TÜRKİYE DE YEREL MEDYADA ÇALIŞAN İŞGÜCÜNÜN İNCELENMESİ THE INVESTIGATION TO LABOR WORKERS IN TURKEY LOCAL MEDIA Akif ABDULLAH Yard.Doç.Dr., aabdullah@aku.edu.tr, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Emirdağ Meslek Yüksekokulu, Afyonkarahisar Can YARDIMCI Dr., canyardim@aku.edu.tr, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Emirdağ Meslek Yüksekokulu, Afyonkarahisar ABSTRACT In our country, it does not exceed a certain figure on daily circulation of national newspapers last twenty years. Although in this case, the media has maintained its position as the fourth largest force. Local media; supporting the national media with its news and realizes the property as well as the fourth power. However, the number of newspapers and magazines published has been reduced in recent years. This study will examine the labor force according to many different criteria employed in the local media. The characteristics of employment in the sector will be put forward and to make recommendations for qualitative and quantitative improvements. Keywords: Local media, employment, improvement ÖZET Ülkemizde ulusal gazetelerin günlük tirajları son yirmi yıldır belli bir rakamı aşamamaktadır. Durum böyle olmakla beraber medya dördüncü kuvvet olma özelliğini korumaktadır. Hem ulusal medyayı haberleriyle destekleyen hem de dördüncü kuvvet özelliğini yerelde gerçekleştiren yerel medyada yayımlanan gazete ve dergi sayılarında son yıllarda azalma olsa da etkinliklerinden bir şey kaybetmedikleri ortadadır. Bu çalışmada yerel medyada istihdam edilen işgücü pek çok farklı kriterlere göre incelenecektir. Sektördeki istihdamın karakteristik özellikleri göz önüne koyulduktan sonra nitel ve nicel iyileştirmeler için öneriler sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Yerel medya, istihdam, iyileştirme 1.YEREL MEDYA TANIMI Ulusal medya ve yerel medya birbirlerini tamamlayan unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Medya-basın dördüncü kuvvet olarak değerlendirilmekte olup, kamuoyu oluşturma ve kamuoyunun menfaatlerini koruyup kolladığı kabul edilmektedir. Ulusal medya bu fonksiyonları tüm ülke coğrafyası için yaparken yerel medya bu görevi çok daha küçük 63
alanlar için yapmaktadır. Yerel basın, demokrasiye mahalli ölçüde destek sağlamak, yerel problemleri araştırmak, yerel yönetimler için teminat olan, basıldığı bölgedeki haberlere öncelik veren, yerel sorunlarla ilgilenen, yayınlandığı bölgede sosyal, kültürel, siyasi vb. gelişmeleri okurlarına yansıtan yayın organı olarak tanımlanmaktadır. (KAYACAN 1996,57). Yerel basın yaygın basına göre daha dar ve homojen bir hedef kitlesine sahiptir. (BODUR 1997,39). Yerel basının hedef kitlesi şu şekilde ifade edilebilmektedir (VURAL 1999,111) - Gazeteyi alanlar, aboneler - Yöre halkı - Valilik, Emniyet Müdürlüğü, Belediye vb. Kamu Kurumları - Haber, araştırmacı gruplar - Meslek örgütleri - Siyasi partiler - Diğer yayın kuruluşları - Reklam verenler - Özel işletmeler Yerel basın farklı şekil ve isimlerle de ifade edilmeye çalışılsa da, ulusal basın kadar çaplı olmayan kasaba, ilçe ve illerde faaliyetlerini sürdüren, daha uzun aralıklarla çıkan küçük bir bölgeye hitap eden ve nispeten tirajı düşük, ulusal basının gölgesinde kalmış basın olarak tanımlanmaktadır.