ÜNİVERSİTEYE GİRİŞ SİSTEMLERİ Günümüz dünyasında üniversite mezunu olmak önemli bir gereklilik haline dönüştüğü için üniversiteye giriş sistemleri de özellikle ortaöğretimi tamamlayan öğrenciler ile ailelerini yakından ilgilendirmektedir. Bu yazımızda ülkemiz dışındaki diğer bazı ülkelerde üniversiteye girişlerde ne tür uygulamalar olduğunu ve ülkemizde üniversiteye giriş sisteminin nasıl bir değişim yaşadığını irdeleyerek yapılan değişikliklerin neleri hedeflediği, olumlu ve olumsuz etkilerinin neler olduğu üzerinde durmaya çalışacağız. 1. Bazı Ülkelerde Üniversite Giriş Sistemleri Ülkemizde olduğu gibi birçok ülkede de üniversite giriş işleminde sınav sonuçları kullanılmaktadır. ABD de üniversiteye giriş üç önemli kriterle yapılmaktadır. Lise mezuniyetinde % 25 lik dilime girmiş olma, ülke çapında yapılan SAT (Scholastic Aptitute Test and the Scholastic Assesment) veya ACT (National College Admission and Placement Examination) sınav puanı ve/veya referans mektupları dikkate alınmaktadır. Liseden düşük notla mezun olanlar iki yıllık kolejlere yerleştirilmektedir. Kolejde not ortalamasını yükseltenler üniversitelere giriş yapabilirler. Genel sınavlarda % 10 luk dilime girenler saygın üniversitelere kayıt yaptırabilirler. Fransa da üniversitelere giriş Olgunluk Diploması ile yapılır. Üniversite kapsamında olmayan yüksek okullara lise mezuniyet notları veya olgunluk sınavına esas olan derslerin notları, ortaöğretim başarı ortalaması ve meslek deneyimi ya da kurumların yaptığı giriş sınavı ile öğrenci alınır. Hollanda da dokuzuncu sınıfta mesleki yönlendirme yapılmaktadır. Öğrenciler lise mezuniyet sınavındaki başarılarına (6 7 dersten oluşan Bakalorya sınavı) göre üniversitelere yerleştirilir. İngiltere de üniversitelere girişte, Genel Eğitim Sertifikası Sınavları nda en az geçer not alma şartı aranır. Sınavlar normal, ileri ve özel düzeylerde yapılmaktadır. Özel düzeydekiler daha çok burs sınavlarıdır. Bazı üniversiteler kendileri giriş sınavı yaparlar. İsveç te orta öğretimi bitirme, 25 yaşın üstünde olmak, dört yıl iş tecrübesi gibi ölçütler kullanılmaktadır. Son yıllarda okul notları ve akademik yetenek testinde (SAT) alınan puanlar dikkate alınmaktadır. Mısır da yüksek öğretime giriş Genel Orta Öğretim Sertifikası ile yapılır. Bazı fakülteler kendileri giriş sınavı yapmaktadır. Seçimde başarı notu ve ikili görüşmeler (mülakat) kullanılmaktadır. Mısır merkezi sınava geçme çalışmaları yürütmektedir. Japonya da lise öğrenimindeki başarı notu ve iki aşamalı olarak yapılan üniversite giriş sınav puanı dikkate alınır. Birinci aşama merkezi, ikinci aşama üniversitelerce yapılmaktadır. İspanya da olgunluk diploması ve iki aşamalı yapılan üniversite giriş sınavı ile üniversitelere girilir. Sınavda birinci aşamada ortak dersler ikinci aşamada alan dersleri ölçülür. Almanya da üniversitelere girişte olgunluk diploması, not ortalaması, iş deneyimi ve özel giriş sınavları kullanılır. Bazı eyaletlerde yerleştirme merkezî olarak yapılır. 2. Ülkemizde Üniversiteye Giriş Sistemi Tarihçesi 1926 1935 yılları arasında yüksek öğretim kurumlarına kapasitenin altında başvuru olduğundan yerleştirme konusunda seçici davranılmamıştır. 