ORTA KARADENİZ KIYI ŞERİDİ NEHİRLERİ SU VE SEDİMAN ORTAMLARINDA AĞIR METAL KİRLİLİĞİ İZLENMESİ

7. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ YAŞAM ÇEVRE TEKNOLOJİ 24-27 Ekim 2007 İZMİR TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI ORTA KARADENİZ KIYI ŞERİDİ NEHİRLERİ SU VE SEDİMAN ORTAMLARINDA AĞIR METAL KİRLİLİĞİ İZLENMESİ Sema ARIMAN(*), Hüseyin CÜCE(1), Eda ÖZBAYRAK(1), Gülfem BAKAN (1), Hanife BÜYÜKGÜNGÖR (1) (1) Ondokuz Mayıs Üniversitesi,Çevre Müh. Böl. 55139 Kurupelit / SAMSUN (*)Çevre.Yük. Müh. semakaya@omu.edu.tr ÖZET - Metaller gibi kirleticiler Karadeniz e nehirler yoluyla ya da doğrudan endüstriyel, kentsel ve tarımsal atıkların deşarj edilmesiyle ulaşmaktadır. Ağır metallerin biriktiği ana ortamlar olan sedimanlar, çevresel indikatörler olarak büyük ölçüde kullanılmaktadırlar. Bu nedenle sediman analizleri metal kirliliğinin oluştuğu çevrelerin kalitesinin değerlendirilmesinde önemli rol oynarlar. 19 Mayıs Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma Merkezi tarafından yürütülen bu araştırmada: Orta Karadeniz kıyı şeridinde yer alan nehirlerden (Yeşilırmak, Abdal, Mert, Kürtün, Engiz ve Kızılırmak) bölgenin ağır metal kirlilik yükünü belirlemek amacıyla su ve yüzey sediman örnekleri alınmıştır. Ölçümler, Ocak 2007 ile Mayıs 2007 arasında, seçilen altı ayrı istasyondan alınan örneklerde yapılmıştır. Yapılan ilk mevsimsel analiz sonuçlarına göre, ağır metal kirlilik seviyeleri su örnekleri için özellikle Pb (0.148-1.115 mg/l) ve Ni (0.189-1.227) açısından nispeten daha yüksek iken diğer ağır metal türleri için düşüktür. Sediman örneklerinde ise özellikle Mn ( 713-17995 mg/kg), Ni ( 385-5775 mg/kg) ve Pb ( 654-1022 mg/kg) konsantrasyonları diğer ağır metal türlerine göre daha yüksek konsantrasyonlarda olduğu tespit edilmiştir. Fiziko-kimyasal parametreler Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile karşılaştırılmıştır. Sediman kalitesi ise Kanada (CCME) ve Amerika (EPA) tarafından geliştirilen Sediman Kalite Yönergelerinin, ERL/ERM (Düşük Etki Aralığı/Orta Etki Aralığı) ve TEL/PEL (Eşik Etki Seviyesi/Olası Etki Seviyesi) limitlerine göre değerlendirilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmada, Orta Karadeniz kıyı şeridi nehir su ve sediman ortamlarında ağır metal kirliliği izlenmesi ve buna bağlı olarak oluşabilecek çevresel risklerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: yüzey sedimanı, ağır metal, nehir kirliliği, su ve sediman kalitesi TRACING HEAVY METAL POLLUTION IN WATER AND SEDIMENT AT MID OF BLACK SEA COASTAL RIVERS ABSTRACT - Pollutants like metals reach to Black Sea with carrying rivers or discharging industrial, agricultural and urban wastes. Sediments which were main sites of accumulation of heavy metals used as environmental indicators for many applications. Therefore, it is important that sediment analysis for evaluating quality of surroundings which consist of heavy metal pollution. This research which is carried out by 19 Mayıs University Environmental Problems Research Center; it was collected water and sediment samples from Mid Black Sea Coastal Rivers (Yeşilırmak, Abdal, Mert, Kürtün, Engiz, Kızılırmak ) for estimating heavy metal loads. The measurements were carried out in samples taken from six different stations between January 2007 and May 2007. Water quality parameters, such as ph, dissolved oxygen, temparature, conductivity and concentration of some heavy metal ions (Cd, Cr +6, Cu, Pb, Ni, Zn, Fe +2, Al, Mn) were measured in coastal areas. According to the first seasonal analysis results, heavy metals levels in