(www.gitme.net/gazeteler/gazeteler-türkiyede-yerel-basin-kavrami-veolgusu.php) 2.GAZETE VE DERGİ ÇALIŞANLARININ GENEL GÖRÜNÜMÜ SÖZERİ VE GÜNEY (2011,32,33) Kayıt dışı çalışan problemlerinin yanı sıra Türkiye de Medya Sektöründe istihdama dair güvenilir kaynak bulmanın mümkün olmadığını belirtmektedirler. Bu konuyla ilgili olarak SGK verileri, TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketleri ve yazılı medya istatistikleri bulunmaktadır. Bu veriler sadece medya sektöründe kayıt içi ve sigortalı çalışanları vermektedir. Büyütecimizi yerel medya çalışanlarına çevirmemizi sağlayacak olsa da bütünü oluşturan bir parça olduğu için yine de bize bir fikir vermesini umabiliriz. Çalışmada TÜİK verilerinden olabildiğine yararlanma yönüne gidip mevcut-ulaşılabilen-verileri ayrıntılı olarak incelemeye çalışacağız. TÜİK 21543 sayılı Yazılı Medya İstatistikleri 2015 verilerine göre; 2011 yılında 2.905 adet gazete ve 3.873 dergi yayımlanmakta iken 2015 yılında gazete sayısı 2.731 e düşmüş, aynı yıl dergi sayısı 4.071 e çıkarak artış göstermiştir. Gazete ve dergilerin toplam tirajı 2011 yılında 2.266 milyon adetten, 2015 yılında 2.132 milyon adete düşerek azalış göstermiştir. 64
Tablo 1: Gazete ve Dergilerin Sarı basın kartına Sahip Olan Personel Sayısı 2012 Sarı Basın Kartı Sahibi Personel Sayısı Yayın Türü ERKEK % Kadın % Toplam Toplam % Gazete 3594 78,95 958 21,05 4552 100 Dergi 492 73,21 180 26,79 672 100 Toplam 4086 78,22 1138 21,78 5224 100 2007 Sarı Basın Kartı Sahibi Personel Sayısı Yayın Türü ERKEK % Kadın % Toplam Toplam % Gazete 2164 82,19 469 17,81 2633 100 Dergi 563 81,59 127 18,41 690 100 Toplam 2727 82,06 596 17,94 3323 100 Kaynak: TÜİK-Yazılı Medya İstatistikleri Veri Tabanı 2007 yılından 2012 yılına gelindiğinde sarı basın kartı sahipliğinin toplamda 2.727 den 4.086 ya çıktığı görülmektedir. İşgücünün kalitesinin artması yönünde olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Tablo 2 a: Gazete ve Dergilerin Yayın Bölümünde Çalışan Personelin Kadrolara Göre Sayısı 2005 Gazete Yayın Türü Dergi Kadro Durum Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam Genel yayın müdürü 666 87 544 128 1425 Genel yayın yönetmeni 454 74 614 217 1359 Genel yayın koordinatörü 172 58 389 133 752 Genel müdür/müessese müdürü/ idare müd 173 36 245 72 526 Sorumlu yazı işleri müdürü 488 154 703 313 1658 Yazı işleri müdürü 666 203 479 267 1615 Yayın yönetmeni 233 78 328 153 792 Sayfa editörü 630 298 910 681 2519 Yazı işleri müdür yardımcısı 66 36 112 106 320 Redaktör 232 120 176 134 662 İstihbarat ve haber bölüm şefi 142 46 55 32 275 Haber müdürü 300 86 127 93 606 Başyazar / Yazar 1357 525 2238 1128 5248 Muhabir/foto muhabiri 2828 1021 582 353 4784 65
Karikatürist 67 17 110 37 231 Ressam/grafiker 211 147 412 285 1055 Düzeltmen 210 129 301 263 903 Bölge/İl temsilcisi 137 24 269 53 483 Diğer personel toplamı 520 251 1692 1252 3715 Toplam 9552 3390 10286 5700 28928 Kaynak: TÜİK -Yazılı Medya İstatistikleri Veri Tabanı Tablo 2b : Gazete ve Dergilerin Yayın Bölümünde Çalışan Personelin Kadrolarına Göre Sayısı 2012 Gazete Yayın Türü Dergi Kadro Durum Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam Genel yayın müdürü 860 160 1194 412 2626 Genel yayın yönetmeni 707 129 1227 556 2619 Genel yayın koordinatörü 243 50 533 316 1142 Genel müdür/müessese müdürü/ idare müd 359 102 503 133 1097 Sorumlu yazı işleri müdürü 939 285 1309 581 3114 Yazı işleri müdürü 1089 326 732 409 2556 Yayın yönetmeni 170 75 645 