INTES TÜRKİYE İNŞAAT SANAYİCİLERİ İŞVEREN SENDİKASI İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU ŞUBAT 2015
GİRİŞ: Ülkemiz gelişen, buna bağlı olarak ihtiyaçları artan bir ülke konumundadır. Diğer ülkelerde olduğu gibi, gelişimin ana eksenini ise kaçınılmaz olarak inşaat oluşturmaktadır. Barajlar, enerji üretim tesisleri, yollar, havaalanları, kentsel mekânlar, fabrikalar, hastaneler ve diğer tüm yaşamsal mekânlar ile o mekânları yaşanılır kılabilecek tüm altyapının ilk adımı inşaat la atılmaktadır. Geleceğe güvenle yürüme kararlılığında olan bir ülke, bu yürüyüşüne hiç şüphe yok ki inşaat la başlayacaktır. Sektöre girdi sağlayan ve faaliyetlerini bu sektördeki gelişmelere bağlı olarak devam ettiren diğer sektörlerin katkısı da dikkate alındığında inşaat sektörünün GSMH içindeki payının yaklaşık yüzde 30 seviyesinde olduğu görülmektedir. İnşaat sektörü, kendisine bağlı 200 den fazla alt sektörün ürettiği mal ve hizmete talep yaratan konumunda olup, bu yaygın etki, sektörün ekonominin lokomotifi olma vasfının en temel göstergesidir. İngiltere de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, ortalama yeni bir evde 150 farklı meslek kolunu ilgilendiren 23.000 parça bulunmaktadır. Hiçbir ekonomik faaliyetin bu kadar çok doğrudan ya da dolaylı etki doğurma gücü olmadığı dikkate alındığında sektörün lokomotif gücünün, gelişmekte olan ülkeler için vazgeçilemez değeri daha açık olarak ortaya çıkmaktadır. İnşaat sektörünün gelişmesinde hükümet politikalarının, uluslararası kredi kuruluşlarının, politika ve ekonomiyi etkileyen kararlarının doğrudan etkisi bulunmaktadır. Yatırım kararını veren ya da onu finanse eden otoritenin tercihi bu alanda faaliyette bulunan firmaları doğrudan etkilemektedir. Yüksek oranlı - istikrarlı büyüme ve beraberinde istihdam yaratma ihtiyacı her zamankinden daha fazla olan Türkiye ekonomisi için, inşaat sektörünün önemi her zamankinden daha önemli hale gelmiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 1
SEKTÖRÜN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ MİLLİ GELİR VE BÜYÜME Ülkemiz bugün güçlü ekonomiye geçiş sürecindedir. G-20 nin de üyesidir. OECD verilerine göre, 2017 yılında Türkiye, Çin ve Hindistan dan sonra en yüksek büyüme oranına sahip üçüncü ülke olacaktır. Türkiye son dönemde büyüme performansını sürdürmüştür. Bu kapsamda ekonomideki gelişmeler aşağıda tablolarda belirtilmektedir: Sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla ve inşaat sektörü gelişme hızları-iktisadi faaliyet kollarına ve 1998 temel fiyatlarına göre veriler şöyledir: YILLAR GSYİH GELİŞME HIZI (%) İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN GELİŞME HIZI (%) 2005 8.4 9.3 2006 6,9 18.5 2007 4,7 5,7 2008 0,7-8,1 2009-4,8-16,3 2010 9,2 18,3 2011 I. Çeyrek 12,4 15,7 2011 II. Çeyrek 9,3 13,5 2011 III. Çeyrek 8,7 10,7 2011 IV. Çeyrek 5,3 7,1 2011 Yıllık 8,8 11,5 2012 I. Çeyrek 3,3 2,5 2012 2. Çeyrek 2,9-0,7 2012 3. Çeyrek 1,6-0,8 2012 4. Çeyrek 1,4 1,5 2012 Yıllık 2,2 0,6 2013 1. Dönem 2,9 7,1 2013 2. Dönem 4,5 5,8 2013 3. Dönem 4,3 7,6 2013 4. Dönem 4,4 8,6 2013 Yıllık 4,0 7,0 2014 1. Dönem 4,3 5,2 2014 2. Dönem 2,1 2,6 2014 3. Dönem 1,7 1,0 2014 Dokuz aylık 2,8 2,9 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 2
Ekonomimiz iç ve dış dinamiklerden kaynaklanan önemli dalgalanmalar olmaktadır. Şöyle ki, inşaat sektörü 2001 krizinin ardından hızla küçülmüştür. Ancak, 2002 yılından itibaren uygulanan istikrar programı ile toparlanma sürecine girmiştir. 2004-2006 yılları arasında sektör rekor oranda büyüme göstermiştir. 2006 yılında yüzde 18,5 büyümeye ulaşmış, ancak 2007 yılından itibaren tekrar durgunluk sürecine girmiştir. 2007 yılında konut talebindeki azalma, seçim dönemi ve ekonomik ve siyasi belirsizlikler durgunluk döneminde etkili olmuştur. 2006 daki yüksek performanslı büyümenin ardından sektör 2007 yılında yüzde 5,7 oranında ancak büyüyebilmiştir. 2007 yılı Ağustos ayında ABD deki mortgage krizi ile başlayan finansal kriz, 2008 yılı Eylül ayından itibaren daha da derinleşerek global ölçekte bir ekonomik krize dönüşmüştür. Ülkemizde de 2007 yılında başlayan durgunluk 2008 yılında ekonomide çarkların tersine dönmesine yol açmıştır. Küresel krizden ve ekonomik daralmadan en çok etkilenen sektörlerin başında inşaat sektörü gelmiştir. 2008 yılını, inşaat sektörü yüzde 8,1 küçülme ile tamamlamıştır. 2009 yılına kriz beklentisi ile başlanılması inşaat sektörünü negatif yönde etkilemiştir. Özel sektör yatırımlarının durma noktasına gelmesi ile sektör ilk çeyrekte 18,6, ikinci çeyrekte 21,1, üçüncü çeyrekte 18,3, dördüncü çeyrekte ise 6,6 oranında küçülmüştür. Böylece, yıllık bazda 16,3 oranında küçülme görülmüştür. 2010 yılında ekonomide alınan önlemler ile bir önceki yılda görülen küçülmeye rağmen sektör yüksek oranlı büyüme performansı sergilemiştir. 2010 birinci çeyreğinde yüzde 8,3 büyüyen sektör, ikinci çeyrekte 20,4 oranında büyümüştür. Sektör son dönemde de büyüme ivmesini devam ettirerek yüzde 22,1 oranında büyüme performansı sergilemiştir. Dördüncü dönemde 17,5 büyüyen inşaat sektörü 2010 yılını 18,3 oranında büyüme performansı ile kapamıştır. İnşaat sektörü 2011 yılının ilk altı ayında da yüksek oranlı büyümesini sürdürmüştür. Birinci çeyrekte 15,7, ikinci çeyrekte 13,5 oranında büyüme performansı göstermiştir. Üçüncü çeyrekten sonra büyüme oranlarında nispi olarak yavaşlama olmuştur. İnşaat sektörü 2011 üçüncü çeyreğinde 10,7 oranında büyürken, 2011 dördüncü çeyreğinde 7,1 oranında büyüme performansı sergileyebilmiştir. Kamu sektörü inşaat harcamalarındaki daralma ve özel sektör tüketim harcamalarının azalması inşaat sekörünün küçülmesinde etkili olmuştur. Bütün dünyada ekonomik krizin en yoğun hissedildiği ve siyasi istikrarsızlığın yaşandığı 2012 yılında, inşaat sektörü de Türk ekonomisinde yaşanan bu daralmadan doğal olarak etkilenmiştir. Türk ekonomisinin lokomotif sektörü olan ve 2011 yılında %11,3 büyüyen inşaat sektörü, 2012 yılının 9 ayında %1 büyümüştür. Dokuz aylık dönemde konut satışlarında ise %2,35 düşüş yaşanmıştır. Sektördeki daralma ve artan maliyetler sektörün aktörlerini de olumsuz etkilemiştir. 2011 yılında çok ciddi bir yükselişe imza atan inşaat sektörünün 2012 yılında gerçekleşen büyüme oranı %0,6 olabilmiştir. 2012 yılındaki durgunluğun ardından inşaat sektörü 2013 yılının ilk çeyreğinde yeniden atağa kalkmıştır. Sektör 2013 yılının başından itibaren hızla toparlanmış ve yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde Türkiye ortalamasının üzerinde büyümüştür. 2013 yılı dördüncü çeyreğinde inşaat sektörü %6,2 oranında büyürken yıllık büyüme oranı %7,1 olmuştur. Sektör birinci çeyrekte %5,8, ikinci çeyrekte %7,6, üçüncü çeyrekte %8,6 oranında büyümüştür. Bu veriler ile sektörün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçerisindeki payı 2013 yılında %6,0 olmuştur. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 3
