından Trifolium, Tiliaceae familyasından Tilia argentea DC. olduğunu belirtmişlerdir.

14 Türker [1993], Gümüşhane yöresinden 1991 yılında topladığı 12 bal örneğinde polen analizi yapmıştır. Bal örneklerinde Fabaceae familyasından Astragalus, Trifolium ve Asteraceae familyasından Achillea polenlerine dominant miktarda rastlandığını belirtmiştir. Kaplan [1993], 1992 yılında Konya yöresinden toplanan 24 bal örneğinde yaptığı mikroskobik analiz sonucunda Fabaceae, Brassicaceae, Rubiaceae, Euphorbiaceae familyası ile Salicaceae familyasından Salix, Ranunculaceae familyasından Ranunculus L. ve Asteraceae familyasından Centaurea triumfetti polenlerinin dominant olduğunu tespit etmiştir. Dalgıç [1994], 1991-1993 yılları arasında Ege Bölgesi nin değişik illerinden toplanan 50 bal örneğini biyokimyasal ve palinolojik yönden incelemiştir. Bu yörenin bal örneklerinde polenlerine en çok rastlanan taksonların Fabaceae, Lamiaceae, Apiaceae, Brassicaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus annuus, Cistaceae familyasından Cistus ve Fagaceae familyasından Castanea sativa olduğunu belirlemiştir. Silici [1995] tarafından, Antalya ilinden toplanan 25 bal örneğinde polen analizi yapılmıştır. Bu araştırmada Apiaceae familyası ile Brassicaceae familyasından Raphanus raphanistrum L., Myrtaceae familyasından Eucalyptus, Asteraceae familyasından Cirsium Mill., Plantaginaceae familyasından Plantago L. ve Ulmaceae familyasından Ulmus L. polenlerinin, yöre ballarında dominant olduğu tespit edilmiştir. Başoğlu ve ark. [1996], Türkiye nin çeşitli bölgelerinden 1993 yılında toplanan 25 bal örneğinde yaptıkları çalışmada, sahte bal ile saf balın ayırt edilmesini sağlayacak kriterlerin potasyum/sodyum oranı, prolin ve toplam polen sayısı (TPS-10 g) değerleri olabileceğini bildirmişlerdir. Yılmaz. [1996], İzmit yöresinden 1994 yılında topladığı 17 bal örneğinde, 16 familyaya ait 25 değişik polen çeşidi saptamıştır. Bu yöre ballarında Fagaceae

15 familyasından Castanea sativa, Cistaceae familyasından Helianthemum Mill., Ericaceae familyasından Rhododendron L. ve Boraginaceae familyasından Symphytum L. a ait polenlerin dominant miktarlarda bulunduğunu açıklamıştır. Yutsever [2004] tarafından, Kemaliye-Erzincan yöresinden 2002-2003 yılları arasında temin edilen 29 bal örneğinde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler yapılmıştır. Yörenin ballarında, polenine dominant miktarda rastlanan taksonların Fabaceae familyasından Trifolium, Astragalus, Rosaceae familyasından Sanguisorba L., Rhamnaceae familyasından Paliurus ve Salicaceae familyasından Salix olduğu tespit edilmiştir. Tunç [2004], Konya-Karaman yöresinden 2002 yılında toplanan 21 bal örneğinde yaptığı polen analizi sonucunda, bölgenin önemli ballı bitkilerinin Apiaceae, Rosaceae familyaları ile Fabaceae familyasından Astragalus, Trifolium, Lotus, Onobrychis, Asteraceae familyasından Carduus L., Centaurea, Achillea, Tragopogon L., Brassicaceae familyasından Brassica, Lamiaceae familyasından Mentha L., Salvia, Plantaginaceae familyasından Plantago L. ve Scrophulariaceae familyasından Linaria olduğunu belirtmiştir. 2. 3. Araştırma Alanının Tanımı Marmara Bölgesi nin Kuzeydoğu bölümünde yer alan Sakarya İli ; 29º, 57-30º, 53 doğu meridyenleri, 40º,17-41º,13 kuzey paralelleri arasında yer alır. Sakarya İli, adı ile anılan ovanın güneybatı kenarında kurulmuş olup, tarihi İstanbul Anadolu Yolu nun Sakarya Irmağı nı geçtiği noktada bir köprübaşı ve kavşak noktası konumuna sahiptir. İl alanı yönetsel açıdan doğudan Düzce İli ve Bolu Dağı, güneyden Bilecik in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli nin; Kandıra, Merkez ve Gölcük ilçeleri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir.

16 Sakarya İli nin merkezi olan Adapazarı, Akova adı ile anılan düzlükte Sakarya havzasının aşağı kısmındadır. Doğudan Çamdağı, güney ve güneydoğudan Samanlı Dağları, kuzeyden Karadeniz ile sınırlanan Sakarya İli nin batıdan belirgin bir doğal sınırı bulunmamaktadır. Sakarya Vadisi nin Kocaeli Platosu ve İzmit Körfezi nin doğusundan geçen çöküntü alanı, ilin bu bölümüne girer. Sakarya da yeryüzü şekilleri içerisinde platolar ağırlıklı durumdadır. İl alanının %43 ünü oluşturan platolar, yer yer ormanlarla kaplıdır. İlin en önemli platosu batıdan İl topraklarına girerek Sakarya Vadisi ne dek sokulan Kocaeli Platosu dur. Sakarya da Kocaeli Platosu dışında kalan platolar genellikle Samanlı Dağları yla Çamdağı kütlesinin Hendek, Akyazı, Sapanca ya doğru uzanan kesimlerinde dizilmiş durumdadır. Başlıcaları; Hendek-Akyazı arasında Çiğdem, Turnalı ve Gındıra Platoları, Keremali Platosu, Akyazı nın kuzeyinde Acelle ve Karagöl, Geyve yöresinde Katırözü, Soğucak, Çataltepe ve Ziyarettepe Platolarıdır. İldeki yeryüzü şekillerinin platolardan sonra ikinci önemli grubunu dağlar oluşturmaktadır. İl topraklarının %33,6 lık bölümünü dağlar kaplamaktadır. İldeki tek düzenli sıradağ Samanlı Dağları dır. Bolu nun güneyinde düzenli ve yüksek sıra dağlar oluşturan Köroğlu Dağları nın batı uzantısı olan Samanlı Dağları, İlde Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölü nün güneyinde kalan bölgeyi bütünüyle kaplar. Samanlı Dağları, batıya doğru uzanarak İzmit Körfezi ve Gemlik Körfezi arasını doldurur. Samanlı Dağları pek yüksek değildir. İl alanında bulunan başlıca doruklar; Sakarya Ovası nın doğu ucunda yer alan 1 543 metre yükseltili Keremali Dağı ile güneydeki 1 467 metre yükseltili Karadağ dır. Keremali Dağı aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır. İlde 880 metre ile önemli bir dağ olan Çamdağı, Akçakoca ve Bolu Dağı nın uzantısı durumundadır. Geniş bir tabana yayıldığından dolayı ilin yeryüzü şekilleri arasında önemli bir konuma sahiptir. Yeryüzü şekilleri açısından il topraklarının üçüncü grubunu ise ovalar oluşturmaktadır. Ovalar il alanının %22,1 ini kaplamaktadır. İlin en büyük ovası

17 Akova (diğer adıyla Adapazarı Ovası) dır. Aşağı Sakarya Vadisi nde Sapanca Gölü ile Adapazarı nın doğusunda yer alan ova Marmara Bölgesi nin en büyük ovalarından biridir. Ovayı güneyden kuzeye doğru akan Sakarya Irmağı ve doğudan güneye doğru akan Mudurnu Çayı sulamaktadır. Akova nın yüzölçümü 620 km² olup, doğu-batı yönünde uzunluğu 27 km, genişliği 23 km dir. İlin diğer önemli ovaları ise Pamukova ve Söğütlü Ovası dır. İlin ikinci büyük ovası olan Pamukova nın yüzölçümü 170 km² dir. Ova, Sakarya Vadisi nde alüvyonların birikmesiyle oluşmuş verimli bir ovadır. İlin en çukur tarım alanı olan Söğütlü Ovası, Akova nın kuzeyinde yer almaktadır. Ova 30 km uzunluğunda ve 20 km genişliğinde olup, sazlık ve bataklık durumundadır. Coğrafyasının tartışılmaz mükemmelliği bugün ekonomide varlığını iyice ortaya çıkarmaya başlamıştır. Sakarya dan geçen, Uluslararası TEM Otoyolu ve D-100 (Eski E5) karayolu, yalnız ülkenin en zengin ticaret ve sanayi potansiyeline sahip İstanbul ve Trakya yı tüm Anadolu ya bağlamakla kalmaz, Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarını da birbirine bağlar. Demiryolları da, Avrupa dan gelerek, Sakarya yı boydan boya geçmektedir. Suriye ve İran sınırlarından Asya içlerine kadar ulaşım hizmeti vermektedir. Adapazarı Ticaret ve Sanayi Odası ve Vilayetin öncülüğünde, Sakarya Üniversitesi nce hazırlanan "Sakarya Nehri Ulaşım Projesi", İl için hayati önem taşımaktadır. Sakarya Nehri Ulaşım Projesi, İl merkezine 30 dakikalık mesafedeki Karadeniz kıyısıyla, Karasu da yapılmakta olan liman ile tüm Türkiye nin ekonomisini etkileyecektir. Sakarya ili coğrafyasının önemi, henüz tahrip edilmemiş doğal zenginlikleri ile gözlenmektedir. 2. 4. Araştırma Alanının Jeolojik Yapısı Marmara Bölgesi nin kuzeydoğusunda yer alan Sakarya İli nde yüzey şekilleri fazla karmaşık değildir. Kocaeli nin doğusunda, güneyden kuzeye doğru uzanarak

18 Karadeniz e açılan il alanı, deniz seviyesinden 31 m yüksekliktedir. Marmara Bölgesi nin iklim özelliklerini taşır. Yerleşim zamanı III. zamanın sonlarıyla IV. zamanın başlarında oluşmuştur. Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan büyük kıvrılma ve kırılma hareketleri Trakya nın güneye, Kocaeli Yarımadası nın kuzeyine doğru farklı yönlerde çarpılmasına neden olmuştur. Çarpılma neticesi biri Karadeniz, öteki Marmara Denizi ne açılan iki vadinin çökmesiyle de İstanbul Boğazı oluşmuş ve Akdeniz ile Karadeniz birleşmiştir. Çarpılmanın etkisi Sakarya İli nde daha güçlü olmuş ve il alanı Karadeniz e doğru eğim kazanmıştır. Yurdumuzun önemli akarsularından olan Sakarya Nehri nin içbatı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il alanında yığılarak geniş IV. zaman topraklar ve alüvyon ovalar oluşmuştur. İlde ağırlıklı yeryüzü şekli platolardır. Dağlar ilin güney yarısında yoğundur. 2. 5. Araştırma Alanında Bulunan Dağlar, Nehirler, Ovalar, Yaylalar Ve Göller İl topraklarının %33,6 sı dağlarla kaplıdır. Sakarya İli nin en yüksek ve sarp kesimleri güneydedir. Kuzey Anadolu sistemine bağlı olan dağlar il alanına yakın kesimlerde alçak platolara dönüşür. Başlıcaları, şehrin güneyinde Erenler Tepesi (75 m), Alibey Tepesi (112 m), güneydoğusunda Hira Dağı ve Serdivan Tepesi, Akova nın güneyinde Karadağ, Keremali Dağları dır. Keremali Dağı üzerindeki Dikmen Tepesi (1 720 m) Sakarya nın en yüksek noktasıdır. Akova nın doğusunda Çamdağı (880 m), batısında ise Kocaeli Yaylası vardır. Türkiye nin en büyük havzalarından biri olan Sakarya Havzası nın su toplama alanı 58 000 km² dir. Yıllık ortalama su hacmi 4 milyar m³ dür. Havzanın en büyük akarsuyu Sakarya Nehri dir. Nehrin Sakarya İli dahil 150 km lik, genelde ise 59 km lik bir uzunluğu mevcuttur. Nehir Pamukova nın güneyinde il topraklarına girer. Önce güneybatı, kuzeybatı istikametinde akar Geyve Boğazına girmeden önce sağdan Karaçay Deresi ni alır. Güney-Kuzey doğrultusunda dar ve derin olarak Geyve Boğazı na dalar. Karaçam Deresi ni alır. Adapazarı Şehri nin doğusundan geçer. Sağdan Mudurnu Çayı nı aldıktan sonra kuzeye yönelir. Sapanca Gölü nün ayağını teşkil eden Çark Suyu da Sakarya Nehri ne karışır. Kuzeydeki plato sahasını

19 bir boğazla geçtikten sonra kıyı ovasına varır, oradan da Karasu yakınlarında Yenimahalle den Karadeniz e dökülür. Çark Suyu, Sapanca Gölü nün bir ayağı olup, Adapazarı nın içinden geçer. Sapanca Gölü nün fazla suları, Çark Suyu ile Sakarya Nehri ne boşalır. Merkez ilçe dahilindeki uzunluğu 45 km olan Çark Suyu, Sapanca Gölü nün doğusundan çıkar. Batıda Kocadere, Elmalı, Kabuz ve Söğüt Deresi kollarını alarak kuzeydoğuya yönelir. İlçenin kuzeydoğusunda, Seyfiler Köyü nden Sakarya ya dökülür. İlin diğer akarsuları Mudurnu Çayı (64,9 km), Dinsiz Çayı (34 km), Darıçayı Deresi (33 km), Maden Deresi (29,7 km), Melen Deresi (30,8 km), Karaçay Deresi (28,6 km), Akçay Deresi, Yırmaz Deresi ve Değirmendere dir. Bu akarsu bolluğu içinde çok zengin ovalar yer almaktadır. Başta Akova denilen Adapazarı Ovası, Söğütlü Ovası, Geyve Ovası ve Pamukova mevcuttur. Akova, Marmara Bölgesi ile Karadeniz Bölgeleri arasında bir geçiş alanıdır. Ovaların en büyük özelliği sulanabilir olması ve bol yağış almasıdır. Yılda birkaç kez hasat yapılabilmektedir. Sakarya ili, göller bakımından da Türkiye nin en zengin göllerinin bulunduğu bölgelerden birisidir. Göllerin suları genellikle tatlı olup, turistik bakımdan zengin potansiyele sahiptir. Göller genellikle içme suyu kaynağı olup, tarım alanı sulamacılığında da kullanılmaktadır. Sakarya nın başlıca gölleri Sapanca Gölü (42 km²), Poyrazlar Gölü (25 hektar), Taşkisigi Gölü (90 hektar), Acarlar Gölü (1 562 hektar), Küçük Akgöl (20 hektar), Büyük Akgöl (190 hektar) dür. 2. 6. Araştırma Alanının Bitki Örtüsü Sakarya İli, doğal bitki örtüsü yönünden çok zengindir. Kuzey Anadolu kıyı dağlarının uzantısı olan dağlar, gür ormanlarla kaplıdır. Hemen her yerde kayın ağacı (Fagus L.) başta olmak üzere gürgen (Carpinus L.), kavak (Populus L.), kestane (Castanea sativa Mill.), ıhlamur (Tilia L.), çınar (Platanus L.), akçaağaç

20 (Acer L.) ve meşe (Quercus L.) başlıca ağaç türlerini oluşturur. 700 metre yükselti kuşağından sonra iğne yapraklı ağaçlar da yer almaya başlar. Adapazarı nın doğusunda bol miktarda dişbudak (Fraxinus L.) ormanlarına rastlanır. Karasu İlçesi nin batısında Acarlar Gölü çevresinde de dişbudak ormanları vardır. Ovalık kesimlerde Aşağı Sakarya Vadisi çevresinde bitki örtüsü zayıftır. 2. 7. Araştırma Alanının İklimi Sakarya İli, iklim özellikleri açısından Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklim özelliklerini taşımaktadır. İl, yağışlı ve rutubetli bir havaya ve ılıman bir iklime sahiptir. Kışlar bol yağışlı ve ılık, yazlar ise sıcaktır. Rüzgarlar genel olarak kuzeydoğudan poyraz, kuzeybatıdan da karayel olarak eser. Zaman zaman güneyden esen lodos, özellikle Adapazarı Ovası nda sıcaklığın artmasına yol açmaktadır. Meteorolojik gözlemlere bakıldığında il, bol yağış alan ve nem oranı yüksek bir yapıya sahiptir. Yıllık yağış ortalaması 1 016 mm, sıcaklık ortalaması 14,4 ºC ve nisbi nem %73,9 dur. Sıcaklık ortalaması kış mevsimi için 5,6 ºC, ilkbaharda 13,2 ºC, yazın 22,8 ºC ve sonbaharda 16,1 ºC dir. Mevsimlere göre yağış miktarı kışın 286,8 mm, ilkbaharda 234,8 mm, yazın 212,6 mm ve sonbaharda 281,8 mm dir. 2. 8. Adapazarı nda Arıcılık 2005 yılı verilerine göre, Adapazarı genelinde 708 adet bal üreticisi mevcut olup 591 üretici kayıt altına alınarak ruhsat düzenlenmiştir. Kayıtlı üreticilerde 34 392 adet kovan bulunmaktadır. İlde 2,1 ton petekli bal, 505,8 ton süzme bal olmak üzere toplam 508 ton bal üretimi gerçekleşmiştir. 2000-2005 yılları arasında Türkiye de ve Adapazarı nda bal ve balmumu üretimi çizelge 2.1 de gösterilmiştir [Kandemir, 2005].

21 Çizelge 2.1. Türkiye de ve Adapazarı nda bal ve balmumu üretimi Yıl Köy sayısı (adet) Yeni Kovan (adet) Eski kovan (adet) Bal (ton) Balmumu (ton) TÜRKİYE 2000 22 571 4 067 514 199 609 61091,156 4527,376 2001 22 606 3 931 301 184 052 60189,761 3173,542 2002 22 423 3 980 660 180 232 74554,499 3447,579 2003 22 110 4 098 315 190 538 69540,113 3130,147 2004 22 133 4 237 065 162 660 73929,115 3470,638 2005 22 550 4 432 954 157 059 82336,229 4177,9665 SAKARYA 2000 272 32 560 1 442 602,063 26,849 2001 247 32 073 1 210 640,627 27,623 2002 268 33 636 1 118 715,555 24,665 2003 315 29 946 470 530,947 31,485 2004 277 25 550 424 410,573 31,515 2005 231 34 392 29 507,851 4,31

22 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Araştırmada kullanılan 65 adet bal örneği, 2005 yılının Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında Adapazarı İlinin merkezi ve ilçelerinden temin edilmiştir (Harita 3.1). Toplanan bal örneklerinde mikroskobik analizler yapılmıştır. Çizelge 3.1 de bal örneklerinin temin edildiği yöreler, bu yörelerin rakımları ve balların toplandığı tarihler belirtilmiştir. Bazı yörelere ait rakımlar, Valilik arşivlerinde bulunmadığı için verilememiştir. Harita 3.1. Bal örneklerinin toplandığı yöreleri gösteren harita

23 Çizelge 3.1. Bal örneklerinin toplandığı yöreler, yörelerin rakımları ve balların toplandığı tarihler Örnek no Balın toplandığı yöre Rakım (m) Balın toplandığı tarih 1 Hendek - Dikmen Köyü 811 20.07.2005 2 Hendek - Göksu Köyü 693 25.07.2005 3 Hendek - Çamlıca Beldesi 147 25.07.2005 4 Hendek - Kırktepe Köyü 422 20.07.2005 5 Hendek - Çukurhan Köyü 260 08.08.2005 6 Hendek - Kahramanköy 215 06.10.2005 7 Hendek - Çobanyatak Köyü 127 06.10.2005 8 Hendek - Dereköy 160 06.10.2005 9 Akyazı - Keremali Dağı Yaylası - 21.07.2005 10 Akyazı - Taşburun Yaylası - 07.10.2005 11 Akyazı - Kızılcıkorman Köyü 28 11.09.2005 12 Akyazı - Gökçeler Köyü 289 09.09.2005 13 Akyazı - Dokurcun Beldesi 292 09.09.2005 14 Akyazı - Kabakulak Köyü 36 07.10.2005 15 Akyazı - Alaağaç Köyü 50 07.10.2005 16 Akyazı - Boztepe Köyü 541 07.10.2005 17 Adapazarı merkez - Değirmendere Köyü 144 09.09.2005 18 Adapazarı merkez - Çınardibi Köyü 68 08.08.2005 19 Adapazarı merkez - Çaybaşıyeniköy 53 08.08.2005 20 Adapazarı merkez - Bekirpaşa Köyü 33 08.08.2005 21 Adapazarı merkez - Alandüzü Köyü 105 09.09.2005 22 Adapazarı merkez - Yeşilyurt Köyü 25 09.09.2005 23 Adapazarı merkez - Kayrancık Köyü 95 09.09.2005 24 Adapazarı merkez - Örentepe Köyü - 09.09.2005 25 Kaynarca - Dağyeni Köyü 81 05.09.2005 26 Kaynarca - Müezzinler Köyü 69 05.09.2005 27 Kaynarca - Büyükyanık Köyü 67 05.09.2005 28 Kaynarca - Kayacık Köyü 54 05.09.2005 29 Karasu - Manavpınar Köyü 30 14.08.2005 30 Karasu - Denizköy 5 06.09.2005 31 Karasu - Üçoluk Köyü 77 06.09.2005 32 Karasu - Darıçayırı Köyü 13 06.09.2005 33 Kocaali - Çıralıdüzü Köyü 184 22.07.2005 34 Kocaali - Beyler Köyü 45 13.08.2005 35 Kocaali - Açmabaşı Köyü 258 06.09.2005 36 Kocaali - Çamdağı sınırı - 06.09.2005 37 Kocaali - Kirazlı Köyü - 06.09.2005 38 Kocaali - Kirazlı Köyü - 06.09.2005 39 Ferizli - Doğancı Köyü 64 07.09.2005 40 Ferizli - Sarıahmetler Köyü 133 07.09.2005 41 Ferizli - Çiftlik Köyü 62 07.09.2005 42 Söğütlü - Kurudil Köyü 29 07.09.2005 43 Söğütlü - Merkez 15 07.09.2005 44 Söğütlü - Levent Köyü 120 07.09.2005

24 Çizelge 3.1. (Devam) Bal örneklerinin toplandığı yöreler, yörelerin rakımları ve balların toplandığı tarihler Örnek no Balın toplandığı yöre Rakım (m) Balın toplandığı tarih 45 Sapanca - Güldibi Mahallesi(merkez) - 10.09.2005 46 Sapanca - İlmiye Köyü 260 08.09.2005 47 Sapanca - Yanıkköy 64 10.09.2005 48 Karapürçek - Karapürçek Yaylası - 13.08.2005 49 Karapürçek - Yazılıgürgen Köyü 70 08.09.2005 50 Karapürçek Merkez - 08.09.2005 51 Geyve - Şerefiye Köyü 54 01.10.2005 52 Geyve - Dereköy 70 27.07.2005 53 Geyve - Maksudiye Köyü 470 10.08.2005 54 Geyve - Eşmeköy 183 14.08.2005 55 Geyve - Kaşıkçı Yaylası - 14.08.2005 56 Geyve - Muttalip Köyü 615 14.08.2005 57 Pamukova - Mekecek Köyü 91 12.08.2005 58 Pamukova - Oruçlu Köyü 141 12.08.2005 59 Pamukova - Teşvikiye Köyü 85 12.08.2005 60 Pamukova - Merkez - 12.08.2005 61 Pamukova - Ağaçcılar Köyü 721 12.08.2005 62 Pamukova - Şahmelek Köyü 441 12.08.2005 63 Taraklı - Paşalar Köyü 640 14.08.2005 64 Taraklı - Dışdedeler Köyü 933 14.08.2005 65 Taraklı - Merkez 444 14.08.2005 Kapsamlı bir çalışma olması istendiğinden fazla sayıda deney materyali temin edilmesine özen gösterilmiştir. Ancak bal örnekleri toplanırken köylerin birbirine olan uzaklığı ve rakımları göz önüne alınmıştır. Örnekler alınırken kovanların yerleşik (sabit) olmasına dikkat edilmiştir. Her kovandan en az 250 gram bal örneği alınmıştır. Üreticiden kovan açtırılarak taplanan ballar, steril kavanozlara konularak ağızları hemen kapatılmış ve kavanozların üzerine balın alındığı yörenin adı, balın kovandan alınış tarihi ve üreticinin adı kaydedilerek incelenmek üzere laboratuvara getirilmiştir. Bütün bal örnekleri araştırma süresince oda sıcaklığında, nemsiz ve karanlık bir dolapta muhafaza edilmiştir.

25 Kovanların bulunduğu yörede, arıların gidebileceği bitkiler toplanmış ve preslenmiştir. Bu bitkiler laboratuvara getirilerek kurallara uygun bir şekilde kurutulduktan sonra teşhisleri yapılmıştır. Bu bitkilerin çiçeklerinden alınan polenlerden, Wodehouse yöntemine göre referans polen preparatları hazırlanmıştır [Wodehouse, 1959]. Çizelge 3.2 de, Adapazarı yöresinden arazi süresince toplanan ve referans polen preparatları hazırlanan bitkilerin listesi verilmiştir. Çizelge 3.2. Adapazarı Bölgesi nden arazi süresince toplanan ve referans polen preparatları hazırlanan bitkilerin listesi Bitki familyaları Bitki taksonları Bitki familyaları Bitki taksonları Apiaceae Lamiaceae Ajuga L. Asteraceae Cirsium Mill. Clinopodium L. Crepis sancta (L.) Babcock Mentha L. Helianthus annuus L. Origanum L. Petasites hybridus L. Prunella L. Pulicaria dysenterica Gaertn. Salvia L. Senecio L. Satureja L. Sonchus L. Teucrium L. Tanacetum L. Thymus L. Betulaceae Corylus L. Lythraceae Lythrum L. Boraginaceae Echium L. Malvaceae Althaea L. Campanulaceae Campanula L. Onagraceae Epilobium L. Caprifoliaceae Sambucus L. Poaceae Zea mays L. Caryophyllaceae Dianthus L. Primulaceae Anagallis L. Silene L. Lysimachia L. Convolvulaceae Ipomea L. Ranunculaceae Clematis L. Crassulaceae Sedum L. Rosaceae Agrimonia L. Ericaceae Rhododendron ponticum L. Fragaria L. Fabaceae Anthyllis vulneraria L. Rubus L. Coronilla L. Scrophulariaceae Verbascum L. Trifolium L. Digitalis L. Trigonella L. Sytracaceae Sytrax L. Fagaceae Castanea sativa Mill. Valerianaceae Centranthus DC. Geraniaceae Geranium L. Tiliaceae Tilia L. Hypericaceae Hypericum L.

