Rusya'nın Yeni Suriye Politikası: Radikal Değişim mi yoksa Taktik mi? 22 Şubat ayı 2017
Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.
İÇİNDEKİLER Giriş... 2 1. Değişimin Başlaması... 2 2. Değişim Göstergeleri... 3 3. Değişim Nedenleri... 5 a. İran Saldırılarından Bezmesi... 5 b. Seçim Sürecini Suiistimal edilmesi... 6 c. Olayları önceden fark etme... 6 d. Geç kendine gelmesi... 7 4. Başa Çıkma Stratejileri ve Özetlemeler... 8 1
Giriş Rusya'nın askeri anlamda Suriye'ye doğrudan müdahale etmesinin üzerinden yaklaşık bir buçuk yıl geçti. Olayların başından bu yana Suriye rejimine her türlü destek sağlayan Rusya nın Suriyeli muhaliflerle ilgili tutumunda büyük değişiklikler yaşandı. Rusya nın Suriye deki ani politika değişikliğiyle ilgili ortaya birçok iddia atıldı. Her taraf Rusya nın Suriye müdahalesini kendi çıkarları yönünde değerlendirmiştir. Bütün değerlendirmelerin ortak noktası ise Rusya nın bu askeri hamlesinin sürpriz bir gelişme olduğu yönündedir. Nitekim Rusya, söz konusu müdahaleyle Suriye rejimi ve destekçilerine meşruiyet kazandırmaya gayret göstermiş, muhalif direnişçiler ise saf dışı bırakmıştır. Gerçekçi olarak düşünecek olursak, Rusya nın Suriye ile ilgili ani politika değişikliğini ardında yatan hedeflerini ve boyutunu belirlemek çok zor. Ancak askeri ve siyasi gelişmelerden yola çıkarak ve konuyla ilgili yerel, bölgesel ve uluslararası tepkileri de göz önünde bulandıracak olursak, bu değişikliğin altında yatan nedenleri az çok ortaya çıkarılabilir 1. Değişimin Başlaması Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 8 Ocak ta sürpriz bir açıklama yaparak Suriye ordusunun Halep in doğusundaki askeri operasyonları durdurduğunu açıklamasında bulunmuştu. Buna göre operasyonların durma sebebinin sivillerin tahliyesiyle ilgili olduğunu belirten Lavrov, Suriye deki savaşın durması için ABD li askeri ve siyasi yetkililerle bir araya geleceğini söylemişti. Suriyeli muhaliflerin Halep in doğusundan tahliye edilmesinin ardından Rusya, Türkiye ve İran dışişleri bakanları 20 Aralık ta Moskova Zirvesi adı altında bir toplantı gerçekleştirmişti. Toplantıda alınan kararlara göre ateşkesin DEAŞ ve Fetih Şam Cephesi dışında tüm Suriye bölgelerini kapsaması kararlaştırılmıştı. Kazakistan ın Başkenti Astana'ya katılacak Suriye 2
Muhalefeti Askeri Heyeti, Suriye Astana toplantısı hazırlıkları kapsamında Suriye'deki ateşkesin garantörlerinden Türk hükümeti ile koordineli şekilde Rus heyet ile Ankara'da bir toplantı gerçekleştirmişti. Görüşme üç noktada yoğunlaşmıştı; Birincisi, Suriye rejimi ile Muhalifler arasında devamlı bir ateşkesin sağlanması. İkincisi, ateşkes uygulanma mekanizması ve insani yardımların abluka altındaki bölgelere ulaştırılması. Üçüncüsü ise, Kazakistan ın Başkenti Astana da düzenlenecek barış müzakereleri ile ilgili olmuştu. 29 Aralık 2016 tarihinde Türkiye ve Rusya garantöründe varılan ateşkes antlaşması imzalanmış ve bir gün sonra da yürürlüğe girmişti. 