Son açıklanan verilere göre 2014 yılında kamu ve özel sektör tüketim ve yatırım harcamaları daralmış, dolayısıyla genel ekonomik verilerde büyüme sınırlı olmuştur. Türkiye ekonomisi, 2013 yılında ve 2014 yılının genelinde küresel ekonomilerdeki dalgalanmalara ve jeopolitik risklere rağmen sağlam duruşunu devam ettirmiştir. Bazı temel göstergelere bakılacak olursa 2014 yılında kamu borç yükü azalmaya devam etmiştir. Faiz politikalarındaki kararlı tutum borçlanmanın reel maliyetinin düşük seviyelerde gerçekleşmesini sağlamıştır. Cari açık azalışını sürdürmüş, bankacılık sektörümüz güçlü ve sağlam yapısını korumayı başarmıştır. Ancak, enflasyon son iki yıldaki en yüksek seviyelere dayanmıştır. Yılın başından beri yükselerek beklentilerin üzerinde bir enflasyon gerçekleşmiştir. İstihdam konularında bazı yapısal sorunlar devam etmiştir. İşsizlik rakamları 2014 ün son dönemde açıklanan verilerinde yüzde 10 lar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2014 yılında Dünya siyasi ve ekonomik risklere maruz kalmıştır. Özellikle Avrupa ekonomilerindeki resesyon küresel piyasaları, dolayısıyla ülkemiz ekonomisini de etkilemiştir. Ekonomide Dolar ve Euro kurlarının yukarı yönlü hareketi sektör üretiminde maliyetlerin artmasına, konuta olan talebin sınırlı düzeyde kalmasına neden olmuş, inşaat sektörünün düşük tempolu bir büyüme göstermesine yol açmıştır. İnşaat sektörü 2014 ün ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre %5,2, ikinci çeyreğinde ise %2,7 büyümüştür. Üçüncü çeyrekte büyüme hızı ise 2,9 olmuştur. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Gelişme Hızları / Sabit Fiyatlar ile /1.000 TL Genel Ekonomi İnşaat Sektörü Sektörel Payları Büyüme Hızı 2005 83.485.590 5 250 284 5,8 9,3 2006 90.499.730 6 220 955 6,4 18,5 2007 96.738.320 6 573 647 6,5 5,7 2008 101.254.625 6 040 811 5,9-8,1 2009 101.921.729 5 067 195 5,2-16,1 2010 97.003.114 5 996 258 5,7 18,3 2011 105.885.643 6 688 256 5,8 11,5 2012 115.174.724 6 726 223 5,7 0,6 2013 122.476.094 7.198.092 6,0 7,0 2014 Dokuz Aylık 93.733.151 5. 480.595 5,8 2,9 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 4
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu İnşaat sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla içerisindeki payının önemli olduğu bilinmektedir. Cari fiyatlarla 2007 de inşaat sektörünün GSYİH içerisindeki payı %4,9 olmuştur. 2009 yılında ise sektörün milli gelir içerisindeki payı %3,8 e düşmüştür. 2010 yılında ekonominin gelişme trendi içerisinde olması ve büyük inşaat projeleri nedeniyle sektörün payı yeniden artarak %4,1 olurken, 2011 yılında 4,5, 2012 yılında 4,4 olmuştur. 2013 yılında ise sektör milli gelirden %6,0 oranında pay alabilmiştir. 2014 yılı üçüncü çeyrekte sektörün Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içerisindeki payı %5,6 olmuştur. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumları /1.000 TL (Harcamala Yöntemiyle GSYİH Gelişme Hızı, (Sabit Fiyatlarla) Yıllar Gayri Safi Kamu Makine- İnşaat Özel Makine İnşaat Sabit Sermaye Oluşumu Sektörü Teçhizat Sektör teçhizat 2013 30.227.888 5.881.288 1.212.557 4.668.730 27.346.600 16.629.125 7.715.475 2013 7.017.528 1.124.147 130.781 993.366 5.893.380 3.999.675 1.893.705 1. Çeyrek 2013 7.812.805 1.435.885 223.546 1.211.339 6.377.919 4.500.769 1.877.150 2. Çeyrek 2013 7.395.228 1.469.206 249.499 1.219.707 5.926.021 3.949.102 1.979.919 3. Çeyrek 2013 8.002.328 1.853.049 608.731 1.244.318 6.149.279 4.179.579 1.689.700 4. Çeyrek 2014 6 14.543.181 2.627.895 323.475 2.304.420 11.915.287 7.976.721 3.938.566 aylık 2014 7.006.994 1.205.625 128.540 1.077.085 5.801.369 3.819.815 1.981.553 1. Çeyrek 2014 2. çeyrek 7.536.188 1.422.270 194.935 1.227.334 6.113.918 4.156.906 1.957.012 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 5
2014 3. çeyrek 2014 dokuz aylık 7 365 775 1 439 186 242 898 1 196 288 5 926 589 3 874 577 2 052 011 21.903. 426 4.000.479 569.149 3.431.330 17.902.946 11.850.535 6.052.411 Kaynak: TÜİK, Ulusal Hesaplar Bülteni 2013 yılında Özel sektör tüketim harcamaları artış kaydederek, ekonomik büyümede etkin olmuştur. Sabit fiyatlarla hane halklarının nihai tüketim harcamaları 2013 yılında %4,6 oranında artarken devletin nihai tüketim harcamaları %5,9 artmıştır. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Gayri safi sabit sermaye oluşumu 2013 yılı dördüncü çeyreğinde sabit fiyatlarla %6,4 artarken, yıllık bazdaki artış %4,3 olmuştur. Gayri Safi Sabit Sermaye oluşumu içerisinde kamu sektörü harcamaları yıllık %22,9 oranında artmıştır. Kamu harcamaları içerisinde Makine ve Teçhizat %3,9 oranında artarken, inşaat harcamaları ise %29,1 oranında artmıştır. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunda 2012 yılında %4,9 düşen özel yatırım, 2013'de %0,7 oranında artmış, ancak büyümeye katkısı yalnızca %0,1 puan olmuştur. 2014 Yılı ilk dokuz aylık verileri TÜİK verilerine göre Hane halklarının nihai tüketim harcamaları sabit fiyatlarla %0,2 artmıştır. Hane halklarının nihai tüketim harcamalarının değeri 2014 yılı üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla %7,1 lik artışla 301 milyar 179 milyon TL, sabit fiyatlarla %0,2 lik artışla 21 milyar 898 milyon TL olmuştur. Devletin nihai tüketim harcaması sabit fiyatlarla %6,6 artmıştır. Devletin nihai tüketim harcaması değeri 2014 yılı üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla %15,7 lik artışla 64 milyar 658 milyon TL, sabit fiyatlarla %6,6 lık artışla 3 milyar 308 milyon TL olmuştur. Gayri safi sabit sermaye oluşumu sabit fiyatlarla %0,4 azalmıştır. Gayri safi sabit sermaye oluşumu değeri 2014 yılı üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla %9,4 lük artışla 84 milyar 374 milyon TL, sabit fiyatlarla %0,4 lük azalışla 7 milyar 366 milyon TL olmuştur. Dokuz aylık dönemde Gayri Safi Sabit Sermaye oluşumu %-1,4 oranında azalırken, Kamu harcamaları - %0,7 oranında azalmıştır. Kamu harcamaları içerisinde makine teçhizat harcamaları %-5,7 inşaat harcamaları ise %0,2 artış göstermiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 6
