ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2013-11 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Kastabala-Hierapolis Kazısı 2012 Excavations at Kastabala-Hierapolis in 2012 Turgut H. ZEYREK Kastabala, bugün Çukurova olarak bilinen Roma Dönemi nde ise Kilikia Eyaleti sınırları içerisinde kalan bölgede yer alan önemli antik kentlerden biri ve kült merkezidir. Ovalık bölgede Pyramos (Ceyhan) Nehri nin kuzeybatıya döndüğü kıvrımda, Kesmeburun ile Bahçeköy arasında bulunmaktadır. Antik kent küçük bir ovaya hâkim kaya çıkıntısı üzerinde yükselen Orta Çağ (İ.S. 13.-14. yy.) kalesi çevresinde gelişmektedir. Kentte 2009 yılına kadar farklı tarihlerde çok sayıda araştırmacı tarafından yüzeyde görülen yazıtları konu alan epigrafik amaçlı yüzey araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Ancak ilk arkeolojik kazı çalışması Bakanlar Kurulu Kararlı izin ile 2009 yılında başkanlığımızda başlatılmış, halen sistemli bir biçimde sürdürülmektedir. Kastabala antik kentininin yerleşim merkezini oluşturan vadinin farklı bölgeleri şahıs mülkiyetinde olup, modern tarım aletleri kullanılan derin sürüme dayalı tarım faaliyetleri ile tahrip edilmektedir. Söz konusu tahribatın önlenmesi için 2009 yılından itibaren ilgili makamlara müteakip başvurularımız ancak 2012 yılı kazı çalışmalarımızın ilerleyen aşamalarındaki bir tarihte dikkate alınmış, derin sürüme dayalı tarım faaliyetlerinin durdurulması hususunda Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca bir karar alınmıştır. Tarım yöre halkının ana geçim kaynağını oluşturmaktadır ve yılda birkaç ürün peşpeşe alınmaktadır. Bu da Koruma Kurulu nun tarım faaliyetlerini durdurma kararının uygulanmasının mümkün olmadığı kanaatini vermektedir. Kastabala nın da içinde bulunduğu alanda Kadastro Müdürlüğü nün sürdürdüğü çalışmalar 2011 yılında tamamlanmıştır. Ancak bölgede kadastro yetkililerince kaydedilen mükerrer parsel numaraları antik kentte mevcut arazi sorununa yeni bir boyut kazandırmıştır. Kastabala daki önemli sorunlardan bir diğeri define aramak amacıyla yapılan kaçak kazılardır. Tüm bu olumsuzluklara rağmen Kastabala daki çalışmalarımız projesine uygun biçimde başarıyla devam etmektedir. Bu süreçte 2009 yılında Kastabala was one of the significant ancient cities of Roman Cilicia, a region today known as Çukurova. It is situated between Kesmeburun and Bahçeköy where the Pyramos (Ceyhan) River meanders northwest. Noted as a cult center, the ancient city developed around the medieval castle (13th-14th centuries A.D.) that sat on a rocky height overlooking the floodplain. Several epigraphic surveys were conducted in this area until 2009. However, the official excavation work permitted by the Council of Ministers was initiated in 2009 by our team and has been carried out systematically since. Since various areas of the valley belong to private owners, agricultural activities carried out by deep plowing with modern equipment have continuously damaged the ancient settlement of Kastabala. In order to prevent such destruction, we had brought the matter to the attention of the authorities beginning in 2009. However, we could only get them to prohibit deep plowing by an administrative order issued by the Board of Cultural and Natural Heritage in Adana in the later phases of our 2012 campaign. The main means of living among the local people is agriculture on land where several harvests may be cultivated per annum. Therefore, one may easily conclude that it would be very difficult to implement the order. Cadastral surveys in the vicinity of Kastabala were completed by the authority of land registration in 2011, but duplicate numbers for land lots added more problems to the current land issue at the ancient site. One other problem in Kastabala is the illicit diggings by treasure hunters. Nevertheless, our excavation continues successfully as planned. In the course of our work we also continue our efforts to construct an excavation house. For the time being, we have built a temporary prefab building on a 100 sq.m. piece of land allocated for the excavation house. Excavation, sounding and cleaning work in Kastabala has been carried out as planned in the 2012 project. 29