1936 1954 yılları arasında Lise Bitirme Sınavı ve Devlet Olgunluk Sınavı ikisi de ayrı ayrı yapılmış ve yerleştirmede sınav sonuçlarından yararlanılmıştır. 1955 1968 yılları arasında Lise Bitirme Sınavı ve Devlet Olgunluk Sınavı ikisi birleştirilerek Devlet Lise Sınavı ile yüksek öğretim kurumlarına yerleştirme yapılmıştır. Olgunluk Sınavları yüksek öğretimi takip edebilecek öğrencileri belirlemek, milli bir standart oluşturmak için yapılmıştır. Bu sınavda; -Temel Derslerden, fen, matematik, yabancı dil, Türk tarihi, edebiyat ve kompozisyondan, -Özel derslerden her bölüm için ayrı belirlenecek iki dersten soru sorulmuş ve bu sınavlar merkezi olarak değerlendirilmiştir. 1960 yılında Siyasal Bilgiler Fakültesi ve İTÜ kendileri için ayrı sınav yaparak öğrenci almıştır. 1962 1964 arasında Ankara Üniversitesi de tüm fakültelerine kendisi sınav yaparak öğrenci almıştır. 1964 yılında bazı üniversiteler birleşerek merkezi sınav yapmak istemişler Üniversitelerarası Giriş Sınavı (ÜGİ) adı verilen bir sınav organize etmişlerdir. 1966 1974 yılları arasında sınav organizasyonu İstanbul Üniversitesi tarafından yapılmıştır. Bu yıllarda ağırlıklı puan kartı ile ön kayıt yaptıran öğrencilerin puanları sıralanarak kontenjan dâhilinde olanların
kayıtları alınmıştır. Kontenjan dolmayınca yedek listeler çıkarılarak kayıtlar sürdürülmüştür. Bu sistemde kayıt süresinin uzamasından şikâyet edilmiş, sonraki yıllarda üniversitelerin taban puanları radyo ve gazetelerde ilan edilerek duyuru yoluna gidilmiş, kontenjan dolmayınca puanların düşürüldüğünün duyurulması puanın günlük iniş çıkışları sorun teşkil etmiştir. Bu dönemde bazı kurumlar, öğretim üyesi kontenjanı adıyla sınavsız öğrenci alma yolunu da kullanmıştır. 1973 yılında sınav soruları çalınması sonucu sınav sistemi ile ilgili yeni düzenleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 1974 yılında sınav hizmetlerini yürütecek ayrı bir birim (ÖSYM) kurulması kararı verilmiştir. 1974 1981 yılları arasında sınavlar ÖSYM tarafından dört dalda hazırlanan sorularla yürütülmüştür. Genel yetenek, Fen bilimleri, Sosyal bilimler ve Yabancı dilden sorular sorulmuştur. Bu dönemde okul başarısının puana hiç katkısı olmamıştır. Bu dönemde sınav tek aşamalı olarak yapılmıştır. 1981 1986 yılları arasında ihtilal hükümetince YÖK Kanunu değiştirilirken sınav sistemi de değiştirilmiş, ÖSS ve ÖYS olmak üzere iki aşamalı sınav uygulanmıştır. Birinci aşamayla yetenek ölçümü, ikinciyle bilgi ölçümü hedeflenmiştir. 1982 yılında ilk defa diploma notlarından elde edilen Orta Öğretim Başarı Puanı sınav puanına eklenmiştir. 1986 1998 yılları arasında küçük değişiklerle sistem iki aşamalı olarak korunmuş, 1986 yılında ikinci aşama sorularının bilgi içeriği azaltılmış, yetenek ölçme yönü öne çıkarılmıştır. 1998 yılında sistemde önemli bir değişiklik yaşanmış sınav içeriği 6-7-8 ve lise 1. sınıf bilgileriyle yapılabilecek yetenek ölçücü sınava dönüştürülmüştür. 1998 yılından bu yana küçük değişikliklerle de olsa tek aşamalı sınav sitemi uygulanmaktadır. Bu yıldan sonra sınav sistemiyle ilgili ilk düzenleme 2002 yılında yapılmış, ancak hedeflenen sonuç alınamayınca, 2006 yılında bir değişiklik daha yapılmıştır. Sınav sisteminin eğitim sistemi üzerindeki olumsuz baskısı kaldırılamadığı için sistem arayışları sürdürülmektedir. 