ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEMESİ İÇİN İNŞAATLARDA

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 267 ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEMESİ İÇİN İNŞAATLARDA MALİYET BEDELİNİN TESPİTİNDE ÜÇLÜ KRİTER Ersin UMDU* I-GİRİŞ 3194 sayılı İmar Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerce malzeme ve işçilik kullanmak suretiyle, meydana getirilen bir gayrimenkulün yapı kısmına ilişkin faaliyetlerin tümünü içeren bina inşaatı ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunda İdare olarak tanımlanan kurum veya kuruluşlar tarafından 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa göre ihale veya emanet suretiyle yaptırılan ve işçilik içeren her türlü ihale konusu işler asgari işçilik kapsamındadır. (Umdu,2010,123). İnşaatlarda maliyet belirleme usulleri inşaatın yapılış (yaptırılış) usulüne göre değişir. Makalemizde asgari işçilik incelemesi yapılan inşaatlarda maliyet bedelinin tespiti nasıl olduğu izah edilecektir. II- ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEMESİ YAPILAN İNŞAATLARDA MALİYET BEDELİNİN TESPİTİNDE ÜÇLÜ KRİTER İnşaat süresince Vergi Usul Kanuna göre defter tutulması gerekmeyen inşaatlarda maliyet bedelinin belirlenmesi m2 birim maliyet üzerinden yapılırken, defter tutulması gereken inşaatlarda maliyet bedelinin belirlenmesi; m2 birim maliyet, defter maliyeti ve sözleşme miktarı olarak 3 kriter üzerinden yapılmaktadır. Buna göre (Umdu ve Yıldız,2010, 38): 1-M2 BİRİM MALİYETLERİNDEN HESAPLANAN TUTAR İnşaatın ruhsatında yazılı yapı sınıf grubuna göre m2 birim maliyet sapta- * SGK Müfettişi 267

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 268 nır. m2 birim maliyetleri her yıl inşaatın sınıfı ve grubuna göre Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nca tespit edilerek Kurum Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü nce çıkarılacak bir genelge ile açıklanır. Aşağıdaki tabloda 2000 yılından 2010 yılına kadar teknik özelliklerine göre 13 sınıf ve gruba ayrılan yapılara ait m2 birim maliyet bedelleri gösterilmektedir. 1 Tablo 1: Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Tarafından Tespit Edilen m Maliyet Bedelleri (TL) SINIF YILLAR GRUB 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1A 30,05 20 33 43 46 51 54 61 65 71 73 1B 35 57,75 75 80 89 94 105 112 123 127 2A 59,28 55 90,75 118 127 141 149 167 178 195 201 2B 75 123,75 161 173 193 205 230 245 268 276 3A 99,90 123 202,95 264 283 315 334 375 399 437 448 3B 114,23 140 231 300 322 359 381 427 455 498 511 4A 128,50 158 260,70 339 364 406 430 482 513 561 577 4B 142,76 175 288,75 375 402 448 475 533 568 622 640 4C 171,34 210 346,50 450 483 539 571 640 682 746 761 5A 214,13 260 429 558 599 668 708 794 846 926 945 5B 256,98 315 519,75 676 725 809 858 962 1025 1122 1144 5C 299,84 360 594 772 828 924 979 1.098 1169 1179 1279 5D 351,41 430 709,50 922 989 1.103 1.169 1.311 1396 1528 1559 m 2 birim maliyet bedelleri tabloda görüldüğü şekildedir. Fakat burada hangi yıla ait m 2 birim maliyet bedeli kullanılacaktır? Hangi yıla ait m 2 birim maliyet kullanılacağı 01/05/2004 tarihinde köklü bir değişikliğe uğramıştır. 1 Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca yayımlanan listede kayıtlı yapı sınıf ve gruplarından farklı olduğu veya doğalgazlı olarak inşa edilen yapıların hangi yapı sınıf ve grubunda değerlendirileceği ya da aynı yapı ruhsatında yer alan farklı mekanların ayrı ayrı mı, yoksa yalnızca bir yapı sınıf ve grubunda mı değerlendirileceği gibi hususlarında tereddüde düşüldüğünden yapının kaloriferli veya asansörlü ya da doğalgazlı olarak inşa edilmiş olması veya kat sayısının beş ve üzerinde olması yahut bina yüksekliğinin 21.50 metrenin üzerinde olması gibi durumlar göz önüne alınarak hangi yapı sınıfgrubun içine dahil olacağı 2007-22 sayılı genelge ile belirtilmiştir. 268

