YALOVA ĠNCĠSĠ VE YALOVA ÇEKĠRDEKSĠZĠ ÜZÜM ÇEġĠTLERĠNDE PRĠMER VE SEKONDER YAZLIK SÜRGÜNLERĠN GELĠġĠM VE VERĠMLĠLĠK DURUMLARININ KARġILAġTIRILMASI Alper DARDENĠZ 1 Arda AKÇAL 1 Mehmet Ali GÜNDOĞDU 1 Dilek KĠLLĠ 2 Kemal A. KAHRAMAN 3 Ceylan ÖZKAYNAK 1 Eylem ERDEM 1 1 ÇOMÜ Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü. 17020, Çanakkale. 2 ÇOMÜ Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü. 17020, Çanakkale. 3 T.C. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü,. *Doç. Dr. Alper DARDENİZ, e-mail: adardeniz@comu.edu.tr, tel: 0 542 584 24 54. Özet Bu araştırma ÇOMÜ Dardanos Yerleşkesi, Ziraat Fakültesi Sofralık Üzüm Çeşitleri Araştırma Bağı nda 2010 ve 2011 yıllarında 2 yıl süreyle yürütülmüştür. İncisi (Hönüsü x Siyah Gemre) ve (Beyrut Hurması x Perlette) üzüm çeşitlerinde, primer ve sekonder yazlık sürgünlerin gelişim ve verimlilik durumlarının karşılaştırılması amacıyla, her uygulamada 10 ar adet omca kullanılmıştır. Üzüm çeşitlerinin primer yazlık sürgünleri, sürgünlerin 10 15 cm olduğu dönemde dipten kesilerek, kış gözleri içerisindeki sekonder tomurcuklar sürmeye zorlanmıştır. Sekonder tomurcukların yeni yazlık sürgünleri meydana getirmesiyle birlikte, primer (kontrol) ve sekonder yazlık sürgünlerin vejetatif gelişimleri 7 10 günlük periyotlarda izlenmiş, Ağustos ayı içerisinde yapılan hasatların ardından, üzüm verim ve kalite analizleri gerçekleştirilmiştir. Her iki yılda da, sekonder sürgünleri taşıyan omcaların yaş üzüm verimi önemli seviyede düşüş göstermiş, daha küçük ve sıkı salkımlar elde edilmiştir. Sekonder sürgünler üzerindeki doğuşun düşüklüğü nedeniyle, üzüm olgunluğu açısından uygulamalar arasında önemli farklılıklar meydana gelmemiştir. üzüm çeşidinin sekonder tomurcuğundan süren yazlık sürgünleri üzerindeki doğuş ve verimin İncisi üzüm çeşidine kıyasla daha düşük gerçekleşmesi, bu çeşidin Perlette (Scolokertek x Sultanina) üzüm çeşidinin melezi olmasına bağlanmıştır. Bu sonuçlar ile geç dönemde yaşanabilecek bir ilkbahar geç donu neticesinde primer tomurcuktan süren yazlık sürgünlerin zararlanması durumunda, sekonder tomurcuk sürgünlerinden de bir miktar ürün alınabileceği ortaya konulmuştur. Anahtar Sözcükler: Vitis vinifera L., lık sürgün, Primer tomurcuk, Sekonder tomurcuk, Üzüm verimi, Üzüm kalitesi. GROWTH AND PRODUCTIVITY OF PRIMARY AND SECONDARY SUMMER SHOOT OF TWO TABLE GRAPE VARIETIES; YALOVA ĠNCĠSĠ AND YALOVA ÇEKĠRDEKSĠZĠ Abstract This study was conducted in ÇOMU Agricultural Faculty s, Table Grape Vineyard Research Area between 2010 and 2011. To compare the growth and productivity of primary and secondary summer shoot of two different table grape varieties, İncisi (Hönüsü x Siyah Gemre) and (Beyrut Hurması x Perlette), 10 vinestock were used for each variety. Vegetative development of primary (control) and secondary summer shoots were observed over a 7 10 day period. Primary summer shoots were cut at the base following 10 15 cm of growth, and secondary buds were forced to sprout giving rise to new summer shoots. After the harvest in August, grape yield and quality analysis was conducted. In both years (2010 and 2011), vinestock that has secondary shoots showed significant decreases in the levels of fresh grape yield, with especially small grape bunches obtained. In terms of maturity of the grapes, significant differences were not observed among the applications due to low sprout growth on secondary