3. Sınav Sistemi Değişiklikleri ve Getirdikleri a. 1981 Yılında Uygulanan Değişiklikler Sınav tek aşamalıdan iki aşamalı hâle dönüştürülmüştür. Birinci aşamada yetenek ölçülmesi, ikinci aşamada bilgi ölçülmesi hedeflenmiştir. İkinci aşamada lise 1, 2 ve 3 üncü sınıfların tümünden soru sorulmaya başlanmıştır. Her konudan yeterli soru sorulabilmesi için soru adedi artırılmıştır. Öğrencilerin sadece kendi alanları ile ilgili sorulara cevap vermesi sağlanmıştır. Olumlu Yönleri Bölgesel farklılıkların üniversite sınavına hazırlık döneminde giderilmesini sağlamıştır. Lise 1, 2 ve 3 üncü sınıfların tümünden soru sorulduğu için öğrencilere üniversiteye başlamadan önce eksikliklerini tamamlama mecburiyeti getirilmiştir. Üniversiteler, lise öğrenimlerini üniversite sınavlarına hazırlık döneminde pekiştirmiş öğrencilerle eğitime başlamışlardır. Kırsal kesimden gelen öğrencilerin üniversiteleri kazanma oranı artmıştır. Eğitim sisteminin dışına itilen üniversiteyi kazanamayan mezunlar, yeniden deneme şansına sahip olmuşlar ve bir kısmı sisteme kazandırılmıştır. Çalışan her öğrencinin başarılı olabileceği bir sınav olduğu için fırsat eşitliğini sağlamada etkili olmuş, dar gelirli aile çocuklarının üniversiteye giriş oranı artmıştır. Ortaöğretim kurumlarında bölüm/alan seçiminde rehberlik hizmetlerinin yeterli miktarda sunulamadığı düşünülürse, öğrencilere istedikleri alandan sınava eşit şartlarda girme şansı verilmesi, yanlış karardan dönebilme esnekliğini getirmiştir. Meslek lisesinde okuyan ve mezun öğrencilere lise mezunları ile eşit şartlarda sınava girme şansı verilmesi öğrencilerin istemedikleri/bilmeden tercih ettikleri bir alanda mecbur bırakılmaması, öğrencilerin tamamının üniversite için ümitlenmesine yol açmıştır. Olumsuz Yönleri Üniversiteye her öğrencinin eşit şartlarda girmesi, tüm öğrencileri heveslendirmiş, üniversite giriş sınavlarında yoğunlaşma olduğu kaygısını oluşturmuştur. Mesleki ortaöğretimdeki alanında yüksek öğretime devam etmeyen öğrencilerin çokluğu, pahalı yatırım olan mesleki ortaöğretimde yapılan yatırımların boşa gittiği kanaatinin doğmasına yol açmıştır.
Ortaöğretimde alan seçiminin önemi öğrencilere yeterince anlatılamamıştır. Din öğretimi yapan ortaöğretim kurumu öğrencilerinin her bölüme girebilme şansına sahip olması tartışmalara yol açmıştır.(adı geçen okul öğrencilerinin tüm yüksek öğretim kurumlarına yerleşme oranı abartıldığı kadar yüksek olmamış, ancak 0,05 civarında gerçekleşmiştir.) b. 1998 Yılında Yapılan Değişiklikler İki aşamalı sınavdan vazgeçilmiş, yerine tek aşamalı sınav tercih edilmiştir. ÖYS den vazgeçilerek yetenek ölçücü ÖSS tercih edilmiştir. Öğrencilerin okullarından aldıkları notların üniversite puanına katkısı artırılmıştır. Ortaöğretim kurumlarının ÖSS ortalamalarının puana katkısı sağlanmıştır. Alan ve bölümlere farklı puan katsayısı uygulaması başlatılmıştır. Kendi alanında tercih yapan meslek lisesi öğrencilerine ek puan verilmiştir. Öğrencilerin kendi alan/bölümü dışındaki bölümlere girişi imkânsızlaşmıştır. Hedefler Bilgi ölçme yerine yetenek ölçme hedeflenmiştir. Çalışarak bilgi noksanını tamamlayan öğrencilerden çok, yeteneği olanların seçilmesi