TÜRKİYE VI.ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ

TÜRKİYE VI.ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ 4-8 Ekim 2011, Şanlıurfa Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

Kivide Fidan Gelişimi ile Vejetatif Gelişme Parametreleri Arasındaki İlişkiler Burhan Öztürk 1, Muharrem Özcan 2, Ahmet Öztürk 2 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Özet Bu çalışma, kivide fidan gelişimi ile vejetatif gelişme parametreleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla Samsun ekolojik koşullarında 2005 2007 yılları arasında yürütülmüştür. Çalışmada, 2 farklı anaç çapına (5.00 7.00 mm ve 7.01 9.00 mm) sahip olan çöğür anaçlar kullanılmıştır. Anaçlar, yongalı göz aşı metodu ile 4 farklı dönemde (durgun aşılar 1 Eylül 15 Eylül; sürgün aşılar 1 Mayıs 15 Mayıs) aşılanmıştır. Fidan gelişimi sürgün boy ve çap ölçümlerinin büyüme periyodu boyunca takip edilmesiyle belirlenmiştir. En iyi sürgün boy ve çap gelişimi, durgun dönem aşılarından 1 Eylül aşı dönemindeki 7.01-9.00 mm anaç çapına sahip bitkilerden elde edilmiştir. Kivide vejetatif gelişme parametreleri arasındaki en yüksek ilişki yaprak sayısı ile toplam yaprak alanı (r=0.931) ve sürgün boyu ile yaprak sayısı (r=0.925) arasında tespit edilmiştir. Araştırmanın sonucunda kivide kaliteli fidan üretimi için anaç çapı kalın olan bitkilere durgun dönemde aşı yapılmasını önerebiliriz. Anahtar Kelimeler: Kivi, fidan gelişimi, aşı dönemi, anaç çapı, yongalı göz aşısı Relationships Between Plant Growth with Vegetative Development Parameters in Kiwifruit Abstract This study was carried out to determine the relationship between plant development and vegetative growth parameters in kiwifruit at Samsun ecological conditions in 2005-2007. In study, two different diameters of rootstock were examined (5.00 7.00 mm and 7.01 9.00 mm) using the chip budding method at four different grafting periods (fall budding 1 September-15 September; shoot budding 1 May-15 May). Plant development was determined to shoot length and shoot diameter measurement during the growth period. The best shoot length and diameter development were obtained from fall grafting periods of 1 September in that plants have 7.01-9.00 mm rootstock diameter. The highest correlation amongst the vegetative growth parameters was determined between leaf number and total leaf area (r=0.931) and shoot length and leaf number (r=0.925) in kiwifruit. These result shows that we can recommend to diameter of the thick rootstock plants for the production of quality seedlings in fall grafting period in kiwifruit. Key Words: Kiwifruit, Plant Development, Grafting Period, Rootstock Diameter, Chip Budding Giriş Kivi hem generatif hem de vejetatif yöntemlerle kolay çoğaltılabilen bir türdür (Sale, 1985; Lawes, 1992; Ferguson ve Seal, 2008). Günümüzde modern meyvecilik anlayışına göre birçok türde anaç kullanımı yaygın hale gelmiştir. Bu uygulamalarda, meyve türlerinin geniş alanlara adaptasyonun sağlanması ve anacın diğer etkilerinden yararlanmak amaçlanmaktadır. Artık kendi kökü ve gövdesi üzerinde standart çeşitlerin klasik tarzda yetiştirilmesi büyük oranda ortadan kalkmıştır. Bu nedenle aşı ile çoğaltmanın önemi artmıştır. Bununla birlikte kivide anaç kullanımı henüz çok yaygın değildir. Kivide tohumdan çıkan bitkilerin yaklaşık olarak % 80 inin erkek, % 20 sinin dişi bireylerden oluşmaktadır. Bu yüzden, kivide generatif yöntemlerle çoğaltma anaç üretimi ve ıslah çalışmalarında kullanılmaktadır. Tohumdan çıkan bitkilerin cinsiyeti çiçeklenme dönemine kadar tam olarak bilinmemektedir. Gençlik kısırlığı döneminin uzun olmasından dolayı üreticilere, bu bitkilerin meyve üretiminde direkt olarak kullanılması tavsiye edilmemektedir. 375