shoots. It was found that the grape variety has lower yield and shooting on summer shoots from secondary buds, in comparison the İncisi grape variety. This observation may be due to being a hybrid of the Perlette (Scolokertek x Sultanina) grape variety. The results of this study show that some grape products still may be harvested even if primary buds from summer sprout are damaged in cases of late spring frost. Key words: Vitis vinifera L., Summer shoot, Primary buds, Secondary buds, Grape yield, Grape quality. 1
GĠRĠġ Vitis vinifera L. nın anavatanı Anadolu olup, Çanakkale İli nin bağcılık tarihi M.Ö. 3.000 3.500 yıllarına kadar uzanmaktadır (Dardeniz ve ark., 2011). Kültür asmasının şarja bırakılan kış gözleri içerisinde 3 adet tomurcuk bulunmaktadır. Mayıs ayından itibaren kış gözlerinin içinde oluşmaya başlayan salkım taslaklarının miktarı, vejetasyon periyodunun sonunda kesin olarak belirginleşmektedir (Alleweldt, 1964; Ağaoğlu, 1973). Kış gözleri, ılıman iklimlerde Nisan ayı başında ve genellikle gelişimini tamamlamış ortadaki primer (birincil) tomurcuğun sürmesiyle uyanmakta, bu tomurcuğun çeşitli nedenlerle zararlanması durumunda önce sekonder (ikincil), o da zararlanırsa tersiyer (üçüncül) tomurcuk faaliyete geçmektedir. Ancak, üzüm verimi bakımından en önemli tomurcuk, orta sürgün yatağında bulunan primer tomurcuktur (Oraman, 1959; Çelik ve ark., 1998; Dardeniz ve Kısmalı, 2005). Sekonder ve tersiyer tomurcuklar ise genellikle dinlenmede kalarak sigorta görevini görmektedir. Bununla birlikte, bir yıl önceki bakım koşulları ile çevresel faktörlerin optimum olduğu yıllarda, 2 veya 3 tomurcuğun da aynı anda faaliyete geçtiği görülebilir. Primer tomurcuk ve sürgününün zarar görmesi; kış donları, ilkbahar geç donları, tomurcuk nekrozu, hastalık-zararlılar ve mekanik darbeler ile ileriki dönemde şiddetli rüzgârlar nedeniyle primer tomurcuğun oluşturduğu yazlık sürgünün devrilmesi yoluyla olabilmektedir (Dardeniz ve Kısmalı, 2005; Güner, 2005). Primer tomurcuğun sürmesini engelleyen olaylar, yetersiz ve düzensiz sürme ile verim azalışına yol açmaktadır. Primer tomurcuk nekrozu fizyolojik bir araz olarak tanımlanmakta (Vasudevan, 1997), nekrozlu primer tomurcuğu içeren kış gözünün dış görünüşü normal olmakta, fakat gözler açılıp incelendiğinde primer tomurcuğun zararlandığı, sekonder tomurcuğun ise daha iyi geliştiği görülmektedir (Lavee ve ark., 1981; Perez-Harvey ve Kliewer, 1990). Kış donları kış gözleri üzerinde, ilkbahar geç donları ise henüz sürmüş primer sürgünler üzerinde zararlara yol açarak ekonomik kayıplara neden olmaktadır (Aydın, 2001). Kırmızı örümcek, kış gözünün tomurcuk pulları arasında kışı geçirdikten sonra omcanın tamamına yayılmakta ve primer tomurcukları zararlandırmaktadır (Weischer ve Muenster, 1978). Primer tomurcuğun zarar görüp ölmesiyle sekonder tomurcuk faaliyete geçmekte, ancak doğuş ve ürün miktarında çeşitlere bağlı bir azalma meydana gelmektedir (Karaağaç, 2000). Sekonder tomurcukların sürmesi vejetatif organların devamlılığını sağlamakta, bunlar üzerinden çeşit ve yıla bağlı olarak bazen normal ürüne yakın düzeylerde ürün alınabilmektedir. Bu nedenle, bağcılıkta sekonder tomurcuğun verimliliği de önem taşımaktadır (Güner, 2005). Kış gözü içerisindeki tersiyer tomurcuklar çoğunlukla verimsiz olduklarından, sürseler bile verim elde edilememektedir (Ağaoğlu, 1969). Farklı araştırmalarda, sekonder tomurcukların çeşit ve yıla