26 3.2. Metod 3.2.1. Bazik-fuksinli gliserin-jelatin hazırlanması Polen preparatlarının yapımında kullanılan montaj materyali, Wodehouse yöntemi uygulanarak hazırlanmıştır [Aytuğ, 1967; Kapp, 1969]. Bu yönteme göre 7 g jelatin plak tartılmış ve 42 ml ılık distile suda 2 saat bekletilmiştir. Yumuşamış jelatinin üzerine 50 ml gliserin ilave edilerek iyice karıştırılmıştır. Karışımın küflenmesini önlemek amacıyla üzerine 0,5 g karbolik asit eklenmiş ve polenlerin boyanmasını sağlamak amacıyla birkaç damla bazik fuksin ilave edilmiştir. Elde edilen karışım 15 dakika ılık su banyosunda bekletildikten sonra temiz petri kaplarına ince bir tabaka halinde dökülmüş ve soğumaya bırakılmıştır [Brawn, 1960]. 3.2.2. Balda polen analizi için preparat hazırlanması Balda polen analizi için preparat yapımında kullanılan metod, sekiz Avrupa ülkesinin arıcılık enstitülerinde çalışan uzmanlarca incelenmiş ve sonuçta uluslararası ortak bir metod olarak kabul edilmiştir [Maurizio, 1951; Louveaux et al., 1970; Lieux, 1972]. Polen preparatları bu ortak metoda göre aşağıda belirtildiği şekilde hazırlanmıştır: 1- Kavanozlara konulmuş 250 g süzülmüş stok bal örneğinden kristalleşmiş veya soğuktan katılaşmış olanlar varsa 40-45 C lik su banyosunda bir süre bekletilerek, balın yumuşaması sağlanmıştır. Daha sonra kavanozdaki bal örneği steril cam baget yardımıyla iyice karıştırılarak polenlerin bal içinde homojen bir şekilde dağılması sağlanmıştır. 2- Stok baldan 10 g alınıp deney tüpüne aktarılmış ve üzerine 20 ml distile su ilave edilmiştir. Laboratuvardan bala, polen kontaminasyonunu önlemek için tüplerin ağzı parafilm ile kapatılmıştır. Balın su içinde çözünmesi için tüpler yaklaşık 45 ºC lik su banyosunda 10-15 dakika bekletilmiştir. Su banyosundan çıkarılan tüpler çalkalanarak, bal ile suyun iyice karışması sağlanmıştır.

27 3- Çözelti 3500-4000 rpm de 45 dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüjden alınan tüpler ters çevrilerek suları dökülmüş ve ters olarak kurutma kağıdı üzerine konulmuştur. Tüpteki su süzülünceye kadar beklenmiştir. 4- Steril iğne ucuna alınan bir miktar (1-2 mm³) bazik-fuksinli gliserin-jelatinin tüp dibindeki polenlere bulaştırılmasıyla alınan materyal, lam üzerine aktarılmıştır. 5- Lam, 30-40 ºC ye ayarlı ısıtıcının tablasına konularak, üzerindeki bazik fuksinli gliserin jelatinin erimesi sağlanmıştır. Isıtma sırasında hava kabarcıklarının oluşmaması ve polenlerin deforme olmaması için montaj materyalinin (bazik-fuksinli gliserin-jelatinin) kaynamamasına özen gösterilmiştir. Platin iğne ile, lam üzerindeki erimiş bazik-fuksinli gliserin-jelatin karıştırılarak polenlerin montaj materyali içinde homojen dağılması sağlandıktan sonra lam üzerine 18x18 mm lik lamel kapatılmıştır. Hazırlanan preparat ters çevrilerek 2 cam çubuk üzerine yerleştirilmiştir. Böylece polenlerin lamel yüzeyine yaklaşmalarına ve mikroskopta daha net görülebilmelerine imkan sağlanmıştır. Lamın bir kenarına etiket yapıştırılarak, üzerine balın alındığı yöre ve örnek numarası yazılmıştır. 6- Hazırlanan preparatlar yaklaşık 12 saat boyunca bu şekilde bekletilerek mikroskopta incelemeye hazır hale gelmiştir. 3.2.3. Yöreden toplanan bitkilerden referans polen preparatlarının hazırlanması Kovanların çevresinden toplanan bitkilerin çiçeklerinden alınan polenlerden, referans polen preparatlar hazırlanmıştır. Preparatlar hazırlanırken: 1- Çiçeğin anterlerinden alınan yeterli miktardaki polenler temiz bir lam üzerine konulmuştur. Lam üzerine alınan polenlerin üzerine birkaç damla %96 lık etil alkol damlatılmıştır. Bu sayede ekzin üzerindeki reçine, yağ ve hava kabarcıklarının ortadan kalkması sağlanmıştır.

28 2- Alkol buharlaştıktan sonra, polenlerin üzerine önceden hazırlanmış olan bazikfuksinli gliserin-jelatin karışımından, steril iğne ucuyla bir miktar (1-2 mm³) konulmuştur. 3- Lam, 30-40 ºC ayarlı ısıtıcı tablası üzerine bırakılmış ve üzerindeki montaj materyalinin erimesi sağlanmıştır. Isıtma sırasında hava kabarcıklarının oluşmaması ve polenlerin deforme olmaması için kaynamamasına dikkat edilmiştir. Erimiş bazikfuksinli gliserin-jelatin ve polenler, steril iğne ucu ile karıştırılarak polenlerin homojen bir biçimde dağılması sağlanmış olup, lam üzerine 18x18 mm lik lamel kapatılmıştır. Hazırlanan preparat ters çevrilerek 2 cam çubuk üzerine yerleştirilmiştir. Böylece polenlerin lamel yüzeyine yaklaşması sağlanmıştır. Hazırlanan preparata etiket yapıştırılarak, etikete polenlerin alındığı bitkinin adı, yörenin adı, preparatın yapılış tarihi ve preparatı yapanın adı yazılmıştır. 4- Hazırlanan referans polen preparatları yaklaşık 12 saat boyunca bu şekilde bekletilmiştir. İncelenen bal örneklerinde bulunan polenlerin teşhisi, referans polen preparatları ile karşılaştırmalı olarak yapılmıştır. 3.2.4. Polen preparatlarının incelenmesi Polen preparatları Nikon Eclipse E400 marka mikroskop ile incelenmiş, polenleri tanımlamada ve mikrofotoğraflarının çekiminde immersiyon objektif kullanılmıştır (x100). İncelemelerde 18x18 mm lik tüm lamel alanı taranmış ve bu alandaki polenler teşhis edilmiştir (Şekil 3.1). Teşhis sırasında ilgili kaynaklardan [Erdtman, 1969; Aytuğ, 1971; Kapp, 1971; Markgraf and D Antoni, 1978; Nilsson et al., 1983; Iwanami et al., 1988; Faegri and Iversen, 1989; Moore et al., 1991; Pehlivan, 1995; D Albore, 1997; Shivanna and Rangaswamy, 1992; Blackmore and Barnes, 1991; Sawyer, 1988; Blackmore and Ferguson, 1986; Shivanna and Johri, 1985; Mulcahy and Ottaviano, 1983; Punt et al., 1995; Ferguson, 1978; Heslop-Herrison, 1971; Erdtman, 1943, 1952, 1957; Wodehouse, 1959], Adapazarı yöresinden toplanan bitkilerden oluşturulan referans polen preparatlarından ve Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü polen preparatları kolleksiyonundan yararlanılmıştır.

29 Şekil 3.1. Preparatta polen sayımlarının yapılmasında izlenen tarama yöntemi Polenlerin teşhisinde her bal örneğinden iki tüp hazırlanmış ve her tüpten 2 şer adet olmak üzere toplam 4 adet polen preparatı yapılmıştır. Bu preparatlardaki polenlerin ait olduğu bitki taksonları teşhis edildikten sonra her preparatta 200 adet polen sayılmıştır [Louveaux et al., 1970; Sawyer, 1988]. Polen sayımlarında 10x ve x40 lık objektif kullanılmıştır. Taksonların, polen ortalamaları ve polen % leri belirlenmiştir [Barbattini et al., 1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992]. Bu taksonlara ait polenlerin, çalışılan ballardaki katkıları saptanmıştır. İncelenen ballarda bulunan polenler, polen spekturumlarına göre 4 ana gruba ayrlmıştır: a) Miktarı > = % 45 olan polenler dominant b) Miktarı % 16- % 44 arası olan polenler sekonder c) Miktarı % 3- % 15 arası olan polenler minör d) Miktarı <%3 olan polenler ise eser miktarda bulunan polenler olarak belirlenmiştir [Barbattini et al., 1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992]. 3.2.5. Balda toplam polen sayısı (TPS) nın tespiti için preparat hazırlanması 10 g bal içindeki TPS nin saptanması için polen preparatları aşağıdaki şekilde hazırlanmıştır [Moar, 1985]: 1- Steril bir cam çubuk yardımıyla iyice karıştırılarak homojen hale getirilen stok baldan, deney tüpüne 10 g alınmıştır.

30 2- Üzerine 20 ml distile su ilave edilerek karıştırılmış ve sonra tüp içerisine, her birinde 12 542 adet Lycopodium sporu bulunan tabletlerden bir tanesi atılmıştır. Tüpler tabletin erimesini sağlamak amacıyla yaklaşık 45 ºC lik su banyosunda 10-15 dakika bekletilmiş ve erimeyi hızlandırmak için bir cam bagetle karıştırılmıştır. 3- Tablet iyice eridikten sonra polen ve sporların boyanması için tüpe birkaç damla bazik-fuksin ilave edilerek karıştırılmış ve tüpler 3500-4000 rpm de yaklaşık 45 dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüj edilen tüpler ters çevrilerek suyu dökülmüş ve kurutma kağıdı üzerine ters vaziyette konulmuştur. Tüpteki su iyice süzülünceye kadar beklenmiştir. 4- Tüpün içerisine 0,1 ml %50 lik gliserin ilave edilerek çökeltinin gliserin ile homojen bir biçimde karışması sağlanmıştır. 5- Bu karışımdan 0,01ml alınarak, içerisinde 0,09 ml gliserin bulunan ikinci bir tüpe aktarılmış ve yeni karışım homojenize edilmiştir. 6- İkinci tüpteki karışımdan 0,01 ml alınarak lam üzerine konulmuş ve üzerine 18x18 mm lik lamel kapatılarak, mikroskopta incelemeye hazır hale getirilmiştir. 3.2.6. Toplam polen sayısı (TPS-10 g) nın tespiti için hazırlanan preparatların incelenmesi Araştırmamızda polen sayımı lamelin sol kenarından başlayarak 2 mm aralıklarla tüm lamel alanının taranması ile yapılmıştır (Şekil 3.1). Bu alanda bulunan polenlerin ve Lycopodium sporlarının sayısı ayrı ayrı tespit edilmiştir. Sayımlarda x10 luk objektif kullanılmıştır. Her bal örneği için iki ayrı tüp hazırlanmış ve her tüpten bir preparat yapılmıştır. Sayımlar, iki preparattaki sayımın ortalaması alınarak aşağıdaki formüle uygulanmıştır.

31 Sayılan Polen x 12 542* Toplam Polen Sayısı (TPS-10 g) = Sayılan Lycopodium sporu * Bir Lycopodium tabletinde bulunan spor sayısı İncelenen ballar TPS yönünden 4 ana gruba ayrılmıştır [Jose et al., 1989]. a) Toplam polen sayısı (TPS) 20 000 den az olanlar, poleni çok az ballar b) TPS 20 000-100 000 arası olanlar poleni normal ballar c) TPS 100 000-500 000 arası olanlar poleni zengin ballar d) TPS 500 000-1 000 000 arası olanlar poleni çok zengin ballar olarak belirlenmiştir [Jose et al., 1989].

32 4. DENEYSEL BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Hendek İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.1.1. Dikmen Köyü (Örnek 1) Bu yöreden alınan bal örneğinin mikroskobik analizinde, Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin (Resim 1.1 a) dominant miktarda olduğu tesbit edilmiştir. Ericacea familyasından Rhododendron a ait polenlerin (Resim 1.1 b) sekonder miktarda, Rosaceae familyasına ait polenlerin ise (Resim 1.1 c) minör miktarda olduğu görülmüştür. Eser miktarda polenine rastlanan taksonlar Asteraceae familyasından Taraxacum L. (Resim 1.2 a), Plantaginaceae familyasından Plantago L. (Resim 1.2 b), Polygonaceae familyasından Rumex L. (Resim 1.2 c), Salicaceae familyasından Salix (Resim 1.3 a) ile Fabaceae (Resim 1.3 b), Lamiaceae (Resim 1.3 c), Pinaceae (Resim 1.4 a) ve Poaceae (Resim 1.4 b) familyalarıdır. Yöreye ait bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 188 573 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1. Dikmen Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 23 23 sekonder Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 66 66 dominant Lamiaceae 1 1 eser Pinaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 3 3 minör Salicaceae Salix 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 188 573

33 4.1.2. Göksu Köyü (Örnek 2) Bu yöreden alınan bal örneğinin mikroskobik analizinde Boraginaceae familyasından Cynoglossum a ait polenlerin (Resim 1.4 c) dominant miktarda olduğu tespit edilmiştir. Sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae ve Scrophulariaceae (Resim 1.5 a) familyalarına ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae (Resim 1.5 b), Boraginaceae (Resim 1.5 c), Geraniaceae (Resim 1.6 a), Lamiaceae, Oleaceae (Resim 1.6 b) familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium (Resim 1.6 c), Cistaceae familyasından Cistus (Resim 1.7 a), Fabaceae familyasından Vicia (Resim 1.7 b), Polygonaceae familyasından Rumex ve Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin de eser miktarda bulunduğu tespit edilmiştir. Bu bal örneğine ait toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 77 383 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.2). Çizelge 4.2. Göksu Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Cynoglossum 54 54 dominant Echium 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 12 12 minör Fabaceae 4 4 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 12 12 minör Geraniaceae 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Oleaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 4 4 minör Salicaceae Salix 1 1 eser Scrophulariaceae 4 4 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 77 383

34 4.1.3. Çamlıca Beldesi (Örnek 3) Çamlıca Beldesi ne ait bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin dominant miktarda olduğu görülmüştür. Sekonder ve minör miktarda polen tesbit edilememiştir. Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Polygonaceae familyasından Rumex, Tiliaceae familyasından Tilia L. (Resim 1.7 c) ve Boraginaceae, Fabaceae, Pinaceae, Poaceae, Ranunculaceae (Resim 1.8 a), Rosaceae familyası polenlerinin eser miktarda olduğu belirlenmiştir. Beldeye ait bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 144 329 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3. Çamlıca Beldesi bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 87 87 dominant Pinaceae 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 144 329

35 4.1.4. Kırktepe Köyü (Örnek 4) Kırktepe Köyü bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin dominant miktarda olduğu görülmüştür. Sekonder ve minör miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea (Resim 1.8 b) ve yine aynı familyadan Helianthus (Resim 1.8 c) ve Taraxacum, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Quercus L. (Resim 1.9 a), Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium L. (Resim 1.9 b), Tiliaceae familyasından Tilia polenlerine eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 333 856 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.4). Çizelge 4.4. Kırktepe Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Centaurea 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 2 2 eser Fagaceae Castanea sativa 85 85 dominant Quercus 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Rubiaceae Galium 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 333 856

36 4.1.5. Çukurhan Köyü (Örnek 5) Çukurhan Köyü bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Salicaceae familyasından Salix polenleri sekonder miktarda tesbit edilmiştir. Fabaceae ve Rosaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus ve Fabaceae familyasından Vicia ya ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae, Asteraceae (Resim 1.9 c), Geraniaceae, Lamiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae (Resim 1.10 a) familyaları ile Ericaceae familyasından Rhododendron, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlere eser miktarda rastlanmıştır. Çukurhan Köyü bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS- 10 g) ortalama 43 001 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.5). Çizelge 4.5. Çukurhan Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 2 2 eser Boraginaceae Echium 8 8 minör Cistaceae Cistus 8 8 minör Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 10 10 minör Vicia 5 5 minör Fagaceae Castanea sativa 23 23 sekonder Geraniaceae 1 1 eser Lamiaceae 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 2 2 eser Rosaceae 10 10 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 20 20 sekonder Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10g) 43 001

37 4.1.6. Kahramanköy (Örnek 6) Kahramanköy e ait bal örneğinin palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin dominant miktarda olduğu tesbit edilmiştir. Sekonder ve minör miktarda polene rastlanmamıştır. Brassicaceae (Resim 1.10 b), Fabaceae, Geraniaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae ve Scrophulariaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Vicia, Fagaceae familyasından Quercus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex ve Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin eser miktarda olduğu görülmüştür. Yöreye ait bal örneğinin toplam polen sayısının (TPS- 10 g) ortalama 135 032 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.6). Çizelge 4.6. Kahramanköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Helianthus 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 84 84 dominant Quercus 1 1 eser Geraniaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 135 032

38 4.1.7. Çobanyatak Köyü (Örnek 7) Yörenin bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polen bulunamamıştır. Cistaceae familyasından Cistus, Polygonaceae familyasından Rumex ve Fabaceae familyasına ait polenlerin sekonder miktarda olduğu görülürken, Rosaceae familyasına ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Polenlerine eser miktarda rastlanan taksonlar ise Apiaceae, Dipsacaceae (Resim 1.10 c), Lamiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve yine aynı familyadan Quercus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium, Salicaceae familyasından Salix ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak tespit edilmiştir. Yöreye ait bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10g) ortalama 89 724 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.7). Çizelge 4.7. Çobanyatak Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae Helianthus 1 1 eser Cistaceae Cistus 21 21 sekonder Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 18 18 sekonder Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Quercus 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 2 2 eser Polygonaceae Rumex 36 36 sekonder Rosaceae 9 9 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 89 724

39 4.1.8. Dereköy (Örnek 8) Yöreye ait bal örneğinin mikroskobik analizi sonucunda Boraginaceae familyasından Cynoglossum a ait polenlere dominant miktarda rastlanırken, sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Oleaceae familyasına ait polenler minör miktarda bulunmuştur. Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Dipsacaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae (Resim 1.11 a), Fabaceae, Geraniaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex, Rubiaceae familyasından Galium, Salicaceae familyasından Salix polenlerine ise eser miktarlarda rastlanmıştır. Dereköy bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) 709 465 olarak belirlenmiştir. (Çizelge 4.8) Çizelge 4.8. Dereköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Cynoglossum 52 52 dominant Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 4 4 minör Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 15 15 minör Geraniaceae 1 1 eser Lamiaceae 2 2 eser Oleaceae 10 10 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 2 2 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 709 465

40 4.2. Akyazı İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.2.1. Keremali Dağı Yaylası (Örnek 9) Yöreye ait bal örneğinin mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin dominant miktarda olduğu tespit edilmiştir. Fabaceae familyasına ait polenlere sekonder miktarda rastlanırken, minör miktarda polen tesbit edilememiştir. Apiaceae, Asteraceae, Campanulaceae (Resim 1.11 b), Oleaceae, Pinaceae, Rosaceae, Solanaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Cynoglossum, Ericaceae familyasından Rhododendron, Polygonaceae familyasından Rumex e ait polenlerin eser miktarda olduğu görülmüştür. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 107 374 olarak bulunmuştur. (Çizelge 4.9) Çizelge 4.9. Keremali Dağı Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae Cynoglossum 2 2 eser Campanulaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 16 16 sekonder Fagaceae Castanea sativa 72 72 dominant Oleaceae 1 1 eser Pinaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 107 374

41 4.2.2. Taşburun Yaylası (Örnek 10) Taşburun Yaylası na ait bal örneğinin palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri dominant miktarda görülmüştür. Sekonder miktarda polene rastlanmazken, Fabaceae familyasına ait polenler minör miktarda bulunmuştur. Apiaceae, Poaceae Asteraceae, Boraginaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Geraniaceae, Lauraceae (Resim 1.11 c), Rosaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Boraginaceae familyasından Cynoglossum, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex, Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenler ise eser miktarda tespit edilmiştir. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 213 976 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.10). Çizelge 4.10. Taşburun Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Cynoglossum 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 5 5 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 78 78 dominant Geraniaceae 1 1 eser Lauraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 213 976

42 4.2.3. Kızılcıkorman Köyü (Örnek 11) Yöreden alınan bal örneğinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae familyası ile Plantaginaceae familyasından Plantago ya ait polenlerin sekonder miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae, Lamiaceae, Moraceae (Resim 1.12 a), Poaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Salicaceae familyasından Salix e ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Chenopodiaceae/Amaranthaceae polenlerinin ise eser miktarda olduğu görülmüştür. Bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 12 148 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.11). Çizelge 4.11. Kızılcıkorman Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 3 3 minör Chenopodiaceae/ Amaranthaceae 1 1 eser Fabaceae 32 32 sekonder Lamiaceae 4 4 minör Moraceae 4 4 minör Plantaginaceae Plantago 28 28 sekonder Poaceae 4 4 minör Rosaceae 13 13 minör Salicaceae Salix 7 7 minör Scrophulariaceae 4 4 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 12 148

43 4.2.4. Gökçeler Köyü (Örnek 12) Yöreden alınan balda Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenler dominant miktarda, Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler sekonder miktarda bulunmuştur. Fabaceae familyası polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Geraniaceae, Juglandaceae (Resim 1.12 b), Lamiaceae, Lauraceae, Poaceae, Rosaceae, Solanaceae familyalarına ait polenlerle Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex e ait polenler eser miktarda saptanmıştır. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 53 304 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.12). Çizelge 4.12. Gökçeler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 46 46 dominant Fabaceae 3 3 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 35 35 sekonder Geraniaceae 1 1 eser Juglandaceae 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Lauraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 53 304

44 4.2.5. Dokurcun Beldesi (Örnek 13) Dokurcun yöresinden alınan bal örneğinin mikroskobik analizinde Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenlerin dominant miktarda olduğu tespit edilmiştir. Sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae ve Ranunculaceae familyalarına ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Boraginaceae, Brassicaceae, Geraniaceae, Lamiaceae, Rhamnaceae (Resim 1.12 c), Rosaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Polygonaceae familyasından Rumex ve Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin ise eser miktarda oldukları tespit edilmiştir. Beldeye ait bal örneğindeki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 130 001 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.13). Çizelge 4.13. Dokurcun Belde si bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Brassicaceae 2 2 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 79 79 dominant Fabaceae 3 3 minör Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Geraniaceae 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 5 5 minör Rhamnaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 130 001

45 4.2.6. Kabakulak Köyü (Örnek 14) Kabakulak Köyü bal numunesinin palinolojik incelemesinde Fabaceae familyasına ait polenlerin dominant miktarda olduğu belirlenmiştir. Lamiaceae familyasına ait polenlere ise sekonder miktarda rastlanmıştır. Brassicaceae, Lythraceae (Resim 1.13 a) Rosaceae familyaları ile Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Eser miktarda polenlerine rastlanan taksonlar Apiaceae, Asteraceae, Poaceae familyaları ile Plantaginaceae familyasından Plantago olarak tespit edilmiştir. Bu bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 13 721 adet olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.14). Çizelge 4.14. Kabakulak köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 13 721 Asteraceae 1 1 eser Brassicaceae 3 3 minör Fabaceae 61 61 dominant Lamiaceae 17 17 sekonder Lythraceae 3 3 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 2 2 eser Rosaceae 8 8 minör Salicaceae Salix 3 3 minör

46 4.2.7. Alaağaç Köyü (Örnek 15) Alaağaç Köyü balının mikroskobik analizi sonucunda dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Fabaceae familyalarına ait polenler sekonder miktarda bulunmuştur. Asteraceae, Betulaceae (Resim 1.13 b), Lamiaceae, Rosaceae familyalarına ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Dipsacaceae, Lythraceae, Poaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus ve Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Salicaceae familyasından Salix e ait polenlere ise eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 77 402 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.15). Çizelge 4.15. Alaağaç köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polenyüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae 5 5 minör Helianthus 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Betulaceae 4 4 minör Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 18 18 sekonder Chenopodiaceae/ 22 22 sekonder Amaranthaceae Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 26 26 sekonder Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Lamiaceae 3 3 minör Lythraceae 1 1 eser Poaceae 2 2 eser Rosaceae 11 11 minör Salicaceae Salix 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 77 402

47 4.2.8. Boztepe Köyü (Örnek 16) Yöre balının mikroskobik analizi sonucunda Boraginaceae familyasından Cynoglossum a ait polenlere dominant miktarda rastlanırken, sekonder ve minör miktarda polen tespit edilememiştir. Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Geraniaceae, Lauraceae, Pinaceae, Poaceae, Rosaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Onagraceae familyasından Epilobium (Resim 1.13 c), Plantaginaceae familyasından Plantago, Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin ise eser miktarda olduğu görülmüştür. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 1 272 165 bulunmuştur (Çizelge 4.16). Çizelge 4.16. Boztepe köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Betulaceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Cynoglossum 83 83 dominant Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Geraniaceae 1 1 eser Lauraceae 1 1 eser Onagraceae Epilobium 1 1 eser Pinaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 1 272 165

48 4.3. Adapazarı Merkez Ballarının Polen Analizi 4.3.1. Değirmendere Köyü (Örnek 17) Yöreye ait bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerine dominant miktarda rastlanırken, sekonder ve minör miktarda polen tespit edilememiştir. Apiaceae, Asteraceae, Fabaceae, Poaceae, Rosaceae familyalarına ait polenlerle, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Polygonaceae familyasından Rumex, Salicaceae familyasından Salix ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenler eser miktarda bulunmuştur. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 168 858 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.17). Çizelge 4.17. Değirmendere Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 89 89 dominant Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 168 858

49 4.3.2. Çınardibi Köyü ( Örnek 18) Yöreya ait bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri dominant miktarda bulunurken sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae ve Rosaceae familyasına ait polenler minör miktarda görülmüştür. Polenlerine eser miktarda rastlanan taksonlar Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Salicaceae familyasından Salix, Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Balın toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 107 536 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.18). Çizelge 4.18. Çınardibi Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 2 2 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 3 3 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 79 79 dominant Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 3 3 minör Salicaceae Salix 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 107 536

50 4.3.3. Çaybaşıyeniköy (Örnek 19) Yöreden alınan bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae familyası ve Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri sekonder miktarda görülmüştür. Poaceae ve Rosaceae familyaları ile Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Salicaceae familyasından Salix e ait polenler minör miktarda bulunmuştur. Asteraceae familyasından Taraxacum, Ericaceae familyasından Rhododendron polenleri ile Brassicaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyalarına ait polenler eser miktarda görülmüştür. Yöre balının toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 556 409 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.19). Çizelge 4.19. Çaybaşıyeniköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 41 41 sekonder Vicia 3 3 minör Fagaceae Castanea sativa 30 30 sekonder Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 3 3 minör Poaceae 5 5 minör Rosaceae 5 5 minör Salicaceae Salix 4 4 minör Scrophulariaceae 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 556 409