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 269 Söz konusu değişiklik 16-318 sayılı genelgede izah edilmişti. Buna göre; 01.05.2004 tarihinden önce başlanıp bitirilen inşaatlarda bina maliyetinin hesaplamasında m 2 birim maliyet bedeli olarak; 16-118 sayılı genelge gereği; inşaat faaliyetinin sürdüğü yıllara ait m 2 birim maliyet bedellerinin aritmetik ortalaması sonucu bulunan maliyet bedeli esas alınır. Örnek; 05.05.2000 ile 22.06.2003 tarihleri arasında yapılan ve III. sınıf A grubunda bulunan ve 3000 m yüzölçümündeki bir binanın m 2 birim maliyet bedeli şu şekilde hesaplanır. Önce 2000, 2001 ve 2002 yıllarına ait ve inşaat grup ve sınıfına uygun m 2 birim maliyet bedelleri toplanır, sonra 3 e bölünerek aritmetik ortalamasından binanın maliyetinin tespitinde kullanılacak maliyet bedeli hesaplanır. (burada: Aritmetik ortalamanın hesabında kullanılacak toplam bedelde; İnşaatın bittiği yıl olan 2003 yılının maliyet bedeli toplama alınmaz) Buna göre; (99,90 + 123,00 + 202,95) / 3 = 428,85 / 3 = 141,95.-TL Söz konusu inşaatta bina maliyet bedeli için kullanılacak m 2 birim maliyet bedeli; 141,95.-TL dir. 01.05.2004 tarihinden sonra başlanıp bitirilen inşaatlarda bina maliyetinin hesaplamasında***; 1- Başladığı yıl içinde bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesaplanmasında o yıl ait birim maliyet bedeli esas alınır. Örnek; 1.1.2005 tarihinde başlayıp 1.9.2005 tarihinde bitirilen IV. sınıf B grubunda inşaat için inşaat grup ve sınıfına uygun 2005 yılına ait m 2 Birim Maliyeti; 448,00.-TL, kullanılacaktır. 2- Başladığı yıldan sonraki yıllarda tamamlanmış inşaatın maliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan bir önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınır. Bununla beraber yapımına 01.05.2004 tarihinden sonra başlanılan veya 01.01.2003 tarihinden sonra başlandığı halde 01.05.2004 tarihinden sonra bitirilen binaların maliyeti, ortalama maliyet yerine, yine bitirildiği yıldan bir önceki yıla ilişkin birim maliyet bedeli esas alınarak hesaplanacaktır. Örnek; 1.1.2005 tarihinde başlayıp 1.8.2008 yılında bitirilen III. sınıf B grubunda inşaat için inşaat grup ve sınıfına uygun 2007 yılına ait m2 Birim Maliyeti,427,00.-TL, kullanılacaktır. 269