göre değişen düzeyde ürün verebileceği saptanmıştır (Karaağaç, 2000; Aydın, 2001; Güner, 2005). Örneğin; Hasandede üzüm çeşidinin sekonder tomurcuklarının önemli derecede verimli olduğu saptanmış, bu tomurcukların % 15-20 sinin çift salkım taşıdığı tespit edilmiştir (Ağaoğlu, 1969). -12 C ve daha düşük sıcaklıklar, ana tomurcuklar üzerindeki hasar bakımından kritiktir. Ata Sarısı, Uslu ve İncisi üzüm çeşitlerinde primer tomurcuğun, sekonder ve tersiyer tomurcuklara kıyasla düşük sıcaklık zararına daha hassas olduğu belirlenmiştir (Sivritepe ve ark., 2001). Kış gözlerindeki ana tomurcukların kış donları nedeniyle hasara uğraması durumunda, genellikle yedek tomurcukların verimliliği artış göstermektedir. Bu artış çeşitlere ve salkım taslaklarının oluştuğu dönemdeki çevre koşullarına bağlı olarak değişebilmektedir (Işık, 2002). Vitis vinifera L. nın kış gözlerinin primer tomurcuğu içerisinde 0 3 adet salkım taslağı (primordium) bulunabilmektedir. Bütün şartların elverişli geçtiği yıllarda (iklim, bakım şartları 2
ve optimum ürün vb.), bazı primer tomurcukların içerisinde 3 adet salkım taslağının bulunması olağan bir durumdur. Bazı primer tomurcuklar ise hiç salkım taslağı oluşturmayabilir. Böyle kış gözlerine verimsiz göz, bunlardan süren yazlık sürgünlere ise verimsiz sürgün adı verilmektedir (Dardeniz ve Kısmalı, 2005; Çelik, 2007). Kısmalı ve Dardeniz (2002), Cardinal ve Amasya üzüm çeşitlerinde primer ve sekonder tomurcuklardan süren sürgünlerin üst bağlama tellerine yatırılması işleminin çeşitlerde verim artışı sağladığını ve bazı kalite parametrelerini olumlu yönde etkilediğini saptamışlardır. Kısmalı (1984), Cardinal, Efe Püskülü, Alphonse Lavellée ve Loose Perlette üzüm çeşitlerinin 2 3 göz üzerinden kısa; Beauty Seedless, Bağdat Beyazı, Perlette ve Bağdat Siyahı üzüm çeşitlerinin 3 5 göz üzerinden orta; Pembe Gemre, Siyah Çekirdeksiz ve Black Monukka üzüm çeşitlerinin ise 5 6 göz üzerinden orta budanmalarının uygun olacağını belirtmiştir. Dardeniz ve Kısmalı (2005), Ata Sarısı ve Cardinal üzüm çeşitlerinin 2 göz üzerinden kısa, İncisi, Amasya ve Italia üzüm çeşitlerinin 2 3 göz üzerinden kısa ve Uslu üzüm çeşidinin ise 3 5 göz üzerinden orta uzunlukta budanması gerektiğini tespit etmişlerdir. Çelik ve Kök (1998), Hamburg Misketi, Italia ve Alphonse Lavellée üzüm çeşitlerinin 3 4 göz üzerinden kısa, Kozak Beyazı ve Erenköy Beyazı üzüm çeşitlerinin ise 5 6 göz üzerinden yarı uzun budanmasını önermişlerdir. Kalecik Karası, Narince, Gülüzümü ve Sultani Çekirdeksiz üzüm çeşitlerinde, sekonder sürgünlerde salkım ağırlığı, salkım boyutları, 100 tane ağırlığı, tane boyutları, titre edilebilir asit miktarı ve % SÇKM bakımından, çeşitlere ve yıllara bağlı olarak uygulama ve kontrol omcaları arasında farklılıklar tespit edilmiştir. Salkım eni ve boyu bakımından 1998 1999 yıllarında Kalecik Karası, Narince ve Gülüzümü çeşitlerinde kontrol ve uygulama grupları arasında farklılık gözlenmiştir. Kalecik Karası ve Narince üzüm çeşitlerindeki uygulama omcaları, kontrol omcalarına kıyasla tane boyutları bakımından daha az, Narince ve Gülüzümü çeşitleri 1999 yılında kontrol omcalarına kıyasla daha yüksek değerler oluşturmuştur. 