51 4.3.4. Bekirpaşa Köyü (Örnek 20) Bekirpaşa Köyü bal numunesinin palinolojik incelemesinde Fabaceae familyasına ait polenler dominant miktarda görülürken, sekonder miktarda polen bulunamamıştır. Brassicaceae familyası polenlerine ise minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni tespit edilen taksonlar Asteraceae, Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Salicaceae familyasından Salix ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Balda toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 12 473 adet olduğu görülmüştür (Çizelge 4.20). Çizelge 4.20. Bekirpaşa Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 3 3 minör Fabaceae 83 83 dominant Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 2 2 eser Rosaceae 2 2 eser Salicaceae Salix 2 2 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 12 473

52 4.3.5. Alandüzü Köyü (Örnek 21) Yöre balının mikroskobik analiz sonucu Ranunculaceae familyasına ait polenlere dominant miktarda, Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlere sekonder miktarda rastlanmıştır. Fabaceae, Poaceae, Rosaceae familyalarına ait polenler minör miktarda görülmüştür. Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Lauraceae familyalarına ait polenlerle, Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Polygonaceae familyasından Rumex, Salicaceae familyasından Salix e ait polenler eser miktarda tespit edilmiştir. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 10 365 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.21). Çizelge 4.21. Alandüzü Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Brassicaceae 2 2 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 15 15 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 18 18 sekonder Lauraceae 1 1 eser Poaceae 3 3 minör Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 50 50 dominant Rosaceae 3 3 minör Salicaceae Salix 2 2 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 10 365

53 4.3.6. Yeşilyurt Köyü (Örnek 22) Yöreye ait bal örneğinin mikroskobik analizinde Fabaceae familyasına ait polenlere dominant miktarda rastlanırken, sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Apiaceae, Lythraceae, Ranunculaceae, Rosaceae familyaları ve Plantaginaceae familyasından Plantago ya ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Asteraceae, Brassicaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae familyaları ve Asteraceae familyasından Taraxacum, Salicaceae familyasından Salix polenlerine ise eser miktarda rastlanmıştır. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 43 836 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.22). Çizelge 4.22. Yeşilyurt Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 8 8 minör Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 69 69 dominant Lamiaceae 1 1 eser Lythraceae 4 4 minör Plantaginaceae Plantago 3 3 minör Poaceae 2 2 eser Ranunculaceae 3 3 minör Rosaceae 4 4 minör Salicaceae Salix 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 43 836

54 4.3.7. Kayrancık Köyü (Örnek 23) Kayrancık Köyü bal örneğinde Fabaceae familyasına ait polenler dominant miktarda görülmüştür. Plantaginaceae familyasından Plantago polenleri sekonder miktarda, Asteraceae familyası polenleri ise minör miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Hedysarum (Resim 1.14 a) ve Vicia ile Polygonaceae familyasından Rumex e ait polenlere eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 30 430 adet olduğu görülmüştür (Çizelge 4.23). Çizelge 4.23. Kayrancık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 2 2 eser Asteraceae 3 3 minör Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 67 67 dominant Hedysarum 1 1 eser Vicia 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 17 17 sekonder Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 30 430

55 4.3.8. Örentepe Köyü (Örnek 24) Yöre balının mikroskobik analizinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Poaceae ve Fabaceae familyaları ile Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenler sekonder miktarda görülmüştür. Fabaceae familyasından Vicia, Salicaceae familyasından Salix ve Asteraceae familyasına ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni bulunan taksonlar Apiaceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Lythraceae, Pinaceae, Ranunculaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus olarak tespit edilmiştir. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 8 503 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.24). Çizelge 4.24. Örentepe Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 10 10 minör Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 2 2 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 16 16 sekonder Fabaceae 26 26 sekonder Vicia 3 3 minör Lamiaceae 1 1 eser Lythraceae 2 2 eser Pinaceae 1 1 eser Poaceae 23 23 sekonder Ranunculaceae 2 2 eser Salicaceae Salix 11 11 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 8 503

56 4.4. Kaynarca İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.4.1. Dağyeni Köyü (Örnek 25) Yöre balının mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda görülmüştür. Sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Asteraceae, Brassicaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Lythraceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Apiaceae, Betulaceae, Chenopodiacae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Poaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium a ait polenler eser miktarda görülmüştür. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 3 347 771 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.25). Çizelge 4.25. Dağyeni Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polenyüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 11 11 minör Helianthus 3 3 minör Taraxacum 1 1 eser Betulaceae 1 1 eser Brassicaceae 3 3 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 9 9 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 52 52 dominant Lamiaceae 5 5 minör Lythraceae 3 3 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 2 2 eser Rosaceae 1 1 eser Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 3 347 771

57 4.4.2. Müezzinler Köyü (Örnek 26) Yöre balının palinolojik incelemesinde Fabaceae familyasına ait polenlere dominant miktarda, Asteraceae familyasından Xanthium a ait polenlere (Resim 1.14 b) sekonder miktarda rastlanmıştır. Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Boraginaceae familyasından Echium, Caprifoliaceae familyasından Sambucus a ait polenlerin (Resim 1.14 c) minör miktarda olduğu bulunmuştur. Apiaceae, Geraniaceae, Lythraceae, Scrophulariaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Rubiaceae familyasından Galium a ait polenler eser miktarlarda tespit edilmiştir. Balda toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 558 237 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.26). Çizelge 4.26. Müezzinler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae Helianthus 3 3 minör Taraxacum 1 1 eser Xanthium 16 16 sekonder Boraginaceae Echium 3 3 minör Caprifoliaceae Sambucus 4 4 minör Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 45 45 dominant Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Geraniaceae 1 1 eser Lamiaceae 5 5 minör Lythraceae 1 1 eser Poaceae 4 4 minör Ranunculaceae 8 8 minör Rosaceae 4 4 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 558 237

58 4.4.3. Büyükyanık Köyü (Örnek 27) Büyükyanık Köyü nden alınan balın palinolojik incelemesinde Scrophulariaceae familyasına ait polenlere dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae ve Rosaceae familyasına ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae, Brassicaceae, Solanaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa, Plantaginaceae familyasından Plantago ya ait polenlerin eser miktarda olduğu tespit edilmiştir. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 6 954 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.27). Çizelge 4.27. Büyükyanık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 2 2 eser Brassicaceae 1 1 eser Fabaceae 4 4 minör Fagaceae Castanea sativa 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Rosaceae 3 3 minör Scrophulariaceae 86 86 dominant Solanaceae 1 1 eser Toplampolen sayısı (TPS-10 g) 6 954

59 4.4.4. Kayacık Köyü (Örnek 28) Kayacık Köyü ne ait bal örneğinde dominant miktarda polen bulunamamıştır. Apiaceae, Brassicaceae, Fabaceae familyası polenlerine sekonder miktarda rastlanmıştır. Asteraceae, Poaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus ve Xanthium, Salicaceae familyasından Salix e ait polenler minör miktarda; Lamiaceae familyasına ait polenlerle Asteraceae familyasından Taraxacum a ait polenler de eser miktarda saptanmıştır. Bal numunesindeki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 8 126 adet olduğu görülmüştür (Çizelge 4.28). Çizelge 4.28. Kayacık Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 17 17 sekonder Asteraceae 3 3 minör Helianthus 3 3 minör Taraxacum 1 1 eser Xanthium 3 3 minör Brassicaceae 17 17 sekonder Fabaceae 28 28 sekonder Lamiaceae 2 2 eser Poaceae 3 3 minör Rosaceae 8 8 minör Salicaceae Salix 15 15 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 8 126

60 4.5. Karasu İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.5.1. Manavpınar Köyü (Örnek 29) Manavpınar Köyü balının mikroskobik analizi sonucunda Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda, Salicaceae familyasından Salix e ait polenler de sekonder miktarda bulunmuştur. Boraginaceae, Rosaceae familyaları ile Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenler minör miktarda saptanmıştır. Apiaceae, Asteraceae, Fabaceae, Poaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Tiliaceae familyasından Tilia, eser miktarda polenine rastlanan taksonlar olarak tespit edilmiştir. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS- 10 g) ortalama 34 292 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.29) Çizelge 4.29. Manavpınar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae 5 5 minör Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 10 10 minör Fabaceae 2 2 eser Fagaceae Castanea sativa 45 45 dominant Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 2 2 eser Rosaceae 9 9 minör Salicaceae Salix 18 18 sekonder Scrophulariaceae 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 34 292

61 4.5.2. Denizköy (Örnek 30) Denizköy den alınan bal numunesinde yapılan mikroskobik analizde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Rhamnaceae familyası polenleri sekonder miktarda görülmüştür. Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Fabaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae familyaları ve Salicaceae familyasından Salix e ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Lythraceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Cistaceae familyasında Cistus, Rubiaceae familyasından Galium, eser miktarda poleni tespit edilen taksonlardır. Yöre balındaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 14 838 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.30). Çizelge 4.30. Denizköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Takson lar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 7 7 minör Asteraceae 3 3 minör Boraginaceae 5 5 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 2 2 eser Fabaceae 4 4 minör Fagaceae Castanea sativa 20 20 sekonder Lamiaceae 2 2 eser Lauraceae 1 1 eser Lythraceae 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rhamnaceae 32 32 sekonder Rosaceae 3 3 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 10 10 minör Scrophulariaceae 6 6 minör Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 14 838

62 4.5.3. Üçoluk Köyü (Örnek 31) Yöreye ait bal örneğinde Rhamnaceae familyasına ait polenler dominant miktarda, Scrophulariaceae familyasına ait polenler sekonder miktarda belirlenmiştir. Brassicaceae, Fabaceae, Lythraceae, Rosaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni bulunan taksonlar Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Apiaceae, Asteraceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ve Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago olarak belirlenmiştir. Baldaki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 9 265 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.31). Çizelge 4.31. Üçoluk Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Takson lar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 2 2 eser Brassicaceae 9 9 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 9 9 minör Fagaceae Castanea sativa 4 4 minör Lythraceae 3 3 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rhamnaceae 46 46 dominant Rosaceae 4 4 minör Scrophulariaceae 17 17 sekonder Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 9 265

63 4.5.4. Darıçayırı Köyü (Örnek 32) Yöre balının mikroskobik analizinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae, Rosaceae familyalarına ait polenler sekonder miktarda görülmüştür. Apiaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Lythraceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri minör miktarda bulunmuştur. Caprifoliaceae familyasından Sambucus, Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium, Tiliaceae familyasından Tilia polenleri ile Brassicaceae ve Poaceae familyalarına ait polenler eser miktarda tespit edilmiştir. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 12 343 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.32). Çizelge 4.32. Darıçayırı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Takson lar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 8 8 minör Asteraceae 13 13 minör Brassicaceae 1 1 eser Caprifoliaceae Sambucus 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 28 28 sekonder Fagaceae Castanea sativa 10 10 minör Lamiaceae 14 14 minör Lythraceae 4 4 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 16 16 sekonder Rubiaceae Galium 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 12 343

64 4.6. Kocaali İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.6.1. Çıralıdüzü Köyü (Örnek 33) Yöreye ait bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda bulunmuştur. Sekonder ve minör miktarda polene rastlanmamıştır. Asteraceae familyasından Taraxacum, Plantaginaceae familyasından Plantago ve Apiaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Rosaceae familyalarına ait polenler eser miktarda tespit edilmiştir. Yöre balının toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 34 472 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.33). Çizelge 4.33. Çıralıdüzü Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Takson lar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 34 472 Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 94 94 dominant Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser

65 4.6.2. Beyler Köyü (Örnek 34) Yöre balında yapılan yapılan mikroskobik analiz sonucu Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerine dominant miktarda rastlanırken, sekonder ve minör miktarda polen bulunamamıştır. Aceraceae (Resim 1.15 a), Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae (Resim 1.15 b), Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus ve Taraxacum, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Tiliaceae familyasından Tilia, eser miktarda polenine rastlanan taksonlar olarak belirlenmiştir. Baldaki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 229 154 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.34). Çizelge 4.34. Beyler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Takson lar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Helianthus 2 2 eser Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Caryophyllaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Fabaceae 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 84 84 dominant Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 229 154

66 4.6.3. Açmabaşı Köyü (Örnek 35) Yöreden alınan bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerinin dominant miktarda olduğu, sekonder miktarda polene rastlanmadığı görülmüştür. Apiaceae familyası polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Asteraceae familyasından Taraxacum, Fabaceae familyasından Vicia, Polygonaceae familyasından Rumex, Salicaceae familyasından Salix polenleri ile Boraginaceae, Fabaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae familyalarına ait polenler eser miktarda tespit edilmiştir. Baldaki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 217 015 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.35). Çizelge 4.35. Açmabaşı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 5 5 minör Asteracaee Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Fabaceae 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 85 85 dominant Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 217 015

67 4.6.4. Çamdağı sınırı (Örnek 36) Yöre balının palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenleri dominant miktarda görülmüştür. Sekonder ve minör miktarda polen bulunamamıştır. Apiaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Pinaceae, Poaceae, Rosaceae, Solanaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Hedysarum ve yine aynı familyadan Vicia polenlerine eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 528 061 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.36) Çizelge 4.36. Çamdağı sınırı örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Hedysarum 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 88 88 dominant Pinaceae 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 528 061

68 4.6.5. Kirazlı Köyü (1) (Örnek 37) Yöreye ait bal örneğinin mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda tespit edilmiştir. Sekonder miktarda polene rastlanmamış olup, Fabaceae familyası polenleri minör miktarda bulunmuştur. Balda eser miktarda polenine rastlanan taksonlar Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Geraniaceae, Poaceae, Rhamnaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak tespit edilmiştir. Bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 1 699 086 adet olduğu görülmüştür (Çizelge 4.37). Çizelge 4.37. Kirazlı Köyü (1) bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Fabaceae 3 3 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 83 83 dominant Geraniaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rhamnaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 1 699 086

69 4.6.6. Kirazlı Köyü (2) (Örnek 38) Yöreden temin edilen ikinci bal örneğinde de Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlere dominant miktarda rastlanmış olup sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae ve Rosaceae familyası ile Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Vicia polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex ve Tiliaceae familyasından Tilia polenleri eser miktarda bulunmuştur. Balda toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 71 839 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.38) Çizelge 4.38. Kirazlı Köyü (2) bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Brassicaceae 2 2 eser Ericaceae Rhododendron 4 4 minör Fabaceae 8 8 minör Vicia 5 5 minör Fagaceae Castanea sativa 70 70 dominant Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 3 3 minör Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 71 839

70 4.7. Ferizli İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.7.1. Doğancı Köyü (Örnek 39) Doğancı Köyü ne ait bal örneğinde dominant miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae familyası ile Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin sekonder miktarda olduğu görülmüştür. Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Ranunculaceae, Rhamnaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus ve Xanthium, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium a ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni tespit edilen taksonlar ise Apiaceae, Boraginaceae, Lythraceae, Moraceae, Poaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea, Boraginaceae familyasından Echium, Caprifoliaceae familyasından Sambucus, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Bu bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 13 682 adet olduğu görülmüştür (Çizelge 4.39).

71 Çizelge 4.39. Doğancı Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 3 3 minör Centaurea 2 2 eser Helianthus 5 5 minör Xanthium 3 3 minör Boraginaceae 1 1 eser Echium 2 2 eser Brassicaceae 6 6 minör Caprifoliaceae Sambucus 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 18 18 sekonder Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 17 17 sekonder Lamiaceae 5 5 minör Lythraceae 1 1 eser Moraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 4 4 minör Poaceae 2 2 eser Ranunculaceae 5 5 minör Rhamnaceae 4 4 minör Rosaceae 8 8 minör Rubiaceae Galium 7 7 minör Scrophulariaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 13 682

72 4.7.2. Sarıahmetler Köyü (Örnek 40) Yöre balının mikroskobik analizinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae ve Rosaceae familyasına ait polenler sekonder miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Brassicaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Polygonaceae familyasından Rumex e ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Asteraceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Poaceae, Ranunculaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Caprifoliaceae familyasından Sambucus, Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium a ait polenler ise eser miktarda tespit edilmiştir. Bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS- 10 g) ortalama 120 758 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.40) Çizelge 4.40. Sarıahmetler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 4 4 minör Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 9 9 minör Caprifoliaceae Sambucus 1 1 eser Cistaceae Cistus 2 2 eser Dipsacaceae 2 2 eser Fabaceae 21 21 sekonder Fagaceae Castanea sativa 6 6 minör Lamiaceae 2 2 eser Lauraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 5 5 minör Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 34 34 sekonder Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 6 6 minör Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 120 758

73 4.7.3. Çiftlik Köyü (Örnek 41) Yöre balının mikroskobik analizinde Asteraceae familyasından Xanthium polenlerine dominant miktarda, Fabaceae familyası polenlerine sekonder miktarda rastlanmıştır. Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Lamiaceae ve Rosaceae familyası polenleri ise minör miktarda tespit edilmiştir. Eser miktarda polenlerine rastlanan taksonlar Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Brassicaceae, Dipsacaceae, Lythraceae, Poaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae, Thymelaeaceae (Resim 1.15 c) familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 383 198 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.41). Çizelge 4.41. Çiftlik Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Xanthium 47 47 dominant Betulaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 3 3 minör Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 21 21 sekonder Lamiaceae 7 7 minör Lythraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 6 6 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Thymelaeaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 383 198

74 4.8. Söğütlü İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.8.1. Kurudil Köyü (Örnek 42) Kurudil Köyü bal örneğinde dominant miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae, Rhamnaceae ve Scrophulariaceae familyalarına ait polenler sekonder miktarda görülmüştür. Ranunculaceae ve Rosaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus a ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Castanea sativa, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlere ise eser miktarda rastlanmıştır. Balın toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 5 982 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.42). Çizelge 4.42. Kurudil Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 2 2 eser Asteraceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 3 3 minör Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 32 32 sekonder Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 3 3 minör Rhamnaceae 16 16 sekonder Rosaceae 12 12 minör Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 20 20 sekonder Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 5 982

75 4.8.2. Söğütlü merkez (Örnek 43) Bu bölgeye ait bal örneğinin palinolojik incelemesinde Rosaceae familyası polenlerine dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Apiaceae, Fabaceae ve Ranunculaceae familyalarına ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Eser miktarda polenine rastlanan taksonlar Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rhamnaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Bölge balındaki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 127 809 olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.43). Çizelge 4.43. Söğütlü merkeze ait bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 8 8 minör Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 10 10 minör Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Lamiaceae 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 10 10 minör Rhamnaceae 1 1 eser Rosaceae 54 54 dominant Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 127 809

76 4.8.3. Levent Köyü (Örnek 44) Levent Köyü den temin edilen balın palinolojik analizinde Rosaceae familyasına ait polenlerin dominant miktarda olduğu saptanmıştır. Sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Asteraceae, Fabaceae, Lythraceae, Poaceae, Ranunculaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus polenlerinin minör miktarda olduğu görülmüştür. Polenlerine eser miktarda rastlanan taksonlar Apiaceae, Brassicaceae, Dipsacaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Helianthus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Balın toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 6 073 olduğu görülmüştür (Çizelge 4.44). Çizelge 4.44. Levent Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 5 5 minör Helianthus 2 2 eser Brassicaceae 2 2 eser Cistaceae Cistus 7 7 minör Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 10 10 minör Fagaceae Castanea sativa 1 1 eser Lythraceae 3 3 minör Poaceae 4 4 minör Ranunculaceae 5 5 minör Rosaceae 53 53 dominant Scrophulariaceae 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 6 073

77 4.9. Sapanca İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.9.1. Güldibi Mahallesi (merkez) (Örnek 45) Bölge balının palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda görülürken, Asteraceae familyasından Helianthus polenlerine sekonder miktarda rastlanmıştır. Aceraceae, Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Fabaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea ve Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago ve Tiliaceae familyasından Tilia polenleri ise eser miktarda bulunmuştur. Balda toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 173 998 adet olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.45). Çizelge 4.45. Güldibi Mahallesi bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 2 2 eser Centaurea 1 1 eser Helianthus 18 18 sekonder Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 66 66 dominant Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 173 998

78 4.9.2. İlmiye Köyü (Örnek 46) Yöreden alınan balın mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerine dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Rosaceae familyası ile Asteraceae familyasından Helianthus, Plantaginaceae familyasından Plantago polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum ve Cistaceae familyasından Cistus, eser miktarda poleni bulunan taksonlar olarak tespit edilmiştir. Bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 15 991 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.46). Çizelge 4.46. İlmiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Helianthus 3 3 minör Taraxacum 1 1 eser Betulaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 2 2 eser Fagaceae Castanea sativa 76 76 dominant Lamiaceae 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 3 3 minör Poaceae 2 2 eser Rosaceae 4 4 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 15 991

79 4.9.3. Yanıkköy (Örnek 47) Yöreye ait bal örneğinin mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerinin dominant miktarda olduğu görülmüştür. Sekonder ve minör miktarda polen tespit edilememiştir. Eser miktarda polenine rastlanan taksonlar ise Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Poaceae, Rosaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex ve Tiliaceae familyasından Tilia olarak belirlenmiştir. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 67 424 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.47). Çizelge 4.47. Yanıkköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 82 82 dominant Lamiaceae 2 2 eser Lauraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 2 2 eser Tliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 67 424

80 4.10. Karapürçek İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.10.1. Karapürçek Yaylası (Örnek 48) Karapürçek yaylasından alınan bal örneğinin mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerine dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polen bulunamamıştır. Fabaceae familyasına ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Brassicaceae, Pinaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Solanaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex, Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlerin eser miktarda olduğu görülmüştür. Balın toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 62 638 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.48). Çizelge 4.48. Karapürçek Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldak toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 2 2 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 3 3 minör Fagaceae Castanea sativa 83 83 dominant Pinaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 62 638

81 4.10.2. Yazılıgürgen Köyü (Örnek 49) Bu yöre balının palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlerin dominant miktarda olduğu görülmüştür. Sekonder ve minör miktarda polen tespit edilememiştir. Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Rosaceae Lamiaceae, Dipsacaceae, Fabaceae, Lythraceae, Scrophulariaceae, Solanaceae familyalarına ait polenlerle, Asteraceae familyasından Taraxacum ve yine aynı familyadan Xanthium, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex, Rubiaceae familyasından Galium ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlere ise eser miktarda rastlanmıştır. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 1 652 910 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.49). Çizelge 4.49. Yazılıgürgen Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Xanthium 1 1 eser Betulaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Caryophyllaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 1 1 eser Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 79 79 dominant Lamiaceae 1 1 eser Lythraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Rubiaceae Galium 1 1 eser Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10g) 1 652 910

82 4.10.3. Karapürçek merkez (Örnek 50) Karapürçek İlçesi nin merkezine ait balın palinolojik incelemesinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerine dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae familyası polenleri minör miktarda görülmüştür. Aceraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Cupressaceae (Resim 1.16 a), Poaceae, Rosaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex ve Tiliaceae familyasından Tilia, eser miktarda polenine rastlanan taksonlar olarak tespit edilmiştir. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 16 092 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.50). Çizelge 4.50. Karapürçek merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polenyüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Cupressaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 3 3 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 81 81 dominant Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10g) 16 092

83 4.11. Geyve İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.11.1. Şerefiye Köyü (Örnek 51) Şerefiye Köyü bal örneğinde Fagaceae familyasından Castanea sativa polenlerinin dominant miktarda olduğu saptanmıştır. Sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae, Oleaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Liliaceae (Resim 1.16 b), Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae familyaları ile Fagaceae familyasından Quercus, Plantaginaceae familyasından Plantago ve Tiliaceae familyasından Tilia polenlerine ise eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 41 807 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.51).

