Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT

RİSK VE GETİRİ Yrd. Doç. Dr. Atılım MURAT 1 İçerik Risk ve Getiri Sistematik Risk ve Beta Varyans ve Standart Sapma Kovaryans ve Korelasyon Modern Portföy Teorisi Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli Sharpe, Jensen, Treynor Performans Ölçümleri 2 Merkezine aittir. 1

İçerik Uluslararası Portföy Yönetimi Politik risk Kur riski Faiz, enflasyon Vadeli işlem sözleşmeleri Swaplar Opsiyonlar Forward sözleşmeleri 3 Giriş Riskin tanımlanması konusunda bir konsensüs sağlanması oldukça zordur. Farklı yatırımcıların, kendi portföylerinin yapısına göre, farklı endişeleri olabilir. Sermaye piyasası araçları iki tür getiri sağlayabilir. İlki, finansal aracın piyasadaki fiyatının değişmesi ile elde edilen sermaye kazancıdır. İkincisi, sabit getirili enstrümanların sağladığı faiz getirisidir. Ayrıca; hisse senetleri kâr payı verebilir. 4 Merkezine aittir. 2

Giriş Beklenen getiri hesaplanırken, herhangi bir menkul kıymetin olası getirilerinin ağırlıklı ortalaması kullanılır. Beklenen getiriler, potansiyel sonuçların olasılıklarına dayanır. Eğer bu süreç defalarca kez tekrarlanırsa, beklenen ifadesi ortalama anlamına gelir. Beklenen getiriler bu şekilde hesaplanırken, madalyonun öteki yüzü olan riskin hesaplanmasına da bakmak gerekir. 5 Örnek 1- Beklenen Getiri Bir ekonominin büyüme, yatay seyir(normal), daralma yaşadığı üç dönem olduğunu varsayalım. Bu dönemlerde, hisse senedi A ve hisse senedi B nin getirileri aşağıdaki tablodaki gibi olsun.bu durumda hisse senetlerinin beklenen getirileri nasıl olabilir? Durum Olasılık A B Büyüme 0.3 0.15 0.25 Normal 0.5 0.10 0.20 Daralma 0.2 0.02 0.01 6 Merkezine aittir. 3

Örnek 1- Beklenen Getiri Hisse senedi A nın beklenen getirisi: R A =.3(.15) +.5(.10) +.2(.02) =.099 = 9.99% Hisse senedi B nin beklenen getirisi: R B =.3(.25) +.5(.20) +.2(.01) =.177 = 17.7% 7 Varyans ve Standart Sapma Varyans; her bir olası getirinin beklenen getiriden sapmasının karesinin getiri oranının bağlı olduğu olasılıkla çarpımının toplamına eşittir. Varyansın kare kökü standart sapmadır. Portföyün beklenen getirisi, portföydeki finansal varlıkların beklenen getirilerinin ağırlıklı ortalamasıdır. Beklenen getirinin hesaplanması, finansal araçların her biri için yapıldığı gibi portföy için de yapılabilir. 8 Merkezine aittir. 4

Örnek 2- Varyans ve Standart Sapma Bir önceki örnekte hisse senedi A ve hisse senedi B için verilen değerleri kullanarak, bu hisse senetlerinin varyans ve standart sapmalarını hesaplayalım. Hisse senedi A nın varyansı; 2 =.3(.15-.099) 2 +.5(.1-.099) 2 +.2(.02-.099) 2 =.002029 Standart sapması; =.045 9 Örnek 2- Varyans ve Standart Sapma Hisse senedi B nin varyansı 2 =.3(.25-.177) 2 +.5(.2-.177) 2 +.2(.01-.177) 2 =.007441 Standart sapması; =.0863 10 Merkezine aittir. 5