1999 yılında, Narince üzüm çeşidinde 100 tane ağırlığı, tane eni ve boyu özellikleri ile Gülüzümü çeşidinde salkım ağırlığı, salkım eni, salkım boyu, 100 tane ağırlığı, tane eni ve tane boyu özellikleri, uygulama omcalarında, kontrol omcalarına kıyasla daha yüksek bulunmuştur. % SÇKM değeri, her iki yılda da uygulama omcalarında daha yüksek olmuştur (Karaağaç ve ark., 2002). Özışık (1996), Amasya Beyazı, Hafızali, Semillon ve Yapıncak üzüm çeşitlerinde sekonder sürgünlerdeki salkım ağırlığı, 100 tane ağırlığı ve genel asitlik değerlerinin primer tomurcuk sürgünlerine kıyasla daha düşük, % SÇKM değerinin ise daha yüksek olduğunu tespit etmiştir. İkincil sürgünlerde önemli ölçüde verim azalışı gerçekleşmektedir. Hafızali üzüm çeşidinde, kontrol omcalarındaki ortalama salkım sayısı 10.3 adet olurken, bu değer uygulama omcalarında % 59 luk bir azalışla 4.2 adede inmiş, elde edilen ürün miktarı ise % 50 oranında azalmıştır. Yapıncak üzüm çeşidinde kontrol omcalarında 19.2 adet olan ortalama salkım sayısı, uygulama omcalarında % 76 lık bir azalışla 4.6 adede düşmüş, ürün miktarında da aynı oranda bir azalma meydana gelmiştir. Semillon üzüm çeşidinde, omca başına 18.7 adet olan salkım sayısı % 70 azalarak uygulama omcalarında 5.7 adede düşmüş, ürün miktarında ise % 73 lük bir azalış tespit edilmiştir. Budama artıklarının tartımı sonucunda, kontrol ve uygulama omcaları arasında bir farklılık ortaya çıkmamıştır (Özışık ve Çelik., 1998). Çanakkale İli koşullarında, ilkbahar geç donları riski bazı yıllar 24 Nisan tarihine kadar devam etmektedir. Bu araştırmayla, Çanakkale koşullarında yetiştirilmekte olan İncisi ve üzüm çeşitlerinde ana ürünü veren primer yazlık sürgünlerin herhangi bir nedenle tamamen zararlanması sonucu, kış gözlerinden oluşacak yeni sekonder yazlık 3
sürgünlerdeki ürünün verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi ile iki gurubun sürgün gelişim ve verimlilik durumlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu araştırma, Çanakkale İli koşullarındaki ÇOMÜ Dardanos Yerleşkesi, Ziraat Fakültesi Sofralık Üzüm Çeşitleri Araştırma Bağı nda 2010 ve 2011 yıllarında 2 yıl süreyle yürütülmüştür. İncisi üzüm çeşidi 41 B, üzüm çeşidi ise 5 BB Amerikan asma anacı üzerine aşılı olup, araştırmanın başladığı yıl 7 yaşındadır. Omcalar 3 m. х 1.5 m. aralık ve mesafede dikilmiş olup, tek kollu sabit kordon sistemine göre terbiye edilmiştir. Kış budaması, üzüm çeşitlerinde 2 3 göz üzerinden kısa olarak gerçekleştirilmiştir. Her iki çeşitte de, kış ve yaz periyodunda eşit kültürel işlemler uygulanmıştır. Araştırma, tesadüf parselleri deneme desenine göre her uygulamada 10 tekerrürlü ve her tekerrürde 1 adet omca olacak şekilde planlanmış ve aynı omcalar üzerinde 2 yıl süreyle yürütülmüştür. Üzüm çeşitlerinde kontrol grubunun primer yazlık sürgünlerine dokunulmamış, uygulama grubunun primer yazlık sürgünleri, ilkbahar geç donları zararını yapay olarak oluşturmak amacıyla, sürgünlerin 10 15 cm olduğu dönemde budama makasları yardımıyla dipten kesilerek kış gözleri içerisindeki sekonder ve tersiyer tomurcuklar sürmeye zorlanmıştır. Kesim işleminden 8 10 gün sonra, sekonder tomurcuklardan yeni yazlık sürgünler meydana gelmiş, primer (kontrol) ve sekonder (uygulama) yazlık sürgünlerin vejetatif gelişimleri 7 10 günlük periyotlarda izlenmiştir. Süren tersiyer tomurcuk sürgünleri, sonradan omca üzerinden uzaklaştırılmıştır. Hasatlar, her iki yılda da Ağustos ayı ortasında gerçekleştirilmiş, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Pomoloji Laboratuarı nda, üzüm çeşitlerine ait salkım ve tanelerin pomolojik özellikleri tespit edilmiştir. İncelenen parametrelere ait kısa bilgiler