water samples especially Pb (0.148-1.115 mg/l) and Ni (0.189-1.227) concentrations were higher than the other heavy metals. It was determined that, in sediment samples, especially Mn ( 713-17995 mg/kg), Ni ( 385-5775 mg/kg) and Pb ( 654-1022 mg/kg) concentrations were higher than the other heavy metals. Physicochemical parameters have compared with Turkish Water Pollution Control Regulations. Also, sediment quality measurements were evaluated according to Sediment Quality Directions which were developed by Canada (CCME) and U.S.A (EPA) depends on ERL/ERM ( low effect interval / mid effect interval ) and TEL/PEL ( threshold effect levels / possible effect levels ) limits. Finally, in this study, it was aimed that monitoring heavy metal pollution for water and sediment in Mid Black Sea coastal rivers and evaluating possible environmental risk depends on results Keywords: surface sediment, heavy metal, river pollution, water and sediment quality

864 Arıman, Cüce, Özbayrak, Bakan ve Büyükgüngör 1. GİRİŞ Irmaklar, geçtikleri araziyi karakterize eden toprak ve sedimanları karalardan alıp denize ve göl kıyılarına taşırlar. Bunlar derin deniz havzalarına taşınıp oralarda depolanarak derin su sedimanlarını oluştururlar. Ancak erozyonla oluşan bütün ırmak sedimanlarının deniz ve göllere taşındığı düşünülemez. Bunların bir kısmı ırmak işlemlerin etkisiyle karalarda ve ırmak kenarlarında depolanırlar. Akışın azalmasından dolayı nehir ağızları genellikle sediman toplanma yeri olduğu için, metaller sedimanlarla ve buna bağlı olarak da depolanmayla ilişkilidir (Bakaç ve Kumru, 2000). Bölgesel toprak erozyonu, yetersiz su kullanım yönetimi ve şiddetli orman tahribi ırmaklardaki su kalitesinin azalmasının temel etkenlerindendir. Ek olarak, kentsel ve endüstriyel kaynaklı ağır metal içeren geniş ve önemli kontrolsüz kirletici girdileri nehir kirliliğinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Ağır metaller su kaynaklarına, endüstriyel atıklar veya asit yağmurlarıyla toprağı ve dolayısıyla ile bileşiminde bulunan ağır metalleri çözmesi ve çözünen ağır metallerin ırmak, göl veya yeraltı sularına ulaşmasıyla geçerler. Metaller gibi kirleticiler Karadeniz e nehirler yoluyla ya da doğrudan endüstriyel, kentsel ve tarımsal atıkların deşarj edilmesiyle ulaşmaktadır (Bakan ve Büyükgüngör, 2000). Kızılırmak ve Yeşilırmak, Karadeniz Bölgesinin en önemli iki ırmağıdır ve Orta Karadeniz Bölgesinde küçüklü büyüklü çok sayıda endüstrinin (gıda, çimento, gübre, pestisit, plastik, tekstil, sigara üreticileri) çevresel kirlilik yüklerini Karadeniz e taşımaktadır. Bu fabrikaların pek çoğu arıtma tesisine sahip olmadığı gibi yerel kirlilik problemleri oluşturma potansiyeline sahiptirler (Altaş ve Büyükgüngör, 2007). Karadeniz deki metal seviyeleri hava kirleticileri ve kara kökenli kirleticiler nedeniyle de artmaktadır. Kıyı alanlarındaki ağır metallerin biriktiği ana ortamlar olan sedimanlar, çevresel indikatörler olarak büyük ölçüde kullanılmaktadırlar. Bu nedenle sediman analizleri metal kirliliğinin oluştuğu çevrelerin kalitesinin değerlendirilmesinde önemli rol oynarlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma Merkezi tarafından yürütülen bu araştırmada: Orta Karadeniz kıyı şeridinde yer alan nehirlerden (Yeşiılırmak, Abdal, Mert, Kürtün, Engiz ve Kızılırmak) bölgenin ağır metal kirlilik yükünü belirlemek amacıyla su ve yüzey sediman örnekleri alınmıştır. Bu çalışma kapsamında; Orta Karadeniz kıyı şeridi nehir su ve sediman ortamlarında ağır metal kirliliği izlenmesi ve buna bağlı olarak oluşabilecek çevresel risklerin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. 