TOKSOPLAZMA Toksoplazma enfeksiyonu ( Toksoplazmoz ) özellikle immun sistemi düşük kişiler ve anne karnındaki bebekler için tehlikeli olan paraziter bir hastalıkdır. Toksoplazma nasıl bulaşır? Parazit doğada yaygın olarak bulunur. Kediler taşıyıcı ve rezervuardır. Hastalık kedi dışkısıyla bulaşmış gıdalar, sular, eşyalar ile ağızdan bulaşır. En sık az pişmiş et ve çiğ etler ile bulaşır. Hamilelik sırasında bulaşır ise anne karnındaki bebeğe zarar verir. Toksoplazmoz tekrarlayan düşüklere yol açar. Normal insanda toksoplazma hiçbir şikayete neden olmaz ve kendi kendine geçer. Ancak immün sistemi zayıf olan kişilerde beyin ve gözlerde enfeksiyon yapar. Anne karnındaki bebekte ciddi beyin hasarı, zeka geriliği, fiziksel bozukluklar ve düşüğe neden olur. Hamilelerin ve immün sistemi zayıf olanların hastalıktan korunmaları ve tespit edilir ise antibiyotik tedavisi gerekir. Toksoplazma nedir? Toksoplazma dünyada ve ülkemizde yaygın şekilde görülen bir parazittir. Kediler rezervuardır. İmmun sistemi zayıf insanlarda ve anne karnındaki bebeklerde ciddi enfeksiyonlara, sakatlıklara ve ölüme neden olur. Toksoplazma nerede bulunur? Toksoplazma dünyada yaygın şekilde bulunur, normal insanlarda hastalık kısa süreli hafif seyreder ve immün sistem paraziti hapseder. Buna primer enfeksiyon denir. İmmün sistem zayıflar ise parazit canlanır ve hastalık yapar buna aktivasyon denir. Toksoplazma kimlerde görülür? Toksoplazma her yaşta görülebilir her insan hayatı boyunca
toksoplazma ile karşılaşır ancak normal kişilerde hastalık grip gibi belirti vermeden geçer. Ancak: Toksoplazma hamilelik sırasında yada hamile kalmadan birkaç ay önce bulaşır ise bebeğe zarar verir. Doğurganlık çağına kadar gelmiş ve hiç toksoplazma geçirmemiş olmak risk teşkil eder. İmmün sistemi bozuk hastalarda Kanser tedavisi görenler, Kontrolsüz diyabetik hastalar, Böbrek yetmezliği olan diyalize giren hastalar, Kortizon kullanan hastalar, Organ nakli yapılmış olan hastalar, HIV + hastalarda Toksoplazma ciddi enfeksiyonlara ve sakatlıklara neden olur. Toksoplazma nasıl ve nereden bulaşır? Toksoplazma doğada bolca bulunur ve ısıya, kuruluğa dayanıklıdır. Kediler hastalığın rezervuarıdır. Taşıyıcı kedi her gün milyonlarca paraziti dışkısıyla etrafa yayar, kedi sağlıklı görünür. İnsanlar gibi doğada birçok memeli ve kuş aynı şekilde hasta olur. Kedilerin parazit tedavisi kısa süreliğine hastalık yaymalarına engel olur ancak bu tedavinin düzenli aralıklar ile tekrarlanması gerekir. Kedi dışkısı ile kontamine olmuş gıdalar, Kontamine sular, İyi pişmemiş etler, Pişmemiş etlerden yapılan gıdalar, Kirlenmiş oyuncaklar, Bahçeler, toprak işleri, Kum havuzlarından kolayca bulaşır. Toksoplazma bağırsaktan vücudumuza geçerek organlarımıza yayılır. Hamilelikte yada hamilelikten birkaç ay önce bulaşırsa bebeğe çok zarar verir.
Toksoplazmoz belirtileri nelerdir? Birçok hastada hiçbir şikayet olmaz. İmmun sistemi normal olan insanlarda toksoplazma enfeksiyonu sırasında. Hafif gripal şikayetler, Lenf bezlerinde şişme, Hafif kas ağrıları, dışında şikayet olmaz. İmmün sistem paraziti hapis eder ve hasta normale döner. İmmün yetmezliği olan hastalarda ise çok ciddi beyin, göz enfeksiyonları ve hasarı olur. Toksoplazma teşhisi nasıl konur? Toksoplazma basit kan testleri ile teşhis edilir. Hastalığın akut döneminin tespiti için geliştirilmiş son derece duyarlı testler ile her hamilelikte toksoplazma taraması yapmak gereklidir. Toksoplazma tedavisi var mı? Normal insanlarda tospolazmoz tedavisine gerek yoktur. Hastalar birkaç haftada tamamen iyileşirler. Hamile kadınlar ve immün sistemi zayıf olanlar için akut dönemde antibiyotik tedavisi başlamak gerekir. Toksoplazma nasıl önlenir? Hamile kadınların ve immun sistemi zayıf olanların toksoplazmaya karşı dikkatli olmaları gereklidir. Test yaptırın İmmun sisteminiz zayıf ise toksoplazma testinizi yaptırın, Test pozitif ise doktorunuz hastalığın aktivasyonunu önleyebilir veya gerektiğinde ilaç verebilir. Test negatif ise toksoplazma bulaşmaması için aşağıdaki önlemlere dikkat edebilirsiniz. Hamile kalmayı planlıyor iseniz toksoplazma