Generatif yöntemlerle elde edilen bitkilerin üretimde kullanılması için, cinsiyeti tam olarak bilinen erkek ve dişi bireylerden alınan göz veya kalemlerle aşılama yapılmaktadır (Zenginbal ve Özcan, 2003). Generatif çoğaltmanın sakıncalı yönleri yanında avantajlı yönleri de vardır. Tohumların çimlenmesi ile elde edilen bitkiler kuvvetli ve bol saçak kök yaparlar. Kivi gibi kök yapısı toprak üstü organlarına göre zayıf olan ve toprakta bol suya ihtiyaç gösteren türlerde kök yapısı çok önemlidir. Bu yüzden tohumdan elde edilen bitkiler kurağa daha dayanıklıdır (Samancı, 1990). Ayrıca, tohumdan yetiştirilen bitkilerin kök sisteminin derinlere gitmesi, bitkinin toprağa daha iyi tutunmasını ve topraktan maksimum düzeyde istifade etmesini sağlamaktadır. Bu yüzden, aşı ile çoğaltılan fidanlar çelikle çoğaltılanlara tercih edilmelidir (Zenginbal ve Özcan, 2000a; Cangi ve İslam, 2003). Kivinin vejetatif çoğaltılmasında kullanılan aşı, çelik, daldırma ve doku kültürü gibi yöntemlerden (Sale, 1985; Lawes, 1992) aşı ve çelikle çoğaltma en fazla kullanılan yöntemlerdir. Çelikle fidan üretiminde, hızlı ve kısa zamanda çok fazla fidan üretilebilirken, kök yapısının zayıf gelişmesi önemli bir dezavantajıdır (Diaz Hernandez ve Garcia Barrios, 1997). Vejetatif yöntemlerden aşı ile çoğaltma cinsiyeti belirlenmiş, kök yapısı kuvvetli ve çevre şartlarına daha dayanıklı fidanlar elde edildiği için daha avantajlıdır. Ancak, fidan üretiminde aşı ile çoğaltma, çelikle çoğaltmaya göre daha uzun süreye ihtiyaç duymaktadır. Göz ve kalem aşılarında başarı birçok faktöre bağlıdır. Bu faktörleri anaç ve kalem arasında meydana gelen aşı uyuşmazlığı, bitki tür ve çeşidi, genetik yapı, aşılama sırasındaki veya sonrasındaki sıcaklık değerleri, aşılama zamanı, çoğaltma teknikleri, anacın yara yerini iyilileştirme başarısı, kimyasal maddeler, virüsler, böcek zararları, hormonlar, besin elementleri, aşı kalemlerinin seçimi, aşı kalemi alma zamanı, muhafazası ve aşılama becerisi şeklinde ifade edebiliriz (Hartman ve ark., 1990; Yılmaz, 1992; Tanimoto, 1994). Ülkemizde kivi yetiştiriciliğine ilginin artmasına bağlı olarak kivi fidanına olan talep her 376 geçen gün artmaktadır (Zenginbal, 2007). Bu amaçla, çalışmamızda fidan gelişimi ile vejetatif gelişme parametreleri arasındaki ilişkinin ortaya konması ve daha kısa sürede daha kaliteli fidanların elde edilebilmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Materyal Denemede anaç materyali olarak, Hayward kivi çeşidinin tohumlarından elde edilen çöğür bitkiler kullanılmıştır. Araştırma, 2005 2007 yılları arasında Samsun un Merkez İncesu Mahallesi nde (Kuzey:41 22, Doğu:36 10, Rakım:182 m) bir üretici bahçesinde yürütülmüştür. Samsun, Orta Karadeniz bölgesinde yer almaktadır. Orta Karadeniz bölgesi ılıman iklimin özelliklerini taşımaktadır. Uzun yılların ortalama verileri esas alındığında yağışların sonbahar aylarında daha yoğun olduğu görülmektedir. Ayrıca ilkbahar ve yaz aylarında düşen yağış miktarı da oldukça fazladır (Anonim, 2007). Yöntem Hayward kivi çeşidinden alınan tohumlar 40 gün boyunca buzdolabında bekletildikten sonra Nisan ayı içinde dere kumu + toprak + ahır gübresi karışımına (1:1:1) serpme olarak ekilmiştir. Tohumlar çimlenip bitkiler 3 yapraklı olunca ekim toprağıyla aynı özelliklere