84 Çizelge 4.51. Şerefiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Betulaceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Caryophyllaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 3 3 minör Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 10 10 minör Fabaceae 3 3 minör Fagaceae Castanea sativa 54 54 dominant Quercus 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Lauraceae 1 1 eser Liliaceae 1 1 eser Oleaceae 9 9 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 2 2 eser Rosaceae 1 1 eser Salicaceae Salix 3 3 minör Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 41 807

85 4.11.2. Dereköy (Örnek 52) Dereköy bal örneğinde Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenler dominant miktarda görülmüştür. Sekonder miktarda polene ise rastlanmamıştır. Rosaceae familyası ile Cistaceae familyasından Cistus, Fagaceae familyasından Castanea sativa, Salicaceae familyasından Salix e ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Polenine eser miktarda rastlanan taksonlar ise Boraginaceae familyasından Echium, Plantaginaceae familyasından Plantago, Tiliaceae familyasından Tilia ile Scrophulariaceae, Apiaceae, Boraginaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Rhamnaceae ve Solanaceae familyaları olarak tespit edilmiştir. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 10 723 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.52). Çizelge 4.52. Dereköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 2 2 eser Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Cistaceae Cistus 7 7 minör Ericaceae Rhododendron 54 54 dominant Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 6 6 minör Lamiaceae 1 1 eser Lauraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Rhamnaceae 1 1 eser Rosaceae 10 10 minör Salicaceae Salix 11 11 minör Scrophulariaceae 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 10 723

86 4.11.3. Maksudiye Köyü (Örnek 53) Yöreden alınan bal numunesinin mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenler dominant miktarda bulunmuştur. Sekonder miktarda polene rastlanmazken, Rosaceae familyasına ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Aceraceae, Apiaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Lauraceae, Poaceae, Solanaceae familyalarına ait polenlerle Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Polygonaceae familyasından Rumex ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlere eser miktarda rastlanmıştır. Maksudiye Köyü bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 168 452 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.53). Çizelge 4.53. Maksudiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Apiaceae 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 84 84 dominant Lauraceae 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 3 3 minör Solanaceae 1 1 eser Tliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 168 452

87 4.11.4. Eşmeköy (Örnek 54) Eşmeköy balının mikroskobik analizinde Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlere dominant miktarda rastlanırken sekonder ve minör miktarda polen bulunamamıştır. Apiaceae, Asteraceae, Dipsacaceae, Liliaceae, Solanaceae, Poaceae, Rosaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea ve Helianthus, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago ve Tiliaceae familyasından Tilia ya ait polenlerin eser miktarda olduğu görülmüştür. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 232 520 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.54). Çizelge 4.54. Eşmeköy bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Centaurea 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 84 84 dominant Liliaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Tiliaceae Tilia 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 232 520

88 4.11.5. Kaşıkçı Yaylası (Örnek 55) Bölge balının palinolojik incelemesinde Fabaceae familyasından Hedysarum a ait polenler dominant miktarda bulunmuştur. Cistaceae familyasından Cistus a ait polenlerin sekonder, Fabaceae familyasına ait polenlerin ise minör miktarda olduğu tespit edilmiştir. Boraginaceae, Campanulaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae familyaları ile Boraginaceae familyasında Echium, Plantaginaceae familyasından Plantago, Rubiaceae familyasından Galium, Salicaceae familyasından Salix, polenlerine eser miktarda rastlanan taksonlar olmuştur. Baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 20 956 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.55). Çizelge 4.55. Kaşıkçı Yaylası bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Campanulaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 18 18 sekonder Fabaceae 5 5 minör Hedysarum 67 67 dominant Lamiaceae 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Rosaceae 1 1 eser Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 1 1 eser Toplampolen sayısı (TPS-10 g) 20 956

89 4.11.6. Muttalip Köyü (Örnek 56) Muttalip Köyü bal örneğinin mikroskobik analizinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Rosaceae familyasına ait polenler sekonder miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Ranunculaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Hedysarum ve Vicia, Salicaceae familyasından Salix e ait polenlere minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni bulunan taksonlar Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Lauraceae, Liliaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus (Resim 1.16 c), Helianthus ve Taraxacum, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex olarak tespit edilmiştir. Bal numunesinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 17 948 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.56). Çizelge 4.56. Muttalip Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 7 7 minör Asteraceae 7 7 minör Carduus 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 9 9 minör Brassicaceae 8 8 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 13 13 minör Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 4 4 minör Hedysarum 3 3 minör Vicia 3 3 minör Lamiaceae 3 3 minör Lauraceae 1 1 eser Liliaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 6 6 minör Rosaceae 21 21 sekonder Salicaceae Salix 5 5 minör Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 17 948

90 4.12. Pamukova İlçesi Ballarının Polen Analizi 4.12.1. Mekecek Köyü (Örnek 57) Mekecek Köyü bal örneğinin mikroskobik analizinde domint miktarda polene rastlanmamıştır. Ericaceae familyasından Rhododendron, Salicaceae familyasından Salix ve Ranunculaceae familyası polenleri sekonder miktarda tespit edilmiştir. Fabaceae, Liliaceae ve Rosaceae familyasına ait polenler minör miktarda bulunmuştur. Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Cupressaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rhamnaceae, Solanaceae, Thymelaeaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus ve Fabaceae familyasından Vicia ya ait polenlere eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğindeki toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 14 178 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.57). Çizelge 4.57. Mekecek Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Cistaceae Cistus 2 2 eser Cupressaceae 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 33 33 sekonder Fabaceae 4 4 minör Vicia 2 2 eser Lamiaceae 1 1 eser Liliaceae 3 3 minör Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 16 16 sekonder Rhamnaceae 2 2 eser Rosaceae 10 10 minör Salicaceae Salix 18 18 sekonder Solanaceae 1 1 eser Thymelaeaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 14 178

91 4.12.2. Oruçlu Köyü (Örnek 58) Yörenin bal örneğinde Cistaceae familyasından Cistus a ait polenlere dominant miktarda rastlanmıştır. Sekonder miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae, Rosaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium, Ericaceae familyasından Rhododendron, Myrtaceae familyasından Eucalyptus a ait polenler (Resim 1.17 a) minör miktarda bulunmuştur. Aceraceae, Apiaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Ranunculaceae, Rhamnaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Plantaginaceae familyasından Plantago, Polygonaceae familyasından Rumex, Salicaceae familyasından Salix polenlerine ise eser miktarda rastlanmıştır. Bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 21 645 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.58). Çizelge 4.58. Oruçlu Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Apiaceae 1 1 eser Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 3 3 minör Cistaceae Cistus 49 49 dominant Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 12 12 minör Fabaceae 4 4 minör Lamiaceae 1 1 eser Liliaceae 1 1 eser Myrtaceae Eucalyptus 10 10 minör Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rhamnaceae 2 2 eser Rosaceae 8 8 minör Salicaceae Salix 2 2 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 21 645

92 4.12.3. Teşvikiye Köyü (Örnek 59) Yörenin bal örneğinde dominant miktarda polen bulunamamıştır. Apiaceae ve Rosaceae familyasına ait polenlere sekonder miktarda; Asteraceae, Brassicaceae, Fabaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium a ait polenlere de minör miktarda rastlanmıştır. Eser miktarda poleni bulunan taksonlar Aceraceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Lythraceae, Ranunculaceae, Rhamnaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus ve yine aynı familyadan Centaurea ve Taraxacum, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Plantaginaceae familyasından Plantago olarak belirlenmiştir. Bal numunesinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 3 859 olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.59). Çizelge 4.59. Teşvikiye Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Aceraceae 1 1 eser Apiaceae 24 24 sekonder Asteraceae 3 3 minör Carduus 1 1 eser Centaurea 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 3 3 minör Brassicaceae 15 15 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Fabaceae 5 5 minör Vicia 2 2 eser Lamiaceae 1 1 eser Liliaceae 1 1 eser Lythraceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Ranunculaceae 1 1 eser Rhamnaceae 2 2 eser Rosaceae 35 35 sekonder Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 3 859

93 4.12.4. Pamukova merkez (Örnek 60) Pamukova İlçesi nin merkezinden alınan bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Rhamnaceae familyası polenlerinin sekonder miktarda olduğu saptanmıştır. Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae familyaları ile Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenlerin minör miktarda olduğu görülmüştür. Polenlerine eser miktarda rastlanan taksonlar ise Dipsacaceae, Liliaceae, Lythraceae, Malvaceae (Resim 1.17 b) familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus ve Helianthus, Fabaceae familyasından Vicia, Myrtaceae familyasından Eucalyptus ve Plantaginaceae familyasından Plantago olarak belirlenmiştir. Bal örneğinde toplam polen sayısının (TPS-10 g) ortalama 17 706 adet olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.60). Çizelge 4.60. Pamukova merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 3 3 minör Asteraceae 4 4 minör Carduus 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Boraginaceae Echium 6 6 minör Brassicaceae 6 6 minör Cistaceae Cistus 9 9 minör Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 8 8 minör Fabaceae 3 3 minör Vicia 1 1 eser Lamiaceae 6 6 minör Liliaceae 1 1 eser Lythraceae 1 1 eser Malvaceae 1 1 eser Myrtaceae Eucalyptus 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Ranunculaceae 4 4 minör Rhamnaceae 16 16 sekonder Rosaceae 15 15 minör Scrophulariaceae 11 11 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 17 706

94 4.12.5. Ağaççılar Köyü (Örnek 61) Ağaççılar Köyü bal numunesinde Rosaceae familyasına ait polenlerin dominant miktarda olduğu saptanırken, sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae, Ranunculaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Hedysarum, Salicaceae familyasından Salix e ait polenlerin minör miktarda olduğu tespit edilmiştir. Apiaceae, Boraginaceae, Convolvulaceae (Resim 1.17 c), Cupressaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Malvaceae, Pinaceae, Poaceae, Thymelaeaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Ericaceae familyasından Rhododendron, Fabaceae familyasından Vicia, Myrtaceae familyasından Eucalyptus, Plantaginaceae familyasından Plantago ve Rubiaceae familyasından Galium a ait polenlerin ise eser miktarda olduğu görülmüştür. Bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 27 091 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.61).

95 Çizelge 4.61. Ağaçcılar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae 1 1 eser Echium 1 1 eser Cistaceae Cistus 15 15 minör Convolvulaceae 1 1 eser Cupressaceae 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 2 2 eser Fabaceae 3 3 minör Hedysarum 3 3 minör Vicia 1 1 eser Lamiaceae 1 1 eser Liliaceae 1 1 eser Malvaceae 1 1 eser Myrtaceae Eucalyptus 1 1 eser Pinaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 1 1 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 4 4 minör Rosaceae 46 46 dominant Rubiaceae Galium 1 1 eser Salicaceae Salix 10 10 minör Thymelaeaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 27 091

96 4.12.6. Şahmelek Köyü (Örnek 62) Yöreden alınan bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polen tespit edilememiştir. Boraginaceae familyası ile aynı familyadan Echium a ait polenler sekonder miktarda bulunmuştur. Apiaceae, Asteraceae, Fabaceae, Lamiaceae, Rosaceae familyaları ile Cistaceae familyasından Cistus, Salicaceae familyasından Salix polenlerine minör miktarda rastlanmıştır. Chenopodiaceae/Amaranthaceae ve Poaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus, Fabaceae familyasından Vicia ya ait polenlerin ise eser miktarda olduğu görülmüştür. Bölgenin bal örneğinde toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 4 398 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.62). Çizelge 4.62. Şahmelek Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 6 6 minör Asteraceae 4 4 minör Carduus 1 1 eser Boraginaceae 30 30 sekonder Echium 21 21 sekonder Chenopodiaceae/ 2 2 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 9 9 minör Fabaceae 5 5 minör Vicia 1 1 eser Lamiaceae 4 4 minör Poaceae 1 1 eser Rosaceae 13 13 minör Salicaceae Salix 3 3 minör Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 4 398

97 4.13. Taraklı İlçesi Ballarının Polen analizi 4.13.1. Paşalar Köyü (Örnek 63) Yöreye ait bal örneğinde dominant miktarda polene rastlanmamıştır. Fabaceae familyasından Hedysarum ve Salicaceae familyasından Salix polenlerinin sekonder miktarda olduğu görülmüştür. Cistaceae familyasından Cistus, Ericaceae familyasından Rhododendron ve Rosaceae familyası polenlerine ise minör miktarda rastlanmıştır. Cupressaceae, Fabaceae, Ranunculaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea, Boraginaceae familyasından Echium, Fabaceae familyasından Vicia polenlerinin eser miktarda oldukları tespit edilmiştir. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 27 934 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.63). Çizelge 4.63. Paşalar Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Asteraceae Centaurea 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Cistaceae Cistus 13 13 minör Cupressaceae 1 1 eser Ericaceae Rhododendron 8 8 minör Fabaceae 1 1 eser Hedysarum 34 34 sekonder Vicia 1 1 eser Ranunculaceae 2 2 eser Rosaceae 5 5 minör Salicaceae Salix 33 33 sekonder Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 27 934

98 4.13.2. Dışdedeler Köyü (Örnek 64) Dışdedeler Köyü bal numunesinin mikroskobik analizinde Rosaceae familyasına ait polenlerin dominant miktarda olduğu tespit edilirken, sekonder miktarda polene rastlanmamıştır. Asteraceae, Fabaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus, Fabaceae familyasından Hedysarum, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Plantaginaceae familyasından Plantago polenlerinin minör miktarda olduğu görülmüştür. Apiaceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Lamiaceae, Dipsacaceae, Cupressaceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea, Helianthus ve Taraxacum, Boraginaceae familyasından Echium, Cistaceae familyasından Cistus, Fabaceae familyasından Vicia, Polygonaceae familyasından Rumex ve Rubiaceae familyasından Galium a ait polenlerin de eser miktarda oldukları tespit edilmiştir. Yöre balında toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 415 239 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.64).

99 Çizelge 4.64. Dışdedeler Köyü bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 3 3 minör Carduus 5 5 minör Centaurea 1 1 eser Helianthus 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Boraginaceae Echium 1 1 eser Brassicaceae 1 1 eser Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Cupressaceae 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 10 10 minör Hedysarum 4 4 minör Vicia 1 1 eser Fagaceae Castanea sativa 6 6 minör Lamiaceae 2 2 eser Plantaginaceae Plantago 9 9 minör Poaceae 1 1 eser Polygonaceae Rumex 1 1 eser Rosaceae 46 46 dominant Rubiaceae Galium 1 1 eser Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 415 239

100 4.13.3. Taraklı merkez (Örnek 65) Taraklı ilçe merkezine ait bal örneğinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polen tespit edilememiştir. Fabaceae ve Lamiaceae familyasına ait polenlere sekonder miktarda rastlanmıştır. Asteraceae, Brassicaceae, Ranunculaceae, Rosaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Centaurea, Fagaceae familyasından Castanea sativa ve Rubiaceae familyasından Galium a ait polenler minör miktarda tespit edilmiştir. Apiaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Liliaceae, Lythraceae, Oleaceae, Pinaceae, Poaceae, Solanaceae familyaları ile Asteraceae familyasından Carduus, Helianthus, Taraxacum ve Xanthium, Cistaceae familyasından Cistus, Onagraceae familyasından Epilobium ve Plantaginaceae familyasından Plantago ya ait polenlerin ise eser miktarda olduğu saptanmıştır. Bal örneğinin toplam polen sayısı (TPS-10 g) ortalama 78 682 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.65).

101 Çizelge 4.65. Taraklı merkez bal örneğinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara ait polenlerin miktarı, yüzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) Taksonlar Polen sayısı Polen yüzdesi (%) Polen spektrumu Apiaceae 1 1 eser Asteraceae 5 5 minör Carduus 2 2 eser Centaurea 15 15 minör Helianthus 1 1 eser Taraxacum 1 1 eser Xanthium 2 2 eser Brassicaceae 3 3 minör Chenopodiaceae/ 1 1 eser Amaranthaceae Cistaceae Cistus 1 1 eser Dipsacaceae 1 1 eser Fabaceae 18 18 sekonder Fagaceae Castanea sativa 9 9 minör Lamiaceae 17 17 sekonder Liliaceae 1 1 eser Lythraceae 2 2 eser Oleaceae 1 1 eser Onagraceae Epilobium 1 1 eser Pinaceae 1 1 eser Plantaginaceae Plantago 2 2 eser Poaceae 1 1 eser Ranunculaceae 3 3 minör Rosaceae 7 7 minör Rubiaceae Galium 3 3 minör Solanaceae 1 1 eser Toplam polen sayısı (TPS-10 g) 78 682 Adapazarı bal örneklerinde tespit edilen polenlerin yüzdeleri Çizelge 4.66 da verilmiştir.

102 Çizelge 4.66. Bal örneklerinde tespit edilen polen yüzdeleri Taksonlar Bal no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Aceraceae Apiaceae 1 1 1 1 1 3 1 1 1 Asteraceae 2 1 1 1 1 1 5 1 1 Carduus Centaurea 1 Helianthus 1 1 1 1 1 1 Taraxacum 1 1 1 1 1 Xanthium Betulaceae 4 1 Boraginaceae 1 1 1 1 1 1 1 Cynoglossum 54 52 2 1 83 Echium 1 1 8 1 1 1 Brassicaceae 1 1 1 2 3 18 1 Campanulaceae 1 Caprifoliaceae Sambucus Caryophyllaceae Chenopodiaceae/ Amaranthaceae 1 1 1 22 Cistaceae Cistus 1 1 8 1 21 1 1 1 1 1 1 Convolvulaceae Cupressaceae Dipsacaceae 1 1 1 Ericaceae Rhododendron 23 12 2 2 2 2 2 4 2 46 79 2 2 2 Fabaceae 1 4 1 2 10 1 18 1 16 5 32 3 3 61 26 1 1 Hedysarum Vicia 1 5 1 1 1 Fagaceae Castanea sativa 66 12 87 85 23 84 1 15 72 78 35 1 1 89 Quercus 1 1 1 Geraniaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 Juglandaceae 1 Lamiaceae 1 1 1 2 1 2 4 1 1 17 3 Lauraceae 1 1 1 Liliaceae Lythraceae 3 1 Malvaceae Moraceae 4 Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae 1 10 1 Onagraceae Epilobium 1 Pinaceae 1 1 1 1 Plantaginaceae Plantago 1 1 2 1 1 1 1 28 1 1 1 Poaceae 1 1 1 2 1 2 2 1 4 1 2 2 1 1 Polygonaceae Rumex 1 1 1 1 36 1 1 1 1 1 1 Ranunculaceae 1 1 1 5 Rhamnaceae 1 Rosaceae 3 4 1 1 10 1 9 1 1 1 13 2 1 8 11 1 1 Rubiaceae Galium 1 1 1 1 Salicaceae Salix 1 1 20 1 1 1 7 1 3 1 1 1 Scrophulariaceae 4 1 1 1 1 4 1 Solanaceae 1 1 1 1 1 Thymelaeaceae Tiliaceae Tilia 1 1 1 1 1 1

103 Çizelge 4.66. (Devam) Bal örneklerinde tespit edilen polen yüzdeleri Taksonlar Bal no 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Aceraceae 1 Apiaceae 1 8 2 1 1 1 2 17 1 7 1 8 1 1 Asteraceae 2 1 1 1 3 10 11 3 1 3 2 13 1 Carduus Centaurea Helianthus 3 3 3 2 Taraxacum 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Xanthium 16 3 Betulaceae 1 Boraginaceae 1 5 5 Cynoglossum Echium 1 1 1 3 Brassicaceae 1 1 3 2 1 1 2 3 1 17 9 1 1 1 Campanulaceae Caprifoliaceae Sambucus 4 1 Caryophyllaceae 1 Chenopodiaceae/ Amaranthaceae 1 1 1 1 1 Cistaceae Cistus 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 Convolvulaceae Cupressaceae Dipsacaceae 1 1 1 Ericaceae Rhododendron 2 16 10 Fabaceae 3 41 83 15 69 67 26 9 45 4 28 2 4 9 28 1 1 Hedysarum 1 Vicia 1 3 1 1 3 1 1 Fagaceae Castanea sativa 79 30 1 18 52 1 2 45 20 4 10 94 84 Quercus Geraniaceae 1 Juglandaceae Lamiaceae 1 1 1 1 1 5 5 2 2 14 1 Lauraceae 1 1 Liliaceae Lythraceae 4 2 3 1 1 3 4 Malvaceae Moraceae Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae Onagraceae Epilobium Pinaceae 1 Plantaginaceae Plantago 2 3 3 17 1 1 2 1 1 1 1 Poaceae 2 5 1 3 2 1 23 2 4 3 2 1 1 1 1 Polygonaceae Rumex 1 1 Ranunculaceae 2 50 3 2 8 Rhamnaceae 32 46 Rosaceae 3 5 2 3 4 1 1 4 3 8 9 3 4 16 1 1 Rubiaceae Galium 1 1 1 1 Salicaceae Salix 1 4 2 2 1 11 15 18 10 Scrophulariaceae 2 1 1 1 1 86 2 6 17 Solanaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 Thymelaeaceae Tiliaceae Tilia 1 1 1 1 1

104 Çizelge 4.66. (Devam) Bal örneklerinde tespit edilen polen yüzdeleri Taksonlar Bal no 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 Aceraceae 1 1 Apiaceae 5 1 1 1 1 4 1 2 8 1 1 1 1 1 1 1 Asteraceae 1 1 3 1 1 1 1 5 2 1 1 1 1 Carduus Centaurea 2 1 Helianthus 5 2 18 3 Taraxacum 1 1 1 1 1 1 1 1 Xanthium 3 47 1 Betulaceae 1 1 1 1 Boraginaceae 1 1 1 1 1 Cynoglossum Echium 1 2 1 1 1 1 Brassicaceae 1 1 2 6 9 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 Campanulaceae Caprifoliaceae Sambucus 1 1 Caryophyllaceae 1 1 Chenopodiaceae/ Amaranthaceae 1 3 1 1 1 1 1 1 1 Cistaceae Cistus 1 1 2 1 3 1 7 1 1 1 2 1 3 Convolvulaceae Cupressaceae 1 Dipsacaceae 2 1 1 1 1 1 1 1 1 Ericaceae Rhododendron 2 4 2 2 2 2 10 Fabaceae 1 1 3 8 18 21 21 32 10 10 1 2 1 3 1 3 3 Hedysarum 1 Vicia 1 1 1 5 1 1 1 1 Fagaceae Castanea sativa 85 88 83 70 17 6 1 1 1 66 76 82 83 79 81 54 Quercus 1 Geraniaceae 1 Juglandaceae Lamiaceae 5 2 7 1 2 2 2 1 1 Lauraceae 1 1 1 Liliaceae 1 Lythraceae 1 1 3 1 Malvaceae Moraceae 1 Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae 9 Onagraceae Epilobium Pinaceae 1 1 Plantaginaceae Plantago 1 1 4 1 1 2 2 1 3 1 1 1 1 1 Poaceae 1 1 1 1 2 1 1 1 1 4 2 1 1 1 1 1 Polygonaceae Rumex 1 1 1 5 1 1 1 1 Ranunculaceae 1 5 1 1 3 10 5 1 2 Rhamnaceae 1 4 16 1 Rosaceae 1 1 1 3 8 34 6 12 54 53 1 4 2 1 1 1 1 Rubiaceae Galium 7 1 1 1 1 1 Salicaceae Salix 1 3 Scrophulariaceae 1 1 6 1 20 1 2 1 Solanaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Thymelaeaceae 1 Tiliaceae Tilia 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

105 Çizelge 4.66. (Devam) Bal örneklerinde tespit edilen polen yüzdeleri Taksonlar Bal no 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Aceraceae 1 1 1 Apiaceae 2 1 1 7 1 1 24 3 1 6 1 1 Asteraceae 1 7 1 3 4 4 3 5 Carduus 1 1 1 1 5 2 Centaurea 1 1 1 1 15 Helianthus 1 1 1 1 1 Taraxacum 1 1 1 1 1 1 1 Xanthium 2 Betulaceae Boraginaceae 1 1 1 9 1 30 Cynoglossum Echium 1 1 3 3 6 1 21 1 1 Brassicaceae 1 8 1 15 6 1 3 Campanulaceae 1 Caprifoliaceae Sambucus Caryophyllaceae Chenopodiaceae/ Amaranthaceae 1 1 1 2 1 1 Cistaceae Cistus 7 1 18 13 2 49 1 9 15 9 13 1 1 Convolvulaceae 1 Cupressaceae 1 1 1 1 Dipsacaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 Ericaceae Rhododendron 54 2 2 33 12 8 2 8 Fabaceae 1 1 5 4 4 4 5 3 3 5 1 10 18 Hedysarum 67 3 3 34 4 Vicia 1 3 2 2 1 1 1 1 1 Fagaceae Castanea sativa 6 84 84 6 9 Quercus Geraniaceae Juglandaceae Lamiaceae 1 2 3 1 1 1 6 1 4 2 17 Lauraceae 1 1 1 Liliaceae 1 1 3 1 1 1 1 1 Lythraceae 1 1 2 Malvaceae 1 1 Moraceae Myrtaceae Eucalyptus 10 1 1 Oleaceae 1 Onagraceae Epilobium 1 Pinaceae 1 1 Plantaginaceae Plantago 1 1 1 2 1 1 1 1 9 2 Poaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 Polygonaceae Rumex 1 1 1 1 Ranunculaceae 6 16 1 1 4 4 2 3 Rhamnaceae 1 2 2 2 16 Rosaceae 10 3 2 1 21 10 8 35 15 46 13 5 46 7 Rubiaceae Galium 1 1 1 3 Salicaceae Salix 11 1 5 18 2 10 3 33 Scrophulariaceae 1 11 Solanaceae 1 1 1 1 1 1 1 1 Thymelaeaceae 1 1 Tiliaceae Tilia 1 1 1 Adapazarı ballarının polen spektrumu (dominant, sekonder, minör ve eser polenleri) Çizelge 4.67 de verilmiştir.