testinizi yaptırın. Test pozitif ise planınızı 6 ay kadar geciktirebilirsiniz. Hamilelikten 6 ay önce geçirilmiş toksoplazma enfeksiyonu bebeği etkilemez. Test negatif ise önlem alın. Toksoplazma tekrarlayan düşüklerin en sık sebeplerinden birisidir. Eğer hamile iseniz Toksoplazma testinizi mutlaka yaptırın. Bu testin ilk 3 ayda yapılması gerekir. Hamile iseniz, hamile kalmayı planlıyor iseniz yada immün sisteminiz zayıf ise Önlem alın Toprak, kum havuzu, çiçek, bahçe, saksı, kedi beslemek vb. tüm işleri yaparken mutlaka eldiven giyin, Kedi dışkısı olabilecek tüm alanlarda iş yaparken eldiven giyin, Dış aktivitelerden sonra ellerinizi yıkayın, Çiğ ete dokunmayın ve dokunursanız ellerinizi yıkayın, Mutfakta lateks eldiven kullanın, Yemek pişirdikten sonra ellerinizi, kesme tahtasını, bıçak vb. çiğ ete dokunmuş tüm malzemeyi yıkayın, Az pişmiş et yemeyin, çiğ et yemeyin, Etleri ortasındaki pembelik tamamen gidinceye kadar pişirin, etler pişmeden tatmayın, Kedilerden uzak durun, evcil kedilerden de uzak durun, toksoplazma çıkaran kedilerde herhangi bir sağlık problemi görülmez, Kedi kumunu siz değiştirmeyin yada eldiven giyin, ellerinizi yıkayın, Birçok evcil kedide toksoplazma tedavisi kısa süreliğine düzelme sağlar, daha sonra doğadan bulaşan parazit tekrar kolayca kedinin bağırsağına yerleşir. Kediden geçişi engellemek için Tedavi olmuş kedinizin dışarıya çıkmasına izin vermeyin,
Düzenli aralıklar ile tedaviyi tekrarlatın, Kedinize çiğ et vermeyin, pişmiş gıda ile besleyin, Dışarıda dolaşan kedilerin evinize gelmesine izin vermeyin, Çiğ et ile beslenen kedilerin evinize gelmesine izin vermeyin. Referanslar: 1. Schwartzman JD, Maguire JH. Systemic Coccidia (Toxoplasmosis). In: Guerrant Rl, Walker DH, Weller PF, editors. Tropical Infectious Diseases: Principals, Pathogens, Practice. 2nd ed. Philadelphia: Churchill Livingstone;2006. p 294-300. 2. Montoya JG, Liesenfeld O. Toxoplasmosis. Lancet. 2004 Jun 12;363:1965-1976. 3. Jones JL, Lopez A, Wahlquist SP, Nadle J, Wilson M. Survey of clinical laboratory practices for parasitic diseases. Clin Infect Dis. 2004 Apr 15;38 Suppl 3:S198-202. 4. Holland GN. Ocular toxoplasmosis: a global reassessment. Part II: disease manifestation and management. Am J Ophthalmol. 2004 Jan;137(1):1-17. 5. Holland GN. Ocular toxoplasmosis: a global reassessment. Part I: epidemiology and course of disease. Am J Ophthalmol. 2003 Dec; 136(6):973-88. 6. Jones JL, Ogunmodede F, Scheftel J, Kirkland E, Lopez A, Schulkin J, Lynfield R. Toxoplasmosis-related knowledge and practices among pregnant women in the United States. Infect Dis Obstet Gynecol. 2003;11(3):139-45. 7. Jones JL, Dietz VJ, Power M, Lopez A, Wilson M, Navin TR, et al. Survey of obstetrician-gynecologists in the United States about toxoplasmosis. Infect Dis Obstet Gynecol. 2001;9(1):23-31. 8. Jones JL, Lopez A, Wilson M, Schulkin J, Gibbs R. Congenital toxoplasmosis: A review. Obstet Gynecol Surv. 2001 May;56(5):296-305. 9. Frenkel JK. Fishback JL. Toxoplasmosis. Hunters Tropical
Medicine and Emerging Diseases, 8th Ed., 2000. G. Thomas Strickland, Ed. W.B. Saunders and Company. 10. Dubey JP. Toxoplasmosis (Zoonosis Update). J Am Vet Med Assoc. 1994 Dec 1; 205(11):1593-8 KADINLARDA KISIRLIK İnfertilite, Kadın İnfertilitesi. Kısırlık ne demektir? Kısırlık bir yıl denemeyi takiben gebe kalmamaktır. Bu bir yıl boyunca korunmasız ve düzenli cinsel teması takiben hamile kalamamak anlamına gelmektedir. Kısırlığın nedenlerinden üçte biri erkek, üçte biri kadın üçte biri ise hem erkek hem kadını ilgilendiren sebeplerden kaynaklanır. Kadınlarda Kısırlık sebepleri: Kadınlarda gebelik birçok faktörün düzenli şekilde yan yana gelmesine bağlıdır. Ovülasyon olmalı: kadın overlerinden yumurtanın çıkması, Yumurta fallop tüplerine geçebilmeli: döllenme fallop tüpleri içinde olur, Yumurta sperm tarafından döllenmeli ve buradan uterus içine gidebilmelidir, Uterus duvarına tutunabilmelidir, burada 40 haftada olgunlaşarak doğum gerçekleşir. Kadınlarda kısırlık araştırmaları en sık sebebin ovülasyon yada fallop tüplerinden kaynaklandığını göstermiştir. kadınlarda kısırlık sebeplerinden bir çoğu tedavi ile