Res. 1 Kuzey Sütunlu Cadde, 2012 genel Fig. 1 North Colonnaded Street, general view in 2012 Res. 2 Kuzey Sütunlu Cadde, Doğu (2012 kazı sonrası) Fig. 2 North Colonnaded Street, eastern view after excavation in 2012 başlattığımız kazı evi inşası ile ilgili çabalarımız halen devam etmektedir. Kazı evi alanında ilk etapta prefabrik malzemeden 100 m 2 lik geçici bir kapalı mekânın inşası 2012 yılında tamamlanmıştır. Kastabala kazı, sondaj ve temizlik çalışmaları 2012 yılında öngörülen projesine uygun biçimde gerçekleştirilmiştir. Kentin geliştiği vadinin kuzey yamacında yer alan ve batı-doğu yönünde uzanan kuzey sütunlu cadde (Res. 1-2) çevresinde kentin ayakta kalmış Roma İmparatorluk Dönemi nin görkemli yapılarından Tiyatro, Tonozlu Teras ve Propylon da ve vadi tabanındaki Güney Sütunlu Cadde de (?) çalışmalar sürdürülmüştür. Kuzey Sütunlu Cadde ile Propylon arasındaki bölgede, vadinin güney yamacında villa tipi konut alanında, vadi tabanında, Güney Kilise ile Güney Sütunlu Cadde (?) 1 ve 2 sondaj alanları arasında kalan bölgede ve hamamda bitki temizliği gerçekleştirilmiştir. Kastabala nın Roma ve öncesi tarihine ışık tutacak ilk buluntular 2009 yılında Doğu Tapınak Terası nda ele geçmiştir. Bu çalışmalardan elde edilen bulgu ve buluntular yardımıyla İ.Ö. 4. bine kadar uzanan, özellikle Bronz Çağı yerleşiminin varlığı kesin olarak ortaya çıkmıştır. Bu sayede gerek Kastabala, gerekse Çukurova nın yerleşim tarihine yeni boyutlar kazandırılmıştır. 2011 ve 2012 kazı sezonlarında kuzey sütunlu cadde, güney sütunlu cadde (?), vadinin doğu bölgesinde tiyatronun güneydoğu girişine yakın bölgede gerçekleştirilen derin stratigrafi sondajları kentin Romalılaşma sürecindeki plan değişiklikleri ve halkın sosyal yaşamlarının açıklanmasına yardımcı somut, önemli bilgi ve bulgular elde edilmesine yardımcı olmuştur. 2012 kazı Work continued by the northern slope of the valley where some monumental buildings such as a theater, vaulted terrace and Propylon from the Roman Imperial period are located. These are near the North Colonnaded Street that runs west to east, and also at the South Colonnaded Street (?) located at the valley floor (Figs. 1-2). Vegetation was cleaned in the area between the North Colonnaded Street and the Propylon on the valley floor, at the villa-type houses built on the southern slope, at the South Church, between Sondages 1 and 2 in the so-called South Colonnaded Street and at the baths. The first finds to shed light on the history of Kastabala during the pre-roman and Roman periods were uncovered at the East Temple Terrace in 2009. These finds and evidence revealing a settlement dating back to the 4th millennium B.C., and especially to the Bronze Age, have added new dimensions to both Kastabala s and Cilicia s settlement history. The deep stratigraphic soundings dug in the 2011 and 2012 campaigns at the North and South Colonnaded Streets and in the area near the south-east entrance of the Theater towards the eastern of the valley provided solid and significant information and finds. We are thus able to explain the changes in urban planning and social life in the Romanization process of the ancient city. Rich finds during the 2012 excavation season have led to important new results. Soundings at the end of the North Colonnaded Street revealed four phases of architectural stratigraphy: foundation remains of a structure which may be described as a Propylon (?) in the first phase dating from the 2nd century A.D.; a monumental structure with unidentified architectural 30
Res. 3 Propylon, 2012 sondaj çalışması Fig. 3 Propylon, 2012 sounding Res. 4 Tiyatro, 2012 sondaj Fig. 4 Theatre, 2012 sounding sezonunda elde edilen zengin buluntular ile önemli ve yeni sonuçlara ulaşılmıştır. Kuzey Sütunlu Cadde nin doğu ucunda gerçekleştirilen sondaj çalışmasında ilk yapı evresi İ.S. 2. yy. a tarihlenen ve Propylon (?) olarak tanımlanmak istenen yapıya ait temel kalıntıları, bunun üzerindeki İ.S. 3. yy. a tarihlenen ikinci yapı evresinde tapınak ve heroon mimari özellikleri gösteren ancak fonksiyonu henüz tam tespit edilemeyen anıtsal bir yapı, üçüncü yapı evresinde İ.S. 5. yy. a tarihlenen bir konut ve İ.S. 12.-13. yy. a tarihlenen son yapı evresinde görkemli bir konut olmak üzere dört yapı evreli mimari bir yapı stratigrafisi tespit edilmiştir (Res. 3). 2011 yılı kazı sezonunda Kastabala vadi tabanında derin stratigrafi sondajı gerçekleştirilmiş ve güney sütunlu caddeyi işaret eden aynı aksta sıralı dükkân temelleri ve önünde sütunlu galeri tespit edilmişti. 2012 kazı çalışmaları kapsamında bu sondaj alanının kuzeydoğu çaprazındaki ikinci derin stratigrafi sondajında herhangi bir mimari yapı kalıntısına rastlanmamıştır. Bu çalışmaların sonunda elde edilen sonuçların ilk değerlendirmeleri bu araştırma alanı ile ilgili agora ve cadde olabileceğine dair tahminlerimizin aksine, ilk yapı evresinde stoa benzeri bir mimariyi işaret etmektedir. Kuzey Sütunlu Cadde nin başlangıcı ile Propylon arasında yüksekliğin 27,60 m. arasında değiştiği tespit edilmiştir (Res. 1-2). Ancak sütunlu mimarinin kesit planı ile ilgili sorulara henüz yanıt bulunamamıştır. Propylon bölgesindeki bir sütunun üst tamburu ile konsolun alışılmışın dışında işçiliği bunların büst veya heykel taşıyıcısı oldukları izlenimini vermektedir. Ayrıca bu alanda büst şeklinde işlenmiş bir blok 2009 yılında Güneydoğu specifications resembling