431 1321 Sayfa editörü 1417 777 1741 1785 5720 Yazı işleri müdür yardımcısı 60 47 237 164 508 Redaktör 208 117 459 699 1483 İstihbarat ve haber bölüm şefi 153 51 62 48 314 Haber müdürü 423 103 183 97 806 Başyazar / Yazar 1657 482 4260 1455 7854 Muhabir/foto muhabiri 4343 1731 817 552 7443 Karikatürist 39 12 149 29 229 Ressam/grafiker 411 285 1706 1228 3630 Düzeltmen 357 180 467 513 1517 Bölge/İl temsilcisi 119 73 236 113 541 Diğer personel toplamı 1406 951 4487 3434 10278 Toplam 14960 5936 20947 12955 54798 Kaynak: TÜİK -Yazılı Medya İstatistikleri Veri Tabanı 66
Gazete ve dergilerde yayın bölümünde çalışan işgücünün kadrolarına baktığımızda 2005 yılında 28.928 kişi olan toplam istihdam 2012 yılında yaklaşık 1 kat artarak 54.798 kişiye yükselmiştir. Genel duruma bağlı olarak tüm pozisyonlarda istihdam artmıştır. Yalnızca karikatürist sayısında bir azalma/yerinde sayma gözlenmektedir. Ancak nitelikli işgücünde meydana gelen bu artışın alt kademe istihdamına aynı oranda yansıdığı maalesef söylenemez. Tablo 3 a: Gazetelerde ve Dergilerde Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Sayısı (2005) 2005 Yayın Bölümü Basım Bölümü Dağıtım Bölümü Toplam Eğitim Durumu Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Lise Altı 1540 428 1427 67 904 94 4460 Genel Lise 5050 2145 1488 435 1104 253 10475 Mes. ve Tek. Lise 999 412 764 46 354 71 2646 Önlisans 1403 743 264 51 210 74 2745 Lisans 9098 4447 446 124 610 204 14929 Y.Lisans/Doktora 1748 915 61 23 33 20 2800 Toplam 19838 9090 4450 746 3215 716 38055 Kaynak: TÜİK Tablo 3b: Gazetelerde ve Dergilerde Çalışanların Eğitim Durumlarına Göre Sayısı (2012) 2005 Yayın Bölümü Basım Bölümü Dağıtım Bölümü Toplam Eğitim Durumu Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Lise Altı 2517 971 2019 125 973 98 6703 Genel Lise 8887 4609 1973 234 1545 618 17866 Mes. ve Tek. Lise 2262 819 1017 39 227 145 4509 Önlisans 2808 1834 383 92 421 69 5607 Lisans 15483 8889 759 235 770 304 26440 Y.Lisans/Doktora 3950 1769 120 42 93 51 6025 Toplam 35907 18891 6271 767 4029 1285 67150 Kaynak: TÜİK Gazete ve dergilerde çalışanların eğitim durumlarına bakıldığında toplam çalışan sayısının 2005 yılında 38.055 kişiden, 2012 yılında 67.150 kişiye çıkması sektörde yeni iş imkanlarının var olduğunun ve sektörün istihdam yaratma kabiliyetini göstermektedir. Yükseköğretim mezunu çalışanların 2012 yılında toplama oranında yükselmiştir. Lise altı ve lise değeri çalışan sayısı olarak 2012 yılında azalmıştır. 67
Tablo 4a: Gazete ve Dergilerin Yayın Bölümünde Çalışan Personelin Mesleki Bölümlerden Mezun Olanların Sayısı 2005 YAYIN TÜRÜ Mezun Olunan Bölüm GAZETE DERGİ TOPLAM ERKEK KADIN ERKEK KADIN Basın meslek Lisesi 64 9 27 12 112 Kitle İletişim ve araçları yüksek okulu Kitle ve iletişim araçları fakültesi 78 39 57 35 209 587 251 372 409 1619 TOPLAM 729 299 456 456 1940 Kaynak: Türkiye İstatistik kurumu Yazılı Medya İstatistikleri Veri Tabanı Tablo 4b: Gazete ve Dergilerin Yayın Bölümünde Çalışan Personelin Mesleki Bölümlerden Mezun Olanların Sayısı 2012 YAYIN TÜRÜ Mezun Olunan Bölüm GAZETE DERGİ TOPLAM ERKEK KADIN ERKEK KADIN Basın meslek Lisesi 148 66 69 48 331 Kitle İletişim ve araçları yüksek okulu Kitle ve iletişim araçları fakültesi 135 85 66 109 395 831 433 635 714 2613 TOPLAM 1114 584 770 871 3339 Kaynak: Türkiye İstatistik kurumu Yazılı Medya İstatistikleri Veri Tabanı Gazete ve dergilerin yayın bölümünde çalışan personelin mesleki bölümlerden mezun olma durumlarına bakıldığında 2005 yılında 1.940 kişiden, 2012 yılında 3.339 kişiye çıktığı görülmektedir. Basın Meslek Lisesi, yüksekokul ve fakülte bazında artış ümit verici olsa da sektörde eğitimli işgücünün daha fazla çalışabilmesi istenilen bir durumdur. Özellikle taşrada çalışan işgücünün daha eğitimsiz olduğu ifade edilmektedir. Bu bireylere eğitim verilmesi önerilmektedir. 68