düzeltilebilmektedir. Ovülasyon problemlerine bağlı kısırlık: Overlerden yumurta salınamaması en sık görülen kısırlık sebebidir. Kadın kısırlıklarının %40 sebebi overlerden yumurtanın salınamamasıdır. Overlerden yumurta çıkmaması: Hormonsal bozukluklara, Polikistik over sendromuna, Ovülasyon hastalıklarına, Over kistlerine bağlı olabilir. Fallop tüplerinden kaynaklanan kısırlık: Fallop tüpleri zedelenmiş veya tıkalı ise yumurta döllenmek için buraya giremez yada döllense de uterusa gidemez ve gebelik oluşamaz. Fallop tüplerini bozan ve tıkayan en sık sebepler şunlardır: Pelvik inflamatuar hastalıklar ( PİD), Endometriozis, Fallop tüplerinin yapısını bozan ameliyat ve operasyonlar, Dış gebelik Doğum defektleri nedeniyle fallop tüpleri bozulur ve gebelik oluşamaz. Kadın kısırlığını arttıran sebepler nelerdir? Aşağıdaki faktörler kadınlarda kısırlık şansını arttıran faktörlerdir; Yaşın 35 üstünde olması: 35 yaş üstü gebe kalma şansı düşmeye başlar, Obezite, Aşırı düşük kilo, Aşırı egzersiz, Kronik hastalıklar: Diyabet,
Lupus eritematozus, Artitis, Hipertansiyon, Astım, Sigara, Aşırı kafein tüketimi, Alkol, İş yerinde Aşırı sıcak ortamda çalışmak, Toksik gaz ve maddelerle karşılaşmak, Kimyasal maddeler, Pestisit gibi böcek haşere ilaçlarına maruz kalmak, Radyasyon, Aşırı stres, Hastalıklar: Pelvik İnflamatuar hastalık, Endometriozis, Poikistik over, Dış gebelik, Böbrek yetmezliği, Siroz, Hipofiz tümörü, Anoreksiya nevroza, Hipotiroidi, Hipertiroidi, Diyabet ( kontrolsüz diyabet ), Uterusta bozukluklara neden olan hastalıklar ve cerrahiler, Pelvis ve uterus cerrahi girişimleri, Ülseratif kolit, Kron hastalığı, Epilepsi, Cushing hastalığı, Ağır anemi, Kan hastalıkları, HİV enfeksiyonu,
Böbrek hastalıkları, İlaçlar: Asetaminfen, parasetamol, İbuprofen, Ağrı kesiciler, Antibiyotikler, Depresyon ilaçları, Kemoterapi ilaçları, Gebe kalmak amacı ile bir yıl korunmasız düzenli cinsel teması takiben başarı sağlanmaz ise mutlaka doktora başvurulmalıdır. Kadın kısırlığında teşhis: Kadın kısırlığı araştırılırken doktor muayenesi ve şikayetler çok önemlidir, hastanın tüm bilgileri detayı ile anlatması teşhise yardımcı olur. Kesin teşhis laboratuar testleri ve radyolojik laparoskopik incelemeler ile konur. Hastadan şu testler istenmelidir: İdrar ve kan testleri: hormon düzeyleri için, Luteinizan hormon (LH) Follikül stimülan hormon (FSH) Prolaktin (PRL) Estradiol Progesterone Estrojen DHEA-S T3, T4, TSH Bazal vücut ısı takibi: bazal ısı ovülasyon sırasında artar ve adetin ikinci yarısında yüksek kalır, gebelik oluşursa tüm gebelik süresince yüksek kalır. Hastadan her gün ateşini ölçmesi istenir. Cinsel yolla bulaşan hastalık taraması, Endometrial biyopsi: ovülasyon uterus içini değiştirmelidir. Histerosalpengografi ( HSG): uterus ve fallop tüplerini gösteren filmdir,
Trans vajinal ultrason: pelvik organların durumunu gösteren ultrasondur, Laparoskopi: fallop tüpleri, overler ve uterusa bakmak için karın içine kamera sokulmasıdır. Kadın kısırlığında tedavi: Kısırlık tedavisi sebebe yönelik olarak yapılır. Tedavi genellikle uzun ve zahmetlidir. Tedavide ilk basamak hayat tarzı değişiklikleridir: Cinsel aktivite zamanlaması yapılmalı, bazal ısı ölçülmeli ve ısının arttığı dönem seçilmelidir, Kilo kontrolü sağlanmalı, Sigara ve alkol tüketiminden kaçınılmalı, Aşırı egzersiz yapılmamalı, Stres azaltılmalı ve depresyon tedavi edilmelidir. İlaç tedavisi: Hormon tedavisi, Altta yatan hastalıkların tedavisi amacıyla ilaç tedavisi, Ovülasyon sağlayıcı ilaçlar çoğul gebeliklere neden olabilir. Cerrahi tedavi: Tıkalı fallop tüplerini açmak amacıyla, Uterus anormalliklerini düzetmek, Over kistlerini almak, Fibroid ve yapışıklıkların düzeltilmesi amacıyla cerrahi girişim yapılabilir. Yardımcı üreme yöntemleri: Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik yöntemlerdir. Yukarıdaki önlemler gebelik sağlamak için yetersiz kaldığında yardımcı üreme yöntemlerine baş vurulur.