Gayri Safi Sabit Sermaye yatırımları içerisindeki özel sektör harcamaları 2014 ün ilk dokuz ayında %- 1,6 oranında azalmıştır. Özel sektör yatırım harcamaları içerisinde makina teçhizat yatırımları %-4,8 azalırken, inşaat harcamaları %5,3 artmıştır. İnşaat Sektörü Ciro ve Üretim İndeksleri TÜİK verilerine göre, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış inşaat ciro endeksi, 2014 yılı III. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre aynı seviyede kalmıştır. Takvim etkilerinden arındırılmış inşaat ciro endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %2,7 oranında azalmıştır. İnşaat sektöründe üretim %0,1 artmıştır Temmuz-Eylül 2014 döneminde mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış inşaat üretim endeksi, 2014 yılı III. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %0,1 oranında artarken, takvim etkilerinden arındırılmış inşaat üretim endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %1,7 oranında artmıştır. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış üretim endekslerinde bina inşaatları üretim endeksi %0,8 oranında artarken, bina dışı üretim endeksleri %-1,8 oranında azalmıştır. Üç Aylık İnşaat Sektörü Ciro Endeksi ve Değişim Oranları, Takvim etkisinden arındırılmış ciro endeksi Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat tipleri Yıl ciro endeksi Endeks Çeyreklik değişim (%) Çeyrek - Çeyrek I II III IV I II III IV 2011 105,3 105,8 105,1 108,6 6,2 0,4-0,6 3,3 Toplam 2012 105,4 109,9 114,3 123,3-2,9 4,2 4,1 7,8 2013 121,7 131,3 134,9 131,6-1,2 7,8 2,7-2,4 2014 144,2 135,7 131,0 9,5-5,9-2,7 2011 110,7 113,4 106,6 116,1 11,2 2,4-6 8,9 Bina 2012 113,2 114,2 121,8 133,6-2,5 0,9 6,7 9,7 2013 123,5 133,4 143,5 133,7-7,6 8 7,6-6,8 2014 156,8 147 140,3 17,3-6,2 0,3 2011 95 100,4 104,5 101,7-4,4 5,7 4,1-2,6 Bina dışı 2012 92,5 103,6 104,2 111,8-9 12 0,5 7,3 2013 114,6 123,2 119,6 119,2 2,5 7,6-3 -0,3 2014 133,1 112,1 116,8 11,7-15,8-7,8 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İnşaat Ciro ve Üretim Endeksleri haber bülteni İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 7
İnşaat tipleri Yıl Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Üretim Endeksi Endeks Çeyreklik değişim (%) Çeyrek - Çeyrek - I II III IV I II III IV 2011 108,6 110,7 112,4 113,6 3,6 2 1,5 1,1 Toplam 2012 110,5 110,5 112,5 115,3-2,7 0 1,8 2,5 2013 117,5 119,7 121,8 122,8 1,9 1,9 1,7 0,9 2014 124 124,3 124,6 0,9 0,3 0,1 2011 111,5 115,3 116,7 117,1 4,4 3,4 1,2 0,3 Bina 2012 116,5 116,1 115,9 117,5-0,5-0,3-0,2 1,3 2013 118 119,5 121,2 121,7 0,5 1,3 1,4 0,4 2014 123,1 124 127,2 1,2 0,7 0,8 2011 96 97,1 100,4 94,5-7,4 1,2 3,4-5,9 Bina dışı 2012 90,4 97,6 100,9 103,7-4,4 8 3,4 2,8 2013 120,1 121,2 121,1 126 15,8 1-0,1 4,1 2014 131,4 122,7 113,2 4,3-6,6-1,8 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İnşaat Ciro ve Üretim Endeksleri haber bülteni İŞGÜCÜ VERİLERİ İnşaat Sektörü İstihdamı 2014 Kasım döneminde Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 3 milyon 96 bin kişi olarak %10,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı erkeklerde %9,7 kadınlarda ise %13 olmuştur. Kasım ayı tarım dışı işsizlik oranı %12,7 olarak gerçekleşirken 15-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı %19,9 olmuştur. İstihdam edilenlerin %20 si tarım, %20,4 ü sanayi, %7,6 sı inşaat, %52 si ise hizmetler sektöründe yer almıştır Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı %33,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran tarım sektöründe %81,7 iken, tarım dışı sektörlerde %22 olmuştur. Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam sayısı bir önceki döneme göre 30 bin kişi artarak 26 milyon 94 bin kişi olarak gerçekleşmiştir. Buna karşılık Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlerin sayısında 2014 yılı Kasım döneminde, bir önceki döneme göre 24 bin kişilik artış gerçekleşmiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 8
2014 Kasım ayında inşaat sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 1.967.000 olup, toplam istihdamdan 7,6 oranında pay alabilmiştir. Mevsim etkisinden arındırılmış verilere göre, Kasım döneminde inşaat sektöründe 1.943 kişi istihdam edilmiştir. Sektörün tarım dışı istihdam içerisindeki payı %9,3 düzeyindedir. 2013 yılı sonu itibari ile sektörde çalışanların %40 i kayıt dışıdır. Toplam İstihdam ve İnşaat Sektörü Verileri Yıllar Tarım Dışı İstihdam/kişi İnşaat Sektörü/ kişi İnşaat Sektörü/Tarım Dışı İstihdam 2005 15.553.000 1.171.000 7,53% 2006 15.241.000 1.189.000 7,80% 2007 15.588.000 1.224.000 7,85% 2008 15.959.000 1.125.000 7,00 % 2009 16.324.000 1.297.000 7,94 % 2010 17.082.000 1.442.000 8,44 % 2011 18.079.000 1.512.000 8,36 % 2012 19.080.000 1.647.000 8,63 % 2013 19.755.000 1.753.000 8,87 % 2014 Kasım Kaynak: TUİK hane halkı işgücü istatistikleri, İnşaat sektöründe istihdam rakamlarının görünümü 2012 yılı İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam İktisadi faaliyet koluna ve Meslek grubuna göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) Kanun yapıcılar üst düzey yöneticiler 94 1.911 ve müdürler Profesyonel meslek mensupları 39 1.931 Yardımcı profesyonel meslek 58 1.575 mensupları Büro ve müşteri hizmetlerinde 54 1.736 çalışan elemanlar Hizmet ve satış elemanları 17 3.181 Nitelikli 0 4.868 tarım,hayvancılık,avcılık,ormancılık ve su ürünlerinde çalışanlar Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar 876 3.208 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 9
Tesis ve makina operatörleri ve 154 2.539 montajcılar Nitelik gerektirmeyen işlerde 416 3.872 çalışanlar Toplam 1.709 24.821 2013 yılı İktisadi faaliyet koluna ve İşteki duruma göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam Ücretli veya maaşlı 1,469 16,353 İşveren 110 1,182 Kendi hesabına 185 4,773 Ücretsiz aile işçisi 18 3,217 Toplam 1,782 25,524 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı İktisadi faaliyet koluna ve Eğitim durumuna göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam Okuma-yazma bilmeyen 35 1,11 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 120 1,113 İlkokul 724 8,784 Ortaokul veya dengi meslek okul 194 2,048 Genel lise 159 2,609 Lise dengi meslek okul 153 2,524 Yüksekokul veya fakülte 150 4,831 İlköğretim 247 2,505 Toplam 1,782 25,524 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 10