Korelasyon ve Kovaryans Korelasyon ve kovaryans birbirleri ile ilişkili kavramlardır. Korelasyon daha yaygın ve sezgisel bir terimdir. Korelasyon, iki değişkenin birbiri ile hareket etme derecesini ölçen, istatistiki bir kavramdır. Kovaryans, iki değişkenin hareketinin yönünü gösteren ama değeri - ila + arasında olabileceğinden ilişkinin gücü hakkında bilgi sağlamayan istatistiki bir kavramdır. Bir diğer deyişle, korelasyon kovaryansın standardize edilmiş halidir. 11 Korelasyon ve Kovaryans Eğer iki değişken tamamen birlikte hareket ediyorsa, mükemmel pozitif korelasyona sahiptir. Ters yönde hareket ediyorlarsa, mükemmel negatif korelasyona sahiptir. İki değişken arasında bir ilişki yoksa, korelasyon sıfırdır. İki değişken arasındaki kovaryans; korelasyon katsayısı ile değişkenlerin standart sapmalarının çarpımı sonucunda elde edilir. 12 Merkezine aittir. 6

Çeşitlendirme Prensibi Portföyde çeşitlendirme, farklı varlık sınıflarına ya da farklı sektörlere yatırım yapmaktır. Çeşitlendirme, çok sayıda varlığı tutmak değildir. Örneğin bir hisse senedi yatırımcısı 20 bankanın hissesine de sahipse, portföyünü etkin şekilde çeşitlendirmiş olmaz. Ancak,farklı sektörlerdeki 20 hisseye sahipse etkin çeşitlendirme yapmış olur. 13 Sistematik Risk ve Beta Çeşitlendirmenin etki etmediği risk, sistematik risktir. Toplam risk; sistematik risk ve sistematik olmayan riskin toplamı olarak düşünülebilir. Sistematik risk beta ile ölçülür. Betanın 1 olması, portföyün bütün piyasa ile aynı sistematik riske sahip olduğunu gösterir. 14 Merkezine aittir. 7

Sistematik Risk ve Beta Örneğin; betanın 1 olması durumunda, İMKB-100 Endeksi yüzde 10 artarsa, portföyün de yüzde 10 artması beklenir. Endeks yüzde 10 düşerse, portföy de yüzde 10 düşer. Betanın negatif olması; varlığın bir endeksi ters yönde izlediği anlamına gelir. Endeks yükselirken, varlık genel olarak düşer. Bir hisse senedinin betası -3 olduğunda, piyasa %3 artarken, hisse senedi %9 düşebilir. 15 Sistematik Risk ve Beta Beta, risk ve getiri açısından yetersiz bir ölçüm aracı olabilir. Sadece hisse senedi piyasasının etkisine bakar ve spesifik risk olarak adlandırılabilecek diğer faktörleri göz ardı eder. Pratik açıdan bakıldığında, geçmiş hisse senedinin geçmişteki volatilitesi, gelecekteki yatırım performansını, hatta gelecekteki volatiliteyi öngörmeyebilir. Bir portföyün betasının düşük olması, düşük risk anlamına gelmeyebilir. 16 Merkezine aittir. 8

Örnek 3- Portföy Betası Portföy betasının teorik açıdan nasıl hesaplandığına bakalım. X, Y, Z, W gibi finansal araçların portföy ağırlıklarını 0.133, 0.2, 0.167, 0.4 olarak hesaplamıştık. Betaların aşağıdaki gibi olduğunu düşünelim: Araç Ağırlık Beta X.133 4.03 Y.2 0.84 Z.167 1.05 W.4 0.59 17 Örnek 3- Portföy Betası Buradan yola çıkarak portföyün betası;.133(4.03) +.2(.84) +.267(1.05) +.4(.59) = 1.12 18 Merkezine aittir. 9