a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk olarak kadının serviks yada uterusunun içine verilir, b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ): kadından alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile döllenir. 2-3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo hale gelmesi beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine yerleştirilir. c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir: anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda döllenir. 2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin fallop tüplerine yerleştirilir, kendisi oradan rahme iner. d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst intrafallopian transfer): anneden alınan yumurta ve sperm laboratuar ortamında blastokist oluşana dek büyütülür. Daha sonra ana rahmine aktarılır. e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır. Kadınlarda kısırlıktan korunma : Kadınlarda kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler alınabilir: Sigara içmemek, Aşırı alkol kullanmamak, Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak, Uygun vücut kilosunu sağlamak, Stresten uzak durmak, her tür jinekolojik şikayette derhal doktora gitmek kısırlıktan korunmak için gereklidir. Referanslar:
1. The American College of Obstetricians and Gynecologists http://www.acog.org/ 2. American Society for Reproductive Medicine http://www.asrm.org 3. The Hormone Foundation http://www.hormone.org/ 4. RESOLVE: The National Infertility Association http://www.resolve.org/ 5. SexualityandU.ca http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/ 6. Womens Health Matters http://www.womenshealthmatters.ca/index.cfm 7. American Medical Association website. Available at: http://www.ama-assn.org/. 8. Cronin M, Schellschmidt I, Dinger J. Rate of pregnancy after using drospirenone and other progestin-containing oral contraceptives. Obstet Gynecol. 2009;114:616-622. 9. Female Infertility Best Practice Policy Committee of the American Urological Association; Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. A practice committee report: optimal evaluation of the infertile female. American Society for Reproductive Medicine. 2000;86:S264- S267. 10. Infertility. American College of Obstetricians and Gynecologists website. Available at: http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm. Published 2007. Accessed July 8, 2008. 11. Infertility. International Council on Infertility Information Dissemination website. Available at: http://www.inciid.org. Accessed July 8, 2008. 12. RESOLVE website. Available at: http://www.resolve.org. Accessed July 8, 2008. 13. 6/5/2009 DynaMeds Systematic Literature Surveillance http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php : Luttjeboer FY, Verhoeve HR, van Dessel HJ, et al. The value of medical history taking as risk indicator for tuboperitoneal pathology: a systematic review. BJOG. 2009;116:612-625
ERKEKLERDE KISIRLIK İnfertilite; Kısırlık; Erkeklerde Kısırlık; Kısırlık ne demektir? Kısırlık bir yıllık bir denemeyi takiben çocuk sahibi olamamaktır. Kısırlık şikayetlerinin üçte biri erkeklerden kaynaklanır. Üçte biri kadınlardan kalan üçte biri ise her iki taraftan kaynaklanan problemlere bağlıdır. Erkek kısırlığı aşağıdaki organlardan kaynaklanır: Hipofiz bezi ( beyinde yer alır), Hipotalamus ( hipofiz bezini kontrol eden beyin bölümüdür), Erkek üreme organları; o Testisler, o Vas deferens, o Epididim, Bir yıllık korunmasız ve düzenli bir cinsel teması takiben çocuk sahibi olamamak birçok faktöre bağlıdır: Aşağıdaki durumlarda erkek kısır kabul edilir: Sperm sayısı çok az ise, Sperm var fakat kalitesi düşük ise, Sperm var ve kalitesi de normal fakat ejekülasyon problemi var ve sperm dışarı çıkamıyor ise erkek kısır kabul edilir. Erkek kısırlığının en sık sebebi nedir? Sigara, Genetik hastalıklar ( Klinifelter send. Yada Sertoli
Leydig hücre sendromu gibi ), İşyerinde kimyasal maddelere ve ağır metallere maruz kalmak ( kurşun, kadminyum vb.), Varikosel ( testislerde varis olması), Hormonsal dengesizlik, Enfeksiyonlar, Fiziksel anormallikler, Kanser, Kemoterapi ilaçları, İlaçlar ( anabolik steroidler vb), Aşırı alkol tüketimi, Kronik hastalıklar, Obezite, Aşırı fiziksel aktivite, Anti sperm antikorlarnın varlığı erkeklerde en sık rastlanan kısırlık sebepleridir. Ancak kısırlık nedeniyle başvuran hastaların yarısında hiçbir sebep bulunamaz. Kısırlığın sebebi nasıl anlaşılır? Kısırlık teşhisi hastanın şikayetleri ve laboratuar testleri ile araştırılıp teşhis edilir. Doktorunuza ev ve iş yaşamınızla ilgili bilgileri vermeniz gerekir. İşyerinizde maruz kaldığınız kimyasal maddeler şikayetlerinizin sebebi olabilir. Detaylı muayene ve incelemeler yapılmalıdır. Kısır demeden önce yapılması gereken laboratuvar testleri: Kan testleri: Testosteron, Serbest testosteron, LH ( luteinizan hormon ), FSH (Follikül Stimulan Hormon ), Prolaktin seviyesi, Sperm testleri,
