BÖLÜM 3 DONANIM DIŞ DONANIM Dış Donanım Birimleri: Bu kısımda klavye, monitör, mouse, yazıcı, plotter, tarayıcı, hoparlör, mikrofon, joystick, barkod okuyucular gibi harici donanım birimleri açıklanacaktır. Klavye Kullanıcılar mesajlarını ve isteklerini klavye aracılığıyla bilgisayara aktarırlar. Bilgisayar, temelde klavye aracılığıyla yönlendirilir ve kumanda edilir. Klavye hakkında bilinmesi gereken, klavyenin bir giriş aygıtı olduğu ve klavyenin tuşlarına basılması halinde basılan tuşun veya harfin kodunun bilgisayarın işlemcisi tarafından değerlendirilmek üzere belleğe aktarıldığıdır. Giriş cihazlarının temel özelliği, kullanıcının anlayabildiği bilgileri, bilgisayarın anlayabileceği şekle (yani dijital hale) çevirmeleridir. Klavyeler harflerin dizilişine göre farklı tiplerde olabilirler. Sol üstte bulunan harf Q ise Q klavye F ise F klavye olarak adlandırılır. F klavyede harfler Türkçe daktilolarda düzenlendikleri şekildedirler. Bunun nedeni ise pek çoğumuzu hayrete düşürecek şekilde, kullanıcılara hız kazandırmak veya kullanış kolaylığı sağlamak değil aksine yazım hızını düşürmek içindir. Bilgisayarların klavyeleri genelde, yazım düzenini daktilodan almıştır. Daktilo kullanıcılarının iyi bileceği gibi, daktilo ile fazla hızlı yazmaya çalışılırsa tuşlar şeride vurdukları yerde sıkışıklığa neden olurlar. İşte bu noktadan hareketle her dilin dil yapıları incelenerek, olası sık sık yan yana tekrarlanan tuşlar tespit edilip mümkün oranda ayrık yerlere yerleştirilmişlerdir. İçinde Türkçe ye özgü harfler (Ş,Ç,İ,Ğ,Ü,Ö) bulunan yazılar hazırlayacaksanız kullandığınız bilgisayarın klavyesinde Türkçe harflerin bulunmasına dikkat etmeniz gerekir. Yandaki resimde Microsoft firması tarafından üretilip piyasaya verilen bir klavye bulunmaktadır. Klavye üzerindeki tuşların değişik amaçları bulunmaktadır. Dikkatlice bakıldığı zaman klavye üzerindeki tuşların guruplara ayrılmış olduğunu göreceksiniz. Klavye üzerinde Fonksiyon tuşları, sayı tuşları, harfler ve yön tuşları gibi gruplar olduğu gibi CTRL, ALT, ALTGR, DELETE, INSERT, SHIFT, TAB, ESC, BCKSPC (geriye silme tuşu), CAPSLOCK ve ENTER tuşları gibi tuşlar da mevcuttur. Ekranlar (Monitörler) Ekran bilgisayarın mikro işlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği ve kullanıcının anlayacağı şekilde görüntüye dönüştürmeye yaramaktadır. Başka bir deyişle ekran, CPU tarafından işlenilen bilgilerin kullanıcıya iletildiği ortamdır. Ekranlar görüntüleme ve çıkış aygıtı olduğu kadar, bazı modellerinde girdi aygıtı olarak da kullanılırlar. Bu tip ekranlara dokunmatik ekranlar (touch screen monitors) denilmektedir. Dokunmatik ekranlar aslında günlük hayatımızda sıkça kullandığımız aygıtlardır. Örneğin, Yapı Kredi Bankasının (veya benzeri) elektronik para makinelerinden (ATM) para çekmeye gidilince, klavyesiz bir ekranla karşılaşılır. Ekran üzerinde belirtilen yerlere dokunmak suretiyle istenilen bilgiler 1