106 Çizelge 4.67. Adapazarı ballarında polen spektrumu (D: dominant, S: sekonder, M:minör, E:eser) Taksonlar Bal no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Aceraceae Apiaceae E E E E E M E E E Asteraceae E E E E E E M E E Carduus Centaurea E Helianthus E E E E E E Taraxacum E E E E E Xanthium Betulaceae M E Boraginaceae E E E E E E E Cynoglossum D D E E D Echium E E M E E E Brassicaceae E E E E M S E Campanulaceae E Caprifoliaceae Sambucus Caryophyllaceae Chenopodiaceae/ Amaranthaceae E E E S Cistaceae Cistus E E M E S E E E E E E Convolvulaceae Cupressaceae Dipsacaceae E E E Ericaceae Rhododendron S M E E E E E M E D D E E E Fabaceae E M E E M E S E S M S M M D S E E Hedysarum Vicia E M E E E Fagaceae Castanea sativa D M D D S D E M D D S E E D Quercus E E E Geraniaceae E E E E E E E E Juglandaceae E Lamiaceae E E E E E E M E E S M Lauraceae E E E Liliaceae Lythraceae M E Malvaceae Moraceae M Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae E M E Onagraceae Epilobium E Pinaceae E E E E Plantaginaceae Plantago E E E E E E E S E E E Poaceae E E E E E E E E M E E E E E Polygonaceae Rumex E E E E S E E E E E E Ranunculaceae E E E M Rhamnaceae E Rosaceae M M E E M E M E E E M E E M M E E Rubiaceae Galium E E E E Salicaceae Salix E E S E E E M E M E E E Scrophulariaceae M E E E E M E Solanaceae E E E E E Thymelaeaceae Tiliaceae Tilia E E E E E E Takson sayısı 11 16 13 14 18 16 18 21 12 19 10 18 15 10 16 17 11

107 Çizelge 4.67. (Devam) Adapazarı ballarında polen spektrumu Taksonlar Bal no 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Aceraceae E Apiaceae E M E E E E E S E M E M E E Asteraceae E E E E M M M M E M E M E Carduus Centaurea Helianthus M M M E Taraxacum E E E E E E E E E E E E Xanthium S M Betulaceae E Boraginaceae E M M Cynoglossum Echium E E E M Brassicaceae E E M E E E E M E S M E E E Campanulaceae Caprifoliaceae Sambucus M E Caryophyllaceae E Chenopodiaceae Amaranthaceae E E E E E Cistaceae Cistus E E E E E E E E E E Convolvulaceae Cupressaceae Dipsacaceae E E E Ericaceae Rhododendron E S M Fabaceae M S D M D D S M D M S E M M S E E Hedysarum E Vicia E M E E M E E Fagaceae Castanea sativa D S E S D E E D S M M D D Quercus Geraniaceae E Juglandaceae Lamiaceae E E E E E M M E E M E Lauraceae E E Liliaceae Lythraceae M E M E E M M Malvaceae Moraceae Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae Onagraceae Epilobium Pinaceae E Plantaginaceae Plantago E M M S E E E E E E E Poaceae E M E M E E S E M M E E E E E Polygonaceae Rumex E E Ranunculaceae E D M E M Rhamnaceae S D Rosaceae M M E M M E E M M M M M M S E E Rubiaceae Galium E E E E Salicaceae Salix E M E E E M M S M Scrophulariaceae E E E E E D E M S Solanaceae E E E E E E E E Thymelaeaceae Tiliaceae Tilia E E E E E Takson sayısı 16 14 13 14 14 15 14 20 17 8 11 14 17 14 14 7 16

108 Çizelge 4.67. (Devam) Adapazarı ballarında polen spektrumu Taksonlar Bal no 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 Aceraceae E E Apiaceae M E E E E M E E M E E E E E E E Asteraceae E E M E E E E M E E E E E Carduus Centaurea E E Helianthus M E S M Taraxacum E E E E E E E E Xanthium M D E Betulaceae E E E E Boraginaceae E E E E E Cynoglossum Echium E E E E E E Brassicaceae E E E M M E E E E E E E E E E E Campanulaceae Caprifoliaceae Sambucus E E Caryophyllaceae E E Chenopodiaceae Amaranthaceae E M E E E E E E E Cistaceae Cistus E E E E M E M E E E E E M Convolvulaceae Cupressaceae E Dipsacaceae E E E E E E E E E Ericaceae Rhododendron E M E E E E M Fabaceae E E M M S S S S M M E E E M E M M Hedysarum E Vicia E E E M E E E E Fagaceae Castanea sativa D D D D S M E E E D D D D D D D Quercus E Geraniaceae E Juglandaceae Lamiaceae M E M E E E E E E Lauraceae E E E Liliaceae E Lythraceae E E M E Malvaceae Moraceae E Myrtaceae Eucalyptus Oleaceae M Onagraceae Epilobium Pinaceae E E Plantaginaceae Plantago E E M E E E E E M E E E E E Poaceae E E E E E E E E E M E E E E E E Polygonaceae Rumex E E E M E E E E Ranunculaceae E M E E M M M E E Rhamnaceae E M S E Rosaceae E E E M M S M M D D E M E E E E E Rubiaceae Galium M E E E E E Salicaceae Salix E M Scrophulariaceae E E M E S E E E Solanaceae E E E E E E E E E E E Thymelaeaceae E Tiliaceae Tilia E E E E E E E E E E E E E Takson sayısı 12 12 16 14 24 19 21 18 20 16 17 15 16 14 22 17 23

109 Çizelge 4.67. (Devam) Adapazarı ballarında polen spektrumu Taksonlar Bal no 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Aceraceae E E E Apiaceae E E E M E E S M E M E E Asteraceae E M E M M M M M Carduus E E E E M E Centaurea E E E E M Helianthus E E E E E Taraxacum E E E E E E E Xanthium E Betulaceae Boraginaceae E E E M E S Cynoglossum Echium E E M M M E S E E Brassicaceae E M E M M E M Campanulaceae E Caprifoliaceae Sambucus Caryophyllaceae Chenopodiaceae/ Amaranthaceae E E E E E E Cistaceae Cistus M E S M E D E M M M M E E Convolvulaceae E Cupressaceae E E E E Dipsacaceae E E E E E E E E Ericaceae Rhododendron D E E S M M E M Fabaceae E E M M M M M M M M E M S Hedysarum D M M S M Vicia E M E E E E E E E Fagaceae Castanea sativa M D D M M Quercus Geraniaceae Juglandaceae Lamiaceae E E M E E E M E M E S Lauraceae E E E Liliaceae E E M E E E E E Lythraceae E E E Malvaceae E E Moraceae Myrtaceae Eucalyptus M E E Oleaceae E Onagraceae Epilobium E Pinaceae E E Plantaginaceae Plantago E E E E E E E E M E Poaceae E E E E E E E E Polygonaceae Rumex E E E E Ranunculaceae M S E E M M E M Rhamnaceae E E E E S Rosaceae M M E E S M M S M D M M D M Rubiaceae Galium E E E M Salicaceae Salix M E M S E M M S Scrophulariaceae E M Solanaceae E E E E E E E E Thymelaeaceae E E Tiliaceae Tilia E E E Takson sayısı 16 14 15 12 22 19 18 19 21 24 13 11 23 25

110 Adapazarı bal örneklerinde tespit edilen polenlerin, yüzde aralıkları ve bulundukları örnek sayısı Çizelge 4.68 de verilmiştir. Çizelge 4.68. Bal örneklerinde tespit edilen polenlerin yüzde aralıkları ve bulundukları örnek sayısı Taksonlar Polen yüzde aralığı Örnek sayısı Aceraceae 1 6 Apiaceae 1-24 51 Asteraceae 1-13 43 Carduus 1-5 6 Centaurea 1-15 8 Helianthus 1-18 19 Taraxacum 1 32 Xanthium 1-47 6 Betulaceae 1-4 7 Boraginaceae 1-30 21 Cynoglossum 1-83 5 Echium 1-21 25 Brassicaceae 1-18 44 Campanulaceae 1 2 Caprifoliaceae Sambucus 1-4 4 Caryophyllaceae 1 3 Chenopodiaceae/Amaranthaceae 1-22 24 Cistaceae Cistus 1-49 47 Convolvulaceae 1 1 Cupressaceae 1 5 Dipsacaceae 1-2 23 Ericaceae Rhododendron 2-79 32 Fabaceae 1-83 64 Hedysarum 1-67 7 Vicia 1-5 29 Fagaceae Castanea sativa 1-94 48 Quercus 1 4 Geraniaceae 1 10 Juglandaceae 1 1

111 Çizelge 4.68. (Devam) Bal örneklerinde tespit edilen polenlerin yüzde aralıkları ve bulundukları örnek sayısı Taksonlar Polen yüzde aralığı Örnek sayısı Lamiaceae 1-17 42 Lauraceae 1 11 Liliaceae 1-3 9 Lythraceae 1-4 16 Malvaceae 1 2 Moraceae 1-4 2 Myrtaceae Eucalyptus 1-10 3 Oleaceae 1-10 5 Onagraceae Epilobium 1 2 Pinaceae 1 9 Plantaginaceae Plantago 1-28 46 Poaceae 1-23 53 Polygonaceae Rumex 1-36 25 Ranunculaceae 1-50 26 Rhamnaceae 1-46 12 Rosaceae 1-54 64 Rubiaceae Galium 1-7 18 Salicaceae Salix 1-33 31 Scrophulariaceae 1-86 26 Solanaceae 1 32 Thymelaeaceae 1 3 Tiliaceae Tilia 1 27

112 Adapazarı ballarının, 10 gramında bulunan toplam polen sayısı (TPS-10 g), polen durumu (polence fakir, normal, zengin, çok zengin) ve polen çeşidi Çizelge 4.69 da verilmiştir. Çizelge 4.69. Adapazarı ballarının 10 gramında bulunan toplam polen sayısı (TPS-10 g), polen durumu ve takson sayısı Balın alındığı yöre TPS-10 g Polen durumu 1 Hendek - Dikmen Köyü 188 573 zengin 11 2 Hendek - Göksu Köyü 77 383 normal 16 3 Hendek - Çamlıca Beldesi 144 329 zengin 13 4 Hendek - Kırktepe Köyü 333 856 zengin 14 5 Hendek - Çukurhan Köyü 43 001 normal 18 6 Hendek - Kahramanköy 135 032 zengin 16 7 Hendek - Çobanyatak Köyü 89 724 normal 18 8 Hendek - Dereköy 709 465 çok zengin 21 9 Akyazı - Keremali Dağı Yaylası 107 374 zengin 12 10 Akyazı - Taşburun Yaylası 213 976 zengin 19 11 Akyazı - Kızılcıkorman Köyü 12 148 fakir 10 12 Akyazı - Gökçeler Köyü 53 304 normal 18 13 Akyazı - Dokurcun Beldesi 130 001 zengin 15 14 Akyazı - Kabakulak Köyü 13 721 fakir 10 15 Akyazı - Alaağaç Köyü 77 402 normal 16 16 Akyazı - Boztepe Köyü 1 272 165 çok zengin 17 17 Adapazarı merkez-değirmendere Köyü 168 858 zengin 11 18 Adapazarı merkez-çınardibi Köyü 107 536 zengin 16 19 Adapazarı merkez-çaybaşıyeniköy 556 409 çok zengin 14 20 Adapazarı merkez-bekirpaşa Köyü 12 473 fakir 13 21 Adapazarı merkez-alandüzü Köyü 10 365 fakir 14 22 Adapazarı merkez-yeşilyurt Köyü 43 836 normal 14 23 Adapazarı merkez-kayrancık Köyü 30 430 normal 15 24 Adapazarı merkez-örentepe Köyü 8 503 fakir 14 25 Kaynarca - Dağyeni Köyü 3 347 771 çok zengin 20 26 Kaynarca - Müezzinler Köyü 558 237 çok zengin 17 27 Kaynarca - Büyükyanık Köyü 6 954 fakir 8 28 Kaynarca - Kayacık Köyü 8 126 fakir 11 29 Karasu - Manavpınar Köyü 34 292 normal 14 30 Karasu - Denizköy 14 838 fakir 17 31 Karasu - Üçoluk Köyü 9 265 fakir 14 32 Karasu - Darıçayırı Köyü 12 343 fakir 14 33 Kocaali - Çıralıdüzü Köyü 34 472 normal 7 34 Kocaali - Beyler Köyü 229 154 zengin 16 35 Kocaali - Açmabaşı Köyü 217 015 zengin 12 Örnek no Takson sayısı

113 Çizelge 4.69. (Devam) Adapazarı ballarının 10 gramında bulunan toplam polen sayısı (TPS-10 g), polen durumu ve takson sayısı Örnek no Balın alındığı yöre TPS-10 g Polen durumu 36 Kocaali - Çamdağı sınırı 528 061 çok zengin 12 37 Kocaali - Kirazlı Köyü 1 699 086 çok zengin 16 38 Kocaali - Kirazlı Köyü 71 839 normal 14 39 Ferizli - Doğancı Köyü 13 682 fakir 24 40 Ferizli - Sarıahmetler Köyü 120 758 zengin 19 41 Ferizli - Çiftlik Köyü 383 198 zengin 21 42 Söğütlü - Kurudil Köyü 5 982 fakir 18 43 Söğütlü - Merkez 127 809 zengin 20 44 Söğütlü - Levent Köyü 6 073 fakir 16 45 Sapanca - Güldibi Mahallesi(merkez) 173 998 zengin 17 46 Sapanca - İlmiye Köyü 15 991 fakir 15 47 Sapanca - Yanıkköy 67 424 normal 16 48 Karapürçek - Karapürçek Yaylası 62 638 normal 14 49 Karapürçek -Yazılıgürgen Köyü 1 652 910 çok zengin 22 50 Karapürçek Merkez 16 092 fakir 17 51 Geyve - Şerefiye Köyü 41 807 normal 23 52 Geyve - Dereköy 10 723 fakir 16 53 Geyve - Maksudiye Köyü 168 452 zengin 14 54 Geyve - Eşmeköy 232 520 zengin 15 55 Geyve - Kaşıkçı Yaylası 20 956 normal 12 56 Geyve - Muttalip Köyü 17 948 fakir 22 57 Pamukova - Mekecek Köyü 14 178 fakir 19 58 Pamukova - Oruçlu Köyü 21 645 normal 18 59 Pamukova - Teşvikiye Köyü 3 859 fakir 19 60 Pamukova - Merkez 17 706 fakir 21 61 Pamukova - Ağaçcılar Köyü 27 091 normal 24 62 Pamukova - Şahmelek Köyü 4 398 fakir 13 63 Taraklı - Paşalar Köyü 27 934 normal 11 64 Taraklı - Dışdedeler Köyü 415 239 zengin 23 65 Taraklı - Merkez 78 682 normal 25 Takson sayısı Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Çizelge 4.70 de verilmiştir.

114 Çizelge 4.70. Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu (*Dominant polen, **Sekonder polen, ***Minör polen, ****Eser polen) Örnek No Balın alındığı yöre 1 Hendek Dikmen Köyü 2 Hendek Göksu Köyü 3 Hendek Çamlıca Beldesi 4 Hendek Kırktepe Köyü 5 Hendek Çukurhan Köyü 6 Hendek Kahramanköy 7 Hendek Çobanyatak Köyü 8 Hendek Dereköy 9 Akyazı Keremali Dağı Yaylası 10 Akyazı Taşburun Yaylası Polen spektrumu *Castanea sativa **Rhododendron ***Rosaceae ****Taraxacum, Fabaceae, Lamiaceae, Pinaceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Salix *Cynoglossum **- *** Rhododendron, Fabaceae, Castanea sativa, Rosaceae, Scrophulariaceae ****Apiaceae, Boraginaceae, Echium, Cistus, Vicia, Geraniaceae, Rumex, Salix, Oleaceae, Lamiaceae *Castanea sativa **- ***- ****Taraxacum, Boraginaceae, Echium, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Pinaceae, Poaceae, Rumex, Ranunculaceae, Rosaceae, Tilia * Castanea sativa **- ***- ****Centaurea, Helianthus, Taraxacum, Rhododendron, Fabaceae, Quercus, Tilia, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Galium *- **Castanea sativa, Salix ***Echium, Cistus, Fabaceae, Vicia, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Rhododendron, Geraniaceae, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Galium, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***- ****Helianthus, Brassicaceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Vicia, Quercus, Geraniaceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Ranunculaceae, Rosaceae, Salix, Scrophulariaceae *- **Cistus, Fabaceae, Rumex ***Rosaceae ****Apiaceae, Helianthus, Dipsacaceae, Rhododendron, Castanea sativa, Quercus, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Galium, Salix, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia * Cynoglossum **- ***Rhododendron, Castanea sativa, Oleaceae ****Asteraceae, Helianthus, Boraginaceae, Echium, Brassicaceae, Dipsacaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Cistus, Fabaceae, Geraniaceae, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Rosaceae, Galium, Salix *Castanea sativa **Fabaceae ***- ****Apiaceae, Asteraceae, Cynoglossum, Campanulaceae, Rhododendron, Rumex, Oleaceae,Pinaceae, Rosaceae, Solanaceae *Castanea sativa **- ***Fabaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Helianthus, Boraginaceae, Cynoglossum, Cistus, Vicia, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Geraniaceae, Lauraceae, Plantago, Rumex, Poaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia

115 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek No Balın alındığı yöre 11 Akyazı Kızılcıkorman Köyü 12 Akyazı Gökçeler Köyü 13 Akyazı Dokurcun Beldesi 14 Akyazı Kabakulak Köyü 15 Akyazı Alaağaç Köyü 16 Akyazı Boztepe Köyü 17 Adapazarı Merkez Değirmendere Köyü 18 Adapazarı merkez Çınardibi Köyü 19 Adapazarı merkez Çaybaşıyeniköy 20 Adapazarı merkez Bekirpaşa Köyü 21 Adapazarı merkez Alandüzü Köyü Polen spektrumu *- **Fabaceae, Plantago ***Apiaceae, Lamiaceae, Moraceae, Poaceae, Rosaceae, Salix, Scrophulariaceae **** Chenopodiaceae/ Amaranthaceae *Rhododendron **Castanea sativa ***Fabaceae ****Asteraceae, Boraginaceae, Echium, Brassicaceae, Cistus, Vicia, Lamiaceae, Geraniaceae, Juglandaceae, Lauraceae, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Rumex, Solanaceae *Rhododendron **- ***Fabaceae, Ranunculaceae ****Taraxacum, Boraginaceae, Brassicaceae, Cistus, Castanea sativa, Lamiaceae, Geraniaceae, Rumex, Rhamnaceae, Rosaceae, Salix, Scrophulariaceae *Fabaceae **Lamiaceae ***Brassicaceae, Lythraceae, Rosaceae, Salix ****Apiaceae, Asteraceae, Plantago, Poaceae *- **Brassicaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Fabaceae ***Asteraceae, Betulaceae, Lamiaceae, Rosaceae ****Helianthus, Taraxacum, Echium, Dipsacaceae, Rhododendron, Lythraceae, Castanea sativa, Poaceae, Salix *Cynoglossum **- ***- **** Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Cistus, Salix, Rhododendron, Fabaceae, Geraniaceae, Lauraceae, Epilobium, Poaceae, Pinaceae, Plantago, Rosaceae *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Asteraceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Poaceae, Rumex, Rosaceae, Salix, Tilia *Castanea sativa **- ***Fabaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Taraxacum, Echium, Brassicaceae, Cistus, Vicia, Salix, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Plantago, Poaceae, Solanaceae, Tilia *- **Fabaceae, Castanea sativa, ***Vicia, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Salix ****Taraxacum, Brassicaceae, Dipsacaceae, Rhododendron, Lamiaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae *Fabaceae **- ***Brassicaceae ****Asteraceae, Taraxacum, Echium, Castanea sativa, Lamiaceae, Rosaceae, Ranunculaceae, Poaceae, Salix, Scrophulariaceae, Tilia *Ranunculaceae ** Castanea sativa ***Fabaceae, Poaceae, Rosaceae ****Asteraceae, Taraxacum, Boraginaceae, Brassicaceae, Cistus, Vicia, Lauraceae Rumex, Salix

116 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek No Balın alındığı yöre 22 Adapazarı merkez Yeşilyurt Köyü 23 Adapazarı merkez Kayrancık Köyü 24 Adapazarı merkez Örentepe Köyü 25 Kaynarca Dağyeni Köyü 26 Kaynarca Müezzinler Köyü 27 Kaynarca Büyükyanık Köyü 28 Kaynarca Kayacık Köyü 29 Karasu Manavpınar Köyü 30 Karasu Denizköy 31 Karasu Üçoluk Köyü 32 Karasu Darıçayırı Köyü Polen spektrumu *Fabaceae **- ***Apiaceae, Lytraceae, Plantago, Ranunculaceae, Rosaceae ****Asteraceae, Taraxacum, Brassicaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Salix, Scrophulariaceae *Fabaceae **Plantago ***Asteraceae ****Apiaceae, Taraxacum, Echium, Brassicaceae, Cistus, Hedysarum, Lamiaceae, Vicia, Poaceae, Rumex, Rosaceae, Solanaceae *- **Rhododendron, Fabaceae, Poaceae ***Asteraceae, Vicia, Salix ****Apiaceae, Taraxacum, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Lythraceae, Pinaceae, Ranunculaceae *Castanea sativa **- ***Asteraceae, Helianthus, Brassicaceae, Fabaceae, Lamiaceae, Lythraceae ****Apiaceae, Taraxacum, Betulaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Cistus, Dipsacaceae, Vicia, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Galium, Scrophulariaceae, Solanaceae *Fabaceae **Xanthium ***Helianthus, Echium, Sambucus, Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Taraxacum, Cistus, Castanea sativa, Geraniaceae, Lythraceae, Galium, Scrophulariaceae *Scrophulariaceae **- ***Fabaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Brassicaceae, Castanea sativa, Plantago, Solanaceae *- **Apiaceae, Brassicaceae, Fabaceae ***Asteraceae, Helianthus, Xanthium, Poaceae, Rosaceae, Salix ****Taraxacum, Lamiaceae *Castanea sativa **Salix ***Boraginaceae, Rhododendron, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Cistus, Fabaceae, Plantago, Poaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia *- **Castanea sativa, Rhamnaceae ***Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Fabaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae, Salix ****Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Cistus, Lamiaceae, Lauraceae, Lythraceae, Poaceae, Galium, Solanaceae *Rhamnaceae **Scrophulariaceae ***Brassicaceae, Fabaceae, Castanea sativa, Lythraceae, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Cistus, Plantago, Poaceae, Solanaceae *- **Fabaceae, Rosaceae ***Apiaceae, Asteraceae, Castanea sativa, Lamiaceae, Lythraceae ****Brassicaceae, Sambucus, Cistus, Plantago, Poaceae, Galium, Tilia

117 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek No Balın alındığı yöre Polen spektrumu 33 Kocaali Çıralıdüzü Köyü 34 Kocaali Beyler Köyü 35 Kocaali Açmabaşı Köyü 36 Kocaali Çamdağı sınırı 37 Kocaali Kirazlı Köyü 38 Kocaali Kirazlı Köyü 39 Ferizli Doğancı Köyü 40 Ferizli Sarıahmetler Köyü 41 Ferizli Çiftlik Köyü 42 Söğütlü Kurudil Köyü *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Taraxacum, Brassicaceae, Fabaceae, Plantago, Rosaceae *Castanea sativa **- ***- ****Aceraceae, Apiaceae, Asteraceae, Helianthus, Taraxacum, Brassicaceae, Vicia, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Fabaceae, Poaceae, Lamiaceae, Plantago, Rosaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Apiaceae ****Taraxacum, Boraginaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Fabaceae, Vicia, Poaceae, Rumex, Ranunculaceae, Rosaceae, Salix *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Hedysarum, Vicia, Pinaceae, Poaceae, Rosaceae, Solanaceae *Castanea sativa **- ***Fabaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Echium, Brassicaceae, Vicia, Geraniaceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Rhamnaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- *** Rhododendron, Fabaceae, Vicia, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Plantago, Poaceae, Tilia, Rumex, Solanaceae *- **Fabaceae, Castanea sativa ***Asteraceae, Helianthus, Xanthium, Brassicaceae, Lamiaceae, Plantago,Galium, Ranunculaceae, Rhamnaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Centaurea, Boraginaceae, Echium, Sambucus, Cistus, Vicia, Tilia, Lythraceae, Moraceae, Poaceae, Scrophulariaceae *- **Fabaceae, Rosaceae ***Apiaceae, Brassicaceae, Castanea sativa, Rumex, Scrophulariaceae ****Asteraceae, Taraxacum, Sambucus, Cistus, Dipsacaceae, Lamiaceae, Galium, Lauraceae, Plantago, Poaceae, Ranunculaceae, Solanaceae *Xanthium **Fabaceae ***Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Lamiaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Taraxacum, Betulaceae, Brassicaceae, Cistus, Plantago, Dipsacaceae, Lythraceae, Poaceae, Ranunculaceae, Galium, Scrophulariaceae, Solanaceae, Thymelaeaceae, Tilia *- **Fabaceae, Rhamnaceae, Scrophulariaceae ***Cistus, Ranunculaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, Tilia, Dipsacaceae, Castanea sativa, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Galium, Solanaceae

118 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek No Balın alındığı yöre Polen spektrumu 43 Söğütlü Merkez 44 Söğütlü Levent Köyü 45 Sapanca Güldibi Mahallesi(me rkez) 46 Sapanca İlmiye Köyü 47 Sapanca Yanıkköy 48 Karapürçek Karapürçek Yaylası 49 Karapürçek Yazılıgürgen Köyü 50 Karapürçek Merkez 51 Geyve Şerefiye Köyü *Rosaceae **- ***Apiaceae, Fabaceae, Ranunculaceae ****Asteraceae, Taraxacum, Echium, Brassicaceae, Cistus, Dipsacaceae, Plantago, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Castanea sativa, Lamiaceae, Poaceae, Tilia, Rhamnaceae, Galium, Scrophulariaceae, Solanaceae, *Rosaceae **- ***Asteraceae, Cistus, Fabaceae, Lythraceae, Poaceae, Ranunculaceae ****Apiaceae, Helianthus, Brassicaceae, Dipsacaceae, Rhododendron, Solanaceae, Castanea sativa, Scrophulariaceae, Tilia *Castanea sativa **Helianthus ***- ****Aceraceae, Apiaceae, Asteraceae, Centaurea, Taraxacum, Echium, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Cistus, Dipsacaceae, Fabaceae, Vicia, Plantago, Rosaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Helianthus, Plantago, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Taraxacum, Betulaceae, Brassicaceae,Cistus, Fabaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Asteraceae, Echium, Brassicaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Rosaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Fabaceae ****Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Rhododendron, Pinaceae, Plantago, Poaceae, Rumex, Ranunculaceae, Rosaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Asteraceae, Taraxacum, Xanthium, Betulaceae, Brassicaceae, Rumex, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Dipsacaceae, Fabaceae, Vicia, Lamiaceae, Lythraceae, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Galium, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Fabaceae ****Aceraceae, Taraxacum, Boraginaceae, Echium, Brassicaceae, Cistus, Plantago, Cupressaceae, Rhododendron, Vicia, Poaceae, Rumex, Rosaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Oleaceae, Salix ****Apiaceae, Asteraceae, Betulaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Dipsacaceae, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Quercus, Ranunculaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Liliaceae, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Tilia

119 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek No Balın alındığı yöre 52 Geyve Dereköy 53 Geyve Maksudiye Köyü 54 Geyve Eşmeköy 55 Geyve Kaşıkçı Yaylası 56 Geyve Muttalip Köyü 57 Pamukova Mekecek Köyü 58 Pamukova Oruçlu Köyü 59 Pamukova Teşvikiye Köyü 60 Pamukova Merkez 61 Pamukova Ağaçcılar Köyü Polen spektrumu *Rhododendron **- ***Cistus, Castanea sativa, Rosaceae, Salix ****Apiaceae, Boraginaceae, Echium, Fabaceae, Lamiaceae, Lauraceae, Plantago, Rhamnaceae, Scrophulariaceae, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***Rosaceae ****Aceraceae, Apiaceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Lauraceae, Poaceae, Rumex, Solanaceae, Tilia *Castanea sativa **- ***- ****Apiaceae, Asteraceae, Centaurea, Helianthus, Dipsacaceae, Rhododendron, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Vicia, Liliaceae, Plantago, Poaceae, Rosaceae, Solanaceae, Tilia *Hedysarum **Cistus ***Fabaceae ****Boraginaceae, Echium, Campanulaceae, Lamiaceae, Plantago, Poaceae, Salix, Rosaceae, Galium *- **Rosaceae ***Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Cistus, Fabaceae, Hedysarum, Vicia, Lamiaceae, Ranunculaceae, Salix ****Carduus, Helianthus, Taraxacum, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Liliaceae, Dipsacaceae, Lauraceae, Plantago, Rumex, Solanaceae *- **Rhododendron, Ranunculaceae, Salix ***Fabaceae, Liliaceae, Rosaceae ****Apiaceae, Asteraceae, Taraxacum, Brassicaceae, Cistus, Cupressaceae, Vicia, Dipsacaceae, Lamiaceae, Poaceae, Rhamnaceae, Solanaceae, Thymelaeaceae *Cistus **- ***Echium, Rhododendron, Fabaceae, Eucalyptus, Rosaceae ****Aceraceae, Apiaceae, Taraxacum, Dipsacaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Rumex, Plantago, Ranunculaceae, Rhamnaceae, Salix, Solanaceae *- **Apiaceae, Rosaceae ***Asteraceae, Echium, Brassicaceae,Fabaceae ****Aceraceae, Carduus, Centaurea, Taraxacum,, Cistus, Vicia, Lamiaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae Liliaceae, Lythraceae, Plantago, Ranunculaceae, Rhamnaceae *- **Rhamnaceae ***Apiaceae, Asteraceae, Echium, Brassicaceae, Cistus, Rhododendron, Fabaceae, Lamiaceae, Ranunculaceae, Rosaceae, Scrophulariaceae ****Carduus, Helianthus, Dipsacaceae, Vicia, Liliaceae, Lythraceae, Malvaceae, Eucalyptus, Plantago, *Rosaceae **- ***Cistus, Fabaceae, Hedysarum, Ranunculaceae, Salix ****Apiaceae, Taraxacum, Boraginaceae, Echium, Convolvulaceae, Cupressaceae, Dipsacaceae, Rhododendron, Vicia, Lamiaceae, Liliaceae, Malvaceae, Galium, Eucalyptus, Pinaceae, Plantago, Poaceae, Thymelaeaceae

