Deney 1.pdf Deney 2.pdf Deney.pdf Deney 4.pdf Deney 5.pdf Deney 6.pdf Deney 7.pdf Deney 8.pdf Deney 9.pdf Deney 10.pdf
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 1: abancı yartımlı D.C Şönt Dinamonun Boş Çalışması
BCI RTIMLI D.C ŞÖT DİMO BO Ş ÇLIŞMSI Deneyin amacı :Dinamoyu çalıştırıp remenans gerilimini gözlemleyip, uyartım Iu ile dinamo gerilimi arasındaki ilişkiyi analiz edip boş çalışma karekteristliği (eğrisini) çıkartmaktır. raç Gereçler :-Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -D.C şönt makina -Üç faz asenkron motor -Üç faz asenkron motor kontrolcüsü -D.C ölçüm ünitesi -50 W 1000w ayarlı reosta -Takometre (devir ölçer) -Jağlı kablo IEC fişli kablo Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT -06/001-06/00-06/02- -06/015-06/026-06/006-06/066-06/001 & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 L DI-2 I 0 DI-1 F0 GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K I 0-24 220 C DJSTMET -006-001 -06/026 W Ry -06/066.C SÜRÜCÜ -06/006 L ŞÖT W 1-06/015 M M/D Z TERMİSTÖR 2/B1 X F2 B2-06/02- Şekil 4.1: abancı uyartımlı D.C şönt dinamonun boş çalışma deney bağlantı şeması. 4
P(+) L (-) L u Iu G1 b W v Ru ŞÖT W 1 M/D -06/015 F2 TERMİSTÖR 2/B1 X Z B2-06/02- Şekil 4.2 abancı uyartımlı D.C şönt dinamonun boş çalışma devre şeması. Deney işlem basamakları: ot:*.c asenkron motor kontrolcüsü dökümanlarını inceleyiniz..c sürücü ile motor devrini nominal değerlerinin üzerinde olacak şekilde ayarlayınız. *D.C şönt makina etiket değerlerini inceleyiniz. *yartım deveresini ayarlı D.C kaynakla besleyip uyartım resostası kullanmayabilirsiniz. -Şekildeki deney bağlantı devresiniz kurunuz. - enerji kısmında D.C enerjiyi 220v ayarlayınız. -yartım devresi açıkken dinamoyu nominal devrinde (1500 d/dak) döndürünüz ve b (dinamo remonans) gerilimini kaydediniz. -yartım devresindeki direnç maximum değerinde iken uyartım devresine D.C enerji uygulayınız b-u-i- değerlerini kaydediniz. -yartım devresi Ry ayarlı direncini kademe kademe küçülterek dinamo gerilimini nominal gerilim b-200v getiriniz her kademede b-u-iu değerlerini kaydediniz. -yartım reostası ile şayet yeterli olmuyorsa uyartım gerilimini arttırarak dinamo nominal gerilimini 1.1 katına kadar arttırınız ve b-u-iu değerlerini kaydediniz. -yartım reostası direncini artırarak uyartım akımını kademe kademe azaltınız her kademede b-u-iu değerlerini kaydediniz. -yartım akımı 0 (sıfır) oluncaya kadar uyartım reostası ile şayet yeterli olmuyorsa uyartım gerilimini azaltarak uyartım akımını Iu=0 yapınız. -Iu=0 olunca uyartım devresi enerjisini kesiniz b (dinamo gerilimini) ölçüp kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. 44
Deneyde alınan değerler: n=1486 d/dak sabit Devir b 10v 144v 157v 180v 200v 210v 220v 209v 190v 180v 165v 16v 80v 10v u 0v 220v 220v 220v 220v 271v v 270v 192v 19v 19v 19v 97v 0v Iu 0 0.2 0. 0.4 0.5 0.6 0.7 0.5 0.4 0. 0.2 0.1 0 0 Konum Ry max 500 W Ry 500 Wküçülüyor R R 0 Wminumum Güç kaynağı gerilimi artıyor Güç kaynağı küçülüyor R değeri büyüyor Ry 500W max Güç kaynağı gerilimi küçülüyor yartım devresi enerjisi kesik Değerlendirme: Soru 1: yartım devresine enerji uygulanmadığındaki ölçülen b (dinamo gerilimi) nedir? Soru 2: Bu deneydeki gözlemlerinizi yazınız? 45
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 2: abancı yartımlı D.C Şönt Dinamonun ükte Çalışması
BCI RTIMLI D.C ŞÖT DİMO ÜKTE ÇLIŞMSIDeneyin amacı: D.C şönt dinamoyu yükte çalıştırarak; devir sayısı, yük akımı dinamo gerilimi ve uyartım devresi akım ve gerilim arasındaki bağlantıyı analiz etmektir. raç Gereçler: -Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -D.C şönt makine -Üç faz asenkron motor -Üç faz asenkron motor kontrolcüsü -D.C ölçüm ünitesi -100 W 500w ayarlo reosta -2 kutuplu sigortalı şalter -Takometre (devir ölçer) -Jaglı kablo IEC fişli kablo Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT -06/001-06/00-06/02- -06/015-06/026-06/006-06/066-06/052-06/001 & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 L DI-2 I 0 DI-1 F0 GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K I 0-24 220 C DJSTMET -06/052-06/066-006-001-06/026 L.C SÜRÜCÜ -06/006 W ŞÖT W 1-06/015 M M/D TERMİSTÖR 2/B1 X rbağlantı Z F2 B2-06/02-.Şekil 5.1:abancı uyartımlı D.C şönt dinamonun yükte çalışması deney bağlantı şeması. 46