öngörülmüştür. Okul notlarının katkısı artırılarak öğrencilerin okul derslerine ağırlık vermesi hedeflenmiştir. Başarı düzeyi yüksek okullardan başarılı öğrencilerin kaçışının önlenmesi düşünülmüştür. Öğrencilerin kendi bölüm ve alanlarında yüksek öğretime özendirilmesine, ortaöğretimde yapılan yatırımların boşa gittiği kanaatinin ortadan kaldırılmasına çalışılmıştır. Meslek liseli öğrencilerin kendi alanlarındaki yüksek öğretim kurumlarına girme oranının artması istenmiştir. Karşılaşılan Olumsuzluklar Tüm öğrencilerin üniversitelere girişi güçleşmiştir. Genel liseli öğrencilerinin mesleki eğitim kurumlarına ve alanları dışındaki, meslek liseli öğrencilerin bölümleri dışındaki yüksek öğretim kurumlarına giriş engellenince kendi alanlarında bile puanların aşırı yükselmesine yol açmıştır. Bazılarında okul notlarına müdahale edildiği endişesi ortaya çıkmış, ÖSYM bakanlıktan bazı okulların not dağılımlarının incelenmesini istemiştir. Lise son sınıf konularından soru sorulmadığı için ortaöğretim kurumlarının son sınıflarında eğitim öğretim yapılamamıştır. Fen liselerinden öğrenci kaçışı yaşanmıştır. Özellikle ortalamanın altındaki Fen lisesi öğrencilerinin mağduriyeti giderilememiştir. Alan ve bölüm seçimi konusunda yeterli rehberlik yapılamadığından yanlış seçim yapan öğrenciler seçtikleri alana mahkûm edilmiş, bilhassa meslek liselerine bölüm değiştirme şansı verilmemiştir. Geçiş döneminde sınav sisteminin değişebileceğinden habersiz öğrencilerin kazanılmış haklarının verilmemesi ve esneklik tanınmaması, devlete olan güven duygularının zedelenmesine yol açmıştır. Meslek lisesi öğrencileri kendilerini meslek yüksek okullarına mahkûm görmüştür. Önceleri meslek liseleri sınavla öğrenci alırken bugün öğrenci bulmakta zorlanmaktadır. Meslekî eğitime yapılan yüksek yatırımın boşa gitmemesi için yapılan değişiklik istenen sonucu vermemiş, yatırımlar atıl hale gelmiştir. Meslekî eğitim kurumları sadece başarısız öğrencilerin devam ettiği kurumlara dönüşmüştür. c. 2002 Yılında Yapılan Değişiklikler Okul notlarının puana katkısı önemli ölçüde artırılmıştır. Puan aralığı sabitlenerek ÖSS puanlarının her yıl değişmesini önleyecek bir formül geliştirilmiştir. ÖSS baraj puanları yükseltilmiştir. Türkçe ve matematik derslerinin puanlara katkısı önemli ölçüde artırılmıştır. Meslek liseli öğrencilerin meslek yüksek okullarına sınavsız geçişi sağlanmıştır. Hedeflenenler Fen liselerinden öğrenci kaçışının tamamen önlenmesi Öğrencilerin okul derslerine daha fazla ağırlık vermesinin sağlanması
Yerleştirmede öğrenci kapasitesini en iyi ölçtüğü düşünülen derslerin ağırlığının artırılması Puanların her yıl değişmesinin önlenmesi Karşılaşılanlar Fen liselerinden öğrenci kaçışı önlenmiştir. Lise 3 üncü sınıf konularının çoğundan soru sorulmaması bu sınıflarda eğitim öğretimin yapılamaması sonucunu doğurmuştur. Meslek liselerine öğrenci kaydına tesir edecek bir adım atılamamıştır. Öğrenciler için üniversiteye giriş giderek zorlaşmaktadır. Çalışarak başarılı olması mümkün olan öğrenciler, geçmişte yaptıkları bölüm/alan seçimi, okul derslerine yeterince ağırlık vermeme gibi hataları düzeltme şansı verilmemektedir. Genel lise öğrencilerinin de üniversiteye girme şansı azalmıştır. Öğrenci, ÖSS