aşağıda verilmiştir; Salkım eni (cm): Şerit metre yardımıyla salkımın en kalın olan bölümünden ölçüm yapılmıştır. Salkım boyu (cm): Salkımın ilk dallanma gösterdiği noktadan son tanenin ucuna kadar olan kısım şerit metre kullanılarak ölçülmüştür. Salkım sıklığı (1 9): QIV nin 204 nolu standardına göre belirlenmiştir (Anonim, 1985). Tane ağırlığı (g): Salkımı temsil edecek şekilde alınan tanelerin, hassas terazi yardımıyla tartılıp ortalamasının alınmasıyla belirlenmiştir. Somak/sürgün (adet): lık sürgünler ve üzerlerindeki somakların sayılarak, birbirine oranlanması ile saptanmıştır. Somak/omca (adet): Omcalar üzerindeki bütün somakların tek tek sayılması ile bulunmuştur. Omca başına üzüm verimi (g): Omcaların bütün salkımlarının tartımıyla belirlenmiştir. Ortalama salkım ağırlığı (g): Omcalar üzerindeki mevcut bütün salkımların tartılıp ortalamasının alınmasıyla saptanmıştır. % SÇKM: Atago PAL 1 model dijital el refraktometresi yardımıyla belirlenmiştir. Meyve suyu ph ı: Dijital ph metre yardımıyla ölçülmüştür. % Asitlik: 10 ml meyve suyu 40 ml saf su ile tamamlanarak, ph 8.1 de sabitleninceye kadar 0.1 N NaOH ile titre edilmiştir. Olgunluk İndisi: % SÇKM/ % Asitlik formülü yardımıyla saptanmıştır. Elde edilen bulgular, Emestat istatistik paket programı kullanılarak istatistik analize tabi tutulmuştur. ARAġTIRMA BULGULARI İncisi ve üzüm çeşitlerinde, primer ve sekonder yazlık sürgünlerin gelişim ve verimlilik durumlarının karşılaştırılması amacıyla yürütülen bu araştırmadan elde edilen bulgular; Çizelge 1., Çizelge 2., Çizelge 3., Çizelge 4., Çizelge 5. ve Çizelge 6. da sunulmuştur. 4
Çizelge 1. Üzüm çeşitlerinde salkım boyutlarına ait bazı özellikler Salkım eni (cm) Salkım boyu (cm) PTS 10.00 A 9.84 B 9.92 17.64 A 14.71 C 16.18 a STS 10.35 A 9.16 B 9.76 15.27 B 10.42 D 12.85 b Ort. 10.18 a 9.50 b 16.46 a 12.57 b PTS 10.94 A 9.46 B 10.20 a 17.60 A 14.11 B 15.86 a STS 8.25 C 8.68 C 8.47 b 13.00 C 12.02 C 12.51 b Ort. 9.60 a 9.07 b 15.30 a 13.07 b Salkım eni ve salkım boyu parametrelerinde, iki üzüm çeşidinde de interaksiyon tespit edilmiştir. İncisi üzüm çeşidinde, primer ve sekonder yazlık sürgünler üzerindeki salkım eni değerleri açısından önemli bir farklılık bulunmazken, üzüm çeşidinde sekonder yazlık sürgünlerden istatistikî olarak daha dar enli salkımlar (8.47 cm) elde edilmiştir. Bununla birlikte, her iki üzüm çeşidinde de sekonder yazlık sürgünler üzerinde istatistikî olarak daha kısa boylu salkımlar ( İncisi: 12.85 cm ve : 12.51 cm) meydana gelmiştir. Çizelge 2. Üzüm çeşitlerinde salkım ve taneye ait bazı özellikler Salkım sıklığı (1 9) Tane ağırlığı (g) PTS 6.45 C 6.51 C 6.48 b 5.93 5.63 5.78 STS 7.55 A 7.12 B 7.34 a 5.00 6.02 5.51 Ort. 7.00 a 6.82 b 5.47 5.83 PTS 5.87 D 6.74 B 6.31 b 3.44 2.29 2.87 STS 6.25 C 7.12 A 6.69 a 2.42 2.33 2.38 Ort. 6.06 b 6.93 a 2.93 2.31 Salkım sıklığı parametresinde, iki üzüm çeşidinde de interaksiyon tespit edilmiştir. Üzüm çeşitlerinde, sekonder yazlık sürgünlerin salkımları primer yazlık sürgünlere kıyasla daha sıkı olmuştur. İncisi ve üzüm çeşitlerinin primer yazlık sürgünlerinde sırasıyla 6.48 ve 6.31 olan salkım sıklığı, sekonder yazlık sürgünlerde sırasıyla 7.34 ve 6.69 a yükselmiştir. Üzüm çeşitlerinde, tane ağırlığı uygulamalar arasında önem oluşturmamıştır. Çizelge 3. Üzüm çeşitlerinde doğuş oranlarına ait bazı özellikler Somak/sürgün (adet) Somak/omca (adet) PTS 1.534 A 1.487 A 1.511 a 14.90 B 17.10 A 16.00 a STS 0.297 C 0.528 B 0.413 b 3.11 C 4.30 C 3.71 b Ort. 0.916 b 1.008 a 9.01 b 10.70 a PTS 1.051 A 0.762 B 0.907 a 11.00 A 9.67 A 10.34 a STS 0.122 C 0.203 C 0.163 b 1.40 C 2.60 B 2.00 b Ort. 0.587 a 0.483 b 6.20 6.14 Somak/sürgün ve somak/omca değerlerinde iki üzüm çeşidinde de interaksiyon tespit edilmiştir. Üzüm çeşitlerinde, sekonder yazlık sürgünler üzerinde primer yazlık sürgünlere kıyasla daha az sayıda salkım somağı doğuşu gerçekleşmiştir. Somak/omca değerleri 5