P(+) L 0...00v (-) Ry L G1 W Iy d ŞÖT W 1 M/D -06/015 TERMİSTÖR 2/B1 X Z rbağlayınız B2 F2-06/02- Şekil 5.2:abancı uyartımlı D.C şönt dinamonun yükte çalışması devre şeması. Deney işlem basamakları: ot:*.c asenkron motor kontrolcüsünün frekans ayarını (100Hz) dökümanlardan ayarlayınız faz asenkron motorun devrini nominal değerin üzerine çıkartmak için. *-06/001 kısmını kullanınız. *D.C makine ve üç faz asenkron motor etiketini inceleyiniz. -Şekildeki bağlantı devresini kurunuz. -.C sürücü asenkron motor ile dinamoyu nominal devrinde çalıştırınız. (dinamonun devrini deney süresince nominal değerinde tutunuz.) -yartım devresi gerilimi ayarlayarak dinamoyu (boşta) nominal gerilmine ayarlayınız d-u-iu-n değerini kaydediniz. -Şalter,sigorta kapatıp dinamoyu ayarlı yük reostası ile nominal değerinin yarısında, tamamında ve 1.2 katına yükleyin her yüklemede dinamo devrini ölçüp nominal değerine getiriniz.her konumda d,iy,u,iu değerlerini kaydediniz. -ukardaki yüklemeyi ikinci kez baştan yapıp düşen dinamo devrini sabitlemeye çalışmadan dinamo nominal gerilimindeki düşümü uyartım, devresi gerilimini artırarak karşılamaya çalışın.(uyartım devresi gerilim ve akımını nominal değerinin 1.2-1. katını aşmayın) her konumda d,iy,u,iu,n değerini kaydediniz. -ukardaki yüklemeyi üçüncü kez baştan yapıp, dinamodaki gerilim düşümünü hem devri sabit tutarak, hemde uyartım devresi gerilimini artırarak dinamo gerilimini mümkün oldugu kadar nominal değerinde tutmaya çalışın her konumda d,iy,u,iu,n değer.lerini kaydediniz. 47
-ukardaki yükleme dördüncü kez yapın nominal değerin 1.2 katına kadar yükleyin dinamo devrini sabit tutun kısa süre yük uçlarını kısa devre edin d-iy-u-iu-n değerlerini kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. Deneyde alınan değerler: n d Iy u Iu çıklama Değerlendirme: Soru 1: Dinamo yüklendikçe dinamo geriliminin düşmesini açıklayın? Soru 2: Dinamoda meydana gelen gerilim düşümlerini karşılamak için ne yapılır? Soru : lınan değerlerle endüvi direncinden dolayı düşen gerilimleri bulup sonucunu analiz ediniz? Soru 4: Deneyde yük direnci kaldırılırsa dinamo nasıl çalışır? Soru 5: D.C şönt dinamonun özelliklerini ve nerelerde kullanıldığını açıklayınız?. 48
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney : Kendinden yartımlı D.C Şönt Dinamonun Boş Çalışması
KEDİDE RTIMLI D.C ŞÖT. DİMO BOŞ ÇLIŞMSI Deneyin amacı: Dinamoyu boş çalıştırıp remenans gerilimini gözleyip,uyartım (Iu) akımı ile (b) dinamo gerilimi arasındaki bağlantıyı analiz edip kendinden uyartımlı dinamonun boş çalışma karekteristliğini (eğrisini) çıkartmak. raç Gereçler : -Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -D.C şönt makine -Üç faz asenkron motor -Üç faz asenkron motor kontrolcü -D.C ölçüm ünitesi -50 W 1000w ayarlı reosta (endüktör direncine yakın olmalı) -Takometre (devir ölçer) -Jaglı kablo,iec fişli kablo Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT -06/001-06/00-06/02- -06/015-06/026-06/006-06/065-06/001 & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 L DI-2 I 0 DI-1 F0 GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT 0-250 C 0-48 0-250 STOP STOP STRT STRT 200 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K I 0-24 220 C DJSTMET -006-001 -06/066-06/026.C SÜRÜCÜ W -06/006 L ŞÖT W 1-06/015 M M/D TERMİSTÖR 2/B1 X Z F2 B2-06/02- Şekil 6.1: Kendinden uyartımlı D.C şönt dinamonun boş çalışma deney bağlantı şeması.