2013 yılında İnşaat ve Bayındırlık İşleri Toplam İktisadi faaliyet koluna ve Sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılığa göre istihdam edilenler Kayıtlı Değil 715 9,379 Kayıtlı 1,067 16,145 Toplam 1,782 25,524 KONUT SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER Yapı Ruhsatı Verileri 2014 yılında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından yapı ruhsatı verilen yapıların bina sayısı %13,5, yüzölçümü %24,3, değeri %37,2, daire sayısı %21,2 oranında artmıştır. Kullanma amacına göre 156,2 milyon m² (%71,7) ile en yüksek paya iki ve daha fazla daireli ikamet amaçlı binalar sahip oldu. Bunu 12,8 milyon m² (%5,9) ile ofis (işyeri) binaları binaları izlemiştir. Yapı sahipliğine göre, özel sektör 187,9 milyon m² (%86,3) ile en büyük paya sahip oldu. Bunu 25,8 milyon m² (%11,8) ile devlet sektörü ve 4,0 milyon m² (%1,9) ile yapı kooperatifleri izlemiştir. Daire sayısına göre ise, toplam 1 milyon 14 bin 678 dairenin 949 bin 117 si özel sektör, 50 bin 236 sı devlet sektörü ve 15 bin 325 i yapı kooperatifleri tarafından alınmıştır. Bina Sayısı Yüzölçümü (m²) Değer (TL) Daire sayısı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2004 75 495 69 719 611 24 108 198 467 330 446 2005 114 254 106 424 587 40 529 421 744 546 618 2006 114 204 122 909 886 56 195 862 967 600 387 2007 105 865 124 132 360 61 709 610 627 581 696 2008 95 193 103 846 233 59 006 449 177 503 565 2009 92 342 100 726 544 54 367 862 313 518 475 2010 141 371 178 776 701 103 256 212 659 916 504 2011 101 900 123 621 864 80 755 662 747 650 127 2012 104.151 152.952.913 101.339.464.571 750.922 2013 121 266 175 167 417 126 412 904 992 837 282 2014 137.632 217 664 482 173 429 278 082 1 014 678 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 11
Yapı Kullanma İzin Belgesi 2014 yılında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından yapı kullanma izin belgesi verilen yapıların bina sayısı %2,6, yüzölçümü %9,4, değeri %20,6, daire sayısı %6,2 oranında artmıştır Kullanma amacına göre 108,7 milyon m² (%72,0) ile en yüksek paya iki ve daha fazla daireli ikamet amaçlı binalar sahip olmuştur. Bunu 8,3 milyon m² (%5,5) ile toptan ve perakende ticaret binaları izlemiştir. Yapı sahipliğine göre, özel sektör 131,0 milyon m² (%86,8) ile en büyük paya sahip olmuştur. Bunu 16,1 milyon m² (%10,7) ile devlet sektörü ve 3,8 milyon m² (%2,5) ile yapı kooperatifleri izlemiştir. Daire sayısına göre ise, toplam 766 bin 527 dairenin 695 bin 250 si özel sektör, 54 bin 346 sı devlet sektörü ve 16 bin 931 i yapı kooperatifleri tarafından alınmıştır. Bina Sayısı Yüzölçümü Değer Daire sayısı (m²) (TL) 2004 40 792 31 028 172 10 306 575 645 164 994 2005 64 126 50 324 600 18 445 263 149 249 816 2006 73 383 57 207 320 25 050 689 452 295 389 2007 67 913 63 150 147 30 296 766 701 325 330 2008 76 069 70 957 036 39 002 256 405 357 286 2009 94 772 94 567 729 49 356 423 320 469 981 2010 81 952 85 438 877 47 465 954 812 429 591 2011 98 339 105 650 512 66 953 825 400 556 769 2012 94.750 103 877 581 69 053 133 627 546 672 2013 120 268 137 890 680 97 840 178 705 721 501 2014 123 409 150 823 673 118 031 454 776 766 527 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Yapı Sahipliğine Göre Yapılacak Yeni ve İlave Yapılar 2005 ve 2013 yılları arası dağılım aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Yıl Toplam Özel sektör Yapı kooperatifi Devlet sektörü 2005 Yapı sayısı 114 254 102 802 6 809 4 643 Yüzölçümü m2 106 424 587 87 973 288 7 218 013 11 233 286 Değer-TL 40 529 421 744 33 410 483 846 2 777 802 354 4 341 135 544 2006 Yapı sayısı 114 204 105 206 6 005 2 993 Yüzölçümü m2 122 909 886 102 733 264 10 798 286 9 378 336 Değer TL 56 195 862 967 47 031 892 287 4 891 295 986 4 272 674 694 2007 Yapı sayısı 106 659 96 840 5 194 4 625 Yüzölçümü m2 125 067 023 105 763 741 8 308 582 10 994 700 Değer TL 61 300 286 560 51 846 694 149 3 974 329 977 5 479 262 434 2008 Yapı sayısı 95 193 85 175 3 556 6 462 Yüzölçümü m2 103 846 233 82 567 705 6 084 524 15 194 004 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 12
Değer TL 59 006 449 177 46 943 638 432 3 432 728 485 8 630 082 260 2009 Yapı sayısı 92 342 81 839 5 526 4 977 Yüzölçümü m2 100 726 544 79 963 328 6 936 646 13 826 570 Değer TL 54 367 862 313 43 186 496 663 3 692 214 873 7 489 150 777 2010 Yapı sayısı 132 589 119 377 6 114 7 098 Yüzölçümü m2 166 999 697 136 620 755 10 127 419 20 251 523 Değer TL 96 438 036 831 78 878 371 222 5 869 643 710 11 690 021 899 2011 Yapı sayısı 101.900 94.148 1.591 6.161 Yüzölçümü m2 123.621.864 103.901.551 2.942.059 16.778.254 Değer TL 80.755.662.747 67.892.867.626 1.867.494.324 10.995.300.797 2012 Yapı sayısı 95. 763 88.721 2.859 4.183 Yüzölçümü m2 106.950. 602 91.360.316 3.013.007 12.577.279 Değer TL 71.241. 730. 346 60.610.733.731 1.965.407.714 8.665.588.901 2013 Yapı sayısı 120. 268 111.730 110 569 5.622 Yüzölçümü m2 137.890. 680 118.620.154 145 434 799 15.073.299 Değer TL 97. 840. 178. 705 83.827.621.373 104 889 842 488 11.054.273.652 2014 Yapı sayısı 123. 409 115.710 2.874 4.825 Yüzölçümü m2 150.823. 673 130.955.777 3.777.952 16.089.944 Değer TL 118.031. 454 776 102.328.223.970 2.901.801.489 12.801.429.317 Konut Satış İstatistikleri YILLAR SAYI 2010 607.098 2011 708.275 2012 701.621 2013 1.157.190 2014 1 165 381 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye genelinde konut satışları 2014 Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %16,3 oranında artarak 134 666 olmuştur. 2014 yılı sonunda 1 165 381 adet konut satılırken bu konutların 389.689 Mortgage yani ipotekli satış yoluyla olmuştur. Konut satışlarında, İstanbul 26 698 konut satışı ile en yüksek paya (%19,8) sahip olmuştur. Satış sayılarına göre İstanbul u, 14 794 konut satışı (%11) ile Ankara, 8 482 konut satışı (%6,3) ile İzmir izlemiştir. Konut satış sayısının düşük olduğu iller sırasıyla 14 konut ile Ardahan, 17 konut ile Hakkari ve 62 konut ile Şırnak olmuştur. Türkiye genelinde ipotekli konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %18,6 oranında artış göstererek 43 113 olmuştur. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 13