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 270 2003 Yılından Önce Başlayıp, 2004 veya Daha Sonraki Yıllarda Bitirilen Binaların Maliyeti, 01.05.2004 tarihinden önceki ve sonraki sürede yapılan uygulamalar dikkate alınarak, ayrı ayrı hesaplanacak, bu suretle bulunan iki ayrı birim maliyet bedelinin aritmetik ortalamasının alınması ve binanın yüzölçümü ile çarpılması suretiyle hesaplanacaktır. Örnek; 05.05.2001 ile 22.06.2007 tarihleri arasında yapılan ve III. sınıf A grubunda bulunan ve 3000 m yüzölçümündeki bir binanın m2 birim maliyet bedeli şu şekilde hesaplanır. (A) 01.05.2004 tarihinden önceki süre; 2001,2002 ve 2003 yıllarına ait ve inşaat grup ve sınıfına uygun m2 birim maliyet bedelleri toplanır, sonra 3 e bölünerek aritmetik ortalamasından binanın maliyetinin tespitinde kullanılacak maliyet bedeli hesaplanır. (burada: İnşaat 2003 den sonrada devam ettiği için bu hesaplamada aritmetik ortalamanın hesabında kullanılacak toplam bedelde; İnşaatın bittiği yıl olan 2003 yılının maliyet bedeli toplama alınır.) (B) Buna göre; (123,00 + 202,95+264) / 3 = 589,95 / 3 = 196,65.-TL (C) 01.05.2004 tarihinden sonraki süre; Başladığı yıldan sonraki yıllarda tamamlanmış inşaatın maliyetinin hesabında bitirildiği yıldan bir önceki yıla ait birim maliyet bedeli alınacağı için 2006 yılına ait m2 birim maliyet bedeli kullanılacaktır. 2006 yılına ait m2 birim maliyet bedeli: 334,00.-TL (D) 01.05.2004 tarihinden önceki ve sonraki sürenin aritmetik ortalaması; İnşaat 05.05.2001 ile 22.06.2007 tarihleri arasında yapıldığı için iki döneme ait tespit edilen m2 birim maliyet bedelleri toplanır ve 2 e bölünerek bina maliyetinin hesaplamasında kullanılacak m2 birim maliyet bedeli bulunur. C = (A + B) / 2 = (195,65 + 334,00) / 2 = 530, 65 / 2 = 265,33.-TL Söz konusu inşaatta bina maliyet bedeli için kullanılacak m2 birim maliyet bedeli; 265,33.-TL dir. Kullanılacak birim maliyet bedelinin tespitinden sonra Bina maliyeti, ruh- 270

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 271 satnamesinde yazılı bulunan yüzölçümü ile m2 birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle hesaplanır. Bina Maliyeti= Binanın Yüzölçümü x m2 Birim Maliyet Bedeli Örnek: yukarıda örnekte bina maliyeti hesabında kullanılacak m2 birim maliyet bedeli; 265,33.-TL bulunan ve 05.05.2001 ile 22.06.2007 tarihleri arasında 3000 m yüzölçümünde yapılan binanın maliyeti; Bina Maliyeti: 3000 X 265,33 = 795,975,00.-TL 2- DEFTER MALİYETİ Defter maliyeti diye tabir edilen maliyet; 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 173. ve takip eden Maddeler gereği ticari sınıfına göre tutulması gereken (Yevmiye, İşletme vs.) yasal defterde asgari işçilik incelemesi yapılacak inşaatla ilgili muhasebeleştirilen gider hesaplarının toplamıdır. Ancak, bina inşaat maliyetine, arsa tutarı ve proje bedeli dahil edilmeyecektir. İnşaatın defter maliyet hesabında inşaat sahibinin inşaatı kendisi tarafından yapması veya inşaatı bir müteahhide anahtar teslim sözleşmesi karşılığında yaptırması durumuna göre ayrı ayrı muhasebe kaydı tutulmaktadır. Buna göre; Defter tutmakla yükümlü inşaat sahibinin ticari amaçlı olmadan inşaatı kendisinin yapması durumunda; tacir sıfatına haiz inşaat sahibinin ticari işletmesi ile ilgili olarak yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktaracağı her türlü madde ve malzeme ile işçilik ve genel giderleri 258 no.lu Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabında muhasebeleştirecektir. (www.muhasebedersleri.com: Erişim Tarihi: 18.12.2009) Örnek; işyerince özel yat üretimi yapacağı fabrika inşaatının bitirilerek binalar hesabına aktardığı inşaatın maliyet toplamının 22.690.367.-TL olduğu görülmüştür. Söz konusu muhasebe kaydı; Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK 1210...09/03/2009... 252 Binalar 22.690.367. 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 22.690.367. 271