hızlıca merkezi bilgisayara aktarılır. Monitörlere ekran da denilmektedir. Ancak bu doğru bir tanım değildir. Bu iki kavramı netleştirmek için ekranın sadece görüntüyü izlediğimiz ön kısım olduğunu ve monitörün de tüm cihaz olduğunu öğrenmemiz gereklidir. Monitörler temel olarak ikiye ayrılmaktadır: CRT monitörler ve LCD monitörler. CRT monitörler klasik televizyon tipinde olan modellerdir. LCD monitörler ise çok daha incedirler. Bu teknoloji yeni olduğundan dolayı CRT monitör tiplerinden daha pahalıdırlar ama daha net yani güzel görüntü verebilmektedirler. LCD monitörler daha çok taşınabilir, avuç içi bilgisayarlar ve dijital kameralarda kullanılırlar. Son zamanlarda fiyatlarının düşmesiyle birlikte evlerde ve ofislerde masa üstü bilgisayarlar için de tercih edilmektedirler. LCD, Sıvı Kristal Ekran (Liquid Crystal Display) anlamındadır. Bu monitörlerin en büyük özellikleri ve tercih sebepleri, ince oluşları, az yer kaplamaları, göze hoş görünmeleri ve daha net görüntüler sağlamalarıdır. Ekranların arkasında elektrik kablosu haricinde bilgileri ekrana aktaran bir de video kablosu mevcuttur. Bilgisayar kasası arkasındaki yuvaya takılır. Monitörler büyüklüklerine göre de sınıflandırılırlar. 14, 15, 17 ve 21 gibi büyüklüklere piyasada rastlamak mümkündür. Ekranlar konusunda bilinmesi gereken iki önemli özellik var. Birincisi, ekranın nokta çapı. Bu değer ne kadar küçük olursa ekranın görüntü kalitesi o kadar artar. Piyasada yaygın olarak bulunan ekranların nokta çapı 0.28 dir. Büyük ekranların nokta çapı daha küçük olduğu için görüntü kalitesi daha yüksektir. Ekranlar konusunda ikinci önemli nokta, ekranın çözünürlüğüdür. Tasarım veya masa üstü yayıncılık işleri ile uğraşanların ekranları en azından 17 inç büyüklüğe sahip olmalıdır. Çünkü 14 inç büyüklüğe sahip ekranları göz sağlığı gözetilirse 640x480 modunda kullanmak gerekmektedir. Çözünürlük yüksek seçildiği zaman yazılar ve resimler aynı oranda küçülmekte ancak yazıları okumak zor olmaktadır. Yazıcılar Yazıcılar, klavye veya daha değişik giriş aygıtları ile bilgisayara girilen, bilgileri veya yazıları kağıt üzerine aktarmaya yararlar. Örneğin, muhasebe programını kullanan bir muhasebeci aylar itibarı ile bilgisayara girdiği fişleri yılın sonunda kağıda aktarıp vergi dairesine vermek için yazıcıya ihtiyaç duyar. Yazıcıları fazla detaya girmeden sınıflandırmak gerektiğinde, kullanılabilecek bir kaç ölçüt vardır. Yazıcılar kullandıkları yazma teknolojisi bakımından şimdilik üçe ayrılmaktadır: Nokta vuruşlu, lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcılar. Şimdilik piyasada en yaygın olarak kullanılan ve en ekonomik yazıcılar nokta vuruşlu, Dot Matrix yazıcılardır. Ayrıca nokta vuruşlu yazıcılar, yazma maliyeti en düşük olan yazıcılardır. Nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızı, saniyede bastıkları karakter sayısı ile ölçülmektedir. Piyasada en düşük hızlı nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızları saniyede 200 karakterdir. Yazıcı hızı CPS (Character Per Second) harfleri ile ifade edilmektedir. Yazıcıyı çok sık kullananların hızlı bir yazıcıyı seçmeleri önerilir. Özellikle çok sayıda bilgisayarın birbirine bağlandığı ağ ortamında kullanılan yazıcıların yüksek hızda olması gerekir. 2