2. MATERYAL VE METOT Sediman ve su örnekleri 2007 yılı Ocak ve Mayıs aylarında 6 örnekleme istasyonundan mevsimsel olarak alınmıştır. Bu örnekleme noktaları, Samsun şehri boyunca, Çarşamba-Bafra ovası arasında bulunan Orta Karadeniz e dökülen Yeşilırmak, Abdal ırmağı, Mert ırmağı, Kürtün ırmağı, Engiz Irmağı ve Kızılırmak olarak seçilmiştir. Seçilen bu örnekleme istasyonları özellikle kontrolsüz katı atık boşaltımları, endüstriyel ve evsel kanalizasyon deşarjlarının olduğu yerlerdir. Örnekleme istasyonlarının özelliği Tablo 1. de verilmektedir. Sediman örnekleri, Bridge-Ekman grab sediman örnekleyicisi ile toplanmıştır. Rutin yaş analizler için, yaklaşık 15-20 g yaş sediman örneğinin her biri 105 ο C de 12 saat (veya sabit ağırlık) etüvde kurutularak su içeriği belirlenmiştir. Ayrıca yaş sediman örneklerinde, ph, elektriksel iletkenlik, redoks potansiyeli de analiz edilmiştir. Sediman örneklerinde toplam sindirim için, kurutulmuş ve homojeniz edilmiş 1 g sediman örnekleri, teflon beherlerde sindirim işlemi gerçekleştirilmiştir. Sediman örneklerinde(<63 µm), HF-HClO 4 (konsantre, Merck) asit karışımı kullanılarak ısıtıcı üzerinde, teflon beherlerde asitlerle sindirilerek, toplam metal analizi yapılmıştır. Su örneklerinin metal analizleri ise spektorfotometrik ölçümlerinden önce, filtreden geçirilerek, konsantre nitrik asitle ph< 2 ye indirilerek analiz için hazırlanmıştır. Ayrıca su örneklerinde rutin kirlilik parametreleri; ph, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, redoks potansiyeli, tuzluluk, çözünmüş oksijen, toplam çözünmüş katılar; Çoklu parametre ölçüm cihazı (Consort C-535) ile yerinde ölçülmüştür. Standart metotlara göre su ve sediman örneklerinde ağır metal analizleri UV-VIS (PG-T70) spektrofotometresi ile uygun kitler aracılıyla yapılmıştır. 3. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 3.1. Su Kirleticilerinin Kalite Standartlarına Göre Değerlendirilmesi Karadeniz e dökülen 6 ırmaktan toplanan su örneklerinin fizikokimyasal özellikleri, Tablo 2 de özetlenmiştir. Tüm su örneklerinin rutin parametreleri Standart metotlara (APHA, AWWA, WEF, 1995) göre yapılmıştır. Su örneklerinde çözünmüş oksijen değeri, 8.69-11.75 mg/l ve ph değeri 7.7-8.09 arasında değişim gösterirken, redoks potansiyeli değerinin -41 mv ile -68 mv arasında değişim gösterdiği tespit edilmiştir. Özellikle Mert ve Kızılırmak nehirlerinin tuzluluk ve iletkenlik değerlerinin yüksek oranda tayin edilmesinin en önemli sebebi olarak deniz suyunun nehrin iç bölgelerine doğru

Orta Karadeniz Kıyı Şeridi Nehirleri Su ve Sediman Ortamlarında Ağır Metal Kirliliği İzlenmesi 865 Tablo 1. Seçilen Örnekleme istasyonları ve Özellikleri No Örnekleme İstasyonları Özelliği GPS Pozisyonu R-1 Yeşilirmak Arıtılmamış evsel ve endüstriyel deşajlar ve yüksek akışlı tarımsal atıklar R-2 Abdal ırmağı Arıtılmamış evsel atıklar, kontrolsüz atılan katı atıklar, yüksek akışlı tarımsal atıklar R-3 Mert ırmağı Arıtılmamış evsel ve endüstriyel atıklar, yılanlı dere çöp sızıntı suyu R-4 Kürtün ırmağı Arıtılmamış evsel ve endüstriyel atıklar, düşük akışlı tarımsal atıklar R-5 Engiz ırmağı Arıtılmamış evsel atıklar ve düşük akışlı tarımsal atıklar R-6 Kızılırmak Arıtılmamış evsel, endüstriyel atıklar ve düşük akışlı tarımsal atıklar 41 ο 12 16 K 36 ο 43 34 D 41 ο 13 39 K 36 ο 35 09 D 41 ο 16 44 K 36 ο 21 09 D 41 ο 19 31 K 36 ο 18 53 D 41 ο 29 36 K 36 ο 04 56 D 41 ο 34 02 K 35 ο 52 52 D Tablo 2. Irmak su örneklerinin fizikokimyasal karakteristikleri Örnekleme Noktası Ç.O. mgo 2 /l Sıcaklık ºC Redoks ph Potansiyeli