Türkiye genelinde ikinci el konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %19,8 artış göstererek 68 822 olmuştur. Türkiye genelinde 2014 yılında yabancılara 18 959 konut satılmıştır. Yabancılara konut satışlarında 2014 yılında ilk sırayı 6 542 konut ile Antalya, ikinci sırayı 5 580 konut ile İstanbul almıştır. İstanbul'u 1 191 konut satışı ile Aydın ve 1 051 konut satışı ile Muğla izlemiştir. 2015 yılı verileri Türkiye genelinde konut satışları 2015 Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %1,7 oranında azalarak 86 167 olmuştur. Konut satışlarında, İstanbul 16 587 konut satışı ile en yüksek paya (%19,2) sahip oldu. Satış sayılarına göre İstanbul u, 9 570 konut satışı (%11,1) ile Ankara, 5 483 konut satışı (%6,4) ile İzmir izledi. Konut satış sayısının düşük olduğu iller sırasıyla 6 konut ile Hakkari, 14 konut ile Ardahan ve 27 konut ile Bayburt olmuştur. Türkiye genelinde ipotekli konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %3,5 oranında artış göstererek 33 178 oldu. Toplam konut satışları içinde ipotekli satışın payı %38,5 olmuştur. Türkiye genelinde ilk defa satılan konut sayısı bir önceki yılın aynı ayına göre %5,4 azalarak 37 971 olmuştur. Türkiye genelinde ikinci el konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %1,5 artış göstererek 48 196 olmuştur. Yabancılara yapılan konut satışlarında, Ocak 2015 te ilk sırayı 392 konut ile Antalya almıştır. BÜTÇE VE YATIRIMLAR Bütçe ve Vergi Gelirleri Yıllar Vergi Gelirleri / Bin TL 2005 119.627.000 2006 137.480.292 2007 158.152.898 2008 168.109.000 2009 172.416.575 2010 210.532.000 2011 253.765.000 2012 278.751.000 2013 326.125.000 2014 352.437.000 2014 Ocak 32.707.000 2015 Ocak 34.877.000 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 14
Kaynak: Maliye Bakanlığı Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu 2012 yılı Aralık ayında bütçe gelirleri 28 milyar 76 milyon TL iken 2013 yılının aynı ayında yüzde 15,6 oranında artarak 32 milyar 458 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı Ocak-Aralık döneminde bütçe gelirleri 332 milyar 475 milyon TL iken 2013 yılının aynı döneminde yüzde 17,1 oranında artarak 389 milyar 441 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı Ocak-Aralık dönemi vergi gelirleri tahsilatı ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17 oranında artarak 326 milyar 125 milyon TL olmuştur. 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,7 oranında artarak 49 milyar 980 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı Ocak Aralık dönemi vergi gelirleri tahsilatı geçen yılın aynı dönemine göre %8,1 oranında Artarak 352 milyar 437 milyon TL olmuştur 2015 yılı gelişmeleri 2014 yılı Ocak ayında 37 milyar 908 milyon TL olan bütçe gelirleri, 2015 yılı Ocak ayında %5,8 oranında artarak 40 milyar 109 milyon TL olarak gerçekle gerçekleşmiştir. Vergi gelirleri ise yüzde 6,6 oranında artarak 34 milyar 877 milyon TL olmuştur Merkezi Yönetim Bütçesi Gelişmeleri Merkezi yönetim bütçesi 2014 yılı Ocak ayında 1 milyar 907 milyon TL fazla vermiş iken 2015 yılı Ocak ayında 3 milyar 767 milyon TL fazla vermiştir. 2014 yılı Ocak ayında 6 milyar 923 milyon TL faiz dışı fazla verilmiş iken 2015 yılı Ocak ayında 8 milyar 782 milyon TL faiz dışı fazla verilmiştir Bütçe Giderleri ve Yatırımların Bütçe İçindeki Payı 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,7 oranında artarak 16 milyar 305 milyon TL olmuştur. Sonuç olarak personel giderleri ve sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi için yapılan toplam harcamalar, 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 11 milyar 351 milyon TL artmıştır. 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri için geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,7 oranında artışla 71 milyar 793 milyon TL transfer yapılmıştır. Aynı dönemde sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer tutarı ise 7 milyar 301 milyon TL dir. 2014 yılı Ocak Aralık döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 448 milyar 424 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 15
Personel giderleri,2014 yılı Ocak Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre %14,7 oranında artarak 110 milyar 370 milyon TL olmuştur 2014 yılı Ocak-Aralık döneminde sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre %16, oranında artarak 18 milyar 926 milyon TL olmuştur. 2014 yılı Ocak Aralık döneminde cari transferler içinde yer alan tarımsal destekleme ödemeleri 9 milyar 148 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2015 verileri 2015 yılı merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 472 milyar 943 milyon TL ödenekten Ocak ayında 36 milyar 342 milyon TL gider gerçekleştirilmiştir. Geçen yılın aynı ayında ise 36 milyar 1 milyon TL harcama yapılmıştır. 20115 yılı Ocak ayında, faiz hariç giderler için öngörülen 418 milyar 943 milyon TL ödene ödeneğin yüzde 7,5 i kullanılarak 31 milyar 327 milyon TL gider gerçekleştirilmiş tir. Personel giderleri, geçen yılın aynı ayına göre %9,8 oranında artarak 12 milyar 679 milyon TL olmuştur. 2015 yılı Ocak ayında, personel giderleri için bütçede öngörülen 119 milyar 170 milyon TL ödeneğin %10,6 sı kullanılmıştır. 2015 yılı Ocak ayında sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri geçen yılının aynı ayına göre yüzde 8,4 oranında artarak 2 milyar 168 milyon TL olmuş ve bütçede öngörülen 20 milyar 325 milyon TL ödeneğin %10,7 si bu ayda kullanılmıştır. Sermaye Giderleri 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde başlangıç ödeneği 33 milyar 489 milyon olan sermaye gideri 43 milyar 609 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, sermaye gideri başlangıç ödeneğinin %130,2 si olarak geçekleşmiş ve bir önceki döneme göre değişim oranı %26,9 oranında artış göstermiştir. 2014 yılı Ocak -Aralık döneminde 48 milyar 1 milyon TL sermaye gideri yapılmış olup gerçekleşme oranı %130,8 olmuştur. Sermaye giderlerinin toplam bütçe giderleri içerisindeki payı %10,7 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında 2013 yılına göre %9,7 oranında artış olmuştur. 2015 yılı Ocak ayında 1 milyar 784 milyon TL sermaye gideri kullanılmış olup gerçekleşme oranı %4,4 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı Ocak ayında sermaye gideri 2 milyar 008 milyon TL olup değişim %- 11,1 oranındadır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 16