120 Çizelge 4.70. (Devam) Adapazarı ballarının toplandığı yörelere göre polen spektrumu Örnek Balın alındığı no yöre 62 Pamukova Şahmelek Köyü 63 Taraklı Paşalar Köyü 64 Taraklı Dışdedeler Köyü 65 Taraklı Merkez Polen spektrumu *- **Boraginaceae, Echium ***Apiaceae, Asteraceae, Cistus, Fabaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Salix ****Carduus, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Vicia, Poaceae *- **Hedysarum, Salix ***Cistus, Rhododendron, Rosaceae ****Centaurea, Echium, Cupressaceae, Fabaceae, Vicia, Ranunculaceae *Rosaceae **- ***Asteraceae, Carduus, Fabaceae, Hedysarum, Castanea sativa, Plantago ****Apiaceae, Centaurea, Helianthus, Taraxacum, Echium, Brassicaceae, Cistus, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Cupressaceae, Dipsacaceae, Vicia, Rumex, Lamiaceae, Poaceae, Galium, Solanaceae *- **Fabaceae, Lamiaceae ***Asteraceae, Centaurea, Brassicaceae, Castanea sativa, Ranunculaceae, Rosaceae, Galium ****Apiaceae, Carduus, Helianthus, Taraxacum, Xanthium, Dipsacaceae, Cistus, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Liliaceae, Lythraceae, Epilobium, Pinaceae, Oleaceae, Plantago, Poaceae, Solanaceae Bu çalışmada, Adapazarı ilinin farklı yörelerinden, 2005 yılının Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında toplanan 65 bal örneğinde polen analizi yapılmış ve bu ballara kaynak oluşturan nektarlı bitkiler saptanmıştır. Ayrıca incelenen örneklerin ortalama toplam polen sayısı (TPS-10 g) belirlenmiştir. Türkiye de üretilen çiçek ballarına kaynak oluşturan bitki taksonlarının Asteraceae, Fabaceae, Fagaceae Myrtaceae, Malvaceae, Brassicaceae, Scrophulariaceae, Lamiaceae, Oleaceae familyaları olduğu bildirilmiştir [Sorkun ve ark., 1999]. Adapazarı ballarında polen analizi sonucu, 41 familyaya ait 51 takson tanımlanmıştır (Çizelge 4.67). Bu taksonların çoğu Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae ve Cistaceae familyasında yer almaktadır. Yöre ballarında polenlerine en yüksek oranda rastlanan takson ise Castanea sativa dır (Çizelge 4.33). Yöre ballarında yapılan polen analizlerinde en yaygın taksonların eser, bunu takiben minör, sekonder ve dominant grupta olduğu görülmüştür (Çizelge 4.70). Dominant gruptaki takson çeşitliliği her zaman daha az, eser gruptaki takson çeşitliliği ise her

121 zaman daha fazladır [Sorkun ve Doğan, 1995]. Bu sonuç bizim çalışmamız tarafından da desteklenmiştir. 65 bal örneğinden Hendek İlçesi Çamlıca Beldesi ne ait 3 numaralı, Kırktepe Köyü ne ait 4 numaralı, Kahramanköy e ait 6 numaralı örnekler; Adapazarı merkeze bağlı Değirmendere Köyü ne ait 17 numaralı örnek; Kocaali İlçesi Çıralıdüzü Köyü ne ait 33 numaralı, Beyler Köyü ne ait 34 numaralı, Çamdağı sınırına ait 36 numaralı örnekler; Sapanca İlçesi Yanıkköy e ait 47 numaralı örnek; Karapürçek İlçesi Yazılıgürgen Köyü ne ait 49 numaralı örnek; Geyve İlçesi Eşmeköy e ait 54 numaralı örnek, sadece dominant ve eser polen bulundurduğu için unifloral (tek çiçek kaynaklı) bal olarak belirlenmiş olup, bu ballarda Castanea sativa poleni dominant olduğu için kestane balı olarak tanımlanmıştır. Benzer şekilde Akyazı İlçesi Boztepe Köyü ne ait 16 numaralı örnekte de sadece dominant ve eser polen bulunduğu için unifloral bal olarak belirlenmiştir. Bu balda, Cynoglossum balı olarak tanımlanmıştır. Geriye kalan 54 bal örneği ise multifloral (çok çiçek kaynaklı) bal olarak isimlendirilmiştir (Çizelge 4.67). Adapazarı yöresi ballarının, genelde çok bitki kaynaklı olduğu görülmüştür. Balın oluşumuna katkı yapan nektarın, dominant ve sekonder gruptaki polenlerin ait olduğu bitkilerden sağlandığı belirtilmektedir [Doğan ve Sorkun, 2001]. Yaptığımız analizler sonucunda, 25 örnekte Castanea sativa, 5 örnekte Fabaceae, 4 örnekte Rosaceae, 3 örnekte Cynoglossum, 3 örnekte Rhododendron ve birer bal örneğinde ise Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae ve Scrophulariaceae polenlerinin dominant olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Sekonder miktarda polenlerine rastlanan taksonlar ise, 13 örnekte Fabaceae; 6 örnekte Castanea sativa; 4 örnekte Rosaceae; 4 örnekte Salix; 3 örnekte Rhododendron; 3 örnekte Rhamnaceae; 2 şer örnekte Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae ve 1 er örnekte Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Hedysarum, Poaceae, Rumex ve Ranunculaceae dir (Çizelge 4.67).

122 Toplam polen sayısı (TPS-10 g) bakımından en zengin ballar Hendek İlçesi Dereköy mevkiinden alınan 8; Akyazı İlçesi Boztepe Köyü mevkiinden alınan 16; Adapazarı merkeze ait Çaybaşıyeniköy den alınan 19; Kaynarca İlçesi Dağyeni Köyü ne ait 25, Müezzinler Köyü ne ait 26; Kocaali İlçesi Çamdağı sınırına ait 36, Kirazlı Köyü (1) ne ait 37 ve Karapürçek İlçesi Yazılıgürgen Köyü ne ait 49 numaralı örneklerdir. Polence fakir ballar ise Akyazı İlçesi Kızılcıkorman Köyü ne ait 11, Kabakulak Köyü ne ait 14; Adapazarı merkeze bağlı Bekirpaşa Köyü nden alınan 20, Alandüzü Köyü nden alınan 21, Örentepe Köyü nden alınan 24; Kaynarca İlçesi Büyükyanık Köyü ne ait 27, Kayacık Köyü ne ait 28; Karasu İlçesi Denizköy e ait 30, Üçoluk Köyü ne ait 31, Darıçayırı Köyü ne ait 32; Ferizli İlçesi Doğancı Köyü ne ait 39; Söğütlü İlçesi Kurudil Köyü ne ait 42, Levent Köyü ne ait 44; Sapanca İlçesi İlmiye Köyü nden alınan 46; Karapürçek İlçe merkezinden alınan 50; Geyve İlçesi Dereköy yöresine ait 52, Muttalip Köyü ne ait 56; Pamukova İlçesi Mekecek Köyü ne ait 57, Teşvikiye Köyü ne ait 59, ilçe merkezine ait 60, Şahmelek Köyü nden alınan 62 numaralı örneklerdir (Çizelge 4.69). Adapazarı balları TPS-10 g miktarlarına göre gruplandırıldığında, 65 bal örneğinden 8 tanesi poleni çok zengin (TPS 500 000-1 000 000 arası), 18 tanesi poleni zengin (TPS 100 000-500 000), 18 tanesi poleni normal (TPS 20 000-100 000), 21 tanesi de polence fakir (TPS < 20 000) ballar olarak değerlendirilmiştir. En az sayıda polen içeren örnek Pamukova İlçesi Teşvikiye Köyü ne ait 59 nolu bal örneği olup, 10 g baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) 3 859 olarak belirlenmiştir. Bu örnekte polen sayısının çok düşük miktarda çıkması muhtemelen arıların şeker şurubu ile beslenmesinden kaynaklanmaktadır. En çok sayıda polen içeren örnek ise Kaynarca İlçesi Dağyeni Köyü ne ait 25 nolu bal örneği olup, 10 g baldaki toplam polen sayısı (TPS-10 g) 3 347 771 olarak tespit edilmiştir. Doğal çiçek ballarında polen miktarının bu kadar yüksek çıkması beklenen bir sonuç değildir. Bu durum üreticinin bala sonradan polen karıştırmasıyla açıklanabilir. Bu iki bal örneğinin doğal bal olmadığı söylenebilir. Sonuç olarak çalışılan örneklerin, %32,3 ü polence fakir, %27,7 si poleni normal, %27,7 si poleni zengin, %12,3 ü poleni çok zengin ballar olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.69).

123 İncelenen bal örneklerinde polenlerine rastlanan taksonların toplam sayısının 7 ile 25 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.69). Balda, polenine rastlanan taksonların sayısının fazla olması, o taksonların hepsinin nektarlı olduğu anlamına gelmez. Bu durum, arının nektarı az ya da nektarsız olan bitkilere de gittiğini göstermektedir [Skene, 1946]. Balda polenine rastlanan takson çeşidinin az olması ise arının, kovana yakın bir yerde bol nektar veren bir veya birkaç bitkiye gittiğini göstermektedir. Arı, bu bitkilerden yeterli miktarda nektar topladığı için, başka bitkilere gitmesine gerek kalmamaktadır [Skene, 1946]. Feller-Demalsy et al. [1989] a göre, bal örneklerinde polenine rastlanan takson çeşitliliği dört gruba ayrılmaktadır. Bunlar takson çeşidi 6-10 arası olan grup, takson çeşidi 11-15 arası olan grup, takson çeşidi 16-20 arası olan grup ve takson çeşidi 21-25 arası olan gruptur. Adapazarı ballarında polenine rastlanan takson çeşidinin 6-10 arası grupta %7,7, 11-15 arası grupta %38,45, 16-20 arası grupta %38,45 ve 21-25 arası grupta ise %15,4 olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.67, Çizelge 4.69). Apiaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 51 tanesinde rastlanmıştır. Apiaceae familyası polenleri 2 örnekte sekonder, 10 örnekte minör, örneklerin geriye kalanında eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Apiaceae familyası ticari bakımdan önemli bir familyadır. Bir çok türü, gıda maddesi ve baharat olarak, bazı türleri ilaç ve parfümeri sanayiinde kullanılmaktadır. Bu nedenle, kültürü çok fazla yapılan türleri içermektedir. Apiaceae familyasının bal potansiyeli yüksektir. Apiaceae balının rengi açık sarı ve kokusu çok güzeldir. Silici (1995), Antalya yöresine ait 25 bal örneğinde yaptığı polen analizinde, Apiaceae familyasına ait polenleri 5 örnekte dominant, 5 örnekte sekonder miktarda tespit etmiştir. Dalgıç (1994), Denizli yöresine ait 15 bal örneğinde yaptığı polen analizlerinde Apiaceae familyası polenlerinin yoğun olarak görüldüğünü belirtmiştir. Kaplan (1993), Konya yöresinden toplanan 24 bal örneğinin çoğunda sekonder, minör ve eser oranlarda, Apiaceae familyası polenlerinin bulunduğunu bildirmiştir. Kemaliye-Erzincan yöresine ait, 29 bal örneğinin 18 inde, Apiaceae familyası ve aynı familyadan Eryngium, Scandix polenlerine eser ve minör miktarlarda rastlanmıştır [Yurtsever, 2004]. Konya-Karaman yöresine ait başka bir çalışmada 21 bal örneğinin 18 inde

124 Apiaceae familyası polenlerine, özellikle eser miktarda rastlanmıştır [Tunç, 2004]. Ülkemiz dışında yapılan çalışmalarda da Apiaceae familyası üyelerinin önemli bir nektar kaynağı olduğu bildirilmektedir. Güney Amerika-Surinam dan alınan 97 bal örneğinin hemen hepsinde Apiaceae polenlerine rastlanmıştır [Kerkvliet and Beerlink, 1991]. Asteraceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 43 ünde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Asteraceae familyası polenleri 15 örnekte minör miktarda, diğer örneklerde eser miktarda tespit edilmiştir. Carduus polenlerine 1 örnekte minör, 5 örnekte eser miktarda olmak üzere 6 örnekte; Centaurea polenlerine 1 örnekte minör, 7 örnekte eser miktarda olmak üzere 8 örnekte rastlanmıştır. Helianthus polenleri 19 bal örneğinde tespit edilmiş olup, Sapanca İlçe merkezine ait 45 numaralı örnekte sekonder miktarda, 5 örnekte minör miktarda, 13 örnekte de eser miktarda bulunmuştur. Taraxacum polenleri 32 bal örneğinin hepsinde eser miktarda tespit edilirken, Xanthium polenleri, Ferizli İlçesi-Çiftlik Köyü ait 41 numaralı bal örneğinde dominant miktarda, Kaynarca İlçesi Müezzinler Köyü ne ait 26 nolu örnekte sekonder miktarda, 2 örnekte minör ve 2 örnekte de eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Dominant miktarda Xanthium poleni içeren örnek, TPS- 10 g yönünden poleni zengin bal olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Sorkun [1982], Taraxacum un nektar bakımından zengin olmadığını, ancak ilkbahar döneminde ilk çiçek açan bitkilerden biri olması nedeniyle, arıcılık açısından önemli olduğunu belirtmiştir. Helianthus önemli bir nektar kaynağı olup çiçeklenme dönemi temmuz ayıdır. Asteraceae familyası polenleri, sayısı ve çeşidi bakımından ballarda en yoğun bulunan polenler arasındadır. Ülkemizde, Asteraceae familyası tür sayısı bakımından en zengin familyadır ve üyelerinin çoğu nektar içermektedir. Bu yüzden bal potansiyelleri de oldukça yüksektir. Arıcılık açısından çok önemli olan bu familya üyelerinin polenlerinin bol olduğu ballar açık sarı renkte olup, tadı ve kokusu çok güzeldir [Sorkun, 1986]. Ülkemizin başka yörelerinde yapılan çalışmalarda da, Adapazarı yöresinde olduğu gibi, bu familyaya ait polenlerin bol miktarda olduğu görülmüştür. İç Anadolu Bölgesi ballarında yapılan analizlerde, Centaurea polenleri dominant olarak tespit edilmiştir [Sorkun ve İnceoğlu, 1984b]. Bursa yöresi ballarında Helianthus polenleri dominant miktarda bulunmuştur [Göçmen ve

125 Gökçeoğlu,1992]. Antalya ilinin çeşitli yörelerinden toplanan 25 bal örneğinin 22 sinde, Asteraceae familyası polenlerine rastlanmıştır [Silici, 1995]. İzmit yöresine ait 17 bal örneğinin 8 inde Asteraceae familyası polenleri eser ve minör miktarda tespit edilmiştir [Yılmaz, 1996]. Konya yöresine ait çalışmada, Asteraceae familyasına ait polenlere bal örneklerinin hepsinde rastlanmıştır [Kaplan, 1993]. Kemaliye-Erzincan yöresine ait 29 bal örneğinden 21 inde sekonder, minör ve eser miktarlarda Asteraceae familyası polenleri görülmüştür [Yurtsever, 2004]. Boraginaceae familyası polenlerine 65 bal örneğinin 21 inde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Bu familyanın polenleri, Pamukova İlçesi Şahmelek Köyü ne ait 62 nolu örnekte sekonder, 3 örnekte minör ve 17 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir. Aynı familyadan Cynoglossum a ait polenlere Hendek İlçesi Göksu Köyü ne ait 2, Dereköy e ait 8; Akyazı İlçesi Boztepe Köyü ne ait 16 numaralı örneklerde dominant miktarda, 2 örnekte ise eser miktarda rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren 3 bal örneğinin TPS-10 g miktarına göre 1 i normal ve ikisi ise çok zengin ballar olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.69). Aynı familyadan Echium a ait polenler Pamukova İlçesi Şahmelek Köyü ne ait 62 nolu örnekte sekonder miktarda, 5 örnekte minör, 19 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Boraginaceae familyası üyelerinin bal potansiyelleri oldukça yüksektir [Ötleş, 1995]. Kaplan (1993), Konya yöresine ait 24 bal örneğinden 12 sinde Boraginaceae familyasına ait polenlere rastlamıştır. Gümüşhane ballarında yapılan bir çalışmada, 2 örnekte Echium ve 2 örnekte de Cynoglossum polenleri belirlenmiştir [Türker, 1993]. İzmit yöresi ballarında yapılan polen analizlerinde, 1 örnekte dominant miktarda Symphytum polenleri tespit edilirken, Echium polenlerine 1 örnekte sekonder ve 3 örnekte ise eser miktarda rastlandığı belirtilmiştir [Yılmaz, 1996]. Sorkun ve ark. [1999] tarafından, doğal ve yapay balların ayırt edilmesine yönelik çalışmada da Boraginaceae familyasına ait polenlere rastlanmıştır. Silici (1995), Antalya yöresi ballarında 15 örnekte minör ve eser oranlarda Echium, 5 örnekte Anchusa, 2 örnekte Myosotis ve 2 örnekte Cynoglossum polenleri tespit etmiştir. İç Anadolu Bölgesi ballarında Myosotis polenleri sekonder oranda belirlenirken, Echium polenlerine 94 bal örneğinden 10 unda rastlanmıştır [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a]. Rize-İkizdere yöresi ballarında

126 Cynoglossum polenleri 1 örnekte dominant, 2 örnekte sekonder ve 1 örnekte ise minör miktarda görülmüştür [Sorkun ve Yuluğ, 1985]. Brassicaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 44 tanesinde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Bu familyaya ait polenler, Akyazı İlçesi Alaağaç Köyü ne ait 15 ve Kaynarca İlçesi Kayacık Köyü ne ait 28 nolu bal örneklerinde sekonder, 10 örnekte minör ve diğer örnekler de ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizege 4.67). Maurizio (1958), Brassicaceae familyası üyelerinin çoğunun kültüre alınmış olmasından (kolza, şalgam, hardal gibi) ve geniş alanlarda tarımının yapılmasından dolayı, bu familyaya ait polenlerin bal örneklerinde yoğun bir şekilde bulunduğunu bildirmiştir. Ayrıca, Brassicaceae familyasına ait polenlerin bal örneklerinde yoğun olarak bulunma sebebini Skene (1946), arının bu familya bitkilerinin nektarına kolayca ulaşmasına bağlamıştır. Çünkü Brassicaceae familyasında nektar, çoğunlukla stamen tabanları arasındadır [Fahn, 1974]. Hindistan ın Guntur bölgesinde yapılan bir çalışmada Brassicaceae familyası polenlerine, yöre ballarında yoğun bir şekilde rastlandığı bildirilmiştir [Ramanujam and Khatija, 1991]. Bu familyanın polenlerine, İç Anadolu Bölgesine ait 94 bal örneğinden 13 ünde rastlandığı belirtilmiştir [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a]. Konya yöresine ait bir çalışmada, 24 bal örneğinin 21 inde Brassicaceae familyasına ait polenlere rastlandığı tespit edilmiştir [Kaplan, 1993]. Manisa, Denizli, Balıkesir yörelerinden toplanan bal örneklerinin de Brassicaceae familyası polenlerince zengin olduğu belirlenmiştir [Dalgıç, 1994]. Cistaceae familyasından Cistus un nektar içermeyen bir bitki olduğu bildirilmektedir [Battesti and Goeury, 1992]. Buna rağmen örneklerimizin 47 sinde Cistus polenine rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Arı, Cistus gibi nektarsız bitkilere polen toplamak için gitmektedir [Skene, 1946]. Cistus polenleri Pamukova İlçesi Oruçlu Köyü ne ait 58 nolu bal örneğinde dominant; Hendek İlçesi Çobanyatak Köyü ne ait 7 numaralı ve Geyve İlçesi Kaşıkçı Yaylası na ait 55 nolu örnekte sekonder; 10 örnekte minör ve diğer örneklerde ise eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren örnek, TPS-10 g yönünden poleni normal bal olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Konya yöresi ballarında, Cistus polenlerine 19 örnekte rastlanmıştır [Kaplan, 1993]. Balıkesir yöresi ballarında ise bu taksonun polenleri 1 örnekte

127 dominant, 3 örnekte sekonder oranda tespit edilmiştir [Çakır, 1990]. İzmir yöresi ballarında Cistus creticus polenleri dominant olarak belirlenmiştir [Gemici, 1991]. Manisa, Denizli ve Balıkesir yörelerinden toplanan bal örneklerinin de Cistaceae polenlerince zengin olduğu açıklanmıştır [Dalgıç, 1994]. Rize-İkizdere yöresi ballarında ise Cistaceae familyasından Helianthemum numnularium polenlerine 1 örnekte dominant, 3 örnekte minör miktarda rastlanmıştır [Sorkun ve Yuluğ, 1985]. Ericaceae familyasından Rhododendron a ait polenlere, 65 bal örneğinin 32 sinde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Rhododendron polenleri Akyazı İlçesi-Gökçeler Köyü ne ait 12, aynı ilçenin Dokurcun Beldesi ne ait 13, Geyve İlçesi-Dereköy e ait 52 nolu bal örneklerinde dominant; Hendek İlçesi Dikmen Köyü ne ait 1, Adapazarı merkeze bağlı Örentepe Köyü ne ait 24 ve Pamukova İlçesi Mekecek Köyü ne ait 57 nolu örneklerde sekonder; 8 örnekte minör ve 18 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren 3 bal örneği TPS-10 g yönünden, sırasıyla poleni normal, poleni zengin ve polence fakir ballar olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Yeryüzünde bir çok türü bulunan ve deniz iklimini seven Ericaceae familyası üyeleri, seyrek ormanların altını veya açılmamış ormanları, ışığa ilgili olduklarından dolayı hemen kaplayarak, sık bir örtü oluşturur. Genellikle Karadeniz Bölgesi nde görülen ve çok defa acı bal, deli bal veya zehirli bal olarak adlandırılan ballara, Orman gülü (Rhododendron ponticum) bitkisi kaynak olmaktadır [Küçük, 2005]. Rhododendron ballarının kardiyovasküler sistem üzerinde etkili olduğu belirtilmiştir [Ergun ve ark., 2005]. Orman gülü poleni içerisinde andromedotoxin denilen bir alkoloid bulunduğu, Karadeniz Bölgesi nde Hopa dan Adapazarı na kadar sahil şeridinde yetişen Orman gülü ballarını yiyenlerde kusma, baş dönmesi, göz kararması ve kulaklarda uğultu gibi tuhaf hallerin meydana geldiği, bu durumun tansiyon düşmesine bağlı olduğu bildirilmektedir [Tutkun, 2000]. Rize yöresi ballarında, Ericaceae familyasından Rhododendron ponticum polenleri 26 bal örneğinin 18 tanesinde tespit edilmiş olup, bu örneklerin 3 ünde sekonder ve 15 inde ise minör miktarda bulunmuştur [Sorkun ve ark., 1989]. Fabaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 64 ünde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Fabaceae familyası polenleri Akyazı İlçesi Kabakulak Köyü ne ait 14;

128 Adapazarı merkeze bağlı Bekirpaşa Köyü ne ait 20, Yeşilyurt Köyü ne ait 22 ve Kayrancık Köyü ne ait 23; Kaynarca İlçesi Müezzinler Köyü ne ait 26 nolu örnekte dominant miktarda tespit edilmiştir. Polenler Hendek İlçesi Çobanyatak Köyü ne ait 7; Akyazı İlçesi Keremali Dağı Yaylası na ait 9, Kızılcıkorman Köyü ne ait 11, Alaağaç Köyü ne ait 15; Adapazarı merkeze bağlı Çaybaşıyeniköy e ait 19, Örentepe Köyü ne ait 24; Kaynarca İlçesi Kayacık Köyü ne ait 28; Karasu İlçesi Darıçayırı Köyü ne ait 32; Ferizli İlçesi Doğancı Köyü ne ait 39, Sarıahmetler Köyü ne ait 40, Çiftlik Köyü ne ait 41; Söğütlü İlçesi Kurudil Köyü ne ait 42; Taraklı İlçe merkezine ait 65 nolu örnekte sekonder; 27 bal örneğinde minör ve diğer örneklerde ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Aynı familyadan Hedysarum a ait polenlere 7 örnekte rastlanmış olup, Geyve İlçesi Kaşıkçı Yaylası na ait 55 nolu örnekte dominant, Taraklı İlçesi Paşalar Köyü ne ait 63 nolu örnekte sekonder, 3 örnekte minör ve 2 örnekte de eser miktarda olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Vicia ya ait polenlere 5 örnekte minör, 24 örnekte eser miktarda olmak üzere toplam 29 bal örneğinde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Fabaceae polenlerinin dominant olduğu örnekler, TPS-10 g yönünden değerlendirildiğinde sırasıyla 2 örnek polence fakir, 2 örnek poleni normal ve 1 örnek ise poleni çok zengin bal olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.69). Hedysarum polenlerini dominant miktarda içeren 55 nolu örnek ise poleni normal bal olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.69). Fabaceae familyası da, birey çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir taksondur. Gerek kültürü yapılan gerekse doğal olarak yetişen bu familyaya ait türler, ballı bitkilerin önemli bir kısmını oluşturmaktadır [Sorkun, 1986]. Familyaya ait bireylerin çiçeklenme dönemi nisan ayında başlayıp eylül ayına kadar devam etmektedir. Bu familyanın polenlerinin yoğun olduğu ballar, çok güzel bir aromaya sahiptir ancak çabuk kristallenme özelliği gösterir. Fabaceae familyası, Adapazarı ballarında polenine en çok rastlanan ikinci familya olarak belirlenmiştir. Sorkun ve İnceoğlu (1984a), İç Anadolu Bölgesi nin 10 ili ve bu illere bağlı çeşitli yörelerden toplanan 94 bal örneğinde polen analizleri yapmışlardır. Bu araştırmada Fabaceae familyasının yöre balları için önemli bir nektar ve polen kaynağı olduğunu bildirmişlerdir. Kemaliye-Erzincan yöresi ballarında, Fabaceae familyasına ait polenlere 29 bal örneğinin 25 inde rastlanmıştır [Yurtsever, 2004]. Astragalus polenleri 29 örnekten 10 unda dominant, Trifolium polenleri ise 3 örnekte dominant olarak tespit edilmiştir [Yurtsever, 2004].