sahip toprakla doldurulmuş 20x34 cm ebatlarındaki siyah plastik torbalara şaşırtılmıştır. Gelişen bitkiler Kasım 2004 tarihinde torbalardan araziye aktarılmıştır. Ancak 1 15 Eylül 2005 tarihlerinde yapılan durgun dönem aşı uygulamaları torbalarda yapılmış ve bu aşılı bitkiler Kasım 2005 de araziye aktarılmıştır. Çalışmada aşı gözleri Hayward çeşidinin kalemlerinden alınmıştır. Durgun dönemde yapılan aşılar için kalemler aşılama işleminin yapılacağı gün, aşı uygulamasından yaklaşık 1 2 saat önce alınırken sürgün aşılar için aşı kalemleri bitkiler kış dinlenme döneminde iken (şubat ayının 3.haftasında) alınmış ve aşı zamanına kadar +4 o C de muhafaza edilmiştir (Yılmaz, 1992). Araştırmada yongalı göz aşı metodu kullanılmıştır. Aşı işlemleri durgun ve sürgün aşı

olarak iki dönemde yapılmıştır. Aşı işlemleri Zenginbal ve Özcan (2000b) ın bildirdikleri tarihler dikkate alınarak; durgun dönemde 1 15 Eylül ve sürgün dönemde 1 15 Mayıs olarak belirlenmiştir. Anaç çapları ise 5.00 7.00 mm ve 7.01 9.00 mm olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Aşılama işlemleri tek bir aşıcı tarafından yapılmıştır. Araştırmada aşağıda belirtilen özellikler incelenmiştir. Sürgün Boy (cm) ve Çap Gelişimi (mm) Her bir tekerrürde süren aşılardan seçilen 5 bitkide sürgün uzunluğu 5 cm ye ulaştıktan sonra 15 gün aralıklarla belirlenmiştir. Durgun dönemde yapılan aşılar için ölçümler 1 Haziran tarihinden itibaren, sürgün dönemde yapılan aşılar için ölçümler ise 1 Temmuz tarihinden itibaren yapılmıştır. Yaprak Sayısı (adet) Sürgün boy ve çap ölçümü yapılan bitkilerdeki yaprakların vejetasyon periyodu sonunda sayılmasıyla belirlenmiştir. Toplam Yaprak Alanı (cm 2 ) Büyüme periyodu boyunca sürgün üzerinde meydana gelen toplam yaprak sayısının, ortalama yaprak alanı ile çarpılmasıyla bulunmuştur. Yaprak alanı ölçümleri dijital planimetre (Placom Roller-Type, KP90N) ile ölçülmüştür. Araştırma tesadüf parselleri deneme desenine göre düzenlenmiştir. Çalışma 2005 2006 ve 2006 2007 aşı dönemlerinde (durgun ve sürgün aşı dönemlerinde) yapılmıştır. Her uygulama 3 tekerrürlü ve her tekerrürde toplam 20 bitki olacak şekilde düzenlenmiştir. Denemeden elde edilen verilerin değerlendirilmesi ve bazı grafiklerin çiziminde MİCROSOFT OFFİCE 2003 EXCEL programı ve SPSS 10.0 paket programı kullanılmış ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır. Şekillerde verilen hata çubukları %5 önem seviyesine göre yerleştirilmiştir. Bulgular ve Tartışma Araştırmada fidan gelişimi, sürgün boy ve çap gelişiminin büyüme periyodu boyunca ölçülmesiyle belirlenmiştir. Ayrıca fidan gelişimi ile vejetatif gelişme parametreleri (sürgün boy, sürgün çap, yaprak sayısı, ortalama ve toplam 377 yaprak alanı) arasındaki ilişkiler de ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sürgün Boy Gelişimi Farklı anaç çapı ve aşı dönemleri bakımından kivi de sürgün boyunun deneme yıllarına göre vejetasyon periyodu boyunca gelişimi Şekil 1-2 de gösterilmiştir. Tüm aşı dönemlerinde sürgün boyu genel olarak 45. güne (15 Temmuz) kadar hızlı bir artış gösterirken, bu ölçüm tarihinden sonra 1 Mayıs aşı dönemindeki 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkiler hariç sürgün gelişim hızında yavaşlama görülmüştür. Araştırmanın ilk yılında (2005 2006) 1 Mayıs aşı döneminden en yüksek sürgün boyu (147.6 cm) elde edilmiştir (Şekil 1). İkinci yıl (2006 2007) sürgün boy gelişiminde durgun aşılar sürgün aşılara göre daha iyi sonuç vermiştir. Durgun aşılarda birinci yıldaki gibi sürgün