L L Iu G1 W v Ru b ŞÖT W 1 M/D -06/015 TERMİSTÖR 2/B1 X Z F2 B2-06/02- Şekil 6.2- kendinden uyartımlı D.C şönt dinamonun boş çalışma devre şeması. Deney işlem basamakları: ot: yartım reostası endüktör direncine yakın değerde olmalı. -Şekil 6.1, şekil 6.2 deki deney bağlantı şemasını kurun. -yartım reostası maximum değerde olmalı ve deneye başlarken uyartım devresi açık (reostaya bağlanan ucun biri çıkarılmış) olmalı. -Üç faz asenkron motoru, asenkron motor konturolcüsüyle çalıştırılıp kontrolcünün frekans ayarı ile asenkron motorun devrini, dolayısıyle D.C şönt dinamonun devrini nominal (1500 d/dak) değerine ayarlayınız.takometre ile devri ölçüp (n),b,(iu=0) değerini kaydediniz. -yartım reostası en yüksek değerde iken reostadan çıkarılan boştaki ucu takın b,iu,n değerlerini kaydediniz. Şayet b (dinamo gerilimi) artmamış hatta düşüyorsa endüvü dönüş yönü terstir, enerjiyi kesip motor dönüş yönünü değiştirip yukarıdaki işlemleri tekrarlayınız. -yartım reostasının direncini kadame kademe küçültünüz (aynı yönde) her kademe b, Iu,n değerlerini ölçüp kaydediniz. -yartım reostası devreden çıkıncaya kadar devam edip b,iu,n değerlerini ölçüp kaydediniz. -yartım reostası uçlarını kısa devre ediniz b,iu,n değerlerini ölçüp kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız.
Deneyde alınan değerler: n d/dak d Iu (mp) çıklama Değerlendirme: Soru 1: yartım devresi açıkiken (b) voltmetrede ölçülen değer nedir? Soru 2: lınan değerlerle b-iu ile kendinden uyartımlı D.C şönt dinamonun boşta çalışma karekteristliği eğrisini çiziniz?
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 4: Kendinden yartımlı D.C Şönt Dinamonun ükte Çalışması
KEDİDE RTIMLI D.C ŞÖT. DİMO ÜKTE ÇLIŞMSIDeneyin amacı: D.C şönt dinamoyu yükte çalıştırarak ; devir sayısı (n), yük akımı (Iy) dinamo gerilimi () ve uyartım akımı Iu arasındaki bağlantıyı analiz etmektir. raç Gereçler :-Enerji üniteli deney masası -06/001 -Raylı motor sehpası -06/00 -D.C şönt makine -06/02- -Üç faz asenkron motor -06/015 -Üç faz asenkron motor kontrolcü -06/026 -D.C ölçüm ünitesi -06/006-50 W1000w ayarlı reosta (Ry) -06/065-100 W 500w ayarlı reosta (Ru) -06/066 (endüktör direncine yakın olmalı) -2 kutuplu sigortalı şalter -06/052 -Takametre (devir ölçer) Jaglı kablo,iec fişli kablo Deney bağlantı şeması : -06/001 MESRBLE C EERG EERG IPT & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 L DI-2 I 0 DI-1 F0 GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 I 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K D-LB IPT DLB IPT DJSTMET -06/026.C SÜRÜCÜ W -06/006 L Ru -06/066-06/052 Ry -06/065-006-001 ŞÖT W 1-06/015 M M/D TERMİSTÖR 2/B1 X rbağlayınız Z F2 B2-06/02- Şekil7.1 Kendinden uyartımlı şönt dinamonun yükte çalışması deney bağlantı şeması 52
L Ry Ru Iu L Iy G1 u W ŞÖT W 1 M/D TERMİSTÖR -06/015 2/B1 X Z rbağlayınız B2 F2-06/02- Şekil 7.2: Kendinden uyartımlı D.C şönt dinamonun yükte çalışması devre şeması Deney İşlem Basamakları: ot:*üç faz asenkron motor ve D.C şönt dinamonun etiket değerlerini inceleyiniz makineleri nominal güçlerinin 1.2 katının üzerinde uzun süre yüklemeyiniz. *Üç faz asenkron motorun nominal gücü 1.2 üzerinde yükteki devri 1500 d/dak olacak şekilde,asenkron motor kontrolcüsünün frekans üst sınırı (100Hz) ayarlayınız. -Şekil 7.1 deki deney bağlantı şemasını kurunuz. -yartım reostasını maximum değerde ve dinamo yük devresi şalter-sigorta açık iken dinamoyu nominal devirde (1500d/dak) döndürüp, deney boyunca sabit tutmaya çalışınız. *() dinamo gerilimi yükselmiyorsa dinamonun dönüş yönü terstir enerjiyi kesip deneyi durdurup asenkron motorun besleme fazının ikisinin yerini değiştirerek motor dinamo dönüş yönünü değiştirin veya sürücü panelinden değiştiriniz. -yartım reostasını (direncini küçülterek) ayarlayarak aynı yönde Iu uyartım akımını kademe kademe artırın her kademede dinamo gerilimi artış değerini gözlemleyin,u, Iu,n değerlerini kaydediniz. -yartım reostası ayarını dinamo nominal gerilimini alıncaya kadar devam edip,u,iu, n ve asenkron motorun çektiği akımı gözlemleyip kaydedin. -ük devresindeki şalter sigortayı kapatıp dinamoyu nominal gücün %50 Ry ayarlı reosta ile yükleyiniz.,iy,u,iu,n ve asenkron motorun akımını gözleyip kaydediniz. -Dinamo devrini nominal değere (1500d/dak) getirip,iy,u,iu,n ve asenkron motor akımını gözlemleyip kaydediniz. -Dinamoyu nominal gücün %100, yükleyip,iy,u,iu,n ve asenkron motoroun çektiği akımı gözlemleyip kaydediniz. -Dinamo devrini nominal değere (1500d/dak) getirip,iy,u,iu,n ve asenkron motorun çektiği akımı gözlemleyip kaydediniz. 5