Modern Portföy Teorisi (Markowitz) Modern portföy teorisi; portföy yatırımlarını, beklenen getiri ve portföydeki varlıkların riskleri açısından analiz eder. Bu analizde, finansal araçların arasındaki korelasyon kritik öneme sahiptir. Yatırımcı bütün parasını, düşük risk ve düşük beklenen getiriye sahip bir hisse senedine mi yoksa yüksek beklenen getiri ve yüksek riske sahip bir hisseye mi yatırmalı? Bunların yerine; yatırımcı parasını iki hisse senedi arasında dağıtabilir. Modern Portföy Teorisi işte bu son noktaya odaklanır. Amaç, portföy riskini azaltmaktır. 19 Etkin Portföy Markowitz in etkin portföy tanımına göre, belirli bir risk düzeyinde, en yüksek beklenen getiriye sahip portföy, etkin portföydür. Buna göre; hiçbir yatırımcı etkin portföy dışında kalacak bir portföy oluşturmamalıdır. 20 Merkezine aittir. 10

Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli (FVFM) Finansal varlıkları fiyatlama modeli, modern finansın temel taşlarından birisi olarak kabul edilir. FVFM; çeşitlendirmenin arkasındaki mantığı açıklamak, rekabetçi bir piyasada belirsiz getirilere sahip finansal varlıkların fiyatlandırılmasına teorik bir yapı sağlamak, finansal varlıkların risk primlerindeki farklılıkları açıklamak gibi amaçlarla ortaya çıkmıştır. FVFM ye göre; bir varlığın volatilitesi sistematik risk ve sistematik olmayan risk (spesifik risk) olarak ikiye ayrılır. 21 FVFM FVFM ye göre; riski sevmeyen rasyonel yatırımcılar, çeşitlendirme ile azaltılabilecek bir riske bağlı olmak istemez. Bunun yerine; spesifik riski ortadan kaldırmak için portföyü korelasyonu düşük olan varlıklardan oluşturmak isterler. Sonuçta; yatırımcılar portföyü oluşturan her bir varlığın toplam volatilitesini önemsememelidir. Onlar için sadece sistematik risk tarafı önemli olmalıdır. Yatırımcılar sadece alacakları sistematik risk için ödüllendirilmelidir. 22 Merkezine aittir. 11

FVFM FVFM ye göre; beklenen getiriler, piyasa riski yani beta ile direkt olarak ilişkilidir. Buna göre; beklenen getirilerin, toplam risk yani volatilite ile bir ilişkisi yoktur. FVFM, getiri-beta ilişkisinde, doğru fiyatlanmış finansal varlıkların ve portföylerin bir doğru üzerinde toplandıklarını söyler. Bu doğruya, Finansal Varlık Pazar Doğrusu adı verilir. 23 Sharpe Performans Ölçütü (Sharpe Rasyosu) Sharpe rasyosu; bir birim volatiliteye karşılık gelen fazla getiriyi ölçer. Portföyün fazla getirisinin, portföyün volatilitesine bölünmesi ile hesaplanır. Sharpe rasyosunun yüksek olmasının anlamı; bir fonun getirisinin, volatilite seviyesine göre yüksek olması anlamına gelir. 24 Merkezine aittir. 12

Jensen Performans Ölçütü (Alfa) Finansal Varlık Fiyatlama Modeli ne göre; bir finansal varlığın, finansal varlık pazar doğrusu üzerinde ya da altında kalması imkansızdır. Aktif portföy yöneticileri, bu doğrudan sapan finansal varlıkları ararlar. 25 Jensen Performans Ölçütü (Alfa) Başarılı olurlarsa, belli bir piyasa riskine karşılık olarak, beklentinin üzerine bir getiri elde ederler. Bu durumda; bu portföy yöneticilerinin portföyleri, finansal varlık pazar doğrusunun üzerinde yer alır. Başarısız olan portföy yöneticilerinin portföyleri, doğrunun altında yer alır. Doğrunun altında ya da üstünde kalan portföyler, net bir performas ölçütünün bulunmasına yol açmıştır. Jensen ın bulduğu alfa, önemli bir performans ölçütüdür. 26 Merkezine aittir. 13