boyu 45. güne kadar (15 Temmuz) çok hızlı artış göstermiş, ancak ölçümün 60. gününden itibaren (1 Ağustos) sürgün boyu çok yavaş bir artış göstermiştir. Sürgün aşılarda ise sürgün aşı dönemlerinde yavaş bir gelişme tespit edilmiş, ilerleyen zamanlarda azalan bir artış göstermiştir. İkinci deneme yılında en uzun sürgün boyu (142.9 cm) 15 Eylül aşı döneminde 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerden elde edilmiştir. Ölçüm alınan bitkilerde en düşük sürgün boyu (25.3 cm) bu deneme yılında 1 Mayıs aşı döneminde 5.00 7.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerden elde edilmiştir (Şekil 2). Tüm aşı dönemlerinde ilk 15 günlük periyotta çok hızlı bir artış gözlenirken, ilerleyen zamanlarda büyümede azalan bir artış tespit edilmiştir (Şekil 1 2). Her iki yılda da en uzun sürgün boyu 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerden elde edilmiştir. Her iki yıldaki durgun aşılarda sürgün boyundaki artış, ölçümün 90. gününden (1 Eylül) sonra çok az yâda hiç olmamıştır. Sürgün aşılarda ise artışlar düşük hızla da olsa devam etmiştir. Polat ve ark., (1999) yenidünyada anaç çapı kalın (10.00 15.00 mm) olan bitkilerden, anaç çapı ince (5.00 9.99 mm) olanlara göre daha iyi sürgün boyu elde ettiklerini bildirmişlerdir. Sürgün boy gelişimi üzerine aşı dönemlerinin etkisi olmuştur. Birinci yıl verilerine bakıldığında sürgün gelişiminin, sürgün dönemde yapılan

uygulamalarda iyi sonuç vermesine rağmen, ikinci yılda durgun dönem uygulamaları daha iyi sonuç vermiştir (Şekil 1 2). Araştırmada, sürgün boyunda aşı sürme ile başlayan hızlı artışı ilerleyen dönemlerde yavaşlayan bir artış izlemiş bir noktada ise boy artışı durmuştur (Şekil 1 2). Uslu (2006) kivide sürgün boyunun büyümenin başlangıcında hızlı bir artış gösterdiğini, vejetasyon periyodunun ilerlemesiyle gelişmenin yavaşladığını bildirmektedir. Sürgün boyunda meydana gelen durgunluğu apikal dominansiye bağlayabiliriz. Eriş (1990) tepe tomurcuğu hâkimiyetinin sürgün gelişimine etki etiğini bildirmektedir. Kaşka (1968) tomurcuk faaliyetinin kök faaliyeti ve iklim faktörlerine bağlı olduğunu bildirmektedir. Genel olarak baktığımızda durgun dönem uygulamalarında daha iyi sonuçlar elde edilmiştir. Durgun dönemde meydana gelen aşılamalarda sürgün boyunun en uzun değeri vermesinde vejetasyondan tam yaralanmanın yanında, anaç ile kalem arasındaki kaynaşmanın, dolayısıyla da kallüslenmenin doğrudan etki ettiğini söyleyebiliriz. Schafer (1982), anaç ve kalemin birleşme bölgesindeki oluşan kallusün derecesine göre meydana gelen sürgün uzunluğunun değişebileceğini bildirmektedir. Howard ve ark., (1974) elmada anaç ile göz arasındaki kaynaşmanın kışa kadar tamamen sağlandığını bunun neticesinde erken dönemde yapılan aşılarda yan dal sayısı ve uzunluğunun arttığını bildirmektedirler. Aşı dönemlerinde 1 Eylül tarihinden 15 Mayıs tarihine gidildikçe sürgün boyunda azalma meydana geldiği tespit edilmiştir. Kaşka (1968); ilkbaharda sürme ile beraber sürgün boyunda meydana gelen hızlı artışın bitkide depo maddelerinin kullanımı ile ilgili olduğunu bildirmektedir. Nitekim Zenginbal (1998) erken dönemde yapılan uygulamaların sürgün boy gelişimi bakımından daha iyi sonuçlar verdiğini bildirmektedir. Zenginbal ve ark., (2007) kivide en iyi sürgün gelişiminin 15 Ağustos, 1 15 Eylül aşı dönemlerinde sağlanacağını bildirmişlerdir. Chandel ve ark. (1998) nın kivide, Dimri ve ark. (2005) nın elmada, Bolat (1995) ın kaysılarda yapmış olduğu aşı çalışmasında en uzun sürgün boyunun erken