-Dinamoyu nominal gücün 1,2 katına kadar yükleyip,iy,u,iu,n ve asenkron motorun çektiği akımı gözlemleyip kaydediniz. -Dinamoyu nominal devrine (1500d/dak) getirip,iy,u,iu,n ve asenkron motorun çektiği akımı gözlemleyip kaydediniz. -Kısa bir süre yük uçlarını kısa devre edip,iy,u,iu,n ve asenkron motorun çektiği akımı gözlemleyip kaydediniz. *Kısa devre anının başlangıcında Iy akımını kısa süre yüksek olup daha sonra küçük değer görülecek,u,iu, sıfır görülebilir.bu konumda mutlaka n ve asenkron motor akımını gözlemleyip kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. Deneyde alınan değerler: Motor I(mp) n d/dak yartım u Dinamo Iu çıklama Iy Değerlendirme: Soru 1: Dinamo yüklendikçe gerilim düşümü nedenlerini açıklayınız? Soru 2: Dinamoyu döndüren asenkron motorun çektiği akımı (I) ve devrindeki (n) değişim nedenlerini açıklayınız? Soru : Dinamo yüklendikçe uyartım devresindeki u,iu değerlerindeki değişimin nedenlerini açıklayınız? Soru 4: Şönt dinamo kısa devre edilince ne oldu? alınan değerleri göz önünde tutarak bu konumu analiz ediniz. Soru 5: D.C şönt dinamonun yükte çalışma (dış karekteristliği) eğrisini alınan değerlere göre çiziniz. Soru 6: Bu deneyle ilgili gözlemlerinizi açıklayınız? 54
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 5: D.C ŞÖT MOTOR OL ERMEK DEİR RII PMK E Ö DEĞİŞTİRMEK
D.C ŞÖT MOTOR OL ERMEK DEİR RII PMK E Ö DEĞİŞTİRMEK Deneyin amacı: D.C şönt motora yol vermek,durdurup çalıştırmak devir ayarı yapmak ve yön değiştirmekle ilgili bilgi beceri kazanmak. raç Gereçler:-Enerji üniteli deney masası -06/001 -Raylı motor sehpası -06/00 -D.C şönt makine -06/02- -D.C ölçüm ünitesi -06/006-50 W 1000w ayarlı reosta (Ry) -06/065 (endüktör direncine -100 W 500w ayarlı reosta (Ru) yakın olmalı) -06/066 - faz enerji ünitesi -06/002-2 kutuplu sigorta şalter -06/052 -Takometre (devir ölçer), Jaglı kablo, IEC fişli kablo Deney bağlantı şeması : -06/001 MESRBLE C EERG EERG IPT & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-2 I F0 I 0 DI-1 L GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -06/052-06/006-06/006-06/052-006-001-06/066-06/065 ŞÖT M/D F2 TERMİSTÖR 2/B1 B2 Sola dönüş -06/02-1 ŞÖT 1 M/D TERMİSTÖR 2/B1 B2 F2 F2-06/02- -06/065 Sağa dönüş Şekil 8.1 D.C şönt motorun çalışması deney bağlantı şeması 55
P(+) (-) 0-250v 0-250v + - P(+) (-) 0-200v RL Ru Ru ŞÖT ŞÖT 1 1 M/D F2 TERMİSTÖR 2/B1 M/D F2 TERMİSTÖR 2/B1 B2 B2 Sola dönüş Sağa dönüş Şekil 8.2 D.C şönt motorun çalışmasının devre bağlantı şeması Deney işlem basamakları: ot:*olverme (LRM) reostası yerine 50 W 1000w ayarlı reosta yerine endüviye seri, uyarım devresinde 100 W 500w uyartım reostası kullanılmaktır. *İkinci ayarlı D.C kaynak (-06/002) kullanılarak uyartım devresini ayarlı (uyartım reostası kullanmadan) D.C kaynakla daha geniş bantta ayar yapabilirsiniz. -Şekil 8.1,8.2 ye göre deney bağlantısını kurunuz. -(Ry) yol verme reostası maximum değerde, (Ru) uyartım devresi 200v uygulandığında sıfır iken şalteri kapayıp enerji veriniz. -(Ry) yol verme reostasını kademe kademe devreden çıkararak motora yol veriniz Im m,n değerlerini gözlemleyip kaydediniz. -(Ry) yol verne reostası ile motoru nominal devrine ayarlayınız Im,m,n değerlerini %50,%100 üne ve 1,2 katına ayarlayıp gözlem değerlerini kaydediniz. -Şalteri açıp enerjiyi kesiniz,bu konumda m gösterdiği değeri gözlemleyip kaydediniz. -Diğer yönde dönüş için diğer bağlantıyı kurunuz ve yukardaki işlem basamkalrını sıra ile gerçekleştiriniz. -(Ru) uyartım reostası ile motoru nominal devrine ayarlayınız. Im, m, n değerlerini kaydedip motor devrini %50, %100 ve 1.2 katına ayarlayıp gözlem değerlerini kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. 56