Bunun dışında, nokta vuruşlu yarıcıların dar ve geniş olanları vardır. Dar yazıcılarda yalnızca A4 fotokopi kağıdı genişliğindeki kağıtlar kullanılabilir. Dar olanlara 80 kolonluk, geniş olanlara 132 kolonluk yazıcı denilmektedir. Geniş kağıda çıkış almak isteyenlerin zorunlu olarak 132 kolonluk geniş yazıcıları tercih etmeleri gerekir. Nokta vuruşlu yazıcılarda, daktilolardaki gibi şerit kullanılmaktadır. Bir süre sonra şerit bitecek olursa, yazıcıya yeni bir şeridi kolayca takabilirsiniz. Nokta vuruşlu yazıcılarda diğer bir özellik, yazıcının yazma kafasında bulunan iğne sayısıdır. Piyasada yaygın olarak kullanılan yazıcılar 9 iğneli olanlardır. Daha kaliteli çıkış almak isteyenler fiyatları 9 iğnelilere göre biraz daha yüksek olan 24 iğneli yazıcıları seçebilirler. İğne sayısı arttıkça yazı kalitesi artmaktadır. Lazer yazıcılar bir kaç yıl önceki gibi çok pahalı olmadıkları için herkes tarafından alınabilmektedir. Mürekkep püskürtmeli (ink jet) yazıcılar, lazer yazıcı kalitesine yakın kalitede çıkış verebilmekte ve fiyatları neredeyse nokta vuruşlu yazıcılar kadar uygundur. Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcıların birim\sayfa maliyeti, nokta vuruşlu yazıcılardan çok daha yüksektir. Lazer yazıcıların yazma hızları dakikada bastıkları sayfa sayısı ile ölçülmektedir. İçinde resim ve grafik bulunan yazıların basım öncesi hazırlanması işlemi uzun sürdüğü için, daha yavaş yazılırlar. Ortalama bir hıza sahip Lazer yazıcı dakikada 4 sayfa yazı basabilmektedir. Yazma hızı yüksek olan Lazer yazıcılarda bu değer 12 hatta 36 sayfaya kadar çıkmaktadır. Lazer yazıcıların baskı kalitesi DPI birimi ile ölçülmektedir. Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcıların kaliteleri 300 DPI dan başlayarak piyasada bulunmaktadırlar. Bunların yanında bir diğer çıktı aygıtı da Çizici diye bilinen Plotter lerdir. Plotter özellikle mühendis, mimar ve teknikerler gibi yoğun çizim işleri ile uğraşanlar tarafından sıklıkça kullanılmaktadır. Termal yazıcılar da günümüz teknolojisinde yer edinmiş ancak kişisel bilgisayarlarımızda veya ofislerde değil de daha çok otomasyonon sıkça kullanıldığı alanlarda (Barkod basımı gibi) tercih edilmektedir. Özel kağıtlara ısı etkisi ile baskı yaparlar. Günümüzde popüler olarak kullanılan Hepsi Bir Arada (All In One) Yazıcılar, hem yazıcı hem faks hem de tarayıcı özelliklerini bir arada içermektedirler. Fare-Mouse Daha önce belirtildiği gibi kullanıcı bilgisayara bilgileri klavye ile girer ve seçimlerini klavye aracılığıyla yapmaktadır. Son yıllarda bilgisayarda seçim yapma ve kısıtlı da olsa bilgi girmede yaygın olarak kullanılan diğer bir giriş aygıtı da faredir (Mouse). Bilgisayara fareyi bağlama işlemi iki aşamalıdır. Birinci aşama çok kolaydır. Fare kablosunun ucunu bilgisayarın arkasındaki çıkışlardan birine takmanız yeterlidir. Bilgisayara fare takılırken bilgisayarın kapatılması önerilir. Çok fazla zorlamazsanız, fareyi yanlış bir çıkışa bağlama imkanı yoktur. Fareyi de diğer tüm cihazlarda olduğu gibi bilgisayara bağlamanın iki aşaması var. Birinci aşama fiziksel olarak teması sağlamak ikinci aşama ise, fareyi bir program aracılığı ile bilgisayara tanıtmaktır. Günümüzde işletim sistemleri yeni bir fareyi bilgisayarımıza bağladığımız zaman genelde kendiliğinden tanıyabilmektedir. Piyasada hem iki tuşlu, hem de üç tuşlu fareler var. Her ikisi de yeterli olmaktadır. 3