Treynor Rasyosu Treynor rasyosu, bir portföyün alfası ile portföyün betasını karşılaştırır. Treynor rasyosu sistematik riske bakar. Toplam risk(volatiliteye) ile ilgilenmez. Treynor ile Sharpe arasındaki temel farklılık da, Treynor ın sistematik riske bakmasıdır. Treynor rasyosunun yüksek olması istenir. Belli bir piyasa riskine karşılık olarak, daha yüksek getiriyi gösterir. 27 Politik Risk ve Kur Riski Başka ülkelerin piyasalarına yatırım yapan yatırımcılar, o ülkenin politik riskini de taşımak zorundadır. Uluslararası gerginlikler ve savaşlar akla ilk gelen politik risklerdir. Kur riski yerli para biriminin diğer para birimleri karşısında değer kaybetme riskidir. Kur riski en önemli risk olarak düşünülebilir. Portföy getirisini direkt etkiler. Kur riski konusunda, ekonomilerde yaşanan devalüasyonlar örnek gösterilebilir. 28 Merkezine aittir. 14

Uluslararası Endeksler Uluslararası endeksler oluşturma konusunda, Morgan Stanley gibi büyük yatırım bankaları çok aktiftir. Avrupa, gelişmekte olan ülkeler, Latin Amerika, Asya kategorilerinde endeksler vardır. Bu endeksler, yatırımcıların farklı bölgeleri takip etmesi açısından oldukça faydalıdır. Bir ülkeye değil de, bir bölgeye yatırım yapmak isteyen yatırımcılar, bu endeksler sayesinde çeşitlendirme de yapmış olurlar. 29 Foreks Piyasaları Faiz oranı, nominal ve reel olmak üzere ikiye ayrılır. Nominal oran, banka ve diğer finansal kurumlar tarafından açıklanan faiz oranıdır. Reel faiz oranı, enflasyona göre düzeltilmiş faiz oranıdır. Nominal faizin enflasyondan arındırılmış halidir. Nominal orandan enflasyon oranının çıkarılması ile bulunur. 30 Merkezine aittir. 15

Foreks Piyasaları Kur ile enflasyon arasında yakın bir ilişki vardır. Örneğin; A ülkesinin enflasyon oranı B ülkesinden yüksekse, A ülkesinin parasının B nin parası karşısında değer kaybetmesi beklenir. Kur-enflasyon ilişkisinin açıklanmasında kullanılan önemli teori, satın alma gücü paritesi teorisidir. Bu teoriye göre; enflasyon oranındaki değişikliklerin, eşit ama ters yöndeki kur hareketlerine neden olması beklenir. Satın alma gücü paritesi teorisinin önemli avantajı; benzer ürünlerin fiyatları kullanılırsa, iki ülkenin göstergeleri rahat şekilde karşılaştırılır. 31 Enflasyon-Faiz İlişkisi Sermaye, her zaman getirinin yüksek olduğu piyasaya hareket etme eğilimindedir. Fakat yatırımcıları ilgilendiren, nominal faiz değil, reel faizdir. İki ülkenin nominal faizleri farklıyken, reel faizleri eşit olabilir. Eğer beklenen reel faizler aynıysa, nominal faizler arasındaki farklılık, beklenen enflasyonlar arasındaki farklılığı yansıtır. 32 Merkezine aittir. 16

Faiz-Kur İlişkisi Faiz-kur ilişkisinin açıklanmasında sıklıkla kullanılan teori, faiz paritesi teorisidir. Buna göre; bir para birimi diğer para birimi karşısında gelecekte güçlenirse veya zayıflarsa, bu durum faiz oranları tarafında dengelenir. Eğer Avrupa daki faiz oranları ABD den yüksekse, euronun dolar karşısında değer kaybetmesi beklenir. 33 Vadeli İşlemler Piyasaları (Türev Piyasalar) Finansal piyasalar; spot ve türev piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır. Spot piyasalarda mal ve kıymetler, takas günü el değiştirir. Türev piyasalarda bir mal veya finansal aracın bugünden alım satımı yapılırken, teslimat ileri bir tarihte yapılır. 34 Merkezine aittir. 17