Deneyde alınan değerler : m Im n çıklama Değerlendirme : Soru 1: yartım reostası hangi konumdayken devir yükseliyor? Soru 2: Dönüş yönü nasıl değişir açıklayınız? Soru : Deney sonunda gözlemlerinizi açıklayınız? 57
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 6: D.C ŞÖT MOTOR BOŞT ÇLIŞMSI DEİR KREKTERİSTİĞİ
D.C ŞÖT MOTOR BOŞT ÇLIŞMSI. DEİR KREKTERİSTİĞİ Deneyin amacı: D.C şönt motorun boş (yüksüz) çalışmak ve motor akım (Im) motor gerilimi (m),uyartım akımı (Iu) ile motor devri arasındaki bağlantıyı analiz ederek devir karekteristliğini (eğrisini) çıkarıp,konuyla ilgili bilgi beceri kazanmak. raç Gereçler : -Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -D.C şönt makine -(Ry) ol verme reostası (50 W 1000w) -(Ru) yartım reostası (100 W 500w) Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT -06/001-06/00-06/02- -06/065-06/066 -D.C ölçüm ünitesi -06/006-2 kutuplu şalter sigorta -06/052 -Takometre (devir ölçer) -Jaglı kablo,iec fişli kablo konnektörlü kablo -06/001 & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-2 F0 I 0 DI-1 L GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT I 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -06/052-006-001-06/066-06/066-06/006-06/006 ŞÖT 1-06/02- M/D F2 TERMİSTÖR 2/B1 B2 Şekil 9.1 D.C şönt motorun boşta çalışması deney bağlantı şeması. 58
P(+) (-) Im m Iu Ry Ru ŞÖT 1 M/D F2 TERMİSTÖR 2/B1 B2 Şekil 9.2 D.C şönt motorun boş çalışması devre şeması Deney işlem basamakları: ot:*olverme (LRM) reostası yerine 50 W 1000w ayarlı reosta,uyartım devresinde 100 500w ayarlı reosta kullanılmaktır. *yartım devresinde ikinci ayarlı D.C kaynak (-06/002) kullanılarak daha geniş bantta ayar yapılabilir. *D.C şönt makina etiket değerlerini inceleyiniz. -Şekil 9.1,9.2 deki deney bağlantısını kurunuz. -yartım direnci sıfır iken (Ru) uyartım reostası kısa devre ve (Ry) yol verme ayarlı reostası maximum değerde iken. -Devreye D.C motor nominal (200v) gerilimi uygulayıp motora yol veriniz Im,m,Iu,n değerlerini kaydediniz. -yartım direncini kademe kademe devreye alarak motorun devrini ayarlayınız her kademede motora uygulanan gerilimi nominal değerinde sabit tutunuz.her kademe sonunda Im,m,Iu,n değerlerini kaydediniz. -Motor nominal devrini %25, %50, %100 e artırın uyartım reostasını kısa devre edip m,im,iu,n değerlerini kaydediniz. -Motor nominal devrini %100 e artırdığında motora uyguladığınız gerilimi nominal değerinin altına doğru küçültün Im,m,Iu,n değerlerini kaydediniz. -İki kutuplu şalteri kapatıp motora uyguladığınız enerjiyi kesin,endüvi devresindeki (m) gösterdiği değeri gözlemleyip kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. 59
Deneyde alınan değerler : m Im Iu n d/dak çıklama Değerlendirme : Soru 1: ol verme reostası olmadan motoru çalıştırırsak ne olur açıklayınız? Soru 2: (Iu) uyartım akımı azaldıkça (n) devir ne oluyor? açıklayınız. Soru : (n) devir arttıkça (Im) motor endüvi akımı değişiyor mu sebebi nedir? açıklayınız. Soru 4: D.C şönt motorun devir sayısını nasıl değişiyor,uyartım direnci sıfır iken (uyartım reostası kısa devre) oluşan devrin sayısı değiştirilir mi nasıl yapılır? Soru 5: Deneyde alınan değerlerle (n) ile (Iu) arasındaki bağlantıyı D.C şönt motorun boşta devir karekteristliği eğrisini çiziniz. Soru 6: Deney sonunda edindiğiniz gözlemlerinizi açıklayınız? 60
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 7: D.C ŞÖT MOTOR ÜKTE ÇLIŞM,DIŞ KRKTERİSTİGİ