Tablo 5 : Gazete/Dergilerin Yayın Bölgesine Göre Yıllık Tiraj Sayısı, 2011-2015 Yayın türü Yıl Top la m Yerel Bölges el Yaygın (U lu s al) Kind of periodicals Year Total (%) Local (%) Regional (%) National (%) Toplam - 2011 2 265 538 153 100 393 757 912 17.4 45 246 310 2.0 1 826 533 931 80.6 2012 2 308 507 847 100 388 615 168 16.8 41 234 124 1.8 1 878 658 555 81.4 2013 2 461 783 909 100 363 898 134 14.8 53 417 306 2.2 2 044 468 469 83.0 2014 2 274 530 479 100 320 032 094 14.1 46 489 524 2.0 1 908 008 861 83.9 2015 2 132 242 338 100 311 276 748 14.6 38 400 639 1.8 1 782 564 951 83.6 Gazete - 2011 2 130 183 241 100 367 894 430 17.3 2012 2 143 479 869 100 360 672 612 16.8 2013 2 296 382 004 100 338 106 943 14.7 2014 2 140 621 401 100 294 883 759 13.8 2015 1 993 576 561 100 285 440 701 14.3 40 698 665 1.9 1 721 590 146 80.8 33 588 246 1.6 1 749 219 011 81.6 48 779 838 2.1 1 909 495 223 83.2 42 270 003 2.0 1 803 467 639 84.2 32 134 637 1.6 1 676 001 223 84.1 Dergi - 2011 135 354 912 100 25 863 482 19.1 4 547 645 3.4 104 943 785 77.5 2012 165 027 978 100 27 942 556 16.9 7 645 878 4.6 129 439 544 78.4 2013 165 401 905 100 25 791 191 15.6 4 637 468 2.8 134 973 246 81.6 2014 133 909 078 100 25 148 335 18.8 4 219 521 3.2 104 541 222 78.1 2015 138 665 777 100 25 836 047 18.6 6 266 002 4.5 106 563 728 76.8 Kaynak: TÜİK, Yazılı Medya İstatistikleri, 2015 69
Gazete ve dergilerin yerel ve toplam tiraj sayılarını 2011-2015 yılları için karşılaştırıldığında; toplam gazete ve dergi tirajı 2.265 milyon adetten 2.132 milyon adete düşmüştür. Dergi tirajında yaklaşık 3 milyon adetlik bir artış gözükse de toplamda azalma gerçekleşmiştir. Bir diğer önemli gelişme ise yerel yayın yapan gazete tirajının % 17.3 ten % 14.3 e düşmesi ve yerel yayın yapan dergilerin oranının % 19.1 den % 18.6 ya düşmesidir. 2011 yılından 2015 yılına gelindiğinde toplam yerel gazete ve dergi oranında % 17.4 den % 14.6 ya düşmüştür. Elimizde yeterli istatistik olmadığı için bu durumun yerel medyada çalışan işgücünde azalmaya neden olup olmadığı açık bir şekilde ortaya konulamamaktadır. 3.SONUÇ VE ÖNERİLER Ulusal ve yerel medya bir bütünün ayrılmaz parçası olarak değerlendirilmektedir. Dördüncü kuvvet olma özelliğini her iki medyanın da yerine getirdiği düşünülmektedir. Karşılaştıkları sorunlar da benzerlikler göstermektedirler. Uzun yıllardır ülkemizde artmayan gazete tirajları, reklam gelirlerindeki yetersizlikler bunlara örnek gösterilebilir. Sektörün başarılı olabilmesi çalışan işgücünün yeteneği ve eğitim seviyesi ile ilişkilendirilmektedir. Daha eğitimli işgücünün istihdam edilmesi, sektörün toplam payını da arttırabilecektir. Sektördeki oyuncular başarısız olunca kapanma yada el değiştirme gibi durumlarla karşılaşılabilmekte ve bu durumda pek çok medya çalışanı işinden olabilmektedir. Özellikle son yıllarda ülkemizde pek çok medyada ve basında faaliyet gösteren işletmelerin el değiştirdiği