mv İletkenlik ms TÇM g/l Tuzluluk (Ocak 2007) Yeşilırmak 8.90 15.9 7.70-47 0.39 0.205 0.2 Abdal 10.15 10.5 7.64-43 0.27 0.143 0.1 Mert 9.28 14.9 7.89-57 7.25 3.95 3.9 Kürtün 10.73 12.6 8.09-68 19.90 11.4 11.7?? Engiz 10.25 10.8 7.91-58 0.15 0.079 0.1 Kızılırmak 10.63 8.5 7.97-61 1.24 0.66 0.6 (Mayıs 2007) Yeşilırmak 7.35 26.7 7.70-53 0.362 0.197 0.2 Abdal 8.15 29.5 7.56-41 0.323 0.172 0.2 Mert 8.10 24 7.94-64 1.250 0.670 0.6 Kürtün 8.00 23.6 7.98-66 0.376 0.200 0.2 Engiz 7.90 22.7 7.67-50 0.224 0.119 0.1 Kızılırmak 8.25 20.1 7.75-55 1.450 0.77 0.7

866 Arıman, Cüce, Özbayrak, Bakan ve Büyükgüngör nüfuz etmesi gösterilebilir. Toplam çözünmüş katı madde değerlerinin mevsimsel olarak büyük ölçekte değişim göstermesinde, örnek alma çalışmaları sırasında (Mayıs ayında) bölgesel sağanak yağışların sürmesidir. SKKY Kıta içi Su Kaynaklarına göre, bütün nehir su örneklerinde ph (6.5-8.5) ve çözünmüş oksijen (7-11 mg/l) seviyeleri II.Sınıf su kalitesine girmesine karşın, TÇM ve tuzluluk açısından Kızılırmak ve Mert ırmakları hariç diğer ırmaklar I.Sınıf su kalitesi kriterine uygun olduğu görülmektedir. Fakat nehirlerin su kalitesini belirlenebilmesinde, farklı organik ve inorganik kimyasal parametrelerle birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. 3.2. Su Örneklerinde Ağır Metal Seviyelerinin Çevresel Açıdan Değerlendirilmesi Irmak su örneklerinde ölçülen ortalama metal konsantrasyonları Tablo 3 te (Ocak-Mayıs 2007) verilmektedir. Tüm örnekleme noktaları için ağır metal konsantrasyonları Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) ile karşılaştırılarak kalite kriterleri açısından değerlendirilmiştir (Tablo 4). Yapılan analiz sonuçlarına göre, ortalama ağır metal kirlilik seviyeleri su örnekleri için özellikle Pb (0.148-1.115 mg/l) ve Ni (0.089-0.725 mg/l) açısından nispeten daha yüksek iken Cr +6 ve Cd açısından ise Engiz ırmağı haricindeki diğer tüm ırmaklarda düşük konsantrasyonlar tespit edilmiştir. Bununla birlikte, Zn seviyelerinin ölçüm sınır değerinin (>0.05) altında çıkmıştır. Engiz ırmağında ortalam Cu +2 konsantrasyonu oldukça yüksek (0.428 mg/l) bulunmuştur. Yeşilırmak, ortalama Ni konsantrasyonun en düşük (0.089 mg/l) rastlandığı ırmak olarak belirlenirken Kürtün, Engiz ve Kızılırmak ta yüksek seviyelerde tayin edildiği ve bu element açısından kirlenmiş ırmaklar oldukları tespit edilmiştir. Tablo 3. Irmak Su Örneklerinin Metal Analiz Sonuçları (Ocak-Mayıs, 2007) Element (mg/l) Cr +6 Cd Cu Al Mn Fe +2 Ni Zn Pb Yeşilırmak <0.05 <0.01 0.013 0.069 0.091 0.014 0.089 <0.05 0.148 Abdal <0.05 0.006 0.009 0.064 0.134 0.029 0.108 <0.05 0.237 Mert <0.05 0.006 0.009 0.060 0.358 0.020 0.112 <0.05 0.675 Kürtün 0.018 <0.01 0.070 0.076 0.206 0.059 0.253 <0.05 0.171 Engiz 0.091 0.025 0.428 0.137 0.928 0.311 0.725 <0.05 0.130 Kızılırmak 0.011 0.006 0.085 0.065 0.310 0.553 0.450 <0.05 0.357 Diğer yandan, ırmaklarda ölçülen ağır metal konsantrasyonları SKKY ne göre I ve II Sınıf su kalite standart değerlerinden düşükse kirlenmemiş; II sınıf su standart değerlerinden yüksek ise kirlenmiş ırmak suyu olarak belirtilmektedir (Tablo 4). Buna göre orta Karadeniz kıyı şeridinden alınan ırmak suyu örneklerinde su kalitesi sınıflandırmasına göre, tüm ırmakların Pb açısından çok kirli, Cr +6, Cu ve Cd elementleri için az kirli su sınıfına girmektedir. Tablo 4. Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri (SKKY, 2004) Su Kalite Parametreleri (µg/l) Su Kalite Sınıfları I II III IV Kadmiyum 3 5 10 >10