D.C ŞÖT MOTOR ÜKTE ÇLIŞM,DIŞ. KRKTERİSTİĞİ. Deneyin amacı: D.C şönt motorun yükte çalışması ile motor akımı (Im) ile (n) devir sayısı arasındaki bağlantıyı gözlemleyip,motor akımı (Im) arttıkça, (n) devir sayısının düşümünü analiz yapmaktır. raç Gereçler : -Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -D.C şönt makine -İki kutuplu sigortalı şalter -D.C ölçüm ünitesi Deney bağlantı şeması : -06/001 -Manyetik toz fren -06/024- -06/00 -(Ry) ayarlı reosta 50 W 1000w -06/065-06/02- -(Ru) ayarlı reosta 100 W 500w -06/066-06/052 -Takometre (devir ölçer) -06/006 -Jaglı kablo,iec fişli kablo -06/001 MESRBLE C EERG EERG IPT & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-1 DI-2 L GD GD 24 LİZÖRÜ F0 I 220v C I 0 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -06/052-006-001-06/006 Ru -06/065-06/066 Ry -06/24 ŞÖT 1 24. LD.CL M/D TERMİSTÖR T O 2/B1 B2 F2-06/02- F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT M Şekil 10.1:D.C şönt motor yükte çalışma deney bağlantı şeması. 61
P(+) L 0...250v (-) 24v veya 24v PWM - + Im m Ry 24. ŞÖT 1 O M/D T TERMİSTÖR 2/B1 M B2 F2-06/02- -06/24 Ru Şekil 10.2: D.C şönt motorun yükte çalışması devre şeması. Deney işlem basamakları : ot:*manyetik toz fren etiketini inceleyiniz, uzun süre nominal değerin üzerinde çalıştığında termik koruma devreye girer. *D.C şönt makine etiket değerini inceleyiniz. *D.C şönt motora enerji vermeden (Ry) yol verme reostası maximum değerde (Ru) uyartım reostası minumum veya sıfır dirençte (Ru kısa devre) olmalıdır. -Şekil 10.1,10.2 deki deney bağlantısını kurunuz --06/001 D.C kaynak veya ayarlı kaynağı 200v getiriniz. -D.C şönt motora enerji verip (Ry) yol verme reostası ile yol veriniz. -(Ru) uyartım reostası ile D.C şönt motoru nominal devrine ayarlayıp m,im,n değerlerini kaydediniz. -Manyetik toz fren ile(dinamik yükte) D.C enerjiyi 0-24v veya PWM sürücü uygulayıp D.C şönt motoruyükleyiniz.d.c şönt motora uygulanan (m) nominal değerine getiriniz Im,n ve tork değerlerini kaydediniz. -D.C şönt motoru,manyetik toz frenine (dinamik yük) uyguladığınız D.C gerilimi artırarak kademe kademe nomimal gücüne kadar yükleyiniz,her kademede motora uyguladğinız (m)gerilimi nominal değerine getirip Im,n ve tork değerlerini kaydediniz. -D.C şönt motoru nominal gücünün 1,2 katına kadar manyetik toz freni ile yükleyiniz,motora uygulanan gerilimi nominal değerinde tutup Im,n,manyetik toz fren ve tork değerlerini kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. 62
Deneyde alınan değerler: m çıklama 200 v 200 v 200 v 200 v 200 v Im 0.5 1. 2..9 5.2 Iu 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 n 1500 1460 189 1267 1170 m Boşta %20 yükte %50 yükte Tam yükte 1. katı 24 v 0.5 0.4 1776 ük kaldırılmış sıfır ot: ukarıdaki değerler deney koşullarına göre farklılık gösterebilir! Değerlendirme: Soru 1: Motor yüklendikçe devir değişiyor mu? Soru 2 :(Im) motor akımı değiştikçe uyartım devresi akımı değişir mi? Soru :ük arttıkça motor gerilimini sabitlemessek ne olur? Soru 4 :ük arttıkça motor akımı neden artar endüvi iç direncinden dolayı düşen gerilim ne olur? 6
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 8: Üç Faz senkron motorda Faz Dirençlerini Ölçmek 1
ÜÇ FZ SEKRO MOTORD. FZ DİREÇLERİİ ÖLÇMEK Deneyin amacı: Üç faz asenkron motor sargılarını ohm metre ile (avometre) ile kontrol edip faz direnç değerlerini bulmak. raç Gereçler :-Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -Üç faz asenkron motor -vometre - Ohm metre -Jaglı kablo,iec fişli kablo Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT -06/001-06/002-06/015-06/001 & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-2 F0 I 0 DI-1 L GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT I 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 STOP STOP STRT STRT 200 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -006-001 L 1 L2 L L 1 L2 L M X W Z -06/015 W M X Z -06/015,I,Cosj W,,R a)deney bağlantı şeması b)devre şeması Şekil 0.1:Üç faz asenkron motorun direk çalışması deney bağlantı şeması. 2