İncisi üzüm çeşidinde 16.0 adetten 3.71 adede, üzüm çeşidinde ise 10.34 adetten 2 adede düşmüştür. Çizelge 4. Üzüm çeşitlerinde verime ait bazı özellikler Omca baģına üzüm verimi (g) Ortalama salkım ağırlığı (g) PTS 5.294 A 4.381 A 4.838 a 350.0 A 276.7 B 313.4 STS 1.127 B 890 B 1.009 b 369.8 A 230.8 C 300.3 Ort. 3.211 2.636 359.9 a 253.8 b PTS 2.944 A 1.684 B 2.314 a 274.4 A 182.4 B 228.4 a STS 165 C 313 C 239 b 122.6 C 115.2 C 118.9 b Ort. 1.555 a 999 b 198.5 a 148.8 b Omca başına üzüm verimi ve ortalama salkım ağırlığı parametrelerinde, iki üzüm çeşidinde de interaksiyon tespit edilmiştir. üzüm çeşidinde omca başına üzüm verimi ile ortalama salkım ağırlığı değeri, sekonder yazlık sürgünlerde önemli seviyede düşüş kaydetmiştir. İncisi üzüm çeşidinde 4.838 g olan omca başına üzüm verimi, primer tomurcukların alınmasıyla birlikte 1.009 grama, üzüm çeşidinde ise 2.314 gramdan 239 grama düşmüştür. Çizelge 5. Üzüm çeşitlerinde üzüm olgunluğuna ait bazı özellikler % SÇKM Meyve suyu ph ı PTS 12.71 C 15.10 B 13.91 b 3.82 3.69 3.76 STS 13.77 BC 17.55 A 15.66 a 3.76 3.81 3.79 Ort. 13.24 b 16.33 a 3.79 3.75 PTS 11.99 B 16.81 A 14.40 b 3.42 3.39 3.41 STS 13.08 AB 19.54 A 16.31 a 3.34 3.42 3.38 Ort. 12.54 b 18.18 a 3.38 3.41 İki üzüm çeşidinde de, % SÇKM değerinde interaksiyon tespit edilmiştir. Üzüm çeşitlerinin sekonder yazlık sürgünlerden elde edilen salkımların % SÇKM değerleri, primer yazlık sürgünlerin ürünlerine kıyasla istatistikî olarak daha yüksek olmuştur. İncisi üzüm çeşidinin primer yazlık sürgünlerindeki ürün üzerinde % 13.91 olan SÇKM değeri sekonder yazlık sürgünlerde % 15.66 ya, üzüm çeşidinin primer yazlık sürgünlerindeki ürün üzerinde % 14.40 olan SÇKM değeri ise sekonder yazlık sürgünlerde % 16.31 değerine yükselmiştir. Meyve suyu ph ı açısından ise üzüm çeşitleri bazında önemli bir farklılık tespit edilememiştir. Çizelge 6. Üzüm çeşitlerinde üzüm olgunluğuna ait özellikler % Asitlik Olgunluk indisi (% SÇKM/% Asitlik) PTS 0.463 AB 0.450 B 0.457 27.64 34.06 30.85 STS 0.583 A 0.480 A 0.532 24.78 38.38 31.58 Ort. 0.523 0.465 26.21 36.22 PTS 1.079 A 0.651 B 0.865 11.34 26.56 18.95 STS 1.290 A 0.785 B 1.038 11.67 25.30 18.49 Ort. 1.184 a 0.718 b 11.51 25.93 PTS: Primer tomurcuk sürgünü, STS: sekonder tomurcuk sürgünü. (P<0.05). 6
Sürgünü Uzunluğu (cm) Sürgünü Uzunluğu (cm) Uluslararası Tarım, Gıda ve Gastronomi Kongresi. 1 8, Antalya. İki üzüm çeşidinde de, % asitlik ve olgunluk indisi parametrelerinde interaksiyon tespit edilmiştir. Ancak sekonder yazlık sürgünler geç uyanıp, geç çiçek açmalarına ve tane tutmalarına karşılık, verimlerinin azlığından dolayı, üzüm olgunlukları (% SÇKM/% Asitlik) açısından primer ve sekonder sürgünler arasında önemli bir farklılık tespit edilememiştir. 