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 272 İnşaat sahibinin inşaatı bir müteahhide anahtar teslim sözleşmesi karşılığında yaptırması durumunda; anahtar teslim sözleşmesi karşılığında yapılan inşaatlarda inşaat sahibi sigortalı çalıştırmaksızın istisna akdi çerçevesinde işin yapımını müteahhide verdiği için 5510 sayılı Kanuna göre işi yapan müteahhit işverendir. Bu sebeple söz konusu inşaatın defter maliyeti; işi yapan müteahhidin yasal defterlerinden tespit edilecektir. İnşaatın defter maliyeti inşaatın başladığı yıl içinde bitmesi ya da yıllara yaygın olması durumuna göre 622 ya da 170-178 no.lu hesaplarla muhasebeleştirilir. 2 (www.muhasebedersleri.com: Erişim Tarihi: 18.12.2009). 1- İnşaatın Başladığı Yıl İçinde Bitmesi: İnşaatın yıl içinde bitmesi halinde, üretim maliyetlerinin muhasebeleştirildiği 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı, dönem sonunda 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı ile yansıtılarak giderlerin muhasebeleştirildiği 622 Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı na aktarılır. Daha sonra 740 ve 741 No.lu hesaplar ters kayıt ile kapatılır. Örnek; ARI İnş. Ltd. Şti. nin, BEY A.Ş. adına 1.3.2007 tarihinde yapımına başlayıp 25.10.2007 tarihinde bitirirek BEY A.Ş. e teslim etiği inşaatın maliyeti 45.000,00.-TL dir. ARI İnş. Ltd. Şti. nin inşaatla ilgili muhasebe kaydı; Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK 1999...25/10/2007... 622 Satılan Hizmet Maliyeti 45.000. 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı 45.000 2000 741 Hizm. Ür. Mal. Yansıtma 45.000. 740 hizmet Üretim Maliyet 45.000. 2 İnşaatın birden fazla olduğu durumlarda 171, 172...178 no.lu hesaplar kullanılır. İnşaat ve onarım işinin birden fazla Olduğu durumlarda 170, 171, 172...178 No.lu hesaplar,kullanılır. İnşaat sayısının sekizi aşması halinde ise, her proje yardımcı defter düzeyinde izlenebilir. Bu durumda her bir proje için tutulacak yardımcı defterler, defteri kebir hükmündedir. 16.12.1993 Tarih ve 21790 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği 272

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 273 2- İnşaatın Yıllara Yaygın Olması: İnşaatın gelecek yıla yaygın olması halinde, 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı, dönem sonunda 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı aracılığıyla, 170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı na aktarılır. 740 ve 741 No.lu hesaplar ters kayıt ile kapatılır. İnşaatla ilgili bundan sonraki giderler bu hesapta takip edilir. İnşaat bittikten sonra 170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı giderlerin muhasebeleştirildiği 622 Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı na aktarılır (www.muhasebedersleri.com: Erişim Tarihi: 18.12.2009). Örnek; ARI İnş. Ltd. Şti. nin, BEY A.Ş. adına 1.3.2007 tarihinde yapımına başlayıp 25.01.2008 tarihinde bitirirek BEY A.Ş. e teslim etiği inşaatın maliyeti 45.000,00.-TL dir. ARI İnş. Ltd. Şti. nin inşaatla ilgili muhasebe kaydı; - İnşaatın 2007 yılında yaptığı giderler yıl sonu Yıllara Yay. İnş. ve On. Mal. Hesabına aktarılır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK 1999... 31.12.2007... 170 Yıllara Yay. İnş. ve On. Mal. Hesabı 45.000. 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı 45.000 2000 741 Hizm. Ür. Mal. Yansıtma 45.000. 740 hizmet Üretim Maliyet 45.000. - İnşaat 25.10.2008 tarihinde bitirilip ilgili firmaya teslim edildiğinde; Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK 75... 25.01.2008... 622 Satılan Hizmet Maliyeti 45.000. 170 Yıllara Yay. İnş. ve On. Mal.Hesabı 45.000 273