Deney işlem basamakları : Üç fazlı asenkron motorun klemensini aşağıdaki gibi bağlayınız. 1 u r1 x R R1 z y r r2 w 1-2 - 2- -W R2=r2+r -1 W- bağlantı R1=r1+r2 R=r+r1 c) Faz dirençlerinin b) motor klemens v R2 2 bağlantı r1= 1.(R1+R-R2) 2 r2= 1.(R1+R2-R) 2 r= 1.(R2+R-R1) 2 Bu durumda faz dirençleri eşit olduguna göre r1= 1.R1, r2 = 1.R2, r= 1. R 2 2 2 r1=r2=r= 1. R1= 1.R2= 1.R 2 2 2 -Ohm metre veya avometre ile R1,R2,R direnç değerini ölçüp kaydediniz. -Ölçtüğünüz değerlerden,denklemi kullanarak faz (sargı) direnç değerlerini bulup kaydediniz. -Sargı uçları ile motor gövdesini ohm metre (avometre) ile kontrol ediniz. -Denklemle bulduğunuz faz (sargı) direnç değerleri ile ölçüm değerlerini karşılaştırınız. -Üç fazlı asenkron motorun klemensini aşağıdaki gibi r bağlayınız. 1 y u a) bobin açık r bağlantı R R1 r1 r v x z 2 b) motor klemens r bağlantı r2 R2 w c) Faz dirençlerinin r bağlantısı
1-2 y-xw (r2+r) R1= rr11+r 2+r 2- WX-Z (r1+r) R2 = rr22+r 1+r -1 Z- (r1+r2) R = rr2+r 1+r2 Bu durumda faz dirençler eşit olduguna göre r1= 2 R1,r2= 2 R2,r= 2 R r1=r2=r= 2.R1= 2.R2= 2.R R1=R2=R -Ohm metre veya avometre ile R1,R2,R direnç değerini ölçüp kaydediniz. -Ölçdüğünüz değerden denklemi kullanarak faz (sargı) direnç değerlerini bulup kaydediniz. -Denklemle bulduğunuz direnç değeri ile ölçüm sonucu bulduğunuz direnç değerlerini karşılaştırınız. -Şekil-0.1 deki deney devresini kurunuz. -senkron motora bağlı nominal gerilimini uygulayınız. -Enerji ünitesindeki enerji analizatöründeki motorla ilgili parametreleri,i,cosj, W,, R gözlemleyip kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. Deneyde alınan değerler : R1 R2 R r1 r2 r Enerji analizatörü I Cosj W R ÇIKLM Değerlendirme : Soru 1: ve r bağlantıda oluşan direnç değerini analiz ediniz. Soru 2: Deney sonu gözlemleriniz açıklayınız. 4
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 9: senkron Motorun Boş Çalışması 1
SEKRO MOTOR BO Ş ÇLIŞMSI. Deneyin amacı :senkron motorun sabit kayıpları (Pfe) demir,(ps) sürtünme kayıpları bulmak ve,r bağlantılarında boş çalışmada kalkış akımını inceleyip analiz etmektir. raç Gereçler :-Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -Üç faz asenkron motor -Jaglı kablo,iec fişli kablo -Takometre -06/001-06/00-06/015-06/001 Deney bağlantı şeması : MESRBLE C EERG EERG IPT & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-2 I F0 I 0 DI-1 L GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 STOP STOP STRT STRT 200 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -006-001 L1 L2 L M X Z L 1 L 2 L W -06/015 L 1 L 2 L W M X -06/015,I,Cosj W,,R Z Şekil 2.1:Üç faz asenkron motorun boş çalışması deney bağlantı şeması. 2
Bilgi : senkron motorla boş (yüksüz) çalışmada şebekeden çok küçük akım güç çekerler.çekilen bu küçük güç asenkron motorun sabit kayıplarını karşılar. Bu kayıplar ; Demir kayıpları Pfe Sürtünme rüzgar kayıpları Ps Motorların boş çalışmalarında nominal gerilim uygulanır.senkron motorlarda boş çalışmada kayma çok küçüktür. senkron motorlar boş çalışmada motor yapısına göre şebekeden nominal akımın % 15-% 50 si kadar akım çeker.bu akımın bilesenleri ; Im (stator manyetik alanı) manyetik alan akımı ve kayıpları karşılamak için Iw akımıdır. Motorun boştaki güç katsayısı 0,1 0, gibi değerlerdir. Boş çalışmadaki güç : Pb =.h.ib.cosjb Boştaki kayıplar ise ; Pcub + Pfe +Psü Pb = Pcub +Pfe + Psü dir. Iw Ib Ez I Im Şekil 2 :senkron motorun boş çalışma akım bileşeni senkron motorun döner alanı boşta yükte değişmez.devir sayısı ise boşta yükte çok az bir değişim gösterir.boş çalışmada bakır kayıpları vardır.bu kaybın çok az olması gerekir.çekilen akımda olduğu gibi. Deney işlem Basamakları : ot:deneyde 4kw asenkron motor (y-06/016) vb. kullanılması,ölçüm değerlerinin büyük olması nedeni ile ölçüm ünitesinde daha rahat görülmesi içindir. -Şekil 2.1 deki deney devresini kurunuz. -Motor klemensi bağlı olarak nominal gerilimini uygulayınız. -Motor kalkış parametrelerini gözlemleyip kaydediniz (I) -Motor normal çalışmasında enerji analizatöründen,i,cosj,w,,r değerlerini gözlemleyip kaydediniz. -Takometre ile motor milinden (nr) rotor devrini ölçüp kaydediniz. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. -Motor klemensini r bağlayıp nominal gerilimi uygulayarak yukardaki deney işlem sırasını uygulayınız. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız.