dönemde yapılan uygulamalardan elde edildiği bildirilmektedir. Zenginbal ve ark., (2005) kivide 1 Mart ta yaptıkları aşılarda 130.16 cm sürgün boyu elde ettiklerini bildirmişlerdir. Pırlak ve Bolat (1997) Trabzon hurmasında 126.7 165.7 cm arasında sürgün uzunluğu elde ettiğini bildirmektedir. Winkler ve ark., (1974) ile Mullins ve ark., (1992) sürgün boyunun anaç kalem arasındaki birleşmenin doku düzeyinde anatomik ve fizyolojik olarak kaynaşmasına bağlı ortaya çıkmakta olduğunu, topraktaki su ve besin maddesine göre şekillendiğini bildirmişlerdir. Sürgün Çap (mm) Gelişimi Farklı anaç çapı ve aşı dönemleri bakımından kivi de sürgün boyunun deneme yıllarına göre vejetasyon periyodu boyunca gelişimi Şekil 3-4 de gösterilmiştir. Araştırmada sürgün çap gelişimini tespit etmek amacıyla sürgün boy gelişiminde olduğu gibi durgun aşılarda 1 Haziran da, sürgün aşılarda ise 1 Temmuz dan itibaren 15 günlük aralıklar ile 15 Ekim tarihine kadar ölçümler yapılmıştır. Tüm aşı dönemlerinde büyüme periyodu boyunca sürgün çapı genel olarak 60. güne kadar hızlı artış göstermiş, bu zamandan sonra genel olarak çap gelişimi azalan hızda devam etmiştir. Uslu (2006) kivide sürgün çapının büyümenin başlangıcında hızlı bir artış gösterdiğini bildirmiştir. Aşı dönemlerinden 1 Eylül tarihinden 15 Mayıs tarihine gidildikçe sürgün çapı değerlerinde azalma meydana geldiği tespit edilmiştir. İlkbaharda aşı sürme ile beraber bitkinin gelişmeye başladığı, bunun sonucunda da gelişme periyodu uzun olanların kısa olanlara göre bitkinin gelişme periyodundan daha iyi faydalandığı söylenebilir. Sürgün boyunun aksine çap gelişiminde her iki yılda da durma olmamış ve çok azda olsa artışlar devam etmiştir. Yine sürgün boy gelişiminde olduğu gibi sürgün çap gelişimindeki artış aşı sürmesinin başlangıcında hızlı olmuştur. Ancak sürgünlerde uç tomurcuğunun dormant hale gelmesiyle sürgünlerde boy artışı gözlemlenmezken çapta artış gözlemlenmiştir (Şekil 3 ve 4). Sürgün çapında meydana gelen bu artışı, bitkide kök ve yaprak faaliyetinin devamı sonucunda meydana gelen asimilat madde 378

birikimine bağlayabiliriz. Kaşka (1968) bitkilerde sürgün büyümesi apikal dominansiye bağlı olarak dursa da, kambiyum aktivitenin ve kök büyümesinin devam ettiğini bildirmektedir. Birinci deneme yılında 1 Mayıs taki 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşı uygulamasından en iyi çap gelişimi (9.99 mm) elde edilirken, ikinci deneme yılında ise 15 Eylül deki 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşı uygulamasından maksimum çap gelişimi (10.70 mm) elde edilmiştir (Şekil 3 ve 4). Aşı sürmesiyle birlikte I. yıl (2005 2006) 5.00 7.00 mm anaç çapına sahip bitkilerde 1 Eylül de yapılan aşılarda sürgün çap gelişimi 75. güne (15 Ağustos) kadar en iyi gelişimi göstermiştir. Bu tarihten sonra en iyi çap gelişimi 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip bitkilerde 1 Mayıs aşı döneminden yapılan aşılardan elde edilmiştir. Ancak, en düşük çap gelişimi 15 Mayıs aşı döneminde 5.00 7.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerden elde edilmiştir (Şekil 3). Araştırmanın II. yılında (2006 2007) en yüksek çap gelişimi, durgun dönemde 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip bitkilerde 1 15 Eylül tarihlerinde yapılan aşılardan (sırasıyla 10.05 mm ve 10.11 mm) elde edilirken, 1 Mayıs döneminde 5.00 7.