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 274 3- SÖZLEŞMEDEKİ MİKTAR Asgari işçilik incelemesi yapılacak iş sözleşme (anahtar karşılığı sözleşme veya ihale sözleşmesi) karşılığı kendi sigortalı çalıştırmaksızın başka bir kişiye istisna akdi çerçevesinde yaptırılması durumunda, ikili arasında imzalanan sözleşmedeki KDV hariç miktardır. Bu miktar işi yapan işyerinin satış miktarıdır ve 600 Yurtiçi Satışlar hesabında muhasebeleştirilir. Örnek; BY A.Ş. ile ARI İnş. Ltd. Şti. arasında imzalanan sözleşmeden; ARI İnş. Ltd. Şti. nin BY A.Ş. nin Organize Sanayideki arazisine (bütün harcamalar dahil) 15.000.000.-TL karşılığında fabrika inşaatı yaptığı görülmüştür. III- SONUÇ Asgari işçilik incelemesi yukarıda izah edilen 3 kriterin kıyas yapılarak hesaplanacak en yüksek maliyet bedeli üzerinden yapılacaktır. Örnek; BY A.Ş. tarafından ARI İnş. Ltd. Şti ne 15.000.000.-TL karşılığında yaptırılan ve yapımı 3 yıl süren fabrika inşaatının birim m2 maliyet hesabı üzerinden bina maliyetinin 12.000.000.-TL olduğu, ARI İnş. Ltd. Şti. kayıtlarından inşaatın fabrika defter maliyetinin 13.000.000.-TL olduğu görülmüştür. Söz konusu inşaatta asgari işçilik hesabına esas bina maliyeti olarak BY A.Ş. ile ARI İnş. Ltd. Şti arasında imzalanan sözleşmedeki miktar (15.000.000.-TL) esas alınır. Eğer BY A.Ş. bu binayı kendisi aynı maliyetle yapmış olsaydı, asgari işçilik hesabına esas bina maliyeti olarak defter maliyeti esas alınırdı. Söz konusu; 3 lü kritere göre kıyaslama sözleşme karşılığı ve deftere tabi olan işyerleri için geçerlidir. Zira kendisi için mesken amaçlı (ticari olmaması gerekir) ev yapan kişinin yaptığı inşaatın maliyeti sadece Bayındırlık Bakanlığının m2 birim maliyetlerinden hesap edilir. Bununla beraber; Ünitede yapılan araştırmada -dosya memurunun işyeri kayıt ve belge inceleme yetkisi olmadığı için- dosya memuru maliyet bedeli olarak sadece m2 birim maliyetinden tespit edilen bina maliyetini esas alır. 274

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 275 KAYNAKÇA http://www.muhasebedergisi.com/insaat-muhasebesi/insaatl-ilgili-harcama-ve-odemelerin-muhasebelestirilmesi-ve-hizmet-uretim-maliyeti.html (erişim tarihi:18.12.2009) http://www.muhasebedersleri.com/hesaplar/170-yillara-yaygin-insaatmaliyetleri.html (Erişim Tarihi: 18.12.2009) http://www.muhasebedersleri.com/hesaplar/258 no.lu Yapılmakta Olan Yatırımlar.html (Erişim Tarihi: 18.12.2009) Sosyal Güvenlik Kurumu (12.05.2010). 13973 sayılı Sosyal Sigorta İşlemler Yönetmeliği. Anakara : Resmi Gazete (27579 sayılı) TC Yasalar (16.06.2006). 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel sağlık Sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) Umdu, Ersin ve Yıldız, Ramazan(2010). Sosyal Güvenlik Reform Sonrası Asgari İşçilik Uygulaması. Ankara : Yaklaşım Yayıncılık Umdu, Ersin(2010). Hangi İşler Asgari İşçilk Kapsamındadır Mali Çözüm Dergisi 98 (2010) 275

21 ersin umdu:layout 1 11/9/10 3:32 PM Page 276 276