görülmüştür. Yeterli veri olmasa da özellikle yerel medya/basın/gazeteler de benzer sorunlar ile karşı karşıya bulunmaktadır. Yerel basının genel problemlerinin yanında kendi yapısından kaynaklanan özel sorunları bulunabilmektedir. Çoğu yerel gazetenin kar elde edemese dahi yayımlanmaya devam ettikleri ifade edilmektedir. Yine pek çoğunun babadan oğla kalan işletmeler olduğu ve salt yerel gazete değil diğer matbaacılık (davetiye, fatura, irsaliye, kartvizit vb.) işleriyle ayakta durabildikleri ifade edilmektedir. Ulusal gazeteler gibi düşük tiraj, çok az reklam geliri vb. sorunlarla mücadele etmektedirler. Yerel basındaki işgücüne bakıldığında yetişmiş eleman örneğin of-set kullanacak teknik elemanların yetişmediği piyasada bu işgücünün bulunmasında zorluklar çekildiği ifade edilmektedir. Yerel medyanın ekonomik bağımsızlığını koruyabilmesi için bir dizi önlemler alınmalıdır. Yerel basının en önemli gelir kalemi olarak BİK (Basın İlen Kurumu) tarafından uygulaması yapılan Resmi ilanların yasalara uygun ve adilce dağıtılması önerilmektedir. Yeterli ve düzenli geliri olan yerel medya çalışanları iş güvencesine sahip olabileceklerdir. Yerel basında çalışanların bazılarının asgari ücretin altında ücretle çalıştırıldıkları ifade edilmektedir. Yine de bu çalışanların belli aralıklarla eğitimden geçirilerek bilgi-becerilerinin arttırılması ve elde edecekleri ücret seviyelerinin yükselmesinin mümkün olduğu ifade edilmektedir. TÜİK 2016 (Haziran) verilerine göre işsizlik oranı % 10,2, genç işsizliği oranı % 19,4, İstihdam oranı % 47,1 ve işgücüne katılım oranı % 52,4 olarak gerçekleşmiştir. (TÜİK, işgücü istatistikleri Haziran 2016, s.1) Kayıt dışı istihdam oranı % 34 olarak ifade edilmektedir. (www.tüik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=) Ülkemizde işgücü talebi ile işgücü arasında uyumsuzluk olduğu kabul edilmektedir. Gerçek işsizlik oranı, genç işsizliği oranı ve işgücüne katılım oranı ve kayıt dışı istihdam kabul edilebilir seviyelerde değerlendirilmemektedir. Bu çalışmada yerel medyada çalışan işgücünün durumu incelemeye çalışılmıştır. Ancak yeterli 70
ve kabul edilebilir istatistiki veriler bulunmadığından ve devletin resmi istatistik kurumu olan TÜİK tarafından % 34 olarak açıklanan kayıtdışı oranı oldukça yüksektir. Yerel medyada çalışan işgücünün eğitim seviyesinin artması, kadın işgücünün artması memnuniyet vericidir. Ancak gazete ve dergilerdeki tiraj azalışları da önemli gözükmektedir. Eğitim seviyesi düşük olan işgücünün eğitilmesi de ayrıca önem arz etmektedir. Yine bu sektörde çalışanlar arasında kendi konularında eğitim veren lise, yüksekokul ve üniversite çalışanlarının oransal artışlarında memnun edici bir durum olarak değerlendirilmektedir. 4. KAYNAKÇA BODUR,F.(1997). Yerel Basında Yönetim ve Örgüt Yapısı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim fakültesi Yayınları. KAYACAN, İ. (1996). Basınımızın Anadolu Cephesi, Ankara: Ece Yayınları. TÜİK Yazılı Medya İstatistikleri Sayı 21543, 26 temmuz 2016 TESEV Türkiye de Medyanın Ekonomi Politiği: Sektör Analizi Ceren SÖZERİ, Zeynep GÜNEY 2011 TÜİK İşgücü İstatistikleri Haziran 2016, Sayı 21573 19 Eylül 2016 www.gitme.net/gazeteler/gazeteler-türkiyede-yerel-basin-kavrami-ve-olgusu.php VURAL, A.M.(1996). Yerel kamuoyunun Kitle İletişim Aracı Olarak Yerel Basın, Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı, 2(12) 71