129 Antalya yöresinde yapılan çalışmada, Fabaceae familyasına ait polenlere, 25 bal örneğinden 23 ünde sekonder, minör ve eser oranlarda rastlanmıştır [Silici, 1995]. Konya yöresi bal örneklerinin tümünde Fabaceae familyası polenleri tespit edilirken, polenlerin 4 örnekte dominant miktarda olduğu görülmüştür [Kaplan, 1993]. Fagaceae familyasından Castanea sativa ya ait polenlere 65 bal örneğinin 48 inde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Castanea sativa polenleri Hendek İlçesi Dikmen Köyü ne ait 1, Çamlıca Beldesi ne ait 3, Kırktepe Köyü ne ait 4, Kahramanköy e ait 6; Akyazı İlçesi Keremali Dağı Yaylası na ait 9, Taşburun Yaylasına ait 10; Adapazarı merkeze bağlı Değirmendere Köyü ne ait 17, Çınardibi Köyü ne ait 18; Kaynarca İlçesi Dağyeni Köyü ne ait 25; Karasu İlçesi Manavpınar Köyü ne ait 29; Kocaali İlçesi Çıralıdüzü Köyü ne ait 33, Beyler Köyü ne ait 34, Açmabaşı Köyü ne ait 35, Çamdağı sınırına ait 36, Kirazlı Köyü ne ait 37-38; Sapanca İlçe merkezine ait 45, İlmiye Köyü ne ait 46, Yanıkköy e ait 47; Karapürçek İlçesi Karapürçek Yaylası na ait 48, Yazılıgürgen Köyü ne ait 49, ilçe merkezine ait 50; Geyve İlçesi Şerefiye Köyü ne ait 51, Maksudiye Köyü ne ait 53, Eşmeköy e ait 54 numaralı örnekler olmak üzere, toplam 25 örnekte dominant miktarda tespit edilmiştir. Castanea sativa polenleri Hendek İlçesi Çukurhan Köyü ne ait 5; Akyazı İlçesi Gökçeler Köyü ne ait 12; Adapazarı merkeze bağlı Çaybaşıyeniköy e ait 19, Alandüzü Köyü ne ait 21; Karasu İlçesi Denizköy e ait 30; Ferizli İlçesi Doğancı Köyü ne ait 39 numaralı örnekte sekonder; 8 örnekte minör ve 9 örnekte ise eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren 25 örnek TPS-10 g yönünden değerlendirildiğinde, 4 örnek poleni çok zengin, 13 örnek poleni zengin, 6 örnek poleni normal ve sadece 2 örnek polence fakir ballar olarak tanımlanmıştır (Çizelge 4.69). Castanea sativa, Adapazarı ballarında polenine dominant miktarda en fazla rastlanan taksondur. Castanea sativa polenleri küçük olduğu için, arılar tarafından çok sevilmekte ve fazla miktarda toplanarak kovana getirilmektedir [Dalgıç, 1994]. Ayrıca, Castanea sativa polenlerini dominant miktarda bulunduran balların, incelenen örnekler içerisinde polen sayısı bakımından en zengin grubu oluşturduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.69). Castanea sativa, Fagaceae familyası içerisinde önemli bir nektar ve polen kaynağıdır. Castanea sativa balı koyu kahverenkli, tadı acı, kendine özgü kokusu olan bir baldır. Kristalleşmesi çok yavaştır. Aynı familyadan Quercus a ait polenlere, 4 bal örneğinde eser miktarda

130 rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Feller-Demalsy et al. (1989) tarafından nektarsız bir bitki olduğu belirtilen Quercus a ait polenlerin, örneklere kontaminasyon sonucu geldiği düşünülmektedir. Sorkun ve İnceoğlu (1984a), İç Anadolu Bölgesi ballarında bu bitki polenlerine az rastlanmasını aynı sebebe bağlamışlardır. Sorkun ve Yuluğ (1985), Rize- İkizdere yöresi ballarında dominant miktarda Castanea sativa poleni tespit etmişlerdir. Sorkun ve ark. [1989] tarafından, yine Rize yöresine ait bir çalışmada, bölge ballarının çoğunda, Castanea sativa nın nektar kaynağı olduğu saptanmıştır. Ayrıca Balıkesir yöresi [Çakır, 1990], İzmir yöresi [Gemici, 1991], Bursa yöresi [Göçmen ve Gökçeoğlu, 1992], İzmit yöresi [Yılmaz, 1996] ve Ege Bölgesi nin değişik yörelerinden toplanan bal örneklerinde, Castanea sativa nın, polenlerine en çok rastlanan taksonlardan biri olduğu tespit edilmiştir. Silici (1995), Antalya yöresi ballarının 2 örneğinde eser miktarda Quercus polenine rastlamıştır. Lamiaceae familyası polenlerine 65 bal örneğinin 42 sinde rastlanmıştır. Lamiaceae polenleri Akyazı İlçesi Kabakulak Köyü ne ait 14, Taraklı merkeze ait 65 nolu örneklerde sekonder; 10 örnekte minör; diğer örneklerde ise eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Lamiaceae familyası, nektarlı bitkilerce çok zengin bir familyadır. Familya üyelerinin çiçeklenme periyotları ise oldukça uzundur. Çoğunlukla güzel kokulu bireylerden oluşan familya üyeleri arıcılık açısından önemli olup, bu bitkilerin balları enzim içeriği, C vitamini ve polen bakımından çok zengindir [Sorkun, 1986]. Kemaliye-Erzincan yöresine ait 29 bal örneğinin 24 ünde Lamiaceae familyasına ait polenlere sekonder, minör ve eser miktarlarda rastlanmıştır [Yutsever, 2004]. Antalya yöresine ait 25 bal örneğinin 23 ünde de Lamiaceae familyası polenleri tespit edilmiştir [Silici, 1995]. Konya-Karaman yöresine ait 21 bal örneğinin 19 unda, Lamiaceae polenlerine eser ve minör miktarlarda rastlanmıştır [Tunç, 2004]. Gümüşhane yöresine ait 12 bal örneğinden 10 unda da Lamiaceae polenleri tespit edilmiştir [Türker, 1993]. Dalgıç (1994), Ege Bölgesi nin farklı yörelerinden toplanan ballarda Lamiaceae familyasına ait polenlere sıklıkla rastlamıştır. Ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda da Lamiaceae familyası polenlerine sıklıkla rastlanmıştır [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a; Sorkun ve ark., 1999]

131 Liliaceae familyasına ait polenlere, 65 bal örneğinin 9 unda rastlanmıştır. Liliaceae polenleri 1 örnekte minör ve 8 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Antalya yöresine ait çalışmada 25 bal örneğinin 7 sinde [Silici, 1995]; Konya iline ait çalışmada, yöreye ait bal örneklerinin sadece 1 tanesinde eser miktarda [Kaplan, 1993]; Kemaliye-Erzincan yöresiyle ilgili çalışmada ise 3 bal örneğinde, minör ve eser miktarda [Yurtsever, 2004], Liliaceae familyası polenlerine rastlanmıştır. Myrtaceae familyasından Eucalyptus polenlerine 1 örnekte minör, 2 örnekte eser miktarda olmak üzere 3 örnekte rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Eucalyptus çok hızlı büyüyen ve yaz kış yaprağını dökmeyen bir ağaçtır. Mayıs-eylül ayları arasında çiçeklenmektedir. Eucalyptus polenlerince zengin balların ticari önemi oldukça büyüktür. Ramalho et al. (1991), Eucalyptus balının, arıcılıkta bir anahtar rolü oynadığını belirtmişlerdir. Surinam sahillerinde yapılan çalışmada Eucalyptus, önemli bir nektar kaynağı olarak belirlenmiştir [Kerkvliet and Beerlink, 1991]. Antalya ballarıyla ilgili çalışmada Manavgat ilçesinden alınan örnekte, dominant miktarda Eucalyptus poleni tespit edilmiştir [Silici, 1995]. İzmir yöresi ballarında Eucalyptus camaldulensis polenleri sekonder miktarda bulunmuştur [Gemici, 1991]. Oleaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 5 tanesinde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Bu taksona ait polenler 2 örnekte minör ve 3 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir. Silici [1995] tarafından Antalya sahillerine yakın yörelerden alınan bal örneklerinin 11 tanesinde, bu familyaya ait polenlere rastlanmıştır. Ranunculaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 26 sında rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Ranunculaceae polenleri Adapazarı merkeze bağlı Alandüzü Köyü ne ait 21 nolu örnekte dominant, Pamukova İlçesi Mekecek Köyü ne ait 57 nolu örnekte sekonder, 11 örnekte minör ve diğer örneklerde ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren 21 nolu örnek, TPS-10 g yönünden polence fakir bal olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Kaplan ın (1993) Konya yöresi ballarında yaptığı çalışmada, Ranunculaceae familyasından Ranunculus polenlerinin

132 24 bal örneğinin 23 ünde bulunması, bu bitkinin arıcılık açısından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Antalya yöresine ait 25 bal örneğinin 7 sinde, Ranunculus polenleri eser ve minör miktarda tespit edilmiştir [Silici, 1995]. Rhamnaceae familyasına ait polenler 65 bal örneğinin 12 sinde tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Rhamnaceae polenleri Karasu İlçesi Üçoluk Köyü ne ait 31 nolu örnekte dominant; Karasu İlçesi Denizköy e ait 30, Söğütlü İlçesi Kurudil Köyü ne ait 42, Pamukova ilçe merkezine ait 60 nolu örneklerde sekonder; 1 örnekte minör ve 7 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren örnek, TPS-10 g yönünden değerlendirildiğinde polence fakir bal olarak tanımlanmıştır (Çizelge 4.69). Kaplan (1993), Konya yöresi ballarıyla ilgili çalışmada, 24 bal örneğinin 7 sinde eser, minör ve sekonder miktarlarda Rhamnaceae polenlerin görüldüğünü tespit etmiştir. Silici (1995), Antalya yöresine ait 25 bal örneğinin 8 inde, eser ve minör miktarda Rhamnaceae polenlerine rastlamıştır. Yurtsever (2004), Kemaliye-Erzincan yöresine ait 29 bal örneğinin 10 unda Rhamnaceae polenlerini tespit etmiştir. Balıkesir yöresine ait bal örneklerinde yapılan polen analizi sonucunda da, Rhamnaceae familyasının yörenin dominant nektarlı bitki gruplarından biri olduğu belirlenmiştir [Çakır, 1990]. Rosaceae familyası polenlerinin, 65 bal örneğinin 64 ünde mevcut olduğu görülmüştür (Çizelge 4.67). Rosaceae polenleri Söğütlü ilçesi merkezine ait 43, Levent Köyü ne ait 44; Pamukova İlçesi Ağaççılar Köyü ne ait 61; Taraklı İlçesi Dışdedeler Köyü ne ait 64 nolu örneklerde dominant miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Rosaceae polenleri Karasu İlçesi Darıçayırı Köyü ne ait 32, Ferizli İlçesi Sarıahmetler Köyü ne ait 40, Geyve İlçesi Muttalip Köyü ne ait 56, Pamukova İlçesi Teşvikiye Köyü ne ait 59 nolu örnekte sekonder; 30 bal örneğinde minör ve 26 örnekte ise eser miktarda belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren 4 örnek TPS-10 g yönünden değerlendirildiğinde, 2 örnek poleni zengin bal, 1 örnek polence fakir bal, 1 örnek ise poleni normal bal olarak isimlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Rosaceae familyası üyeleri bol miktarda polen üretmektedirler. Rosaceae familyasına ait polenlere balda yoğun miktarda rastlanmasının sebebi, familya üyelerinin bir çoğunun erken ilkbaharda çiçeklenmesi, bölgede meyve bahçelerinin

133 çok olması ve arının ilkbaharda yavrulama zamanında, bol miktarda polen toplamak için familya üyelerini ziyaret etmesidir. Rosaceae familyası, Adapazarı ballarında polenine en çok rastlanan üçüncü familya olarak belirlenmiştir. Kemaliye-Erzincan yöresine ait 29 bal örneğinin 26 sında Rosaceae familyasına ait polenlere rastlanmış olup, polenler bu örneklerin 4 ünde dominant miktarda miktarda tespit edilmiştir [Yurtsever, 2004]. Silici (1995), Antalya yöresine ait 25 bal örneğinin 22 sinde, eser ve minör oranlarda Rosaceae familyasına ait polen tespit etmiştir. Kaplan (1993), Konya yöresi ballarında Rosaceae familyasından Prunus, Crateagus ve Malus polenlerine minör miktarda rastlamıştır. İç Anadolu Bölgesi ballarında Rubus polenleri bazı örneklerde dominant miktarda bulunurken, Pyrus, Cerasus, Malus ve Prunus polenleri minör miktarda belirlenmiştir [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a]. Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yapılan diğer çalışmalarda da Rosaceae familyasına ait polenlere sıkça rastlanmıştır [Sorkun ve ark., 1999; Kemancı, 1999; Yılmaz, 1996; Çakır, 1990; Türker, 1993]. Rubiaceae familyasından Galium a ait polenlere 65 bal örneğinin 18 inde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Galium polenleri 2 örnekte minör, 16 örnekte eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Ürettiği polen miktarı bakımından Brassicaceae familyasına yakın olan Rubiaceae familyası, nektarlı bitkileri içeren bir familyadır [Battesti and Gouery, 1992]. Konya yöresine ait çalışmada, Rubiaceae familyası polenlerine 24 bal örneğinin 19 unda rastlanmıştır. Polenler bu örneklerin 4 ünde dominant miktarda tespit edilmiştir [Kaplan, 1993]. Antalya yöresine ait çalışmada ise 25 bal örneğinden 8 inde Rubiaceae familyasına ait polenlere rastlanmıştır [Silici, 1995]. Salicaceae familyasından Salix polenlerine 65 bal örneğinin 31 inde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Polenler Hendek İlçesi Çukurhan Köyü ne ait 5, Karasu İlçesi Manavpınar Köyü ne ait 29, Pamukova İlçesi Mekecek Köyü ne ait 57, Taraklı İlçesi Paşalar Köyü ne ait 63 nolu örneklerde sekonder; 11 örnekte minör ve 16 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Salix bitkisinde nektar, Ranunculus ta olduğu gibi çiçeğin taç yapraklarında bulunur ve arı nektara kolayca ulaşabilir [Skene, 1946]. Bu taksonun erkek çiçekleri dişi çiçekleri kadar nektarlıdır ve bahar

134 aylarında iyi bir nektar ve polen kaynağıdır [Jones and Luchsinger, 1979]. Sorkun (1982), Salix bitkisinin, mevsimin ilk bal ve polen kaynağı olması nedeniyle arıcılık açısından çok önemli olduğunu belirtmiştir. Kemaliye-Erzincan yöresine ait çalışmada, 29 bal örneğinden 18 tanesinde, 2 sinde dominant miktarda görülmek üzere, Salix polenlerine rastlanmıştır [Yurtsever, 2004]. Konya yöresine ait çalışmada 24 bal örneğinden 14 ünde Salix polenlerine rastlanmış olup, örneklerin 2 sinde dominant miktarda tespit edilmiştir [Kaplan, 1993]. Antalya yöresine ait çalışmada 25 bal örneğinden 7 sinde Salix polenlerine rastlanmıştır [Silici, 1995]. Salix bitkisi İç Anadolu Bölgesi ballarının bazılarında dominant, bazılarında ise sekonder oranda bulunmuştur [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a]. Bu çalışmada Salix polenlerinin sekonder oranda bulunmasının nedeni, kovanların bulunduğu yörede arıların ilgisini çeken başka bitkilerin varlığına bağlanmıştır. Ayrıca aynı çalışmada Salix balının çabuk kristalleşme özelliğine sahip olduğu bildirilmektedir. Scrophulariaceae familyası na ait polenlere 65 bal örneğinin 26 sında rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Bu familyanın polenleri Kaynarca İlçesi Büyükyanık Köyü ne ait 27 nolu örnekte dominant; Karasu İlçesi Üçoluk Köyü ne ait 31, Söğütlü İlçesi Kurudil Köyü ne ait 42 nolu örnekte sekonder; 5 örnekte minör ve 18 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Dominant polen içeren örnek, TPS-10 g yönünden polence fakir bal olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.69). Scrophulariaceae familyasının bal potansiyelinin çok yüksek olduğu belirtilmektedir [Ötleş, 1995]. İç Anadolu Bölgesi ballarıyla ilgili çalışmada Scrophulariaceae familyasından Linaria, yöre ballarında sekonder oranda tespit edilen takson olarak belirlenmiştir [Sorkun ve İnceoğlu, 1984a]. Tiliaceae familyasından Tilia polenleri 65 bal örneğinin 27 sinde eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Tilia, nektarının bol olması nedeniyle önemli nektarlı bitkiler arasında yer almaktadır. Çiçeklenme dönemi haziran-temmuz ayları arasıdır. Konya yöresine ait çalışmada 24 bal örneğinden 3 ünde eser miktarda Tilia polenlerine rastlanmıştır [Kaplan, 1993]. Konya-Karaman yöresine ait çalışmada 21 bal örneğinin 2 sinde, eser miktarda Tilia polenlerine rastlanmıştır [Tunç, 2004].

135 Bursa yöresine ait çalışmada ise Tilia en çok nektar ihtiva eden ve bal yapımında yararlanılan taksonlardan biri olarak belirlenmiştir [Göçmen ve Gökçeoğlu, 1992]. Solanaceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 32 sinde eser miktarda rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Solanaceae familyası bireyleri arıcılık açısından fazla önem taşımazlar. Genellikle bu familya bireylerinin toprak üzerindeki vegetatif organları çiçeklenme döneminden önce kesilmektedir. Bu da birçok bölgede, onu nektar kaynağı olarak olumsuz etkilemektedir. Konya-Karaman yöresine ait çalışmada sadece 1 bal örneğinde, eser miktarda Solanaceae familyasına ait polenlere rastlanmıştır [Tunç, 2004]. Bir bitkinin poleninin balda az bulunmasının sebebi, bitkinin çiçeklenme döneminin kısa olması yada az miktarda polen üretmesidir [Moar, 1985]. Ayrıca nektarda bulunan şeker oranının düşük olması, arının o bitkiyi fazla tercih etmemesine neden olmaktadır. Buna bağlı olarakta bu bitkilerin polenleri balda az miktarda bulunmaktadır. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı çalıştığımız bal örneklerinde, bazı familyalara ait polenlere çok az rastlanmıştır. Campanulaceae familyası polenlerine 2 örnekte eser miktarda rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Konya yöresine ait çalışmada 24 bal örneğinden 7 sinde Campanulaceae polenleri tespit edilmiş olup 1 örnekte sekonder, 2 örnekte minör, 4 örnekte ise eser miktarda belirlenmiştir [Kaplan, 1993]. Sorkun ve ark. (1999), 127 bal örneğinden 3 tanesinde Campanulaceae polenlerine rastlamışlardır. Antalya yöresine ait çalışmada 25 bal örneğinden 7 sinde, minör ve eser miktarda Campanulaceae polenleri tespit edilmiştir [Silici, 1995]. Aceraceae familyasına ait polenlere 65 bal örneğinin 6 tanesinde, eser miktarda rastlanmıştır (Çizege 4.67). Caprifoliaceae familyasından Sambucus polenleri 1 örnekte minör, 3 örnekte eser olmak üzere toplam 4 bal örneğinde tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Caryophyllaceae familyasına ait polenler, 3 bal örneğinde eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Convolvulaceae familyası polenleri sadece 1 örnekte eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Malvaceae familyası polenlerine 2 örnekte eser miktarda rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Moraceae familyası polenleri 1 örnekte minör, 1 örnekte ise eser miktarda olmak üzere sadece 2 bal

136 örneğinde tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Cupressaceae familyasına ait polenler 5 örnekte eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Pinaceae familyası polenleri 9 örnekte eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Betulaceae familyası polenleri 1 örnekte minör, 6 örnekte ise eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Dipsacaceae familyası polenleri 23 bal örneğinde eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Geraniaceae familyası polenleri 10 örnekte eser miktarda belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Juglandaceae familyası na ait polenler ise sadece 1 örnekte eser miktarda bulunmuştur (Çizelge 4.67). Lauraceae familyası polenleri 11 örnekte, Onagraceae familyasından Epilobium a ait polenler 2 örnekte, Thymelaeaceae familyası polenleri ise sadece 3 örnekte eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Plantaginaceae familyasından Plantago ya ait polenlere 65 bal örneğinin 46 sında rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Plantago polenleri Akyazı İlçesi Kızılcıkorman Köyü ne ait 11, Adapazarı merkeze bağlı Kayrancık Köyü ne ait 23 nolu örneklerde sekonder; 5 örnekte minör ve 39 örnekte ise eser miktarda belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Kemaliye-Erzincan yöresine ait çalışmada 3 bal örneğinde Plantaginaceae familyasına ait polenler tespit edilmiştir [Yurtsever, 2004]. Konya yöresine ait çalışmada 24 bal örneğinden 12 sinde Plantago ya ait polenlere rastlanmıştır [Kaplan, 1993]. Bu çalışmada Plantago polenlerinin 2 örnekte sekonder, 3 örnekte minör ve 7 örnekte ise eser miktarda olduğu belirtilmiştir. Antalya yöresine ait çalışmada, 1 örnekte dominant miktarda Plantaginaceae familyasına ait polenlere rastlanmıştır [Silici, 1995]. Chenopodiaceae/Amaranthaceae familyası polenlerine 65 bal örneğinin 24 ünde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Polenler, Akyazı İlçesi Alaağaç Köyü ne ait 15 nolu örnekte sekonder, 1 örnekte minör ve 22 örnekte ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Kemaliye-Erzincan yöresi ile ilgili çalışmada 3 bal örneğinde, bu familyanın polenlerine rastlanmıştır [Yurtsever, 2004]. Antalya yöresinden toplanan ballarla yapılan çalışmada 25 bal örneğinin 7 sinde, bu familyanın polenleri tespit edilmiştir [Silici, 1995]. Araştırmada bu taksona ait polenlerin 1 örnekte minör, diğer örnekler de ise eser miktarda olduğu belirtilmiştir.

137 Lythraceae familyası polenlerine 6 örnekte minör, 10 örnekte eser miktarda olmak üzere toplam 16 örnekte rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Ülkemizde yapılan diğer melissopalinolojik çalışmalarda bu taksona ait polenlere daha önce hiç rastlanmamıştır. Nektarsız bitkilerden Polygonaceae familyasından Rumex polenlerine 65 bal örneğinin 25 inde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Polenler Hendek İlçesi Çobanyatak Köyü ne ait 7 nolu örnekte sekonder, 1 örnekte minör, diğer örneklerde ise eser miktarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Konya-Karaman yöresine ait çalışmada Rumex polenlerine, 21 bal örneğinin 9 unda eser miktarda rastlanmıştır [Tunç, 2004]. Poaceae familyası na ait polenlere 65 bal örneğinin 53 ünde rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Poaceae polenleri Adapazarı merkeze bağlı Örentepe Köyü ne ait 24 nolu örnekte sekonder, 6 örnekte minör ve 46 örnekte ise eser miktarda belirlenmiştir. Konya-Karaman yöresine ait çalışmada 21 bal örneğinden 11 tanesinde eser miktarda Poaceae familyası polenlerine rastlanmıştır [Tunç, 2004]. Kemaliye-Erzincan yöresine ait 29 bal örneğinin 4 ünde, eser miktarda Poaceae poleni tespit edilmiştir [Yurtsever, 2004]. Tozlaşması rüzgarla olan birçok bitkinin polenine, balda minör veya eser miktarda rastlamak mümkündür. Minör ve eser polenlerin çoğu, bala bilinmeyen bir yolla tesadüfen yada rüzgarla gelebilmektedir [Moar, 1985]. Jhansi and Ramanujam (1990) a göre bazı bal örneklerinde Poaceae polenlerinin bulunması rüzgarla kontaminasyondan kaynaklanmaktadır. Zea mays gibi bazı Poaceae türleri ise arılar tarafından polen kaynağı olarak tercih edilmektedir.