Vadeli İşlemler Piyasaları (Türev Piyasalar) Türev enstrümanlar, geniş anlamda üç amaç için kullanılır. Bunlardan ilki risk yönetimidir. Alınan bir pozisyondaki riskler fazlaysa, yatırımcı türev araçlar kullanarak bu risklerden korunabilir. Türev enstrüman kullananların amaçlarından biri de gelir elde etmektir. Örneğin; yatırımcı bir opsiyon satarak, direkt bir gelir elde edebilir. Her türev araç işleminde bir karşı taraf olduğu için, burada opsiyon satıcısının karşısında bir opsiyon alıcısı vardır. Bu pozisyonun kendine göre riskleri olsa da, spekülatif amaçlı bir hamle olduğu unutulmamalıdır. Türev enstrümanların yeni kullanım alanlarından birisi finansal mühendisliktir. 35 Türev Enstrüman Çeşitleri-Opsiyonlar Opsiyon, belli bir zaman içinde, belirli bir fiyattan bir şeyi alma veya satma hakkı olarak tanımlanabilir. Call opsiyon; üzerine yazıldığı ürünü, belli bir zaman aralığı içinde, belli bir kullanım fiyatından satın alma hakkı verir. Put opsiyon; üzerine yazıldığı ürünü, belli bir zaman aralığı içinde, belli bir kullanım fiyatından satma hakkı verir. 36 Merkezine aittir. 18

Örnek 1 - Opsiyonlar Bir hisse senedi için call opsiyon satın alan bir yatırımcı ilgili hisse senedinin değerlenmesini beklemektedir. Call opsiyon primi: 1.40 TL Kullanım fiyatı(exercise price):25 TL Yatırımcı bu opsiyonu satın alırken opsiyon primini ödemek zorundadır. Avrupa tipi bir opsiyon olduğu için, vadenin son günü beklenmelidir. 37 Örnek 1 - Opsiyonlar Eğer vadenin son gününde hisse senedi fiyatı, maliyet (1.40 TL) ve kullanım fiyatı(25tl) toplamının(26.40) üstündeyse, hak kullanılıp kâr edilebilir. Hisse senedinin fiyatı ne kadar yükselirse getiri de o kadar yükselir. Eğer vadenin son gününde hisse senedi fiyatı 26.40 ın altındaysa, opsiyon hakkının kullanılmasına gerek yoktur. Zarar sadece 1.40 TL dir. 38 Merkezine aittir. 19

Örnek 2 - Opsiyonlar Bir hisse senedi üzerine yazılmış 13 TL kullanım fiyatlı Avrupa tipi bir alım opsiyonunu 1 TL prim ödeyerek satın almış bir yatırımcı, vade sonunda hisse senedinin spot fiyatı 19 TL olursa opsiyondan doğan hakkını kullanarak hisse senedini opsiyonun satıcısından alacaktır. Hisse senedinin vade sonundaki fiyatı 13 TL den az olduğu müddetçe, bu durumda yatırımcı opsiyondan doğan hakkını kullanmaz. Yatırımcı opsiyon fiyatı ancak 14 TL üzerinde olduğunda kâra geçecektir. Opsiyon kullanılmadığında yatırımcının zararı ilk başta verdiği 1 TL ile sınırlıdır. 39 Örnek 3 - Opsiyonlar Hisse senedi üzerine yazılmış 9 TL kullanım fiyatlı Avrupa tipi bir satım opsiyonunu 1 TL prim ödeyerek satın almış bir yatırımcı, vade sonunda hisse senedinin spot fiyatı 7 TL olursa, opsiyondan doğan hakkını kullanır. Eğer hisse senedinin vade sonundaki fiyatı 13 TL olursa bu durumda yatırımcı opsiyondan doğan hakkını kullanmaz. Opsiyon kullanılmadığında yatırımcının zararı ilk başta verdiği 1 TL ile sınırlıdır. 40 Merkezine aittir. 20

Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Futures) Vadeli işlem sözleşmeleri;belirli bir vadede,önceden belirlenen fiyat,miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, borsa endeksini, dövizi alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Futures sözleşmesinin en önemli fonksiyonlarının etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat keşfi olduğu söylenebilir. Türkiye de futures sözleşmeleri, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nda(vob) işlem görür. 41 Örnek 4 Futures Sözleşmeleri Yatırımcının 100 lirası olduğunu düşünelim. Bu yatırımcı, parasının sadece % 10 unu dövizde tutup, kalan 90 lirasını faize yatırabilir. Döviz % 20 yukarı gittiğinde, sanki parasının tümü dövizdeymiş gibi %20 kazanabilir. Yatırımcı, parasının 90 lirası ile Aralık sonuna kadar mevduata yatırıp ve faiz kazanmış olsun. Kalan 10 lira ile Aralık 2012 sonuna VOB dan dolar sözleşmesi satın almış olsun. Dolar % 20 yukarı giderse, VOB hesabındaki para yaklaşık 30 lira olur. VOB yatırımcıya bir bakıma 1 e 10 kredi açmış oluyor ve 10 lirayla 100 liralık döviz almasını sağlıyor. 42 Merkezine aittir. 21

Örnek 4 Futures Sözleşmeleri Yatırımcının bütün parası dövizde olsa, dövizdeki % 20 lik hareket nedeniyle 100 lirası 120 liraya yükselmiş olurdu. Şimdi 10 lira 30 lira olunca, yatırımcı yine 20 lira kazanmış oluyor. Kalan 90 lira ile mevduattan faiz getirisi elde etmiş oluyor. Yatırımcının beklentisinin aksine, dolar %10 düşerse ne olur? Paranın tümü dolara yatırılsaydı kayıp 10 lira olurdu. Döviz % 10 düşerse, VOB hesabındaki 10 lira düşmeye başlar ve teminatın 10 liraya tamamlanması için yatırımcıya çağrı yapılır. Yatırımcı bu durumda faizdeki 90 liranın 10 lirasını VOB a yatırmak zorunda kalır. 43 Örnek 4 Futures Sözleşmeleri 90 lira o güne kadar faiz getirisi sağlamıştır. Döviz tekrar yükselmeye başlarsa, VOB daki para yeniden yükselmeye başlar. Sonuç olarak; yatırımcının parasının tamamını en başta dövize yatırmasına gerek yoktur. VOB dan USD/TL sözleşmesi alınarak, olası bir kur riski yönetilmiştir. 44 Merkezine aittir. 22

Örnek 5- Futures Sözleşmeleri Alüminyum plaka ihraç eden bir girişimcinin, doların yükselme olasılığı nedeniyle tedirgin olduğunu düşünelim. Bu ihracatçının eline, 1,5 ay sonra 250 bin dolar ihracat geliri geçecek olsun. Dolar kuru, ihracatçılar için çok önemlidir, çünkü dövizlerini bozdurup maliyetlerini karşılamaktadırlar. Dolar yüksek kurdan bozuldukça, ihracatçıların kâr marjı da artmaktadır. 45 Örnek 5- Futures Sözleşmeleri Dolar 1.800 seviyesine geldiğinde, VOB da ekim sözleşmesi 1.850 fiyatından alınıp satıldığını varsayalım. İhracatçı, 250 adet bin dolarlık vadeli işlem sözleşmesini 1.850 seviyesinden satmış olsun. Bu durumda, ihracatçı, hesabına bir sözleşmeye karşılık 130 TL yatıracaktır. Toplam 250 tane sözleşme sattığı için(130).(250)=32.500 TL teminat yatırması gerekecektir. Buradaki önemli nokta; ihracatçının aslında 462.500 TL (1.850*250 bin dolar) tutarında döviz satıyor olması, ama bunu sadece 32.500 TL teminat ile gerçekleştirmesidir. 46 Merkezine aittir. 23