Tarayıcılar - Scanners Gazete veya dergilerde gördüğünüz resimleri, kendi çektiğiniz fotoğrafları bilgisayara aktarmak istiyorsanız bir tarayıcı edinmeniz gerekir. Tarayıcıların fiyatları son zamanlarda oldukça düştüğü için tarayıcı satışlarında artmalar oldu. Bilgisayara bağlanma tipi bakımından iki değişik tarayıcı bulunmaktadır. Tarayıcılar bilgisayara ya SCSI bir kartla bağlanmakta ya da yazıcının takıldığı paralel çıkışa bağlanır. Paralel çıkıştan bilgisayara bağlanan tarayıcılar daha ekonomiktir. Ancak SCSI olanlar da daha hızlıdırlar. Bilgisayardaki paralel çıkışa bağlanan tarayıcılarda ayrıca yazıcılar için bir çıkış bulunmaktadır. Bu nedenle paralel çıkışa tarayıcı bağlamanız halinde yazıcınızı tarayıcının arkasındaki çıkışa bağlayabilirsiniz. Resimlerde de görülebileceği gibi değişik tip ve boyutta tarayıcılar mevcuttur. Bunların seçimi kullanım alanlarına göre yapılmalıdır. Eğer kullanım alanımız sayfa veya fotoğraf taratmak ise Sayfa Tarayıcısı ( Page Scanner), eğer barkod veya küçük semboller okutmak istiyorsak o zaman da el tarayıcısı (hand scanner) kullanılması gerekir. Hoparlörler (Speaker) Günümüz bilgisayarlarının %99 unda ses kartı bulunduğu düşünülürse bu ses kartının sunduğu ses çıkış özelliğini dinleyebilmek için hoparlörlere ihtiyaç duyacağımız görülür. Hoparlörler bilgisayarımızdan ses çıktısı alabilmek için kullanılırlar. Bilgisayarların arka kısmındaki ses kartı çıkışına, Spk Out, Out veya Speaker yazan kısıma takılır. Ayrıca CD ve DVD sürücülerinin üzerinde bulunan kulaklık yerine de hoparlör takılarak ses çıktısı almak mümkündür. Mikrofon Mikrofonlar ses kaydetmek yada sesli iletişim yapmak için, yani bilgisayarımıza ses girdisi yapabilmek için kullanılmaktadırlar. Örneğin power point gibi bir slayt hazırlama programı ile sunu hazırlarken ayni zamanda sesli anlatım özelliğini de kullanarak sununuzu zenginleştirebilirsiniz. Bilgisayarınız yardımı ile uzakta olan bir kişi ile iletişim kurarken, bunu sanki telefonda konuşur gibi de yapabilirsiniz! Barkod Okuyucu Barkod okuyucular temel olarak okudukları barkod bilgisini kablo aracılığıyla veya kablosuz olarak bilgisayara doğrudan aktaran cihazlardır. Barkod okuyucular CCD, Long Range (Uzak Mesafe), Laser ve Kablosuz sınıfındadırlar. CCD okuyucular yakın temasla ve ancak okuyucunun kafa genişliği kadar olan barkodları okuyabilirler. Long Range okuyucular bir tür CCD okuyucu olup, barkod genişliği kafa genişliği ile kısıtlı değil ve 10-12 cm gibi uzak mesafeden okuma yapabilirler. 4
Laser okuyucular barkodları daha kolay ve daha uzak mesafeden okuyabilirler. Bu modellerin endüstriyel modelleri de mevcuttur. Kablosuz okuyucular bilgisayar kablo bağlantısı olmadan serbestçe belirli bir alan içinde (yaklaşık 20-30m) barkodların okutulmasını ve bilgisayara aktarılmasını sağlar. Barkod: Barkod, kodlanabilir bilgilerin bilgisayar ve benzeri cihazlar tarafından okunabilmesini sağlayan basit simgelerdir. Başka bir tanımla yan yana dizilmiş farklı kalınlıktaki çizgilere barkod denir. Yan tarafta barkoda bir örnek görüyoruz. Barkodlar sadece düz çizgilerden oluşmamaktadır. 