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerde en düşük çap gelişimi (3.82 mm) elde edilmiştir (Şekil 4). Araştırmada kalın anaç çapına sahip aşılı bitkilerden daha kalın sürgün çapı elde edildiği tespit edilmiştir. Nitekim Polat ve ark., (1999) yenidünyada anaç çapları 10.00 15.00 mm olan bitkilerden, 5.00 9.99 mm olanlara göre daha iyi sürgün çapı verdiğini bildirmektedirler. Yine Bostan ve ark., (1998) kayısıda 2 yaşlı çöğür anaçlarının 1 yaşlı anaçlara göre daha iyi sürgün çapı verdiğini tespit etmişlerdir. Genel olarak baktığımızda aşı dönemleri ve anaç çapları sürgün çap gelişimi üzerine etki etmiştir. 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilerden 5.00 7.00 mm anaç çapına sahip aşılı bitkilere göre daha iyi sürgün çapı elde edilmiştir. Zenginbal ve ark., (2005) kivi de 1 Mart ta yaptıkları aşılarda 9.09 mm sürgün çapı elde etmişlerdir. Pırlak ve Bolat (1997) Trabzon hurmasında yaptığı aşılamalardan 10.20 10.56 mm arasında sürgün çapı elde ettiğini bildirmektedir. Araştırmada durgun dönem uygulamalarından daha iyi sürgün çap gelişimi elde edilmiştir. Sürgün çap artışları büyümenin başlangıcında daha hızlı olurken, ilerleyen dönemlerde artışlar azalan artış şeklinde devam etmiştir (Şekil 3 ve 4). Nitekim Bolat (1995) kaysıda erken dönemde yapılan uygulamalardan en iyi sürgün çapının elde edildiğini bildirmektedir. İlkbaharda erken dönemde yapılan uygulamalar sürgün çapı gelişimi bakımından daha iyi sonuçlar vermektedir (Zenginbal, 1998). Zenginbal ve ark. (2007) kivide en iyi sürgün çap gelişiminin 15 Ağustos, 1 15 Eylül aşı dönemlerinde sağlanacağını bildirmektedir. Chandel ve ark., (1998) nın kivide, Dimri ve ark., (2005) nın elmada en iyi sürgün çapının erken dönemde yapılan uygulamalardan elde edildiği bildirmişlerdir. Sing ve Sing (1988) aşı uygulamalarının daha erken zamanlarda yapılması ile radyal olarak büyümede en iyi gelişimin elde edilebileceğini bildirmişleridir. Vejetatif Gelişme Parametreleri Arasındaki İlişkiler Kivide fidan gelişimi ile vejetatif gelişme parametreleri arasında pozitif yönde çok önemli ilişki tespit edilmiştir. Vejetatif gelişme parametrelerinden yaprak sayısı ile toplam yaprak alanı (r=0.931**) ve sürgün boyu ile yaprak sayısı (r=0.925**) arasında en yüksek ilişki tespit edilmiştir. Araştırmada sürgün boyu ve çapı, ortalama veya toplam yaprak alanından ziyade yaprak sayısıyla daha yüksek ilişkili bulunmuştur (Çizelge 1). Bununla birlikte ortalama yaprak alanı ve yaprak sayısının bir sonucu olarak toplam yaprak alanı da kivide bitki gelişimiyle önemli derecede ilişkilidir. Yılmaz (2004) en fazla yaprak sayısı ve sürgün boyuna sahip aşılı bitkilerden en yüksek sürgün çapını elde ettiğini bildirmiştir. Boyacı ve ark., (2009) patlıcanda genotipe göre değişmekle birlikte yaprak sayısı ile bitki boyu (r=0.72) ve bitki gövde çap gelişimi ile bitki boyu (r =0.59) arasında da pozitif yönlü doğrusal bir ilişkinin olduğunu bildirmektedir. 379

Sonuç Samsun ekolojik koşullarında yapmış olduğumuz araştırmamızda, kivide en iyi fidan gelişiminin sağlandığı aşı dönemi ve anaç çapı belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada aşı dönemi olarak en iyi sürgün boy ve çap gelişiminin elde edildiği 1 Eylül ü, anaç çapı olarak ise 7.01 9.00 mm anaç çapına sahip çöğür bitkilerin seçilmesini önerebiliriz. Ayrıca durgun dönemde yapılan aşılarda ilkbaharda meydana gelebilecek herhangi bir zararlanmanın giderilebilmesi için sürgün dönemde 1 Mayıs döneminde anaç çapı kalın olan bitkilere aşıların yapılması önerilebilmektedir. Benzer çalışmaların farklı ekolojilerde ve daha farklı anaç çapına sahip bitkilerde yapılması ile daha kesin sonuçlar elde edilebilir. Kaynaklar Anonim, 2007. Samsun Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Kayıtları. Bolat, İ., 1995. Kayısıda Farklı Zamanlarda Yapılan Durgun Göz Aşısının Aşı Başarısına ve Aşı Sürgünü Kalitesine Etkisi. Türkiye 2. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt 1 (Meyve): 179 184. Bostan, S. Z., İslam, A., 1998. Kayısıda Bir ve İki Yaşlı Çöğür Anaçlarının Fidan Gelişimine Olan Etkileri. Tr.J. Of Agriculture and Forestry. 22(3): 291 293 Boyacı, H.F., Oğuz, A., Ünlü, M., Eren, A., Topçu, V., Erkal, S., 2009. Partenokarp ve Partenokarp Olmayan Patlıcanların (Solanum melongena L.) Bazı Vejetatif ve Generatif Gelişme Parametreleri Arasındaki İlişkiler. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 26(1): ISSN 1300 3496 Cangi, R., İslam, A., 2003. Kivi Yetiştiriciliğinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ulusal Kivi ve Üzümsü Meyveler Sempozyumu. 23 25 Ekim 2003, Ordu, 73 78. Chandel, J.S., Negi, K.S., Jindal, K., 1998. Studies on Vegetative Propagation in Kiwi (Actinidia deliciosa Chev.). Indian Journal of Horticulture. 55(1): 52 54. Diaz Hernandez, M.B. and Garcia Berrios, J., 1997. Performance of kiwifruit plant material propagated by different methods. Acta Hortic., 444:155 169. Dimri, D.C., Petwal, A., Kamboj, P., 2005). Determination of Optimum Time for Chip 380 Budding in Apple cv. Red Fuji. VII. International Symposium on Temperate Zone Fruits in the Tropics and Subtropics Part Two Acta Hort. 696: 173 176. Eriş, A., 1990. Bahçe Bitkileri Fizyolojisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları No 11: 152 (II Baskı). Ferguson, A.L., Seal, A.G., 2008. Kiwifruit. In: Temperate Fruit Crop Breeding; Germplasm to Genomics, J.F., Hancock (edt). ISBN 978-1- 4020-6906-2. Springer.com. p: 235 264. Hartmann, H.T., Kester, D. and Davies, F.T., 1990. Plant Propagation Principles and Practices. 5 th Edn., regents/prentice Hall, Englewood Cliffs, New Jersey. Howard, B.H., Skene, D. S., Coles. J.S., 1974. The Effects of Different Grafting Methots upon the Development of One Year-Old Nursery Apple Trees. Journal of Horticultural Science 49(3): 287 295. Kaşka, N., 1968. Çok Yıllık Bitkiler ve Özellikle Meyve Ağaçlarında Karbonhidratların Kullanılması ve Depolanması. Ziraat Fakültesi Yayınları: 310: 51 60. Mullins, M. G., Bouquet, A., William, L. E., 1992. Biology of the Grapevine. Cambridge Univ. Pres., 239. Lawes, G.S., 1992. Propagation of kiwifruit. MAF Echology, Soil and Plant Research Group, Ruakura Agriculture Centre, Hamilton, New Zealand. Pırlak, L., Bolat, İ., 1997. Çoruh Vadisinde Yetişen Diospyros Lotus L. Türünde Değişik Aşı Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma. Derim, 14 (2): 62 69. Polat A. A., Kamiloğlu, Ö., Durgaç, C., 1999. Değişik Nitelikteki Aşı Kalemleri İle Gövde Kalınlığı Farklı Çöğürlerin Yenidünyalarda Aşı Başarısı Üzerine Etkileri. Tr. J. of Agricultural and Forestry, 23(5): 1125 1132. Sale, R.P., 1985. Kiwifruit Culture. V.R. Ward Government Printer, Wellington/New Zealand. Samancı, H., 1990. Kivi (Actinidia) Yetiştiriciliği. Tarımsal Araştırmaları Destekleme ve Geliştirme Vakfı, Yayın No: 22, Yalova. Schafer, H., 1982. Phisiologische Untersuchungen Zur Verediungsaffinitat und Kallusbildung Der Reben I. Untersuchungen an Eifachen und Veredelten Stecklingen. Wein Wissenschaft, 37(3): 147 160. Singh, J., Singh, H., 1988. Effect of Time Budding and Plant Growth Regulation on the Bud-Take in Plums (Prunus Salicina). Hort. Abst., 58 (1): 116.