Örnek 5- Futures Sözleşmeleri Dolar düşmeye başlasa da, bu düşüş ihracatçıyı etkilemez. Çünkü bu işlemle ihracatçı 250 bin dolarını 1.850 kurundan satmayı garantilemiştir. Kur düştükçe VOB hesabındaki parası artacaktır. Dolar spot piyasada 1.650 seviyesine düştüğünde, ekim sonu sözleşme fiyatı da 1.700 TL ye gerilemiş olsun. Ekim sonunu beklemeden 250 bin dolarlık alım işlemi yaparak 1.850 seviyesinden sattığı dolarları 1.700 TL den yerine koyarsa, bir sözleşmeden 150 TL kazanmış olur. Diğer bir ifadeyle; 250 bin dolar için 37.500 TL kazanacaktır (250*150=37.500). 47 Örnek 6- Endeks Sözleşmeleri Yatırımcının 10 bin TL lik portföye sahip olduğunu düşünelim. Portföy, İMKB-100 endeksi ile yüksek korelasyona sahiptir. Yani portföy değeri ve endeks büyük ölçüde beraber hareket etmektedir. 1 Temmuz 2012 tarihinde endeksin 60.000 seviyesinde olduğunu; İMKB-100 endeksine dayalı Ekim 2012 sözleşmesinin 60.500 den işlem gördüğünü düşünelim. 48 Merkezine aittir. 24

Örnek 6- Endeks sözleşmeleri Yatırımcı olası bir düşüşe karşı portföyünü korumak için sözleşme değeri 10.000 TL ye yakın olacak şekilde, Ekim 2012 vadeli İMKB-100 sözleşmesi satmayı düşünsün. Bu durumda, yatırımcının sermayesi ve VOB daki satış fiyatına göre, 10.000/(60.500*100)=1,65 adet sözleşme sattığını varsayalım. Sözleşme sayısının tam sayı olması gerektiğinden, rakamı iki olarak alalım. Bir sözleşme için teminat tutarı 700 TL olduğunda, yatırılması gereken teminat miktarı iki sözleşme için 700*2=1400 TL olur. 49 Örnek 6- Endeks Sözleşmeleri 20 Ekim de VOB fiyatı 55.000 e düşmüş olsun. Endeks düştüğü için, sözleşmenin fiyatı 55.000 olsun. Bir sözleşme için kâr oranı (60.500-55.000)*100=550 TL; iki sözleşme için 550*2=1100 TL. VOB fiyatındaki yüzdesel değişim oranı (60.500-55.000)/60.500=% 9 olarak hesaplanabilir. Portföyde meydana gelen zarar 10.000* % 9, yani 10.000*(0.090)=900 TL dir. VOB dan elde edilen 1.100 TL lik kâr ile hem zarar telafi edilmiş hem de üstüne para kazanılmış olur. 50 Merkezine aittir. 25

Örnek 6- Endeks Sözleşmeleri İMKB-100 endeksinin Ekime kadar düşmediğini, aksine yükseldiğini düşünelim. Doğal olarak VOB sözleşmesinin Ekimdeki değeri de yükselir. Ekim 2012 İMKB-100 sözleşme değeri 62,000 olsun. Bu durumda satılan her sözleşmeden (60,500-62,000)*100=150 TL zarar edilmiş olunur. İki sözleşme için zarar 300 TL olur. 51 Örnek 6- Endeks Sözleşmeleri VOB daki fiyat değişiklik oranı (62,000-60,500)/62,000= - % 2,5 dir. Yatırımcı, spot piyasada portföyünden 10,000* % 2,5=250 TL kazanmış olur. Yatırımcının hisselerden 250 TL kâr ettiği düşünülürse; VOB dan gelen 300 TL zarar ile birlikte pozisyon zararı 250+(-300)= -50 TL olur. 52 Merkezine aittir. 26