ortalaması düşük okulda okuduğundan dolayı cezalandırılmakta başkalarının başarısızlığından etkilenmektedir. Bir önceki değişiklikle meslek liseli öğrenciler fakültelere giriş ümidini yitirmişti; bu değişiklikle genel lise öğrencileri de ümidini yitirmiştir. Başarılı okullara avantaj sağlayalım derken genel liseler, hedefi olmayan öğrencilerin devam ettiği okullara dönüşmüştür. Ortaöğretim kurumlarından mezun olan öğrencilerin birçoğu, -okul notlarının sınav puanına katkısının aşırı artmasından dolayı- vasat bir yere girmek için bile, Türkiye derecesi yapmaları gerekmektedir. Bu öğrenciler değişiklikle sistem dışına itilmiştir. Üniversite sınav sistemi eğitim sisteminin tümünü baskı altına almış, sistemde kilitlenmelere yol açmıştır. d. 2006 Yılında Yapılan Değişiklikler Soru içerikleri lise müfredatının tümünü kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmiştir. Soru adetleri ve sınav süresi artırılmıştır. Derslerin sınav puanına katkı oranları değiştirilmiştir. Puan türlerinin sayısı artırılmıştır. ÖSS-1 ve ÖSS-2 diye iki ayrı puan türü ortaya konulmuştur. Ağırlıklı Ortaöğretim Başarı Puanı (AOBP) hesaplama yöntemi değiştirilmiş, ortaöğretim kurumlarının not dağılımları dikkate alınmıştır. Hedeflenenler Öğrencilerin okul derslerine daha fazla ağırlık vermesi ve okula devamının sağlanması Öğrenci not dağılımlarına müdahalenin önlenmesi Üniversitelere alınan öğrencilerin yeterliliklerinin artırılması Problemler Meslekî eğitimi teşvik edecek bir hüküm yer almamaktadır. Genel lise öğrencilerini ümitlendirecek bir değişiklik yapılmamıştır. Eğitim sistemi üzerindeki sınav baskısını kaldıracak bir önlem alınmamıştır. Öğrencilerin yeterli rehberlik hizmeti almadan yaptıkları tercihlerle aldıkları kararları değiştirebilmelerini sağlayacak esneklik içermemektedir. Yatay ve dikey geçişler için konulan barajların yüksekliği, geçişlerin imkânsızlığı düşüncesine yol açmaktadır. ÖSS Sisteminde yapılabilecek değişiklikler/öneriler a. Alan/bölüme farklı puan katsayısı kaldırılarak tüm öğrencilerin tüm alanlara eşit şartlarda girmesi sağlanmalıdır. b. Üniversiteye giriş sınav sayısı ÖSS ve ÖYS olmak üzere ikiye çıkarılmalıdır. c. Lise mezunu öğrencilere fark dersi vererek alan değiştirme şansı/imkânı tanınmalıdır. d. Meslek liselerinin kendi alanlarında devamı, ek puanla ödüllendirilerek sağlanmalıdır. Bu durumda farklı alanlar için mevcut sınırlayıcı hükümler kaldırılmalıdır. e. Meslekî eğitimi teşvik ve yapılan yatırımların boşa gitmemesi için kendi alanında lisans eğitimine devamı ek puanla ödüllendirilerek özendirilmelidir.
f. Anadolu Teknik ve Teknik lise mezunları, lise sayısal bölüm öğrencileri ile eşit şartlarda sınava alınmalıdır. g. Alan/bölüm puan katsayısı konusunda ısrar edilecekse öğrencilere her kademede alan/bölüm değiştirebilme şansı verilmeli, Ortaöğretim Kurumları Nakil ve Geçiş Yönergesi buna göre düzenlenmelidir. Meslek lisesi mezunlarına açık lise veya başka yollarla fark derslerini verip lise mezunu olma imkânı verilmelidir. h. Alan/bölüm puan katsayı farkı düşürülerek öğrenciler arasındaki uçurum kaldırılmalıdır. i. Öğrencinin devam ettiği okula göre AOBP nin değişmesi kaldırılarak eşit şartlarda üniversiteye girmeleri sağlanmalıdır.