2D diye adlandırılan iki boyutlu barkodlar da vardır. Bunun sayesinde yüzlerce karakterlik bilgi bit barkoda sığdırılabilmektedir. 2D barkodu ile bir personelin tüm kimlik bilgilerini, klinik uygulamalarda bir hastaya ait tüm bilgileri, üretimde ürünün geçtiği aşamaları tutabiliriz. 2D Barkoda örnek İlk barkod patenti 1949 yılında alınmıştı. Ama o zamanlar bilgisayar ve teknolojik aletlerin yaygınlaşmış olmamasından dolayı kullanımı çok yaygın değildi. 1980 yılından sonra yoğun kullanılmaya başlanmıştır. İlk barkod standardı 1968 de oluşturulmuştur. Lightpen (Işıklı Kalem) Işığa duyarlı ve kaleme benzer bir cihazdır. Giriş birimi olarak kullanılır. Bu kalem ekrana dokundurulduğunda ekrandan gelen ışığa göre o noktanın koordinatlarını bulur ve kursörü o alana yönlendirir. Bu yüzden ışıklı kalem ile ekrana çizgiler çizmek veya ilgili seçeneği seçmek kolaydır. Işıklı kalemi kullanmak için bilgisayarda gerekli donanım ve yazılım olmalıdır. Driver(Sürücü) Yüklemek Buraya kadar anlattığımız donanın elemanların büyük çoğunluğu, özellikle iç donanım elemanları, üretici firma tarafından bize sağlanan driver (sürücü) ları olmadan çalışamaz. Driverlar (sürücüler); bilgisayara yeni eklenen donanım elemanını işletim sistemine tanıtabilmemizi sağlayan yazılımlardır. Bir bilgisayar parçasını (herhangi bir donanım elemanı) alırken yanında driver disket ya da CD sini almamız gerekir. Eğer yeni aldığımız bir donanım parçasının driverı elimizde yoksa o parçayı işletim sistemine tanıtamaz dolayısıyla o parçayı kullanamayız. Günümüzde Windows işletim sisteminde Windows tan önce çıkmış donanım elemanlarının driverları Windows işletim siteminin kurulum dosyalarında bulunmaktadır. Bu da bize yeni alınan parçanın tanıtımında büyük kolaylık sağlamaktadır. Yani Windows yeni elemanı kendi tanır. (Burada Windows tan kasıt Windows95, Windows98, Windows2000 5
den herhangi biridir). Ama yinede her ihtimâle karşı biz yeni bir donanım elemanı aldığımızda yanında driverını almayı ihmâl etmemeliyiz. Seri ve Paralel Çıkışlar Bilgisayar ile fare, modem ve yazıcı gibi cihazlar arasında bağlantı seri ve paralel çıkışlar sayesinde sağlanır. Paralel ve seri çıkışlar bilgisayar kasasının arkasında bulunmaktadır. Yazıcılar genellikle LPT1 olarak adlandırılan ilk paralel çıkışa bağlanır. İlk paralel çıkıştan bazen PRN diye söz edilmektedir. Paralel çıkışlara LPT1, LPT2 ve LPT3 gibi adlar verilmektedir. Ancak standart özelliklere sahip bilgisayarlarda yalınızca bir paralel çıkış bulunmaktadır. Seri çıkışlara ise fare ve harici modem bağlanabilmektedir. Seri çıkışlara COM1, COM2 ve COM3 gibi adlar verilmektedir. Bunlara ilaveten yeni bilgisayarlarda hızlı veri iletişimi sağlayan USB 1.1 ve USB 2.0 teknolojisine sahip veri yolları vardır. USB (Universal Serial Bus Evrensel Seri Veri Yolu) Bu teknoloji 1990 yılında ortaya çıkmıştır. Eski teknoloji bilgisayarlardaki genişleme yollarına sadece tek bir donanım bağlanması mümkündü. Yani sadece dahili genişleme yolları kullanılmakta ve portlar üzerine sadece bir tip (örneğin klavye gibi) donanım bağlanabilmakteydi. Ancak USB standardı sayesinde tek bir girişe 127 değişik seçenekte cihaz bağlamak mümkün olamaktadır (klavye, digital kamera, fare, yazıcı veya tarayıcı vs..). 6