2. Değişim Göstergeleri Suriye rejimi ve İran destekli ithal Şii milisler, her fırsatta Halep kenti ve Suriye nin genelinde tek bir muhalif bırakmayıncaya kadar savaşmaya devam edeceklerini vurguluyorlardı. Ankara da Rus askeri yetkililer ile Suriye Muhalefeti Askeri Heyeti nin bir araya gelmesinden bir hafta önce, Rusya Devlet Başkan Valemdir Putin, Suriye rejim başkanı Beşşar Esed ile telefonda görüşmüştü. Putin, Esed den, Suriye de siyasi çözüme odaklanmasını istemişti. Suriye deki savaşan taraflara arasında sağlanan ateşkesin, Rusya ve Türkiye garantöründe yapılması ve Kazakistan da düzenlenecek barış müzakerelerinde Suriyeli muhaliflerin taraf olarak gösterilmesi, Rusya nın Suriye muhalefetini tanıdığının açık bir kanıtıdır. Böylece olayların başından bu yana ilk defa Suriyeli muhalifler Rusya tarafından meşru olarak görülmüştür. Rusya nın Suriye de uygulanan ateşkesin Suriye nin bütün bölgelerini kapsaması için büyük bir çaba göstermesi, Suriye politikasının ne denli yumuşamasına işaret ediyordu. Suriye rejimi ve İran ise Rusya nın tam tersine bazı muhalif bölgelerin (Şam Kırsalı, İdlib, Humus un Vaer semti) yapılan ateşkesin dışında kalmasını istiyordu. Rusya, Türkiye ve İran arasında gerçekleşen zirveden Rusya-Türkiye ittifakının ortaya çıkmış ve İran göz ardı edilmiştir. Bazı 3
kaynaklar, Rusya-Türkiye antlaşmasının ardından Lübnanlı Hizbullah örgütünün Suriye den çekilme hazırlıkları gördüğünü öne sürmüştü. Varılan ateşkes antlaşmasıyla ilgili, Türk yetkililerden yapılan açıklamalarda ise ülkelerinin Suriye konusundaki politikasında herhangi bir değişikliğin yaşanmadığı yönünde, açıklamalarda, Türkiye nin ateşkes öncesi tutumu neyse ateşkes sonrası da öyledir ifadeleri kullanılmıştı. Bu bağlamda, Türk askeri yetkililer de muhalif gurupların Halep in doğusundan çekilmesine baştan beri karşı olduklarını söylemişlerdi. Son yapılan ateşkes antlaşması diğerlerinden farklıydı, çünkü söz konusu antlaşmanınım garantörlüğünü Suriye deki savaşan taraflar üzerine büyük nüfuza sahip olan Rusya ve Türkiye üstlendi. Rusya ve Türkiye ateşkesi gözlemlemek amacıyla gözlemciler konusunda da anlaştı. Ateşkesin yürürlüğe girdiği gün, İran destekli Şii milisler Halep in doğusuna saldırmaya hazırlanıyorlardı. Bu durum karşısında Rusya ise Halep e özel Rus kuvvetlerini gönderdiğini duyurdu. Söz konusu kuvvetler Halep te asayişi sağlayacak ve insani yardımların sağlıklı ulaşması için yardımcı olacaktı. Rus özel kuvvetleri, Suriye polisi dışın da diğer milislerin doğu Halep e girmesini engelledi. Ayrıca bu kuvvetler el-muhaberat ın şehirdeki hareketlerine sınırlama getirdi, uymayanları da tutukladı. Ateşkes sonrası Rusya, Suriye rejiminin başı Beşşar Esed i Halep i ziyaret etmemesi konusunda uyardı. Rusya nın bu adımla Halep teki gelişmelerin rejimin değil Suriye Devleti nin lehine gibi göstermek istedi. 6 Ocak 2017 tarihinde Rusya Genelkurmayı Başkanlığı, Akdeniz'deki tek askeri üssü olan Admiral Kuznetsov uçak gemisini ve diğer savaş gemilerini Suriye sahillerinden geri çektiğini duyurmuştu. Söz konusu kararla ilgili herhangi bir neden göstermemişti. 4
Bütün göstergeler bu defa Rusya nın Suriye politikasında yaşanan değişikliğe işaret ediyor. Ancak Rusya, bu ani politika değişikliğini Stratejik hedefleri için mi yoksa taktik değişikliği mi yaptı. Bunun altında yatan nedenin bir an önce ortaya çıkması gerek. 