Orta Karadeniz Kıyı Şeridi Nehirleri Su ve Sediman Ortamlarında Ağır Metal Kirliliği İzlenmesi 867 Kurşun 10 20 50 >50 Bakır 20 50 200 >200 Krom 20 50 200 >200 Nikel 20 50 200 >200 Çinko 200 500 2.000 >2.000 Mangan 100 500 3.000 >3000 3.3. Sediman Örneklerinde Ağır Metallerin Çevresel Açıdan Değerlendirilmesi Tablo 5 de Yeşilırmak, Abdal ırmağı, Mert ırmağı, Kürtün ırmağı, Engiz ırmağı ve Kızılırmak tan periyodik olarak alınan yüzey sediman örneklerinde toplam metal seviyeleri özetlenmiştir. Bütün metal konsantrasyonları Zn hariç, ortalama dünya yüzey kayaçları seviyelerini aşmış durumdadır (Olivares v.d., 2005). Aslında, Cr, Cd, Cu, Pb metalleri, ırmaklar boyunca her bir örnekleme istasyonunda dünya ortalamasından daha yüksek ve Zn ise daha düşüktür. Deniz ve haliç ekosistemleri için geliştirilmiş iki farklı ülke kalite kriterleri, sedimanlardaki ağır metallerin ekotoksikolojik etkilerinin belirlenmesi için bu çalışmada kullanılmaktadır: (i) Düşük etki seviyesi (ERL)/ orta etki seviyesi (ERM) (ii) Eşik etki seviyesi (TEL)/ olası etki seviyesi (PEL) değerleridir. Düşük etki değerlerinin(erl ve TEL gibi) altındaki konsantrasyonlar, sedimanlarda bulunan faunanın yüksek etkilerinin olduğunu göstermektedir. Aksine ERM ve PEL değerlerinin üstündeki konsantrasyonlarda ise olumsuz etkiler oluşmaktadır. ERL konsantrasyonları aşmış maddelerin sayısı artmaya başladığında toksisite oranı örnekler arasında belirlenmektedir fakat maddelerin biri veya sayısı artmaya başladığında ERL konsantrasyonlarını aşmanın olduğunda, herhangi biri ERM değerinin aşamaz. Aynı yaklaşımla TEL/PEL tahmini olarak değerlendirilmesinde de kullanılmaktadır (CCME, 1995) Tablo 5 de verilen sonuçlarda, Orta Karadeniz kıyısındaki 6 noktadan alınan nehir yüzey sediman örneklerinin ağır metal seviyeleri TEL ve PEL değerlerine göre orta ve yüksek değerler arasındadır. Tüm örnekleme noktalarında, Cd, Cu, Pb ve Ni metalleri PEL değerlerlerinin üzerindedir. Ayrıca, tüm örnekleme noktalarında Cd, Pb ve Ni konsantrasyonları ERM değerlerini aşmıştır. Bu nedenle bu örnekleme noktalarında, olumsuz yüksek etkilerin olması nedeniyle ağır metaller bu sedimanlarda toksik etki meydana getirme olasılığı yüksektir ancak biyolojik analizlerle bu etkilerin gerçek durumu belirlenebilmektedir. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada, Orta Karadeniz kıyı şeridinde yer alan ırmaklardan elde edilen su ve sediman ağır metal kirlilik seviyeleri belirlenmeye çalışılmıştır. Su ve sediman örneklerinde Pb ve Ni elementlerinin konsantrasyonları standart/kriterlerden yüksek bulunmuştur. Seçilen örnekleme istasyonlarının çevre yolu üzerinde yer alması, kontrolsüz evsel ve endüstriyel deşarjlar nedeniyle bu tür ağır metallerin yüksek çıkması beklenen bir sonuçtur. Ağır metal kirliliğinin ekolojik etkilerinin belirlenmesini kontrol eden mekanizmalar, hidrojeolojik şartların yanı sıra, sedimana bağlı metallerin stabilitesi, mineralizasyon, flokülasyon, koagülasyon ve biyolojik olabilirliktir. Sucul ekosistemde ağır metal kirliliğinin etkilerinin daha iyi anlaşılabilmesi için sedimanlarda TEL/PEL, ERLM/ERM gibi ekolojik değerlendirme teknikleri uygulanarak sedimanların eko-toksikolojik etkileri belirlenmelidir (CCME, 1995). Orta Karadeniz Bölgesi kıyı alanlarındaki endüstriyel ve kentsel gelişimlerin olduğu bir bölge olup noktasal ve noktasal olmayan kirletici kaynakların artması ile sürekli olarak kirlenmektedir. Özellikle sedimanda biriken ve sucul ortamda ekotoksikolojik etkilere neden olan ağır metal kirleticilerinin azaltılabilmesi için çevresel koruma tedbirlerinin alınması; bu konuda çevresel risk değerlendirmesinin yapılarak kaynakta önleme faaliyetlerinin araştırılmasıgerekmektedir.