a temple and a heroon in the second phase dating from the 3rd century A.D.; a house in the third phase from the 5th century A.D.; and one other grandiose dwelling in the last phase from the 12th-13th centuries A.D. (Fig. 3). During the 2011 campaign a deep stratigraphic sounding was conducted at the base of the Kastabala valley. Foundation remains from rows of shops and from a colonnaded gallery were unearthed on the same axis pointing toward the South Colonnaded Street. In the course of the 2012 excavations the second stratigraphic sounding carried out in the north-east diagonal to the previous location has brought to light no remains of any architecture. Our preliminary assessment of results obtained at this spot points to a possible stoa-type of architecture, which is contrary to our initial observations that suggested an agora or a street. The elevation varies 27.60 m. from the beginning of the North Colonnaded Street to the Propylon (Figs. 1-2). However, questions regarding the cross-sectional planning of the colonnaded architecture remain unsolved. The unusual workmanship noted on the upper drum of a column and a corbel in the Propylon area may indicate that they supported a bust or a statue. Furthermore, a stone block cut as a bust has similar characteristics with an inscribed stele uncovered on the Southeast Temple Terrace during the 2009 excavations. The area to the west of the possible Propylon was cleaned as planned for the 2012 campaign. Here in the western part of the Colonnaded Street an architectural arrangement similar to that in the south gallery exposed in 2009 2011 was 31
Tapınak Terası nda bulduğumuz yazıtlı stel ile yakın benzerlik göstermektedir. Propylon olarak tanımlanmak istenen alanın batısındaki, 2012 yılı kazı programında öngörülen temizlik çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu alanda, Sütunlu Cadde nin batı bölgesinde 2009-2011 yılı kazı çalışmalarında açığa çıkarılan güney galerisinin zemin dokusu ile benzerlik gösteren mimari bir düzenleme tespit edilmiştir. Yazıtsız postament sıraları ve sütun kaideleri ile sütun tamburları Sütunlu Cadde ye aittir (Res. 2). Cadde deki kazı çalışmaları sırasında bir ağacın kökleri arasında sıkışmış ve parçalanmış pişmiş toprak bir kap içerisinde 847 adet sikkeden oluşan bir Orta Çağ definesi açığa çıkarılmıştır. Bunlardan toplam 826 adet sikke Kilikia Ermeni Krallarından III. Levon (1301-1307), 17 adet sikke I. Levon (1199-1219) ve 4 adet Anadolu Selçuklu Dönemi ne (1204-1243?) aittir. Tiyatro bölgesinde gerçekleştirilen çalışmalarımızda doğu parados önünde 2009 yılında bulduğumuz yazıtlı postamentin yine yazıtlı bir benzerini 2012 yılı kazı çalışmalarımızda batı paradosun önünde açığa çıkardık. Tiyatro nun güneybatısında vadi tabanı ile batı girişi bölgesindeki alanda stratigrafi sondajı gerçekleştirilmiş, Kuzey Sütunlu Cadde, Güney Sütunlu Cadde (?) 1 ve 2 sondajları ve Propylon sondajlarında tespit edilen dört kültür tabakası somut biçimde belgelenmiştir (Res. 4). Sondaj çalışmasında sahne binasının ve/veya Tiyatro nun giriş bölgesinin mimarisine ait herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır. Yüzeye yakın sondaj kesitinde sahne binasının cephesine ait yüksek kabartma masklı friz bloğu tespit edilmiştir. 2013 yılı Kastabala kazı çalışmalarımızda önceki yıllarda da olduğu gibi çevre düzeni, koruma, restorasyona hazırlık, konservasyona hazırlık, yayın ağırlıklı olarak çalışmalar öngörülmektedir. uncovered. Uninscribed rows of postaments, bases and column drums all belong to the Colonnaded Street (Fig. 2). The excavations in this street brought to light a hoard from the Middle Ages containing 847 coins. Also, coins found in a broken terracotta pot squeezed among the tree roots are classified into three groups. Among these coins, 826 had been stamped by the Armenian king of Cilicia, Levon III (1301-1307), 17 coins by Levon I (1199-1219) and 4 of them probably by the Seljuk Sultanate of Rum in 1204-1243 (?). In the course of the 2012 campaign our excavations by the west parados uncovered an inscribed postament similar to the one uncovered during our work by the east parados in 2009. In the valley floor south-west of the theatre and by its west entrance we carried out a stratigraphic sounding where the four cultural strata, identified during the previous soundings 1 and 2 in the North and South Colonnaded Streets and at the Propylon, were clearly attested (Fig. 4). However, no architectural remains either from the stage area or from the Propylon have been unearthed. In the stratigraphic profile near the surface a frieze block with a mask in high relief from the Theater façade was identified. For the 2013 campaign at Kastabala we are making plans for landscaping, restoration, conservation and publishing. 32