3. Değişim Nedenleri Suriyeli muhalifler Rusya nın politika değişikliği hakkında değişik yorumlar yapmıştır. Ancak söz konusu yorumların birçoğu dört nokta üzerinde yoğunlaşmıştır: a. İran Saldırılarından Bezmesi Rusya nın Suriye deki politika değişikliğinin ilgili en önemli varsayımların başında İran nüfuzunun Suriye de yayılmasından korkmasıdır. Rusya Suriye güçlerine havadan destek sağlarken İran destekli Afgan, Iraklı ve Hizbullah Şii milisler, Suriye nin stratejik bölgelerini ele geçiriyordu. Geçte olsa tehlikeyi sezen Rusya, İran ı zayıflatmak ve yayılmasını önlemek için Suriye ye asker göndermiştir. İran ın Rusya-Türkiye ittifakını sabotaj etmek için Suriyeli muhaliflerin Halep in doğusundan tahliyesini engelleme girişimleri ve Vadi Barada bölgesinde ateşkese uymaması, sözünü ettiğimiz varsayımı daha da güçlendirmektedir. Suriye rejimi ve onun en büyük destekçisi İran, Suriye deki muhalif bölgelere tek başlarına girmenin imkânsız olduğunun farkında. İran ın Suriye de iç savaşın başlamasından bu yana Suriye de izlediği politika çok açık. İran kademeli olarak Şii milisleri Suriye nin değişik bölgelerini yerleştirerek Suriye yi kendi otoritesi altına almaya çalışmaktadır. İran, Irak ve Suriye yi gizli ele geçirerek Şii Hilal koridoru projesini hayata geçirmek istiyor. 5
b. Seçim Sürecini Suiistimal edilmesi Bu varsayım ise ABD nin Başkanlık seçimleriyle meşgul olmasıyla ilgilidir. Obama ile Trump arasında devir-teslim süreci boyunca ABD, siyasi ve askeri yönden felç geçirmekteydi. Rusya ise bu büyük fırsattan yararlanarak Suriye deki gelişmeleri lehine çevirmek ve stratejik üstünlük sağlamak için harekete geçmişti. Suriye de savaşan taraflara ve bölgesel güçlere baskı uygulayan Rusya, Suriye de kendi politikasına ve çıkarlarına hizmet eden bir barış dayatmak istemiştir. Rusya Suriye ye müdahale yapmasının ardından ki en önemli nedenlerden birisi de Akdeniz egemenliğine girişmek ve ABD yi buna ikna etmekti. Rusya Suriye krizini Avrupa ile arasındaki doğalgaz, Kırım, Ukrayna ve diğer ekonomik sorunları çözmek için koz olarak kullanıyor. ABD nin Rusya nın Suriye deki politikasına karşı verdiği tepkilere bahsedilen varsayımı destekler niteliktedir. Bu bağlamda, ABD, 27 Aralık 2017 Suriye'deki muhaliflere silah sevkiyatında kısıtlamalarını kaldırmıştı. 29 Aralık 2016 tarihindeyse, ABD, siber saldırı suçlamaları nedeniyle 35 Rus diplomata sınır dışı kararı verdi ve 2 Rus temsilciliğini de kapatacağını duyurmuştu. Rusya ise ABD'nin bu kararına aynı şekilde karşılık vereceklerini söylemişti. c. Olayları önceden fark etme Üçünce varsayım ise Rusya nın Suriye de Pragmatik değişiklikler yaparak ABD nin nabzını ölçmesidir. Bu varsayıma göre Rusya ABD nin yeni başkanı yönetim teslim almadan önce Suriye ile ilgili birçok hızlı adım atmıştır. Zira Rusya ABD nin eskiden olduğu gibi yeni yönetiminin de Rusya ya karşı negatif bir tutum sergileyeceğinin farkında. Dolayısıyla Rusya ani bir adım atarak Suriye deki rolünü değiştirmiştir. Böylece Rusya ABD ile karşı karşıya gelmekten kurtulmuştur. 6
Diğer taraftan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Suriye de yapılacak barışın ABD ile koordineli ve memnun edecek bir barış olması için büyük bir gayret gösteriyor. Çünkü aksi halde Ortadoğu da ABD ile Rusya karşı karşıya gelecektir. Dolayısıyla iki ülke arasında soğuk savaş tekrar başlayacaktır. Rusya ise bu duruma hazır değil. d. Geç kendine gelmesi Dördüncü ve son varsayım ise bazılarına romantik siyaset gibi gelebilir. Çünkü söz konusu varsayma göre, Rusya geç uyandı ve Suriye rejimine sağladığı sınırsız desteğin yanlış bir adım olduğunun geç de olsa anladı. Rusya nın Suriye rejimine destek vermesi, Suriye