Yıllar Başlangıç Ödenek /TL Gerçekleşmeler/TL Sermaye Giderleri Bütçe Payı % 2005 10.070.000.000 9.805.000.000 5,4 2006 12.451.901.000 12.097.000.000 6,5 2007 12.103.930.000 13.003.980.000 6,4 2008 11.775.030.000 18.516.000.000 7,7 2009 14.838.999.000 19.847.283.000 6,3 2010 18.924.425.000 25.907.000.000 8,8 2011 21.698.000.000 30.697.000.000 7,1 2012 21.698.000.000 34.185.000.000 9,4 2013 33.489.000.000 43.609.000.000 10,7 2014 36.689.000.000 48.001.000.000 10,7 2015 Ocak 40.995.000.000 1.784.000.000 4,9 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sektörler İtibariyle Yatırım Kalemlerinin Dağılımı Kalkınma Bakanlığı nın 2015 yılı raporuna göre, 2014 Yılı Yatırım Programında yer alan 2.753 projenin 12,5 milyar TL tutarındaki 671 adedi yıl içinde başlanıp bitirilmesi programlanan yıllık projelerden oluşmaktadır. Ayrıca, 2014 yılında toplam proje tutarı 6,4 milyar TL, 2014 yılı ödeneği 985 milyon TL olan 237 yeni çok yıllı proje yatırım programına dâhil edilmiştir. 2014 Yılı Yatırım Programında 2.753 projeye yapılan 47,5 milyar TL tutarındaki tahsis içinde yüzde 27,3 oranındaki payla ulaştırma-haberleşme sektörü ilk sırayı almış, bunu yüzde 19,9 oranı ile eğitim, yüzde 13,3 le tarım, yüzde 7,4 le sağlık ve yüzde 7,2 yle enerji sektörü izlemiştir. 2014 yılı kamu yatırım tahsisleri içinde madencilik, imalat, turizm ve konut sektörlerinin toplam payı yüzde 7,5 olurken, diğer kamu hizmetlerinin payı yüzde 17,4 olmuştur. 2014 Yılı Yatırım Programına göre, mevcut proje stokunun tamamlanabilmesi için gereken ilave harcama tutarı 255,6 milyar TL dir. 2.753 proje için tahsis edilen 47,5 milyar TL tutarındaki ödeneğin yüzde 7,2 si olan 3,4 milyar TL nin dış proje kredisiyle karşılanması öngörülmüştür. 2014 Yılı Yatırım Programında yer alan, kısmen veya tamamen dış proje kredisiyle karşılanması öngörülen 63 projenin toplam tutarı ise 53,7 milyar TL dir. Kamu yatırım programının rasyonelleştirilmesi çalışmaları kapsamında, kısıtlı ödenekler, kısa sürede tamamlanabilecek acil ve öncelikli projelere tahsis edilmiş, 2,3 milyar TL tutarındaki 17 proje ise sonraki yıllarda yürütülmek üzere, 2014 Yılı Yatırım Programında sembolik miktardaki iz ödenekle yer almıştır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 17
Kamu özel Sektör uygulamaları 2014 yılı Ekim ayı itibarıyla 183 KÖİ projesi için uygulama sözleşmesi imzalanmış bulunmaktadır. 73 projeyle ilk sırada yer alan enerji sektörünü, karayolu (29), liman (21), havaalanı (18), yat limanı (15) ve sağlık (11) projeleri takip etmektedir. Mevcut durumda, 153 proje işletmeye alınmış olup 30 projenin yürütülmesine devam edilmektedir. İHD modeli ile yürütülenler hariç olmak üzere, uygulama sözleşmesi imzalanan projelerin toplam yatırım büyüklüğü 2014 yılı fiyatlarıyla 44,8 milyar dolara ulaşmaktadır. KÖİ mevzuatında önemli düzenlemeler yapılmış olmasına rağmen, mevzuatın çerçeve bir yasayla bütüncül bir yapıya kavuşturulması ihtiyacı devam etmektedir. Bu amaçla, 2015 yılında gerek yatırımcı kuruluşlarda gerekse diğer ilgili kuruluşlarda kapasite geliştirilmesine ve mevcut sistemin iyileştirilmesine yönelik çalışmalara önem verilecektir. Tarım Sektörü Yatırımları 2014 yılı sonu itibarıyla DSİ tarafından inşa edilerek işletmeye açılan toplam sulama tesisi sayısı 2.440 adet olup sulama alanı net 2.982.804 hektardır. Bunun 201.605 hektarı (200 adet sulama) DSİ tarafından, 2.262.579 hektarı ise (789 adet sulama) DSİ ce inşa edilen ve devredilen çeşitli kuruluşlar tarafından işletilmektedir. Kalan alanın 17.285 hektarı (30 adet sulama) bedeli karşılığında DSİ ce inşa edilen sulama tesisleri olup, bu kurumlar tarafından işletilmekte ve 501.335 hektarı (1.421 adet sulama) ise yeraltı suyu (YAS) sulama kooperatiflerince işletilmektedir. DSİ tarafından geliştirilen bu sulamalarda yüzde 39 klasik sistemle, yüzde 44 kanaletli sulama sistemiyle, yüzde 17 borulu sistemle su kullanılmaktadır. 2015 Yılı Yatırım Programında DSİ nin sene başı itibarıyla toplam proje tutarı 82,7 milyar TL olan, 176 adet projesi bulunmaktadır ve mevcut ödenek seviyesi ile bu proje stokunun ortalama tamamlanma süresi 11,3 yıldır. 2002-2015 Yılı İtibari İle Tarım Sektörü Yatırımlarına Ayrılan Pay Yıllar Proje Sayısı Ayrılan Ödenek /100 TL Toplam Yatırımlardan Ayrılan Pay 2002 402 800.000 8,37 27,1 2003 364 1.100.000 9,15 21,8 2004 350 1,167.450 9,75 23,72 2005 343 1.355.271 8,38 22,02 2006 292 1.336.525 7,63 15,26 2007 293 1.508.710 8,83 17,40 2008 289 1.468.741 8,57 20,7 2009 282 2.771.148 12,8 12,3 2010 277 3.666.606 13,1 12,1 2011 298 4 548 530 15,1 10,7 Tamamlanma Süresi/yıl İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 18
2012 290 5.528.521 14,49 8,57 2013 290 5.724.368 12,50 8,72 2014 292 9.300.671 13,23 8,66 2015 306 6.895.683 12,80 8,90 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Raporu Enerji Sektörü Yatırımları Türkiye gibi, tüm dünyada nüfus giderek artmakta, değişen ve gelişen dünyada enerji talebi de o ölçüde artmaktadır. Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında elektrik enerjisi ihtiyacımızın bugünkü düzeyin iki katına ulaşarak yaklaşık 440 milyar kwh e yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle Türkiye nin dünya ile rekabet edilebilirliğini korumak amacıyla enerji yatırımlarına ağırlık verilmektedir. Türkiye, OECD ülkeleri içerisinde geçtiğimiz 10 yıllık dönemde enerji talep artışının en hızlı gerçekleştiği ülke durumundadır. Üretim kapasite projeksiyonlarına göre, bu artış önümüzdeki on yıllık süreç içinde de devam edecek olup, yıllık ortalama talep artışının yüksek talep senaryosunda yüzde 7,5 ve düşük talep senaryosunda ise yüzde 6,5 seviyelerinde oluşması öngörülmektedir. Bu kapsamda 2013 yılında 255,0 Milyar kwh olması beklenen enerji talebinin 2015 yılında 303,1 Milyar kwh e ulaşacağı tahmin edilmektedir Yıllar itibari ile elektrik tüketimlerindeki artış 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Tüketi 114 119 128 127 133 141 150 161 175 190 198 194 210 230 242 246 256 m (TWh) Artış 8,1 3,9 8,3-1,1 4,5 6,5 6,3 7,2 8,6 8,8 4,3-2 8,4 9,4 5,0 1,6 4,0 (%) KAYNAK: TEİAŞ Aynı şekilde ülkemiz, dünyada 2002 yılından bu yana elektrik ve doğalgazda Çin den sonra en fazla talep artış hızına sahip ikinci büyük ekonomi olmuştur. Türkiye nin enerji talebi, büyüyen ekonomisine paralel olarak hızla artmaktadır. Yıllık elektrik enerjisi talep artışı 2000 yılından günümüze kadar ortalama yüzde 5,3 olarak gerçekleşmiştir. Artan talep büyük ölçüde ithalatla karşılanmaktadır. 2013 yılında 246,4 milyar kwh olan elektrik tüketiminin, yüzde 4,3 artışla 2014 yılında 257 milyar kwh olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2013 yılında 3.221 kwh olan kişi başı elektrik tüketiminin, 2014 yılında 3.324 kwh olması beklenmektedir. 2013 yılında işletmeye alınan santraller ile elektrik enerjisi kurulu gücümüze 6.948 MW lık kapasite eklenmiştir. Ayrıca, Ülkemizde 2002 yılında 300 olan elektrik enerjisi üretim santrali sayısı, 2013 yılı sonu itibarıyla 907 ye, 2014 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla ise 1.059 a yükselmiştir. Mevcut santrallerin İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 19