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 5. dönem 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 5. dönem PRIMER SEKONDER Şekil 1. İncisi üzüm çeşidinde primer ve sekonder yazlık sürgünlerin uzunlukları. PRIMER SEKONDER Şekil 2. üzüm çeşidinde primer ve sekonder yazlık sürgünlerin uzunlukları. Şekil 1. ve Şekil 2. incelendiğinde; İncisi ve üzüm çeşitlerinde primer ve sekonder tomurcuklardan süren yazlık sürgün uzunlukları arasındaki farkın 4. dönemden itibaren giderek kapandığı dikkati çekmektedir. Bu durum, asmanın ürün noksanlığı nedeniyle, gücünü vejetatif yönde kullanmasıyla açıklanabilir. TARTIġMA VE SONUÇ Sekonder tomurcuklar, primer sürgünlerin kesim işleminden 8 10 gün sonra sürmeye başlamıştır. Sekonder yazlık sürgünlerin (uygulama) çiçeklenmesi, primer yazlık sürgünlere (kontrol) kıyasla 2 hafta daha geç gerçekleşmiştir. İki üzüm çeşidinde de, sekonder yazlık sürgün salkımlarının primer yazlık sürgün salkımlarına kıyasla boyut (en, boy ve ağırlık) olarak daha küçük, daha sıkı ve kompakt, aynı zamanda daha yeşil-sarı renkli oldukları belirlenmiştir. İki üzüm çeşidinde de, sekonder yazlık sürgünlerin doğuş oranları (somak/sürgün ve somak/omca) daha düşük bulunmuştur. Sekonder sürgünler üzerindeki doğuşun düşüklüğü nedeniyle, üzüm olgunluğu açısından uygulamalar arasında önemli bir farklılık meydana gelmemiştir. Elde edilen bu bulgular, Özışık (1996) ile Özışık ve Çelik (1998) in bulgularıyla genellikle paralel, Karaağaç ve ark. (2002) nın bulgularıyla ise kısmen paralel bulunmuştur. üzüm çeşidinin sekonder tomurcuğundan süren yazlık sürgünleri üzerindeki doğuş ve verimin İncisi üzüm çeşidine kıyasla daha düşük gerçekleşmesi, bu çeşidin Perlette (Scolokertek x Sultanina) üzüm çeşidinin melezi olmasına bağlanmıştır. Bu sonuçlar ile geç dönemde yaşanabilecek bir ilkbahar geç donu neticesinde primer tomurcuktan süren yazlık sürgünlerin zararlanması durumunda, sekonder tomurcuk sürgünlerinden de bir miktar ürün alınabileceği ortaya konulmuştur. KAYNAKLAR Ağaoğlu, Y.S., 1969. Şaraplık üzüm çeşitlerinden Hasandede, Kalecik Karası, Papaz Karası, Öküzgözü ve Furmint in tomurcuk yapıları, floral gelişme devrelerinin tetkiki ve bu çeşitlere uygun budama metotlarının tespiti üzerinde mukayeseli araştırmalar. Ankara Üniversitesi. Ziraat Fakültesi (Doktora Tezi). 297s. Ankara. 7
Ağaoğlu, Y.S., 1973. Sürgün gelişme istikametleri ile çeşitli sentetik kimyasal maddelerin asma tomurcuk verimliliğine etkileri üzerinde bir araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No: 168. Alleweldt, G., 1964. Die Umweltabhaengigkeit des vegetativen wachstumsruhe und der blütenbildung von reben (Vitis Spezies). Die Blütenbildung. Vitis 4, 240 261. Anonim, 1985. Descriptor List for Grapevine Varieties and Vitis Species. Office International De La Vigne Et De Vin, Paris. Aydın, İ., 2001. Ankara koşullarında yetiştirilen bazı şaraplık üzüm çeşitlerinde primer sürgünlerin zararlanması sonucu oluşan sekonder sürgünlerin verimlilik düzeylerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Çelik, S., Kök, D., 1998. Tekirdağ ekolojisinde yetiştirilen bazı sofralık üzüm çeşitlerinde kışlık gözlerin sürmeye zorlanmasıyla verim potansiyelinin önceden saptanması. 40 45 4. Bağcılık Sempozyumu. 20 23 Ekim.. Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., Marasalı, B., Söylemezoğlu, G., 1998. Genel Bağcılık. Sunfidan A.S. Mesleki Kitaplar Serisi: 1. 253 s. Ankara. Çelik, S., 2007. Bağcılık (Ampeloloji). Cilt 1. Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü. 428 s. Tekirdağ. Dardeniz, A., Kısmalı, İ., 2005. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinde kış gözü verimliliğinin saptanması ile optimum budama seviyelerinin tespiti üzerine araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 42(2): 1 10. Dardeniz, A., Durdağı, S., Atabay, M., Erat, M., Keskin, Ö., Körpe, R., Gökbayrak, Z., 2011. Tarihsel süreçte Çanakkale ili bağcılığına bakış. Çanakkale Tarımı Sempozyumu (Dünü, Bugünü ve Geleceği). 135 167. 10 11 Ocak. Çanakkale. Güner, N., 2005. Sofralık ve şaraplık üzüm çeşitlerinde sürme performansının anaç ve terbiye-budama şekli ile ilişkisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Işık, H., 2002. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinin düşük sıcaklığa duyarlılığı ve hasar sonrası verimlilik özellikleri üzerine araştırmalar. Türkiye V. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. 89 96. 5 9 Ekim, Nevşehir. Karaağaç, E., 2000. Anakara koşullarında asmalarda primer sürgünlerin zararlanması sonucu oluşan sekonder sürgünlerin verimlilik düzeylerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Karaağaç, E., Fidan, Y., Ağaoğlu, Y.S., 2002. Ankara koşullarında asmalarda primer sürgünlerin zararlanması sonucu oluşan sekonder sürgünlerdeki ürünlerin kalite özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye V. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. 253 261. 5 9 Ekim, Nevşehir. Kısmalı, İ., 1984. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinin kış gözü verimliliği üzerinde araştırmalar. Türkiye 2. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. 35 48. 14 17 Kasım 1983. Manisa. Kısmalı, İ., Dardeniz, A., 2002. Cardinal ve Amasya üzüm çeşitlerinde iki farklı yeşil budama uygulamasının gelişme, üzüm verimi ve kalitesine etkileri üzerinde araştırmalar. Türkiye V. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. 221 227. 5 9 Ekim, Nevşehir. Lavee, S., Melamud, H., Ziv, M., Bernstein, Z., 1981. Necrosis in grapevine buds (Vitis vinifera cv. Queen of vineyard). I. Relation to vigour. Vitis 20: 8 14. Oraman, M.N., 1959. Yeni Bağcılık. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları 78. A.Ü. Basımevi. 298. Özışık, S., 1996. Hafızali, Amasya Beyazı, Yapıncak ve Semillon üzüm çeşitlerinde primer sürgünlerin zararlanması sonucu oluşan ikincil sürgünlerin verimlilik düzeylerinin belirlenmesi üzerine araştırmalar. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Tekirdağ. Özışık, S., Çelik, S., 1998. Hafızali, Amasya Beyazı, Yapıncak ve Semillon üzüm çeşitlerinde primer sürgünlerin zararlanması sonucu oluşan ikinci sürgünlerin verimlilik düzeylerinin belirlenmesi üzerinde araştırmalar. 310 314. 4. Bağcılık Sempozyumu. 20 23 Ekim.. Perez-Harvey, J., Kliewer, W.M., 1990. Effect of shading on bud necrosis and bud fruitfulness of Thompson Seedless grapevines. Amer. J. Enol. Vitic. 41(2): 168 175. Sivritepe, N., Burak, M., Yalçın, T., 2001. Ata Sarısı, Uslu ve İncisi üzüm çeşitlerinde dona dayanımın belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 15: 25 38. Weischer, B., Muenster, 1978. The grape rust mite Calepitrimerus vitis (nal)(acarina: Eriophydae). I- Notes about the morphology, biology and symptomology (port. M. engl. Zus.) Agron. Lusit. (Oeiras) 19(1): 29 56. Portugal. Vasudevan, L., 1997. Anatomical developments and the role of carbohydrate or mineral nutrient deficiency in bud necrosis of Riesling grapevines. Virginia Polytechnic Institute and State University, Doctoral Thesis. 80 p. 8