Miktarı, Kıvamı, Kalitesi, Çözülme süresi, Sperm sayısı, Sperm hareketi, Spermlerin şekli, Sperm kümeleşmesi, Semende sperm dışı maddeler, Diğer testler Ultrason ( testis varikosel varlığı ve anatomik yapıyı incelemek için), Fertilizasyon testi (spermin yumurtaya girip giremediği test edilir), Biyopsi: testis biyopsisi testislerden kaynaklanan patolojilerin tespitinde gerekebilir, Post koital test ( cinsel temas sonrası spermlerin kadın uterusuna girip giremediğini ölçer ) Kısırlık tedavi edilebilir mi? Evet erkek kısırlığında tedavi sebebe yönelik olarak planlanır. 1- Hayat tarzı değişiklikleri erkek kısırlıklarının çözümünde önemli yer tutar. 1. Cinsel temas zamanlaması yapmak ( özellikle iki adet arası günlerde cinsel temas gebelik şansını arttırır), 2. Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sauna, sıcak jakuzi, oturma banyoları, hamam ve aşırı sıcak iş ortamları gibi ortamlardan uzak durmak ), 3. Aşırı dar kot ve giysiler giymemek, 4. Aşırı kilolardan kurtulmak, 5. Günlük olarak antioksidan ilaç ve E vitamini almak, 6. Stresi azaltmak erkek kısırlığını azaltan önemli
faktörlerdir. 2- İlaç tedavisi: a. Hormonsal dengesizliklerin ilaçla düzeltilmesi, b. Var ise enfeksiyonların tedavisi, c. Anti östrojen ilaçlar ile birlikte E vitamini sperm sayısı ve motilitesini arttırır. 3- Cerrahi tedavi: a. Varikosel var ise cerrahi olara düzeltilir, b. Anatomik bozukluklar cerrahi olarak düzeltilebilir, c. Vasektomi ( kısırlaştırma ameliyatı ) var ise ameliyatla geri çevrilebilir, düzeltilebilir. Ancak her zaman başarılı olmaz. 4- Yardımcı üreme yöntemleri: Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik yöntemlerdir. a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk olarak kadının serviks yada uterusunun içine verilir, b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ): kadından alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile döllenir. 2-3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo hale gelmesi beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine yerleştirilir. c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir: anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda döllenir. 2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin fallop tüplerine yerleştirilir, kendisi oradan rahme iner. d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst intrafallopian transfer): anneden alınan yumurta ve sperm laboratuar ortamında blastokist oluşana dek büyütülür. Daha sonra ana rahmine aktarılır. e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta
içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır. Erkekler için kısırlıktan korunma: Erkekler için kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler alınabilir: Sigara içmemek, Anabolik steroid ( kas yapıcı ilaçlar ) kullanmamak, Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sıcak banyo, sauna, jakuzi, hamam, ve sıcak işyeri ortamlarından uzak durmak), Aşırı alkol kullanmamak, Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak alınması gereken önlemlerdir. Referanslar: 1- American Society for Reproductive Medicine http://www.asrm.org 2- The Hormone Foundation http://www.hormone.org/ 3- RESOLVE: The National Infertility Association http://www.resolve.org/ 4- Mens Health Centre http://www.menshealthcentre.net/ 5- SexualityandU.ca http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/ 6- Infertility. American College of Obstetricians and Gynecologists website. Available at: http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm. Published 2007. Accessed July 8, 2008. 7- Infertility. EBSCO DynaMed website. Available at: http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php. Updated July 2008. Accessed July 7, 2008 8- Jorgensen N, Carlsen E, Nermoen I, et al. East-West gradient in semen quality in the Nordic-Baltic area: a study of men from the general population in Denmark, Norway, Estonia and Finland. Hum Reprod. 2002;17:2199.
9- Male risks. Protect your fertility website. Available at: http://www.protectyourfertility.org/malerisks.html. Accessed July 8, 2008. 10- Reproductive health. The National Institute for Occupational Safety and Health website. Available at: http://www.cdc.gov/niosh/homepage.html. Accessed July 8, 2008. 11- Swan SH, Brazil C, Drobnis EZ, et al. Geographic differences in semen quality of fertile US males. Environ Health Perspect. 2003;111:414. 12- Vasectomy. EBSCO Health Library website. Available at: http://www.ebscohost.com/thistopic.php?marketid=15topicid=81. Updated May 2008. Accessed July 8, 2008. 13-9/2/2009 DynaMed Systematic Literature Surveillance DynaMeds Systematic Literature Surveillance : Ghanem H, Shaeer O, El-Segini A. Combination clomiphene citrate and antioxidant therapy for idiopathic male infertility: a randomized controlled trial. Fertil Steril. 2009 Mar 5. [Epub ahead of print] 14-2/14/2011 DynaMeds Systematic Literature Surveillance DynaMeds Systematic Literature Surveillance: Showell M, Brown J, Yazdani A, Stankiewicz M, Hart R. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(1):CD007411 AMENORE Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; Genç kızlarda menstruasyon 9 ila 18 yaş arasında başlar. 12 yaş averaj yaşıdır ve birçoğu bu yaşta başlar. Adetin olmamasına amenore denir.