504 adedi hidrolik, 30 adedi kömür, 87 adedi rüzgâr, 14 adedi jeotermal, 231 adedi doğal gaz, 49 adedi yenilenebilir ve atık, 179 adedi çok yakıtlı (katı ve sıvı), 42 adedi çok yakıtlı (sıvı ve doğal gaz), 20 adedi sıvı yakıtlı ve 73 adedi lisanssız güneş santrali olup 2014 yılı içerisinde Eylül ayı sonu itibarıyla 4.222 MW lık kapasite artışı olmuştur 2013 yılında 246,4 milyar kwh olan elektrik tüketiminin, % 4,3 artışla 2014 yılında 257 milyar kwh olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2013 yılında 3.221 kwh olan kişi başı elektrik tüketiminin, 2014 yılında 3.324 kwh olması beklenmektedir. 2013 yılında 240,1 milyar kwh olan elektrik üretimi, 2014 yılı Eylül ayı sonu itibariyle 190 milyar kwh olarak gerçekleşmiş olup, bu üretiminin yüzde 47,8 i doğal gazdan, yüzde 17,2 si hidrolikten, yüzde 29 u kömürden, yüzde 3,1 i rüzgâr ve yüzde 2,9 u ise diğer kaynaklardan sağlanmaktadır. 2014 yılının yağış açısından kurak geçmesinin bir sonucu olarak hidrolik kaynaklardan elektrik üretiminde bir azalma görülmüştür. Talebin sorunsuz karşılanması amacıyla hidroelektrik santrallerindeki elektrik üretiminin azalması doğal gaz santralleri ile dengelenmiştir 2002 de 41.933 km olan elektrik enerjisi iletim hattımız yapılan yatırımlarla 2014 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 52.664 km ye çıkarılmıştır. Elektrik enerjisi dağıtım hattımız ise 2002 yılında 812.399 km iken bugün itibarıyla 1.150.000 km ye ulaşmıştır. Şebeke uzunluğumuz toplam 1,2 milyon km yi geçmiş olup, dünyanın en büyük beşinci, Avrupa nın ise en büyük ikinci şebekesidir. Doğal gazın kullanılmaya başlandığı 1987 yılında 500 milyon Sm3 olan yıllık yurtiçi doğal gaz tüketimimiz 2012 yılı sonu itibarıyla 45,3 milyar Sm3 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, 2002 yılında 4.510 km olan doğal gaz iletim ve dağıtım boru hattı uzunluğu, devam eden hatların tamamlanarak işletmeye alınması ile 2013 Eylül ayı sonu itibarıyla 82.500 km ye ulaşmıştır. 2002 de sanayi ile konutta 5 şehrimize, sadece sanayide ise 9 şehrimize giden doğal gaz iletim hattı, 2012 yılı sonu itibarıyla 72 şehrimize ulaşmıştır. 2012 yılı sonu itibari ile kalan üretilebilir doğalgaz rezervimiz 6,8 milyar m³'tür. Elektrik enerjisi üretiminde doğalgaza dayalı kurulu gücümüz 2013 sonu itibarıyla 20.268 MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün 31,6'sını karşılamaktadır. 2013 yılında tüketilen doğal gazın yüzde 46 sı elektrik üretiminde, yüzde 25 i sanayide ve kalan yüzde 29 u bina ve diğer alanlarda ısınma amaçlı olarak kullanılmıştır. 2014 yılında doğal gaz kullanımındaki artışın sürdüğü gözlemlenmekte olup yıl sonunda doğal gaz tüketiminin yaklaşık 46,5 milyar Sm3 olacağı tahmin edilmektedir. Elektrik üretiminde de doğal gazın önemli bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. 2005-2012 döneminde yüzde 45 ila 50 arasında seyreden doğal gazın elektrik üretimindeki payı 2013 yılında yüzde 43,8 olarak gerçekleşmiştir. Doğal gazda yaklaşık %98 oranında dışa bağımlı olunması, önemli bir arz güvenliği riski oluşturmaktadır. Hem arz güvenliği endişeleri hem de mevsimsel talep dalgalanmaları depolama kapasitesinin artırılmasını zorunlu kılmış, bu yöndeki çalışmalar 2013 yılında da sürdürülmüştür. Bu kapsamda mevcut Kuzey Marmara ve Değirmenköy sahalarındaki depolama tesislerinin kapasite artırma projeleri ile Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesine devam edilmiştir. Kuzey Marmara depolama tesisleri ticari kullanıma açılmıştır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 20
Yenilenebilir enerji kaynakları Elektrik üretiminde yerli ve yenilenebilir kaynakların payını artırmak ve doğal gazın payını azaltmak, arz güvenliğinin temini açısından önemli görülmektedir. 2002 yılında 12.305 MW olan yenilenebilir enerji kaynakları kurulu gücümüz 2014 yılı Eylül ayı sonu itibarı ile iki kat artarak 27.585 MW a ulaşmıştır. 2002 yılında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimimiz 34 milyar kwh iken, 2013 yılında yüzde 104 artışla 69,5 milyar kwh a çıkmıştı Bu kapsamda; 2023 yılı kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payının yüzde 30 a çıkarılması, 2023 yılına kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması, Rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 2023 yılına kadar 20.000 MW'a çıkarılması, 600 MW'lık jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yılına kadar işletmeye alınması, hedeflenmiştir. 2002 yılında 12.305 MW olan yenilenebilir enerji kaynakları kurulu gücümüz 2013 yılı Ekim ayı sonu itibarı ile iki kat artarak 24.947 MW a ulaşmıştır. 2002 yılında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimimiz 34 milyar kwh iken, 2012 yılında %92 artışla 65,3 milyar kwh a çıkmıştır. 2014 yılı ilk dokuz ayı içinde işletmeye alınan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin kurulu gücü 2.002 MW olup bunların; 724,3 MW ı rüzgâr,1.166 MW ı hidrolik,47,6 MW ı jeotermal,64,1 MW ı çöp gazı, biyokütle, atık ısı, prolitik yağ ve güneş elektrik üretim santralleridir 2014 yılı ilk dokuz ayı içinde işletmeye alınan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin kurulu gücü 2.002 MW olup bunların; 724,3 MW ı rüzgâr, 1.166 MW ı hidrolik, 47,6 MW ı jeotermal, 64,1 MW ı çöp gazı, biyokütle, atık ısı, prolitik yağ ve güneş elektrik üretim santralleridir. 2012 ve 2013 yıllarını değerlendirdiğimizde devreye alınan 9.085 MW lık santralın %64 ü yenilenebilir, %36 sı ise termik kaynaklara dayalıdır. 2002 yılında 12.241 MW olan hidrolik kurulu gücümüz %78 artışla 2013 yılı sonu itibarıyla 22.288 MW a ulaşmıştır. Bu rakam 2014 Temmuz ayı itibari ile ise 23.299 MW olmuştur. Bugün itibarıyla ekonomik olduğu belirlenen 140 milyar kwh/yıllık Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin %41 lik kısmı işletmede, özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dahil İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 21