Uslu Aksu, N., 2006. Kivide Budama ve Sürgün Gelişiminin Meyve Kalitesi ve Verim Üzerine Kantitatif ve Kalitatif Etkileri. O.M.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi (Basılmamış). Tanimoto, G. 1994. Propagation In: Kiwifruit Growing and Handling (Ed. J K Hasey, R S Jhonson, J A Grant & W O Reil). Univ. of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Publication. 3344, 21 24. Yılmaz, M., 1992. Bahçe Bitkileri Yetiştirme Teknikleri. Ç.Ü. Basımevi. 151. Yılmaz, F., 2004. Farklı Anaçlar Üzerine Aşılanan İzabella (Vitis Labrusca L.) Üzümünde Aşı Başarısının Saptanması Üzerine Bir Araştırma. O.M.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış). Wınkler, A. J., Cook, J. A., Kliewer, W. M., Lıder, L. A., 1974. General Viticulture. Universty of California Pres., Berkely and Los Angeles, p: 633. Zenginbal, H., 2007. The effects of different grafting methods on success grafting in different kiwifruit (Actinidia deliciosa, A. Chev) cultivars. International Journal of Agricultural Research 2(8):736 740. Zenginbal, H., 1998. Samsun Ekolojik Şartlarında Kivilerin Sürgün Göz Aşıları ile Çoğaltılmaları Üzerine Bir Araştırma. O.M.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış). Zenginbal, H., Özcan, M., 2000a. Kivide Aşı Tipi ve Aşılama Zamanının Sürgün Büyüme Hızı Üzerine Etkisi. O.M.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, 15(3): 40 47. Zenginbal, H., Özcan, M., 2000b. Samsun Ekolojik Şartları Altında Kivilerin Sürgün Göz Aşılarıyla Çoğaltılması Üzerine Bir Araştırma. O.M.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, 15(2): 27 35. Zenginbal, H., Özcan, M., 2003. Kivinin Aşı İle Çoğaltma Teknikleri. Ulusal Kivi ve Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 23 25 Ekim 2003. Ordu, 120 125. Zenginbal, H., Özcan, M., Çelik, H., 2005. Hayward Kivi Çeşidinde Farklı Kalem Aşılarının Aşı Başarısı Üzerine Etkileri. Bahçe Dergisi 34(2): 31 36. Zenginbal, H., Özcan, M., Haznedar, A., Demir., T., 2007. Comparisons of Methods and Time of Buddings in Kiwifruit (Actinidia deliciosa, A. chev). International Journal of Natural and Engineering Sciences 1(1): 23 28. Çizelgeler ve Şekiller Şekil 1. Aşı sürgün boyunun 2005 2006 vejetasyon periyodu boyunca gelişimi 381

Sürgün Çapı (mm) Sürgün Boyu (cm) 250 1 Eylül 5.0-7.0 mm 1 Eylül 7.01-9.00 mm 15 Eylül 5.0-7.0 mm 15 Eylül 7.01-9.00 mm 1 Mayıs 5.0-7.0 mm 1 Mayıs 7.01-9.00 mm 15 Mayıs 5.0-7.0 mm 15 Mayıs 7.01-9.00 mm 200 150 100 50 0 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 1 Haziran'dan İtibaren Gün Sayısı Şekil 2. Aşı sürgün boyunun 2006 2007 vejetasyon periyodu boyunca gelişimi 1 Eylül 5.0-7.0 mm 1 Eylül 7.01-9.0 mm 15 Eylül 5.0-7.0 mm 15 Eylül 7.01-9.0 mm 1 Mayıs 5.0-7.0 mm 1 Mayıs 7.01-9.0 mm 15 Mayıs 5.0-7.0 mm 15 Mayıs 7.01-9.0 mm 12 10 8 6 4 2 0 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 1 Haziran'dan İtibaren Gün Sayısı Şekil 3. Aşı sürgün çapının 2005 2006 vejetasyon periyodu boyunca gelişimi 382

Sürgün Çapı (mm) 1 Eylül 5.0-7.0 mm 1 Eylül 7.01-9.0 mm 15 Eylül 5.0-7.0 mm 15 Eylül 7.01-9.0 mm 1 Mayıs 5.0-7.0 mm 1 Mayıs 7.01-9.0 mm 15 Mayıs 5.0-7.0 mm 15 Mayıs 7.01-9.0 mm 15 12 9 6 3 0 0 15 30 45 60 75 90 105 120 1 Haziran'dan İtibaren Gün Sayısı Şekil 4. Aşı sürgün çapının 2006 2007 vejetasyon periyodu boyunca gelişimi Çizelge. 1 Kivide vejetatif gelişme parametreleri arasındaki korelasyonlar Sürgün Boy Sürgün Çap Yaprak Sayısı Ortalama Yaprak Alanı Sürgün Çap 0.843(**) Yaprak Sayısı 0.925(**) 0.906(**) Ortalama Yaprak Alanı 0.718(**) 0.854(**) 0.787(**) Toplam Yaprak Alanı 0.909(**) 0.805(**) 0.931(**) 0.836(**) **: Parametreler arasındaki korelasyonlar 0.01 düzeyinde önemlidir 383