Menstruasyon ( adet ) nedir? Yani adet dönemi her ay uterusun içinin gebelik için hazırlanıp yenilendiği dönemdir. Bu dönemde uterus içi vajinadan dışarı atılır, 2-5 günlük bu dönemden sonra uterus tekrar gebelik için iç yüzeyini hazırlar. Bir ay içinde gebe kalmaz ise iç yüzeyi eskir ve uterus tekrar menstruasyon dönemine girerek iç yüzeyini atar ve yenisini hazırlar. Doğurganlık çağı boyunca bu işlem devam eder ve menopoz dönemine kadar sürer. Menopoz ile birlikte uterus artık gebelik için hazırlanmayı bırakır ve adet dönemleri kesilir. Amenore ne demek?: Menstrual adetlerin kesilmesi demektir. Primer amenore: Yeterli olgunluğa erişemediği için adetlerin başlamamasıdır. Normalde genç kızlarda adet 16 yaş civarında başlamaz ise buna primer amenore denir. Bu durumda muayene ve gerekirse tedavi yapılmalıdır. Bazı doğumsal anormallikler, kromozom anormallikleri, hormonal bozukluklar, uterus, vajina yokluğu ve üreme organlarının gelişemediği durumlarda adet görülmez. Buna Primer amenore denir. Önemli ve incelenmesi gereken bir durumdur. Sekonder amenore: Normal giden adetlerin kesilmesi demektir. En az 3 ve daha fazla adet döneminin atlanması anlamına gelir. Kadınların % 2 ila 5 inde yaşamları boyunca amenore şikayeti görülür. Sekonder amenore yani düzenli adetlerin kesilmesinin en sık sebebi gebeliktir. Gebelik dönemi boyunca adetler kesilir. Bu normal bir durumdur. Ancak gebe olmayan kadınlarda adetlerin kesilmesi birçok sebebe bağlı olabilir. En sık görülen sebepler:
Tiroid hastalıkları, Hipofiz bezi tümörleri, Prolaktinoma, Ani kilo değişiklikleri, Obezite, Aşırı zayıflık; Özellikle çok sıkı diyetler, Yeme bozuklukları, Kusma alışkanlığı ( Blumia ), Anoreksiya, Aşırı egzersiz programları, ( olimpiyat sporcuları, atletler, maraton koşucuları, jimlastikciler vb: ), Kötü ve dengesiz beslenme, Bazı hastalıklar; Cushing hastalığı, Kistik fibroz, Polikistik Over Sendromu, Psikolojik stres ( hormonal dengesizliğe ve amenoreye neden olur), İlaçlar: Depresyon ilaçları, Kemoterapi ilaçları, Kortizon ve Bazı kontraseptif ( gebelik önleyici ) ilaçlar, Uterus hasarı yapan sebepler adetlerin kesilmesine neden olur. Gebelik dışında üreme döneminde adet kesilmesi mutlaka araştırılmalıdır. Amenore için risk faktörleri ve riskli davranışlar nelerdir: Tedavi edilmeyen tiroid hastalıkları, Tedavi edilmeyen prolaktinoma hastalığı, Yeterli kalori alınmadan yapılan diyetler, Aşırı egzersiz, Aşırı stres ve depresyon kadınlarda amenoreye neden
olmaktadır. Amenore şikayetleri nelerdir: Primer amenore 16 yaş üstü genç kızlarda adet görülmemesi durumudur. Sekonder amenore ise normal bir kadında en az 3 adet atlanması durumudur. Sekonder amenorenin en büyük sebebi gebeliktir. Gebelik dışındaki sebeplerin araştırılması gerekir. Amenore teşhisi: Hastanın şikayetleri ve muayene bulguları teşhise yardımcı olur. Amenore şikayeti ile gelen hastalara aşağıdaki incelemelerin yapılması gerekebilir: Gebelik testi, Kan hormon düzeyleri; LH ( Luteinizan Hormon), FSH ( Follikül Stimülan Hormon), E2 (Estradiol), Prolaktin, Ultrason Kromozom testleri ( anormallik varsa ), İdrar testi, Progestin testi: 7 10 gün verilen progesteron adeti başlatırsa amenore estrojen eksikliğindendir. Beyin tomografisi: hipofiz tümörü araştırması için, Amenore tedavisi: Amenore tedavisi sebebe yönelik yapılır. Doğumsal anormalliklere bağlı primer amenore vakalarının bir kısmı ameliyat ile düzeltilebilir. Hipofiz tümörlerine bağlı amenoreler, ilaç, operasyon ve radyo terapi ile tedavi edilebilirler, Hormon düzensizliklerine bağlı amenore ler hormon
replasmanı ve doğum kontrol hapları ile düzelebilir, Kilo problemlerine bağlı amenore düzenli beslenme ve kilo kontrolu ile düzelebilir, Aşırı 3 egzersize bağlı adet kesilmeleri genellikle aşırı egzersiz bırakılınca normale girer, İlaçlara bağlı adet kesilmelerinin bir kısmı ilaçlar bırakılınca düzelir, Stres ve depresyon kaynaklı amenoreler tedavi ile düzelirler, Tiroid hastalıkları, Cushing ve prolaktinoma ya bağlı amenoreler hastalık tedavi edilince düzelir. Amenore önemli bir metabolik sinyaldir. 16 yaşında adet görmemek ve normal bir kadında hamilelik dışında 3 ay adet görmemek önemli ve araştırılması gereken bir durumdur. Referanslar: 1. The American Congress of Obstetricians and Gynecologists http://www.acog.org/publications/patient_education/ 2. National Womens Health Information Center http://www.womenshealth.gov/ 3. United States National Library of Medicine http://www.nlm.nih.gov/ 4. Health Canada http://www.hc-sc.gc.ca/index-eng.php/ 5. The Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada (SOGC) http://www.sogc.org/index_e.asp/ 6. Amenorrhea. Epigee Womens Health website. Available at: http://www.epigee.org/menstruation/amenorrhea.html. Accessed September 14, 2006. 7. Amenorrhea: What you should know. American Academy of Family Physicians website. Available at: http://familydoctor.org/885.xml. Accessed September 14, 2006. 8. Laufer, MR, Floor, AE, Parsons, KE, et al. Hormone testing in women with adult-onset amenorrhea. Gynecol Obstet Invest.
1995; 40:200. 9. Perkins, RB, Hall, JE, Martin, KA. Neuroendocrine abnormalities in hypothalamic amenorrhea: spectrum, stability, and response to neurotransmitter modulation. J Clin Endocrinol Metab. 1999; 84:1905. 10. Reindollar, RH, Novak, M, Tho, SP, McDonough, PG. Adultonset amenorrhea: a study of 262 patients. Am J Obstet Gynecol. 1986; 155:53 PROGESTERON Progesteron hormonu beyinden gelen uyarıcı hormon olan LH sayesinde overler den salgılanır. Etkisini kadın cinsel organları üzerinde gösterir. Östrojenin etkisini azaltır, eğer döllenme olduysa bunun uterusa tutunmasını kolaylaştırıcı ortamı hazırlar, gebeliğin başlamasını ve sürmesini sağlar, meme dokusunu geliştirir süt salınımına hazırlar. Progesteron için normal Değerler: Erkek: 0.1-1 ng/ml Kadın: Faliküler Faz: 0.2-1.4 ng/ml Luteal Faz: 4-25 ng/ml Menopoz: 0.1-1 ng/ml. Progesteronu arttıran sebepler Gebelik, Böbreküstü bezi tümörleri ve hastalıkları, Bazı over tümörleri.