Forward Sözleşmeleri Forward sözleşmesi, fonksiyonel olarak futures sözleşmesine benzemekle birlikte, bazı temel farklılıklar gösterir. Futures sözleşmesi, piyasaya göre ayarlama sistemini içerir. Bunun anlamı; piyasadaki fiyatlar inip çıktıkça, para hesaplar arasında gidip gelir. Forward sözleşmesinde, işleme konu olan malları belirlenen tarihte değişmek bir zorunluluktur. Ayrıca forward sözleşmesi üçüncü bir yatırımcıya satılamaz. Sorumluluk devredilemez. Forward sözleşmelerinde her detay pazarlık konusu olabilir. Futures sözleşmeleri standarttır. 53 Örnek 7- Forward Sözleşmeleri Bir İngiliz firması ile iş yapan bir Türk şirket, gelecekte sterlin ödemesi yapacaktır. Kur riskinden korunmak istemektedir. Bu amaçla; çalıştığı bankadan 100.000 sterlinlik bir forward sözleşmesini, 2.80 kur seviyesinden 92 gün vade ile alıyor olsun. Bu sayede, GBP/TL kuru gelecekte yükselse de, Türk şirketi 2.80 seviyesinden kuru bağlamış olacaktır. Böyle bir forward sözleşmesine girdikten sonra, çıkmanın kolay bir yolu yoktur. İşlemi iptal etmek için, iki tarafın(banka ve Türk şirket) anlaşması gerekir. 54 Merkezine aittir. 27

Swap Sözleşmeleri Türev enstrümanların bu önemli sınıfında, bir yatırımcı diğer bir yatırımcı ile değiş-tokuş işlemine girer. Swap piyasası çok büyük bir piyasadır. 2008 senesinde 62 trilyon dolarlık büyüklüğe ulaşan bu piyasa, krizin en sert döneminde 40 trilyon dolara kadar gerilemiştir. 55 Swap Sözleşmeleri Swap piyasasında iki önemli sınıf vardır. İlki faiz swaplarıdır. Bu tip swap işlemlerinde, bir taraf sabit faize dayalı ödeme yaparken, karşı taraftan değişken faize dayalı bir para almaktadır. Swaplar, kurumsal yatırımcılar arasında çok popüler bir risk yönetim aracıdır. Diğer önemli swap türü, döviz swapıdır. Bu işlemlerde, yatırımcılar iki farklı para birimini başlangıçta takas ederler. Yatırımcılar, bu para birimlerine dayalı faiz ödemelerini karşılıklı olarak yaparlar. Vade sonunda, yatırımcılar bu paraları birbirlerine geri öder. 56 Merkezine aittir. 28

Örnek 8- Swap Sözleşmeleri İki kurumsal yatırımcının, euro ve dolar içeren bir döviz swapı işlemine girdiklerini düşünelim. A bankası ile B bankası 3 yıl vadeli döviz swapı işlemine giriyor. A bankası, en başta B tarafına dolar veriyor. B tarafından karşılığında euro alıyor. A tarafı vade boyunca euro cinsinden sabit faiz ödemesi yaparken, B tarafı dolar cinsinden değişken faiz ödemesi yapacaktır. Üç yılın sonunda, anaparalar geri ödendiğinde, A tarafı, vade sonunda B tarafına başlangıçtaki euro miktarını geri öderken, B tarafı A ya başlangıçtaki dolar miktarını ödeyecektir. 57 Merkezine aittir. 29