Deneyde alınan değerler: (l bağlı) Enerji analizatörü (r bağlı) Enerji analizatörü ÇIKLM kalkış I Cosj W R I I Cosj W R kalkış I Değerlendirme : Soru 1: senkron motor boş çalışma deneyi hangi amaçla yapılmıştır? açıklayınız. Soru 2: Boş çalışmadaki (Pcu) bakır,(pfe) demir,(psü) sürtünme kayıplarını bulunuz. (Pcu) bakır kaybı ne olur? açıklayınız. Soru : Kalkış akımları ver farklı mıdır sebebi nedir? açıklayınız. Soru 4:Deney sonu gözlemleriniz açıklayınız. 4
HRR ÜİERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK MKİLRI 2 LBORTR FÖLERİ Deney 10: Üç Fazlı senkron Motorun üklü Çalışması 1
ÜÇ FZLI SEKRO MOTOR. ÜKLÜ ÇLIŞMSI Deneyin amacı :senkron motorun yükte çalıştırıp güç-moment,devir,akım,cosj,gerilim ilişkilerini inceleyip analiz etmektir. raç Gereçler :-Enerji üniteli deney masası -Raylı motor sehpası -Üç faz asenkron motor -Manyetik toz fren -takometre -Jaglı kablo,iec fişli kablo -06/001-06/00-06/015-06/024- Deney bağlantı şeması : -06/001 MESRBLE C EERG EERG IPT & MESREMET EERG COTROLS CIRCIT EERG ML ML PC PC L1 D-LB OTPT DLB OTPT 48 DI-2 F0 I 0 DI-1 L GD GD 24 LİZÖRÜ F EERJİ L2 D-LB IPT DLB IPT I 0-24 220 C 0-250 C 0-48 0-250 200 STOP STOP STRT STRT 0-24 STOP / STRT DJSTMET E L E K T R O İ K DJSTMET -006-001 2 2-06/015 x 24. w LD.CL v M T y z O u -06/24- M Şekil 4.1:Üç fazlı asenkron motorun yüklü çalışması deney bağlantı şeması. 2
L1 L2 L L 0-24v veya 0-24v PWM L1 L2 L,I,Cosj W,,R v 24. w LD.CL u x T y z -06/24- -06/015 M O Tork ve MPR-5 L1 L2 L M Şekil 4.2:Üç fazlı asenkron motorun yüklü çalışması devre bağlantı şeması. Bilgi : senkron motorun yüklü çalısmasında; güç (P) ile, moment (M), devir (n), verim (h), kayma (S), güç katsayısı (Cosj) ve akım-moment, kayma moment gibi ilişkileri gözlemlenebilir. senkron motorlarda devir sayısı yüklendikçe azalır, boş ve tam yükteki devir sayısı doğrusal olarak düşer bu fark büyük değerlerde değildir. senkron motorun güç katsayısı boşta küçük olup, yüklendikçe büyür.motorun kayması da motor yüklendikçe belirli bir değere kadar artar. senkron motorlarda verim yüklendikçe artar, 1/ yükten sonra tam yüke kadar verim artışı daha yüksektir. senkron motorun momenti de motordan alınan güçle doğru orantılı olarak artar, bu artış devrilme momentine kadar devam eder.senkron motorlarda bazı büyüklüklerin denklemsel ifadesi; ns.nr. Motor etiketinde alınan güçtür S= 100 ns lınan güç P=..Cosj verilen güç M= PK.975 kgm. h= erilen güç nr senkron motorlarda (nr) devir, turmetre ile ölçülür, güç katsayısı Cosjmetreyle doğrudan ölçülür.motor kayıpları Pk=Pcu+Pfe+Ps, moment fren sistemi gibi usullerle olçülür. *-006/001 enerji ünitesinde devir,tork ünitesinde direk diğer tüm C parametreler enerji analizatöründen direk ölçülür.
s,n,h,cosj.m Cosj n h M P(alınan güç) Pa (nma gücü) Şekil 4. senkron motorun karakteristlikleri Deney İşlem Basamakları : ot:*deneyde asenkron motoru yüklemek için manyetik toz fren (-06/024-) kullanılmıştır.istenilirse D.C şönt kompunt dinamo ve yük gurubu kullanılabilir. * fazlı asenkron motor şekilde bağlı uygulama yapılmıştır şebekeye direk bağlandığı için motor etiketini dikkate alınız. -Şekil 4.1,4.2 deki deney devresini kurunuz. -Üç faz asenkron motora nominal gerilimini uygulayıp çalıştırınız.bu konumda enerji analizatörü parametrelerini (,I,Cosj,W,,R) gözlemleyip kaydediniz. -Manyetik toz freni fan motorunu (220v.C) çalıştırınız. -Manyetik toz frenine D.C kaynaktan sıfırdan başlayarak kademe kademe gerilim uygulayınız veya ve tork ölçüm kısmından 0-24v PWM kısmından starta basıp kademe kademe uygulayınız.bu konumu asenkron motor nominal gücüne kadar devam ettiriniz. Her konumda enerji analizatörü parametreleri ve n,m değerlerini gözlemleyip kaydediniz. -Manyetik toz frene uygulanan D.C gerilimi artırarak üç faz asenkron motorun nominal gücünün 1.5 katı kadar yüklenmesini sağlayınız.bu konumda enerji analizatörü parametreleri ve n,m değerlerini gözlemleyip kaydediniz. -senkron motor etiket değerlerini dikkate alarak ve uygun koşulları oluşturup motorunuzu r konumda çalıştırarak yukardaki deney işlemini sırasıyla uygulayınız.motorun yüklü çalışması ver bağlantı konumunu karşılaştırınız.motor /r direk çalışmaya uygun değilse C motor sürücü (-006/026 veya -006/026-) kullanarak motoru rbağlayın. -Enerjiyi kesip deneyi sonlandırınız. Deneyde alınan değerler : Enerji analizatörü n S I Cosj W R d/dak Hesap M Hesap h Tork m ÇIKLM 4