868 Arıman, Cüce, Özbayrak, Bakan ve Büyükgüngör Tablo 5. Irmaklardan alınan sediman örneklerinin (Ocak-Mayıs, 2007)ortalama metal analiz sonuçları ve ağır metaller için değişik kalite değerleri (mg/kg kuru ağırlık) Örnekleme Noktası Cr +6 Cd Cu Al Pb Mn Fe +2 Ni Zn Yeşilırmak 119.55 81.78 285.38 23.50 1033.68 3233.88 34.83 639.9 43.68 Abdal 106.70 64.18 143.28 5.78 805.53 1523.00 22.08 744.03 0.615 Mert 91.93 69.53 113.70 5.75 758.63 1987.50 28.03 896.33 18.95 Kürtün 93.53 65.48 188.35 6.88 797.08 1800.38 23.40 572.93 28.58 Engiz 94.68 65.73 150.43 5.95 868.55 2423.25 31.45 759.3 16.925 Kızılırmak 96.10 58.93 140.48 4.85 875.63 1488.75 90.25 679.1 36.35 Dünya a ortalaması 71. 0.2 32-16 - - - 127 Sedimantel kayaç a 140.5 0.30 40-60 - 20-40 - - - 80-120 TEL b 52.3 0.68 18.7-30.2 - - 15.9 124 PEL b 160 4.2 110-110 - - 43 270 ERL c 81 1.2 34-46.7 - - 20.9 150 ERM c 370 9.6 270-218 - - 51.6 410 a Olivers v.d (2005) b Long v.d, (1998) ve MacDonald v.d (1996) TEL: Eşik etki seviyesi; PEL:Olası etki seviyesi; c CCME (1995) ERL: Düşük etki seviyesi; ERM; Orta etki seviyesi KAYNAKLAR Altas L. and Büyükgüngör H., (2007) Heavy metal pollution in the Black Sea shore and offshore of Turkey, Environ Geol., 52:469-476 DOI 10.1007/s00254-006-0480-1 APHA, AWWA, WEF (1999). Standard methods for examination of water and wastewater, 19 th edit. Copright by American Public Health Association, USA. Bakan, G. and Büyükgüngör H., (2000) The Black Sea. Marine Pollution Bulletion, 41: 24-43. Bakan, G. and Özkoç, H. (2007). An ecological risk assessment of the impact heavy metals in surface sediments on biota from the mid-black Sea coast of Turkey. 64, 1, 45-57. Bakaç M., Kumru M.N., (2000). Menemen (İzmir) Ovası su ve topraklarında radyoaktivite araştırması ve ağır metal kirliliği ÇevKor., Cilt 9/35:26-30 CCME (Canadian Council of Minister of the Environment), 1995. Protocol for the derivation of Canadian sediment quality guidelnes for the protection of aquatic life. DIN-EN 13137 (2001). Determination of total carbon (TOC) in waste, sludges and sediments.europe Standard, Berlin, Germany. Long E.R., Field, L.J. and MacDonald, D.D. (1998). Prediciting toxicity in marine sediments with numerical sediment quality guidelines. Environmental Toxicology and Chemistry, 17(4), 714-727. MacDonald, D.D., Carr, R.S., Calder, F.D and Long, E.R., (1996). Development and evaluation of sediment quality guidlines for Florida coastal waters. Ecotoxicology, 5, 253-278.