138 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 2005 yılının Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında, Adapazarı ilinin farklı yörelerinden toplanan 65 bal örneğinde mikroskobik analiz yapılarak, Adapazarı ballarına kaynak oluşturan nektarlı bitkiler saptanmıştır. Ayrıca incelenen bal örneklerinin ortalama toplam polen sayısı (TPS-10 g) belirlenmiştir. Adapazarı ballarında, 30 u familya düzeyinde 21 i cins düzeyinde olmak üzere toplam 51 taksonun poleni teşhis edilmiştir (Çizelge 4.1-65). Bu polenlerin çoğu Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae ve Cistaceae familyasına aittir. Balda polenlerine en yüksek oranda rastlanan takson yörenin doğal bitkilerinden olan Castanea sativa dır (Çizelge 4.33). Bal örneklerinde polenine rastlanan takson çeşidi ise 7 ile 25 arasında değişmektedir (Çizelge 4.69). Adapazarı yöresi bal örnekleri TPS-10 g miktarına göre değerlendirildiğinde, örneklerin %32,3 ü polence fakir, %27,7 si polence normal, %27,7 si polence zengin, %12,3 ü polence çok zengin ballar olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.69). 65 bal örneğinden 11 tanesi, sadece dominant ve eser polen bulundurduğu için unifloral (tek çiçek kaynaklı) bal olarak belirlenmiştir. Unifloral balların 10 tanesi kestane balı, 1 tanesi Cynoglossum balı olarak tanımlanmıştır. Geriye kalan 54 bal örneği ise multifloral (çok çiçek kaynaklı) bal olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Adapazarı yöresi ballarının, genelde çok bitki kaynaklı olduğu tespit edilmiştir. Polen analizi sonucunda 25 bal örneğinde Castanea sativa, 5 örnekte Fabaceae, 4 örnekte Rosaceae, 3 örnekte Cynoglossum, 3 örnekte Rhododendron ve birer bal örneğinde Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae ve Scrophulariaceae polenleri dominant olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.67). Sekonder miktarda polenine rastlanan taksonlar ise 13 örnekte Fabaceae; 6 örnekte Castanea sativa; 4 örnekte Rosaceae; 4 örnekte Salix; 3 örnekte Rhododendron; 3 örnekte Rhamnaceae; 2 şer örnekte Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago,

139 Scrophulariaceae ve 1 er örnekte Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum, Poaceae, Rumex, Ranunculaceae ve Chenopodiaceae/Amaranthaceae dir (Çizelge 4.67). Yapılan analizler sonucunda, Castanea sativa yöre balları için başlıca nektar ve polen kaynağı olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.67). Fabaceae familyası, polenine en çok rastlanan ikinci, Rosaceae familyası ise üçüncü takson olarak tespit edilmiştir. Bunların dışında Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae ve Lamiaceae yöre ballarına kaynak oluşturan taksonlardır. Polen analizi sonucunda 32 bal örneğinde çeşitli miktarlarda Rhododendron polenlerine rastlanmıştır (Çizelge 4.67). Andromedotoxin denilen bir alkaloid içeren Rhododendron polenlerinin balda bulunuşu, bir çok gıda zehirlenmesi olaylarına neden olmaktadır. Bu taksonun polenlerinin tespit edildiği balların tüketime sunulması engellenmelidir. Ayrıca arıcılara, bu taksonun çiçeklenme döneminde kovanlarını başka yörelere taşımaları ve çiçeklenme dönemi sona erince kovanlarını yine bulundukları bölgeye getirmeleri önerilmelidir. Avrupa da bal ithal eden ülkeler tarafından, özellikle balın polen içeriğine önem verilmektedir. Çünkü çeşitli mineral maddelere, vitaminlere ve enzimlere sahip polenlerin, balda bulunma yüzdesinin fazlalığı balın kalitesini daha da arttırmaktadır [Dalgıç, 1994]. Avrupa da her yıl tonlarla alınıp satılan baldan daha değerli olduğu bilinen polenin, bal arıları için de protein, vitamin, lipid ve mineral kaynağı olduğundan değeri büyüktür. Polen miktarının fazlalığı ile koloninin gücü doğru orantılıdır. Bu yüzden tecrübeli arıcılar, polenin bol olduğu mevsimde poleni tuzakla toplayıp, polenin az olduğu mevsimde arıya vermektedir [Dalgıç, 1994]. Türkiye deki diğer arıcılara da bu bilginin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından iletilmesi gerekmektedir. Ülkemiz, gerek coğrafik yapısı gerekse iklimsel özellikleri bakımından büyük farklılıklar göstermektedir. Buna paralel olarak ballarımızın polen içeriklerinin de farklılık göstereceği bir gerçektir [Dalgıç, 1994]. Ülkemizde bugün yaklaşık 3 000 i

140 endemik olmak üzere 9 224 bitki türü doğal olarak yayılış göstermektedir. Bu türlerin hangilerinden arıların nektar ya da polen topladıkları hala kesin olarak bilinmemektedir. Ülkemizde üretilen bal örneklerinin çoğunun multifloral kaynaklı olduğu görülmektedir. Balın kalitesinin ve kaynağının bilinmesi açısından, arıcılarımızın, her yöreden ve her bitkiden elde ettikleri balı ayrı hasat etmeleri kendi yararlarınadır [Tolon, 1999]. Kaynağı ve niteliği belli olan ballar, daha kolay pazarlanabilmektedir. Kaynağı belli olmayan ballarda pazarlama sorunları ile karşılaşılmaktadır. Ülkemizde bu konuyla ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmadığı için üretici de bu konuya fazla önem vermemektedir. Bu nedenle, üreticinin her nektar akımı sonrasında sağım yapmasını teşvik eden önlemlerin alınması gerekmektedir [Tolon, 1999]. Ayrıca, tüketicinin bilinçlendirilmesi için balda bulunan polenlerin ve yüzde oranlarının ticari bal kavanozları üzerinde bulunan etiketlere yazılması gerekmektedir. Bazı polenler bazı kişilerde allerjiye neden olabilmektedir. Bu yüzden her yörenin ballarının polen içeriğinin bilinmesi ve eğer varsa allerjik polenlerinin tespit edilmesi tüketici sağlığı açısından çok önemlidir. Balda bulunan polenlerin ait olduğu taksonların bilinmesi hem bal üretiminin artırılmasına hem de bala kötü özellik veren bitkilerin ortamdan uzaklaştırılmasına katkıda bulunabilir. Kovanların, tespit edilen nektarlı bitkilerin yoğun olduğu bölgelere taşınması veya bala üstün özellik veren bitkilerin kovanların çevresinde yetiştirilmesi önerilebilir. Arıcıların ve kültür bitkisi üreticilerinin ortaklaşa yönlendirilmeleri, tarım ve ormancılık alanını da yakından ilgilendirmektedir. Çok iyi tozlaşma sağlayan arılar vasıtasıyla, insan eliyle ekimi ve dikimi yapılan kültür meyve ve sebzeciliğinde verim ve kalite yükseltilebilir.

141 Gelişmekte olan ülkelerdeki kırsal alanlarda arıcılığın desteklenmesi için 10 önemli gerekçe belirtilmektedir [Paydaş, 1999]: 1- Arılar bitkilerin döllenmesine yardımcı olmaktadır, 2- Bal üretimi gelir yaratır, dünyanın her yerinde hemen herkes balı sevmektedir, 3-Balmumu üretimi gelir yaratır; mum ve sabun üretiminde önemli bir hammaddedir, 4- Arıcılık az yatırım gerektirir. Arılar kolay bulunur. Gerekli araç, yerel kaynakla üretilebilir, arılar arıcının kendilerini beslemesini beklemezler, 5- Arıcılık arazi sarfına yol açmaz. Yabanıl ekili veya atık alanı olarak bırakılan arazide arıcılık yapılabilir, 6- Nektar ve polen, tarımsal çalışmalarda sadece arıların işine yaradığından hammadde çatışmasına yol açmaz. Başka canlılarla, bitkilerle veya ekonomik etkinliklerle rekabet yaratmamaktadır, 7- Yerel esnaf, kovan ve diğer araç-gerecin üretim ve satışından, üretilen balın pazarlamasından kazanç sağlamaktadır, 8- Arıcılar doğal çevrenin korunmasında önemli bir etkiye sahiptirler. Çiçeklerin zarar görmemesi ve arıların zehirlenmemesi için çevreci etkinlikte bulunurlar, 9- Arıcılık her yaş grubundan herkesçe yapılabilir. Arılar günlük bakım istemezler ve başka çalışmaların sürdürülmesini engellemezler, 10- Arıcılık çevreye zarar vermeden gelir yaratmaktadır. Avrupa Birliğine girme aşamasında bulunan ülkemizde bal üretim ve ihracatında önemli sorunlar bulunmaktadır. Yapılacak ciddi yasal düzenlemeler, arıcıların eğitimi ve organizasyonu konusunda yapılacak çalışmalar, arıcılığın özendirilmesi konusundaki teşvikler ile ülke arıcılığına yön verilmelidir. Aksi taktirde ülke ekonomimiz için çok önemli bir milli servet olan arıcılık potansiyelimiz, olumsuz yönde etkilenecektir. Bu çalışma ülkemizde yapılmış olan melissopalinolojik çalışmaları tamamlayıcı niteliktedir. Bu çalışmada elde edilen bilgilerin tüm arıcılar için faydalı olacağını temenni etmekteyiz.

142 KAYNAKLAR Agwu, C. O. C., Obuekwe A. I. And Iwu M. M., Pollen Analytical and Thin-Layer Chromotographic Examination of Nsukku (Nigeria) Honey, Pollen et Spores, Paris, 31 (1-2): 29-43 (1989). Andrada, A., Valle, A., Aramayo, E., Lamberto, S., And Cantamutto, M., Pollen Analysis of Honey from the Austral Mountains Buenos Aires Province, Investigation Agraria, Produccio Y Protection Vegetales, Argentina, 13 (3): 265-275 (1998). Atkins, E. L., The Hive and Honey Bee, Journal Printing Company, Illinois, 740 (1946). Aydoğan, A., Yerli Ballarımızın Kimyasal Yapıları Üzerinde Araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 4-5 (1990). Aytuğ, B., Polen Morfolojisi ve Türkiye nin Önemli Gymnospermleri Üzerinde Palinolojik Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul, 114 (1967). Aytuğ, B., İstanbul Çevresi Bitkilerinin Polen Atlası, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul, 330 (1971). Barbattini, R., Gretti, M., Lob, M., Sabatini, A. G., Marcazzan, G. I. And Colombo, R., Osservazioni SuMetcalfa Pruinosa (Say) E Indagine Sulle Caratteristiche Del Miele Delvato Dalla Sua Melata, Apicoltura, 7:113-135 (1991). Başoğlu, N. F., Sorkun, K., Löker, M., Doğan, C. Ve Wetherilt, H., Saf ve Sahte Balların Ayırt Edilmesinde Fiziksel, Kimyasal ve Palinolojik Kriterlerin Saptanması, Gıda, 21 (2):67-73 (1996). Battesti, M. J. And Goeury, C., Efficacite de L Analyse melita palynologique quantitative pour la certification des origines ge ographique et botanique des miels: Le mode le miels corses, Review of Paleobotany and Palynology, 75: 77-102 (1992). Blackmore, S. And Barnes, S. H., Pollen and Spores: Patterns of Diversification, Oxford Science Publications, 301-316 (1991). Blackmore, S. And Ferguson, I. K., Pollen and Spores: Form and Function, Academic Press, London, 313-327 (1986). Brown, C. A., Palynological Techniques, Baton Rouge La., Louisiana, 188 (1960). Cherghton, H. C., Bees and People, MIR Publishers, Moscow, 230 (1974).

143 Coffey, M. F. And Breen, J., Seasonal Variation in Pollen and Nectar Sources of Honey Bees in Ireland, Journal of Apicultural Research, 36(2): 63-76 (1997). Crane, E., Honey, International Bee Research Association, Morrison and Gibb Ltd., Edinburgh, 277 (1978). Crane, E., Bees: Honey and Pollen as Indicators of Metals in the Environment, Bee World, 65 (1):47-49 (1984). Crane, E., The Past and Present Importance of Bee Products to Man, Bee Products Properties Applications and Apiterapy, 1-12 (1996). Çakır, H., Balıkesir Yöresi Ballarında Dominant ve Sekonder Polenler, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, 77 (1990). Çakmak, İ., Apiterapi (Polen), Uludağ Arıcılık Dergisi, Bursa, 1(3):38-39 (2001). D albore, G. R., Textbook of Melissopalynology, Apimondia Publishing House, Bucharest, 308 (1997). Dalgıç, R., Türkiye Ege Bölgesi Ballarının Biyokimyasal ve Palinolojik Yönden İncelenmesi, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 3-4 (1994). Davis, P. H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh, (1965-1988). Demirsoy, M., Araç Egzoz Gazlarının Hava Kirliliğine Olan Etkileri, Çevre 85 Sempozyumu, İzmir, 9 (1985). Deodikar, G. B., Melittopalynology, Indian Bee Journal, 27: 59-72 (1965). Doğan, A., Sıçanların Mide Mukozalarında Etanolün İndüklediği Lezyonlar Üzerine Anzer Balının Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 50-55 (2003). Doğan, C. Ve Sorkun, K., Türkiye nin Ege, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinden Toplanmış Ballarda Polen Analizi, Mellifera, 1(1): 2-12 (2001). Erdtman, G., An Introduction to Pollen Analysis, The Ronald Press Company, New York, 295 (1943). Erdtman, G., Pollen Morphology and Plant Taxonomy, Angiosperms, An Introduction to Palynology I, Almquist and Wiksell, Stockholm, 539 (1952).

144 Erdtman, G., Pollen and Spore Morphology-Plant Taxonomy, Gymnospermae, Pteridophyta, Bryophyta (An Introduction to Palynology II), Almquist and Wiksell, Stockholm, 151 (1957). Erdtman, G., Handbook of Palynology, Hafner Publishing Co., New York, 486 (1969). Ergun, K., Tüfekçioğlu, O., Aras, D., Korkmaz, Ş. Ve Pehlivan, S., A rare cause of atrioventricular block: Mad Honey intoxication, International Journal of Cardiology, 99(2): 347-348 (2005). Faegri, K. And Iversen, J., Textbook of Pollen Analysis, Wiley and Sons, New York, 328 (1989). Fahn, A., Plant Anatomy, Second edition, Pergamon Press, Oxford, 611 (1974). Feller-Demalsy, M., Parent, J. And Strachan, A. A., Microscopic Analysis of Honeys from Sackathewan, Canada, Journal of Apicultural Research, 26(4): 247-254 (1987a). Feller-Demalsy, M., Parent, J. And Strachan, A. A., Microscopic Analysis of Honeys from Alberta, Canada, Journal of Apicultural Research, 26(2): 123-132 (1987b). Feller-Demalsy, M., Parent, J. And Strachan, A. A., Microscopic Analysis of Honeys from Manitoba, Canada, Journal of Apicultural Research, 28(1): 41-49 (1989). Ferguson, I. K., Pollen in Taxonomy, Royal Botanic Gardens, Kew., 789-799 (1978). Gemici, Y., İzmir Yöresi Ballarında Polen Analizi, Doğa Türk-Journal of Botany, 15: 291-296 (1991). Göçmen, M. Ve Gökçeoğlu, M., Bursa Yöresi Ballarında Polen Analizi, Doğa Türk-Journal of Botany, 16: 373-381 (1992). Herrera, J., Nectar Secretion Patterns in Southern Spanish Mediterranean Scrablands, Israel Journal of Botany, 34: 47-58 (1985). Heslop-Herrison, J., Pollen: Development and Physiology, Butterworths, London 16-31 (1971). Iwanami, Y., Sasakuma, T., Yamada, Y., Pollen: IIIustrations and Scanning Electronmicrographs, Kodansha Ltd. & Springer Verlag, 191 (1988). İnci, A., Dünyada arıcılık, Teknik Arıcılık, 2: 2-6 (1985).

145 İnci, A., Arı Ürünleri ve Değerlendirilmesi, Türkiye de Arıcılık Sorunları ve 1. Ulusal Arıcılık Sempozyumu, Kemaliye/Erzincan, 147-161 (1999). Jato, M. V., Sala Linares, A., Lglesias, M. I. And Suarez Cervera, M., Pollens of Honeys from North-Western Spain, Journal of Apicultural Research, 30(2): 69-73 (1991). Jhansi, P. And Ramanujam, C. G. K., Pollen Analysis of Some Honey Samples From Andhra Pradesh (India), Asian Journal of Plant Science, 2(1): 19-26 (1990). Jones, S. B. And Luchsinger, A. E., Plant Systematics, Mc Graw-Hill, London, 496 (1979). Jose, M., Demalsy, F., Parent, J. And Alexander, A. S., Microscopic Analysis of Honeys from Alberta, Canada, Journal of Apicultural Research, 28(2): 123-132 (1987). Jose, M., Demalsy, F., Parent, J. And Alexander, A. S., Microscopic Analysis of Honey from Manitoba, Canada, Journal of Apicultural Research, 28(1): 41-49 (1989). Kandemir, İ., Modern Arıcılık El Kitabı, Temel Petek Yayınları, İstanbul, 7-8 (2005). Kaplan, A., Konya Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 68 (1993). Kapp, R. O., How to Know Pollen and Spores, W. C. Brown Company Publishers, Iowa, 249 (1969). Kapp, R. O., Illinoian and Sangamon Vegetation in Southwestern Kansas and Adjacent, University of Michigan Museum of Paleontology, 45(3): 494-501 (1971). Kemancı, I., Marmaris Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 29 (1999). Kerkvliet, J. D. And Beerlink, J. G., Pollen Analysis of Honeys from the Coastal Plain of Surinam, Journal of Apicultural Research, 30(1): 25-31 (1991). Krell, R., Value-Added Products from Beekeeping, FAO Agricultural Services Bulletin, Honey, 16-93 (1996). Küçük, M., Türkiye nin Doğal Orman Gülleri, Çevre ve İnsan, 62(3): 23-31 (2005).

146 Lieux, M. H., A Melissopalynological Study of 54 Lousiana (USA) Honeys, Review of Palaeobotany and Palynology, 13: 95-124 (1972). Louveaux, J., Maurizio, A. And Vorhwohl, G., Method of Melissopalgnology, Bee World, 51: 125-138 (1970). Markgraf, V. And D antoni, H. L., Pollen Flora of Argentina, The University of Arizona Press, Tucson, Arizona, 208 (1978). Maurizio, A., Pollen Analysis of Honey, The Bee World, 32 (1): 1-6 (1951). Maurizio, A., Beiträge zür quantitativen pollen analyse des Honigs. 3.Absoluter Gehalt Pflanzlicher Bestandteile in Esparsette, Luzerne, Orangen und Rapshonigen. Ann., Abeille, 11: 93-106 (1958). Moar, N. T., Pollen Analysis of New Zealand Honey, Journal of Agricultural Research, 28: 38-70 (1985). Moore, D., Webb, J. A. And Collinson, M. E., Pollen Analysis, Blackwell Scientific Publications, London, U.K., 216 (1991). Mulcahy, D. L. And Ottaviano, E., Biology and Implications for Plant Breeding, Elsevier Biomedical, Newyork, 446 (1983). Nagai, T., Sakai, M., Inoue, R., Inoue, H. And Suzuki, N., Antioxidative Activities of Some Commercially Honeys, Royal Jelly and Propolis, Food Chemistry, 2 (75): 237-240 (2001). Nilsson, S., Praglowski, J. And Nilsson, L., Atlas of Airborne Pollen Grains and Spores in Northern Europe, Natur. och Kultur, Stockholm, 159 (1983). Oddo, L. P., Stefanini, R., Piazza, M. G. And Accorti, M., Diagnosis of unifloral honeys, III. Application of a Statistical Approach to Honey Classification, Journal of Apicultural Research, 4: 27-38 (1988). Önder, F. Ve Tezcan, S., Egzoz Gazlarının Bal Arılarına Etkileri, Teknik Arıcılık, 18: 16-17 (1988). Ötleş, S., Bal ve Bal Teknolojisi, Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yayınları, İzmir, 89 (1995). Paydaş, M., Türkiye de Bal Endüstrisinde Pazarlama Stratejileri ve Tüketici Davranışı, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, 28 (1999). Pehlivan, S., Türkiye nin Alerjen Polenler Atlası, Ünal Offset Matbaacılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şirketi, Ankara, 191(1995).

147 Petrov, V., Balın Biyolojik Orijini, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat Dergisi, 7 (3): 167-168 (1976). Pınar, N. M., Akgül, G. Ve Tuğ, G. N, Palinoloji Laboratuvar Kılavuzu, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, Ankara, 6-32 (2003). Punt, W., Blackmore, S., Hoen, P. P. And Clarke, G. C. S., The Northwest European Pollen Flora, Elsevier Scientific Publishing Company, Amsterdam, 3-7 (1995). Ramalho, M., Guibu, L. S., Giannini, T. C., Kleinert-Giovannini, A. And Imperatriz- Fonseca, V. L., Characterization of Some Southern Brazilian Honey and Bee Plants Through Pollen Analysis, Journal of Agricultural Research, 30 (2): 81-86 (1991). Ramanujam, C. G. K. And Kalpana, T., Microscopic Analysis of Honeys from a Costal District of Andhra Pradesh, India, Review of Paleobotany and Palynology, 89: 469-480 (1995). Ramanujam, C. G. K. And Khatija, F., Melittopalynology of the Agricultural Tracts in Guntur District, Journal of the Indian Institute of Science, 71: 25-34 (1991). Ramanujam, C. G. K., Reddy, P. R. And Kalpana, T., Pollen Analysis of Apiary Honeys from East Godavari District, Journal of the Indian Institute of Science, 72: 289-299 (1992). Romas, S. E., Perez, B. M. And Ferreros, G. C., Pollen Characterization of Multifloral Honeys from La Palma (Canary Islands), Grana, 38: 356-363 (1999). Sato, T. And Miyata, G., The Nutraceutical Benefit part:3 Honey, Nutrition, 16: 468-469 (2000). Sawyer, R., Honey Identification, Cardiff Academic Press, U.K., 115 (1988). Schmidt, J. O., Bee Products Chemical Composition and Aplication, Bee Products Properties Aplications and Apiterapy, 15-25 (1996). Shivanna, K. R. And Johri, B. M., The Angiosperm Pollen: Structure and Function, Wiley Eastern Limited, New Delhi, 87(6):831-838 (1985). Shivanna, K. R. And Rangaswamy, N. S., Polen Biology. A Laboratory Manual, Springer-Verlag, Berlin, 119 (1992). Silici, S., Antalya Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya, 74 (1995).

148 Skene, M., The Biology of Flowering Plants, Oscar Publications, London, 371 (1946). Sorkun, K., İç Anadolu Ballarında Polen Analizi, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 100 (1982). Sorkun, K., Balda Polen Analizi, Teknik Arıcılık Dergisi, 1: 28-30 (1985). Sorkun, K., Ballı Bitkiler, Teknik Arıcılık Dergisi, 4: 7-10 (1986) Sorkun, K., Arı Ürünleri, Bilim Teknik Dergisi, 20: 20-21 (1987). Sorkun, K., Honey Origin and Types from Turkey, The First German Congress for Bee Products and Apitherapy, Passau, Deutschland, 62 (2002). Sorkun, K. Ve Doğan, C., Türkiye nin Çeşitli Yörelerinden Toplanan Ballarda Polen Analizi, Hacettepe Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 24: A-C, 15-24 (1995). Sorkun, K., Doğan, C., Gümüş, Y., Başoğlu, N., Bulakeri, N. Ve Ergün, K., Türkiye de Üretilen Doğal ve Yapay Kaynaklı Balların Ayırt Edilmesine Esas Olacak Fiziksel, Kimyasal ve Palinolojik Kriterlerin Belirlenmesine Yönelik Araştırmalar, Tübitak Tarım, Orman ve Gıda Teknolojileri Araştırma Grubu, Proje no:togtag-1270, Bursa, 110 (1999). Sorkun, K., Güner, A. Ve Vural, M., Rize Ballarında Polen Analizi, Doğa Türk Botanik Dergisi, 13 (3): 547-554 (1989). Sorkun, K. Ve İnceoğlu, Ö., İç Anadolu Bölgesi Ballarında Polen Analizi, Doğa Bilim Dergisi, 8 (2): 222-228 (1984a). Sorkun, K. Ve İnceoğlu, Ö., İç Anadolu Bölgesi Ballarında Bulunan Dominant Polenler, Doğa Bilim Dergisi, 8 (3): 377-381 (1984b). Sorkun, K. Ve Yuluğ, N., Rize İkizdere Yöresi Ballarında Polen Analizi ve Antimikrobik Özellikleri, Doğa Bilim Dergisi, 118-123 (1985). Sönmez, R. Ve Altan, Ö., Teknik Arıcılık, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Bornova, İzmir, 246 (1992). Taormania, T., Niemira, B. A. And Beuchat, L. R., Inhibitory Activity of Honey Against Foodborne Patogens as Influenced by the Presence of Hydrogen Peroxide and Level of Antioxidant Power, International Journal of Food Microbiology, 69: 217-225 (2001).

149 Tetik, İ., Yerli, Tabii, Süzme Ballarımızın Besleyici Değeri ve Tüzüğü Yönünden Kimyasal Bileşimlerinin Araştırılması, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Ankara, 237 (1968). Tolon, B., Muğla ve Yöresi Çam Ballarının Biyokimyasal Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 116 (1999). Tunç, B., Hadim, Taşkent (Konya), Sarıveliler (Karaman) Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 90 (2004). Türker, M., Gümüşhane Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van, 35 (1993). Ünlü, E., Bursa da Pazarlanan Ballar Üzerine Kimyasal ve Palinolojik Araştırmalar, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, 2-6 (1994). Valencia, R. M., Horrera, B. And Molnar, T., Pollen and Organoleptic Analysis of Honeys in Leon Province (Spain), Grana, 39: 133-140 (2000). Villanueva G. R., Nectar Sources of European and Africanized Honey Bees (Apis mellifera L.) in the Yucatan Peninsula, Mexico, Journal of Apicultural Research, 33 (1): 44-58 (1994). Warakomska, Z. And Jaroszynska, T., Analysis of the Honeydew Honey s Roztocze, Pszczelnicze Zeszyty Naukowe, 36: 149-156 (1992). Wodehouse, R. P., Pollen Grains, Hafner Publishing Co., New York, 574 (1959). Yılmaz, N., İzmit Yöresinden Toplanan Bal ve Polen Örneklerinde Element Analizi ile Bal Örneklerinde Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 52 (1996). Yurtsever, N. Ve Sorkun, K., Doğal Bir Arı Ürünü Olan Balın Hijyen ve Kalitesini Etkileyen Faktörler, II. Marmara Arıcılık Kongresi Bildirileri, Yalova, 221-222 (2003). Yurtsever, N., Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların Mikroskobik, Kimyasal ve Organoleptik Analizleri ile Balın Fizikokimyasal Özelliklerinin Saptanması, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 113 (2004).

EKLER 150

151 EK-1 Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.1 a. Castanea sativa, b. Rhododendron ve c. Rosaceae polenlerinin mikrofotoğrafları c.

152 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.2 a. Taraxacum, b. Plantago ve c. Rumex polenlerinin mikrofotoğrafları c.

153 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.3 a. Salix, b. Fabaceae ve c. Lamiaceae polenlerinin mikrofotoğrafları c.

154 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.4 a. Pinaceae, b. Poaceae ve c. Cynoglossum polenlerinin mikrofotoğrafları c.

155 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.5 a. Scrophulariaceae, b. Apiaceae ve c. Boraginaceae polenlerinin mikrofotoğrafları

156 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.6 a. Geraniaceae, b. Oleaceae ve c. Echium polenlerinin mikrofotoğrafları c.

157 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.7 a. Cistus, b. Vicia ve c. Tilia polenlerinin mikrofotoğrafları c.

158 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.8 a. Ranunculaceae, b. Centaurea ve c. Helianthus polenlerinin mikrofotoğrafları c.

159 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.9 a. Quercus, b. Galium ve c. Asteraceae polenlerinin mikrofotoğrafları c.

160 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.10 a. Solanaceae, b. Brassicaceae ve c. Dipsacaceae polenlerinin mikrofotoğrafları

161 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. Resim 1.11 a. Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, b. Campanulaceae ve c. Lauraceae polenlerinin mikrofotoğrafları c.

162 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.12 a. Moraceae, b. Juglandaceae ve c. Rhamnaceae polenlerinin mikrofotoğrafları

163 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.13 a. Lythraceae, b. Betulaceae ve c. Epilobium polenlerinin mikrofotoğrafları

164 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.14 a. Hedysarum, b. Xanthium ve c. Sambucus polenlerinin mikrofotoğrafları

165 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.15 a. Aceraceae, b. Caryophyllaceae ve c. Thymelaeaceae polenlerinin mikrofotoğrafları

166 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.16 a. Cupressaceae, b. Liliaceae ve c. Carduus polenlerinin mikrofotoğrafları

167 EK-1 (Devam) Adapazarı ballarında bulunan polenlerin mikrofotoğrafları a. b. c. Resim 1.17 a. Eucalyptus, b. Malvaceae ve c. Convolvulaceae polenlerinin mikrofotoğrafları