halkının öfkesini ve düşmanlığını kazanmasına, Arap ülkeleriyle ilişkilerini zedelenmesine, Avrupa ve ABD ile ilişkilerinin ciddi bir şekilde zarar görmesine, Ekonomisinin zayıflamasına ve terörizmin Rusya ya kadar ulaşmasına yol açmıştır. Rusya, Suriye de sağladığı askeri stratejik üstünlüğün Suriye de savaşı bitirmeyeceğinin farkına varmış olabilir. Bu nedenle savaşan pozisyonundan arabulucu pozisyonuna geçmeyi tercih ederek Suriye bataklığından ve uluslararası baskılardan kurtulmayı hedefliyor. Rusya nın yeni pozisyonu ve Suriye deki sürpriz politika değişikliği, Suriye rejimi ve İran tarafından şaşkınlıkla karşılanmış ve kabul görmemiş olsa da, Rusya, Suriye rejimine verdiği desteği kısıtlamaya ve hatta rejimden vazgeçmeyi hazır. Eğer rejim ve İran Suriye deki savaşı yeniden alevlendirecek olursa, Rusya tarafından hava desteği görmeyeceklerdir. Bu da demektir ki rejim ve İran barış masasına geri oturmak zorunda kalacaktır. Rusya ve Türkiye garantörlüğünde gerçekleşen ateşkes ve barış görüşmelerinde Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır gibi Arap ülkelerinin fikirleri alınmıştır. Rusya nın bu son varsayımda nemada ciddi olduğunu kestirmek biraz zor. Ancak siyasi gelişmelerden ve İran ın Şii milisler araçlığıyla Suriye de hedeflediği kirli projesini göz önünde bulunduracak olursak, Rusya nın Esed den vazgeçmesinden başka şansının olmadığı açıkça anlaşılmaktadır. Böyle olunca da son varsayımın ne kadar güçlü olduğunu görebiliriz. 7
4. Başa Çıkma Stratejileri ve Özetlemeler Görünüşe bakılarsa Rusya nın Politika değişikliği bu defa diğerlerinden çok farklı gibi algılanıyor. Durum ne olursa olsun Rusya nın ateşkes antlaşması ve Astana barış görüşmelerinin ardında birçok gizlilik barınmaktadır. Zira Şam ve Tahran Halep in Suriye savaşının son durağı olması karşı durmakta ve Suriye nin bütün bölgelerinde üstünlük sağlama arayışı içindeler. Ayrıca ABD nin bu konudaki tutumu da henüz belli olmuş değil. Rusya nın Suriye deki politika değişikliği taktiksel olarak olsa hiç olmamasından daha iyidir. Söz konusu değişiklik iki açıdan faydalıdır olabilir: Birincisi, ABD yeni Başkanı Trump ve ekibinin yönetime gelmesine kadar. İkincisi ise, Birleşmiş Milletlerin 2017 yılının Şubat ayında gerçekleşmesini kararlaştırdığı güne kadar Suriye krizine çözüm bulunabilir. Burada Suriye muhalefetinden beklenen Rusya nın Suriye ile ilgili attığı her adımı ve rejimin ne yapmak istediğini doğru analiz etmeleridir. Böylelikle geçmişte yapılan hataların tekrarlanmasının önüne geçilecektir. Ayrıca Çin in, ABD li Cumhuriyetçilerin de Rusya ile ilgili tutumlarını dikkatli gözlemlemeliler. Rusya nın Suriye de yaptığı ani politika değişiyle ilgili birçok neden bulunmaktadır. Suriye muhalefetinin bu değişiklikten istifade ederek belli kriterler ve şartlar ışığında Rusya ile anlaşmalıdır. Rusya nın ABD nin seçimle meşgul olmasından yararlanarak Suriye ile ilgile aldığı kararlar ABD olmadan hayata geçmeyecektir. Dolayısıyla Suriye muhalefetinin ABD ile yakın temasta kalması gerekmektedir. Suriye savaşın dahil olan bütün taraflar bu krizin askeri yolla çözülmeyeceğinin farkına varmış durumda. Nitekim bütün taraflar Suriye krizine çözüm bulunmasına odaklanmış durumda. Suriye muhalefeti bu durumu suiistimal etmeli ve Rusya nın politika değişikline Suriye halkının yararına kullanmalıdır. 8