Progesteronu azaltan sebepler Kalıtsal, genetik hastalıklar, Over metabolizmasının bozulduğu düzensiz adetler, Beyin hipofiz hipotalamus hstalıkları, Tiroid hastalıkları progesteron miktarını düşürür. LUTEİNİZAN HORMON (LH) LH; Luteinizan Hormon ; Beynin hipofiz bölgesinden salgılanır. Erkekte : sperm yapımı ve testesteron salgılanmasını sağlar, kadında : kadınlık hormonlarının üretimi ve yumurta olgunlaşmasını sağlar. Adet sırasında yumurtlamadan hemen önce en yüksek değere çıkar ( ovulasyon dönemi ). LH için normal değerler: Erkek: 1.1_7.0 mlu/ml Kadın: Ovulasyon : 9.6_ 80 mlu/ml Faliküler faz:1.5 _ 8.0 mlu/ml Luteal faz : 0.2 _ 6.5 mlu/ ml Menopoz: 8_33 mlu/ml LH seviyesini arttıran sebepler: Menopoz Genetik kalıtsal hastalıklar, Gonadal yetmezlik, Kısırlaştırma, Polikistik Over Sendromu, Böbrek üstü bezi hastalıkları,
Testiküler yetmezlik Luteinizan Hormon seviyesini yükseltir. LH seviyesini azaltan sebepler : Genetik kalıtsal hastalıklar, Hipotalamik supresyon, Beynin hipofiz, hipotalamus bölgesi hastalıkları, Yeme bozuklukları, Hiper prolaktinemi, Gonadotropin supresyon tedavisi Luteinizan Hormon seviyesini düşürür. KREATİNİN Kreatinin protein metabolizmasının atık ürünüdür. Vücuttaki kas kitlesi ne kadar fazlaysa kreatinin de o kadar çok üretilir. Tamamı idrarla atılır. Kan kreatinin miktarı metabolizma ve böbrek fonksiyonları hakkında çok önemli bilgiler sunar. Aşağıdaki ilaçlar kan kreatinin seviyesini etkiler: Aminoglikozid gurubu antibiyotikler, Cimetidin ( mide ilacı ) Kemoterapi ilaçları, Sefalosporinler gibi böbreğe zarar veren ilaçlar, Ağrı kesiciler, Trimetoprim kullanımı sırasında kreatinin seviyesi etkilenir. Kreatinin testi ne için istenir? Kreatinin testi böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla istenir. Kreatinin tamamen böbrekten atılır, eğer böbrek
fonksiyonları bozulursa artmaya başlar, idrardaki miktarı da düşmeye başlar. Kreatinin normal değeri: Kreatinin erkekte 0,7 ila 1,3 mg/dl, kadında 0,6 ila 1,1 mg/dl arasında dır. Kadınlarda düşük olmasının sebebi kas kitlesinin daha az olmasından kaynaklanır. Kreatinin seviyesini arttıran sebepler: Akut tübüler nekroz, Dehidratasyon ( susuz kalma), Diyabetik nefropati ( şeker hastalığına bağlı böbrek hasarı), Eklampsi ( gebelik zehirlenmesi), Glomerülonefrit, Böbrek yetmezliği, Kas hastalıkları, Piyelonefrit ( böbrek iltihabı), Şok, kalp yetmezliği ve buna benzer sebepler dolayısı ile böbrek kan akımının azaldığı durumlar, Rabdomyoliz,, İdrar yollarında tıkanma, Kan kratinin seviyesini düşüren sebepler: Kas hastalıkları ( kas kitlesini eriten hastalıklar), Myasteniya gravis, Referanslar: Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116.
FSH FSH, Follikül Stimulan Hormon Beynin Hipofiz bölgesinden salgılanır, LH hormonuyla beraber erkeklerde testislerin, spermin, kadınlarda overlerin olgunlaşmasını ve cinsel karakterlerin belirlenmesini sağlayan hormonları salgılatır. FSH için normal değerler: Erkek: 1.7_12mlu/ml Kadın: Ovulasyon: 6.3_24 mlu/ml Faliküler faz: 2.9_12 mlu/ml Luteal faz: 1.5_ 7.0 mlu/ml Menopoz: 17_95 mlu/ml FSH ın Arttığı Durumlar: Menopoz Kalıtsal genetik hastalıklar. FSH ın Azaldığı Durumlar: Ergenlik öncesi, Beynin hipofiz hipotalamus bölgesi hastalıklarında FSH düşer.
EVDE OVÜLASYON TESTİ Ovulation home test; Luteinizing hormone urine test (home test); Ovulation prediction test; Urinary LH immunoassays; Athome ovulation prediction test; LH urine test; Evde ovülasyon testi nedir? Gebe kalmak için en uygun zamanın tespit edilmesi amacıyla evde yapılan testdir. İdrardaki Lüteinizan Hormon (LH) miktarını ölçerek en uygun zamanı gösterir. LH miktarı ovülasyon olduğu zaman artar. Bu artış overlerin bir yumurtayı döllenmek üzere serbest bıraktığını gebelik için en uygun zaman olduğunu gösterir. Evde ovülasyon testi nasıl yapılır? Bu test kitleri eczanelerden temin edilir. Bu bir laboratuvar testi değildir. Bu test kutusu içinde 5 yada 7 test çubuğu çıkar. Normalde 28 günde bir adet gören kişilerde yumurtlama ( ovülasyon ) son adet tarihinden itibaren 11 ila 14. günler arasında olur. Bu gebelik için en uygun zamandır. Adet düzensizliklerinde yada bu dönemin tahmin edilemediği durumlarda evde ovülasyon takibi ile gebelik için en uygun zaman tespit edilir. Bu amaçla test çubukları adetin 11. Gününden itibaren birkaç gün arayla idrara daldırılarak uygun zaman yakalanmaya çalışılır. Test LH miktarının arttığı zamanı yakalar. Test ya test çubuğunun üzerine işeyerek ya da temiz bir kaba yapılan idrarın içine batırılarak yapılmalıdır. Test çubukları renk değişikliği ile uygun zamanı gösterir. Pozitif sonuç ( yani LH da artış ) 24-36 saat sonra ovülasyon olacak anlamına gelir. Düzensiz adetlerde bu artışı yakalamak zor olabilir. Test süresince aşırı su içilmemelidir. LH miktarını düşüren ilaçlar kesilmelidir.