olmak üzere %27 lik kısmı ise inşa halindedir. 2002 yılında neredeyse yok sayılacak düzeyde (18,9 MW) olan rüzgar enerjisi kurulu gücü 2013 yılı sonu itibarıyla 2.759 MW a ulaşmıştır. Enerji Piyasasında Serbestleşme Ülkemiz enerji sektörünün 2023 yılına kadarki toplam yatırım ihtiyacının 122 milyar doları aşacağı tahmin edilmektedir. Bu çerçevede, ihtiyaç duyulan yatırımların mümkün olduğu kadar özel sektör tarafından yapılmasını sağlayacak düzenlemelerin hayata geçirilmesi yönünde gerekli çalışmalar yürütülmektedir. Elektrik enerjisi sektöründeki yüksek oranlı talep artışını karşılamada en önemli stratejilerden biri rekabete dayalı yatırım ortamının geliştirilmesidir. Özel sektörün kurulu güçteki payı 2002 yılına kıyasla %32 den, %64 e yükselmiştir. Üretimdeki payı %40 dan %66 ya yükselmiştir. 2013 itibarıyla kurulu gücü 77.128 MW olan 1.657 adet özel sektör üretim tesisine lisans verilmiştir. 2013 yılı Ekim sonu itibarıyla özel sektöre ait toplam 4.942 MW kurulu gücünde, 175 yeni veya ünite ilavesi yapılan santralın geçici kabulleri yapılmış ve işletmeye alma izni verilmiştir. Bu santralların; 2.237 MW lık kısmı termik, 2.062 MW lık kısmı hidrolik, 428 MW ı rüzgar ve kalan 215 MW ı diğer yenilenebilir santrallerden oluşmaktadır. 2015 Yılı Hedefleri 2015 yılında Türkiye toplam elektrik tüketiminin 268 milyar kwh olması ve kişi başı elektrik tüketiminin 3.429 kwh ye yükselmesi; elektrik santralleri toplam kurulu gücünün yaklaşık yüzde 6,5 artarak 74.000 MW a çıkması; doğal gaz yakıtlı santrallerin ise toplam elektrik üretimindeki payının yüzde 43,9 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretiminin 2015 yılında 76 milyar kwh ye çıkması ve toplam elektrik üretimi içindeki payının yüzde 28,8 e yükseleceği tahmin edilmektedir. 2002-2015 Yılı İtibari İle Enerji Sektörü Yatırımlarına Ayrılan Pay Yıl Proje Sayısı Ayrılan Ödenek/1000 TL Toplam Yatırımlardan Ayrılan Pay Tamamlanma Süresi/Yıl 2002 108 2.060.000 20,9 11,9 2003 97 2.655.750 21,1 10,2 2004 91 2.032.475 16,90 11,9 2005 97 2.725.552 16,80 8,9 2006 104 2.489.125 14,20 8,1 2007 95 2.545.885 14,90 8,8 2008 101 2.408.570 14,00 8,8 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 22
2009 116 2.815.149 13,00 7,9 2010 127 3.376.100 12,10 6,8 2011 152 3.133.027 10,01 5,3 2012 168 3.732.935 09,78 4,9 2013 199 4.921.000 9,40 3,9 2014 188 3.425.460 7,20 5,0 2015 170 3.920.560 7,32 4,0 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Raporu Ulaştırma Sektörü Yatırımları Ulaştırma sektörü yatırımları ekonominin can damarı konumunda olup, 2003-2014 yılları arasında ulaştırma sektöründe 186,5 milyar TL lik yatırım yapılmıştır. Karayolu Ulaşımı Ulaştırma sektöründe gerçekleştirilen yatırımların %67 sini karayolu ulaştırması oluşturmaktadır. Son 12 yılda çok şeritli karayolu ağı 23.561 km ye ulaşmıştır Ülkemizde sadece 6 ilini bölünmüş yolla birbirine bağlayan Türkiye den bugün 74 ilin bölünmüş yol götüren bir Türkiye ye gelmiştir. Karayolları Genel Müdürlüğü nün yol ağında 2.244 km otoyol, 31.310 km devlet yolu ve 32.245 km il yolu olmak üzere toplam 65.799 km yol bulunmaktadır (Grafik 1). Bu yol ağının 23.522 km si bölünmüş yoldur. Ulaştırma bakanlığı verilerine göre 2003 ve 2014 yılına göre değişimi yansıtan veriler şöyledir: 2003 2014 Ekim Otoyol Toplamı 1.714 Km 2.244 Bölünmüş Devlet ve İl Yolları Toplamı 4.387 Km 21.317 Toplam 6.101 23.561 Karayolu Ulaştırmasında Hedef 2015 yılında bölünmüş yol hedefi 26.500 km, 2019 yılı hedefi 31,000 km, 2023 hedefi 37.000 km dir. 2023 yılına kadar YİD modeliyle 5.748 km otoyol yapımı hedeflenmekte olup, 2023 yılında Türkiye nin otoyol ağ uzunluğu 8.026 km ye, bölünmüş yol uzunluğu ise 36.500 km ye erişecektir. Ayrıca, toplam yol İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 23
ağımız, tamamı BSK Kaplamalı olmak üzere 70.000 km ye ulaşacaktır. Avrupa yı, Kafkaslara, Ortadoğu ya ve Orta Asya ya bağlayan, köprü konumundaki Türkiye nin, batıdan doğuya kesintisiz ulaşım imkânını sağlayacak otoyol ağı 2023 yılına kadar planlanmış olup Yap-İşlet-Devret modeliyle 5.550 km uzunluğundaki 15 adet projenin yapımı gerçekleştirilecektir. Havayolu Ulaşımı Havacılık sektöründe de Bölgesel Havacılık Politikası ile havacılığımızın özel sektör işletmelerine açılmasıyla birlikte oluşan rekabet ortamı sayesinde bugün Türkiye bölgesinin en önemli havayolu merkezlerinden biri haline gelmiştir. İç hatlarda Avrupa nın en hızlı büyüyen ülkesi konumundadır. Son 12 yılda havacılık dünyada yılda ortalama % 5 büyürken, Türkiye de ise % 14,5 seviyesinde büyümüştür. Havayolu sayısında Dünyada 11. Avrupa da 5. Sıradadır. Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre, ülkemizdeki aktif havalimanı sayısı 2003 yılında 26 iken 2014 yılında 53 e, iç hatlardaki yolcu sayısı 7 kattan fazla bir artışla 2013 te 76,1 milyona, havayolunu kullanan toplam yolcu sayısı ise yaklaşık 4 kat artarak 2013 yılı sonunda 150 milyona ulaşmıştır. 2014 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 129 milyon olan toplam yolcu sayısının 2014 yılı sonunda yaklaşık 170 milyona ulaşması beklenmektedir. 2003 yılında 162 olan toplam uçak sayımız 2014 yılında 422 ye, koltuk kapasitesi 27.599 dan 75.700 e ve kargo kapasitesi ise 302.737 kg dan 1.393.632 kg a ulaşmıştır. Denizcilik Türkiye nin bölgesinde lojistik merkezi olma hedefi doğrultusunda yeni limanların inşası, mevcutların geliştirilmesi ve lojistik merkezler ile bağlantılarının arttırılması, yeni Ro-Ro hatlarının geliştirilmesi ve lojistik merkezler/organize Sanayi Bölgeleri ile bağlantılarının arttırılması, yeni Ro-Ro hatlarının geliştirilmesi, kabotajda konteynır taşımacılığının geliştirilmesi gibi çok sayıda hedef ve projeler hayata geçirilmiştir. Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre, 2003 yılına göre 2013 yılında kabotaj taşımacılığında elleçlenen yük miktarında %85, taşınan yolcu sayısında %65 ve taşınan araç sayısında %82 artış yaşanmıştır. Bu çerçevede, kabotaj taşımacılığı canlandırılırken, karayolu ağırlıklı yurt içi taşımacılığın denizyoluna kaydırılması sağlanmıştır. Ayrıca, 2003 yılına göre 2013 yılında limanlarımızdaki toplam yük elleçlemesinde %103, konteyner elleçlemesinde %217 artış gerçekleşmiştir Haberleşme E-ticaret ve çağrı merkezi hizmetleri hariç 2003 yılında yaklaşık 13,88 milyar dolar olduğu tahmin edilen bilişim sektörü büyüklüğü, 2013 yılı sonunda yaklaşık 32,25 milyar dolara ulaşmıştır. Haberleşme sektöründe de ülkemizde çarpıcı gelişmeleri görmekteyiz. Haberleşme sektörünü rekabete açmak suretiyle 645 lisanslı, 406 işletmeci bugün faaliyet göstermektedir. Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre, E-ticaret ve çağrı merkezi hizmetleri hariç 2003 yılında yaklaşık 13,88 milyar dolar olduğu tahmin edilen bilişim sektörü büyüklüğü, 2013 yılı sonunda İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 24