LH miktarını düşüren ilaçlar: Östrojen, Progesteron, Testosteron. Östrojen ve progesteron doğum kontrol haplarında ve hormon replasman tedavileri içinde bulunabilir. Klomifen sitrat LH miktarını arttıran ovülasyonu tetikleyen bir ilaçtır. Bu ilaç kullanılıyor ise evde ovülasyon testleri ilaç kesildikten 3 gün sonra yapılmalıdır. Evde ovülasyon testleri büyük doğrulukla ovülasyon zamanını ve gebe kalmak için en uygun tarihi söyler. Evde Ovülasyon testi için normal değerler: Testin pozitif olması önümüzdeki 24-36 saat içinde ovülasyon olacağını gösterir. Evde ovülasyon testi pozitif olmuyor ise ya da bu teste rağmen aylarca gebe kalma şansınız olmadı ise mutlaka doktorunuza danışınız. Evde ovülasyon testleri evde fertilite monitörleri ile aynı şey değildir. Evde fertilite monitörleri tükürükteki elektrolitler, idrardaki LH miktarı ve bazal ateş ölçerek değerlendirme yaparlar. Referanslar: 1. Falcone T. Women s health. In: Carey WD, ed. Cleveland Clinic: Current Clinical Medicine 2010. 2nd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010:section 14. 2. Fritz MA, Speroff L. Induction of ovulation. Speroff L, Fritz MA, eds. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. 8th ed. Philadelphia, Pa: Lippincott Williams & Wilkins; 2011:chap 31
ESTRADİOL Estradiol testi; E2; Estradiol, Östradiol, Kanda bulunan estradiol miktarını gösteren laboratuvar testidir. Estradiol ( ÖSTRADİOL ) en aktif kadınlık hormonlarından biridir. Kadınlık özelliklerini sağlayan ana hormondur, dişi cinsel organlarının gelişimi ve cinsel olgunluğa erişmesini sağlar. Beyinden gelen uyarıcı hormonlar (LH- FSH) sayesinde over ler den yani yumurtalıklardan, böbrek üstü bezlerinden ve gebelik sırasında plasentadan salgılanır. Gebelikte estradiol uterusun ve bebeğin gelişiminde önemli rol oynar. Kadınlarda progesteron hormonuyla birlikte yumurtlama ve adetleri düzenler, uterus, overler, meme dokusu ve dış genital organların gelişmesini sağlar. Erkekte testislerden az miktarda salgılanır ve prostat ile meme dokusunun gelişmesinde rol alır. Estradiol yağ dokusunun kadın tipi gelişmesini sağlayan hormondur. Kadın tipi yağlanmayı estradiol sağlar. Estrojen terapisi, estrojen içeren ilaçlar ve doğum kontrol ilaçları estrojen seviyesini değiştirir laboratuvar testi sonucu nu etkilerler. Estrojen miktarına neden bakılır? Gebelik sırasında plasentanın durumunu görmek için, Over ler, böbrek üstü bezleri ve beyin arasındaki hormonsal döngünün nasıl çalıştığını görmek amacıyla, Over tümörlerinin teşhisinde, Kadın ve erkekte beklenen vücut karakterlerinin olgunlaşmadığı durumlarda, Adet kesilmesinin sebebini araştırmakta, Menopoz pre menopoz tespitinde,
Tüp bebek uygulamalarının takibinde, Kısırlık araştırmasında estradiol miktarına bakılır. Estradiol normal değeri nedir? Kadınlarda adet süresince estradiol miktarı değişir. Erkek: <62 pg/ml Kadın: Folüküler Faz: 1-147 pgr/ml Ovülasyon: 93-404 pg/ml Luteal Faz: 29-318 pg/ml Menopoz: <58 pg/ml Estradiol miktarını yükselten sebepler: Beklenenden yüksek estradiol over tümörünün belirtisi olabilir, Follikül kistleri, Endometriyozis sırasında estradiol artar. Estradiol miktarını düşüren sebepler: Menopoz, Over yetmezliği, Genetik, kalıtsal hastalıklar, Turner sendromu, Beyin, hipofiz, hipotalamus hastalıkları Kronik böbrek hastalıkları, Tiroid hastalıkları, Şeker hastalığı. Hızlı kilo kaybı yada aşırı zayıf kişilerde esrojen seviyesi beklenenden düşük bulunur. Referanslar: Webster RA. Reproductive function and pregnancy. In: McPherson RA, Pincus MR, eds. Henry s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2006:chap 25. Ferri FF. Laboratory tests and interpretation of results. In: Ferri FF, ed. Ferri s Clinical Advisor 2012. 1st ed. Philadelphia, Pa: Mosby Elsevier; 2011:section IV.