MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ FENBİLİMLERİ ESTİTÜSÜ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ÖĞRENCİ:M.Yalçın MERMER DANIŞMAN:Prof. Dr. Necmi İŞLER
Sulama suyun, filtre edilip süzüldükten sonra, eriyebilir gübre ile veya gübresiz olarak damlatıcılar aracılığıyla toprak yüzeyine veya bitki kök bölgesine damlalar halinde verilmesine Damla Sulama denilmektedir. Damla sulama sistemiyle bitki sıra üzeri boyunca ıslak bir şerit elde edildiğinden mevcut sulama suyundan en iyi şekilde yararlanılmaktadır. Sulama suyu bitkilere, toprak yüzeyine serilmiş ya da toprak içine 15-30 cm gömülmüş olan plastik borular sayesinde verilmektedir. Damlatıcılar lateral denilen bu plastik borulara bitkilerin ihtiyaçlarına göre belirli aralıklarla yerleştirilmektedirler. Damlatıcılardan sulama suyu damlatıcı debisine göre (litre/saat) toprağa verilmektedir.
Temel ilke, sık aralıkla ve her defasında az miktarda sulama suyu uygulamaktır. Böylece yetiştirilen bitkide, topraktaki nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim yaratılmaz. Yalnızca, bitki kök bölgesine su verilir.
Damla sulama sisteminde bulunan kontrol birimi ile sistemin basıncı, seçilecek damlatıcılarla da suyun debisi ayarlanmaktadır. Sulama suyu, basınçlı boru ağıyla bitki yakınına yerleştirilen damlatıcılara kadar iletilmektedir. Düşük basınç altında ve düşük debide damlalar biçiminde verilen su, infiltrasyonla toprağa girerek, yerçekimi ve kapillar kuvvetlerin etkisi ile dağılmakta ve bitki kılcal köklerinin geliştiği toprak hacmi ıslatılmaktadır. İyi bir tasarım ve uygulama sağlandığında DERİNE SIZMA ya da YÜZEY AKIŞI olmamaktadır.
Damla sulamada bulunan alet ve ekipmanlar
Damla sulama; sulama suyunun sınırlı, sorunlu (tuzdan etkilenmiş topraklar) olduğu bölgelerimizde özellikle hafif bünyeli topraklarda ekonomik yönden değerli (sebze, meyve gibi) bitkilerin sulanmasında kullanılabilir. Örneğin, ülkemizde seracılıkta, batı ve güney bölgelerimizde ekonomik yönden değerli bazı bitkilerin sulanmasında kullanılmakta ve uygulama alanı günden güne artmaktadır.
Damla Sulamanın Avantajları; # Yüzey sulama yöntemlerinin uygulanamadığı hafif bünyeli ya da yüzlek topraklarda, %60 a kadar varan yüksek eğimli her türlü alanda rahatlıkla damla sulama yapılabilmekte ve her bitki köküne eşit miktarda ve aynı zamanda su gitmesi sağlanmaktadır. # Toprak yüzeyinden olan buharlaşma ve harcanan su miktarı daha düşük düzeydedir. Çünkü sulama sırasında oluşan buharlaşma, sızma ve toprak yüzeyindeki akış nedeniyle ortaya çıkan kayıplar en az seviyeye inmektedir.
# Kısıtlı su kaynağı koşullarında, sadece bitki kök bölgesi sulandığından yüzey sulama şekillerine göre daha geniş bir alanın bitki su gereksinimi tam olarak karşılanabilmektedir. Yani yüzey sulamalarda kullanılan aynı miktar su ile daha fazla alan sulanmaktadır. #Etkili bitki kök derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin daha az bir kısmı tüketildiğinde sulamaya başlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, kök bölgesinde yüksek toprak nemi varken sulama yapılmaktadır. Böylece bitki, topraktaki nem eksikliğinden dolayı gerilime girmemekte ve suyu fazla enerji harcamaksızın almaktadır. # Rüzgar hızına bağlı kalmaksızın gün içinde herhangi bir saatte sulama imkanı sağlamaktadır.
# Bitki besin elementleri sulama suyuna karıştırılarak her bitkiye eşit şekilde verilebilmektedir. # Toprağın yüzeyi kısmen ıslatıldığından yabancı ot kontrolünde kolaylık sağlanmaktadır. # Toprak yüzeyinin büyük bir bölümü ve yapraklar kuru kaldığından hastalık ve zararlılarla daha kolay mücadele olanağı vermektedir. # İstenildiği zaman tarla içine girilip tarımsal faaliyetlere devam edebilme rahatlığı sağlamaktadır. # Su istenen zaman ve miktarda iyi bir denetimle uygulanmaktadır. Sistemin işletilmesi son derece kolay ve sulama işçiliği masrafı düşüktür.
# Toprakta bulunan tuzlar, yerçekimi ve kapiller kuvvetlerin etkisi ile ıslatılan toprak hacminin çeperine doğru taşınır ve bitki kılcal köklerinin geliştiği ortam belirli oranda tuzdan arındırılır. Böylece, TUZLU TOPRAK KOŞULLARINDA, toprak tuzluluğuna duyarlı bitkiler güvenle yetiştirilebilir. # Yüzey ve yağmurlama yöntemlerinde uygulanamayacak kadar tuzlu olan sulama suyu, damla sulama yönteminde uygulanabilmektedir.
Damla sulama yapılan bir ağaçta toprak ıslanma alanı
Damla sulama yapılmış bir ağaçta kök derinliğine göre ıslak ve kuru alan % leri
# Yağmurlamaya kıyasla işletme basıncı daha düşük olduğu için, enerji masrafları daha az olmaktadır. # Son derece düşük kapasiteli su kaynaklarından bile yararlanılabilmektedir. # Damla sulama ile toprakta besin yıkanması ve göllenme oluşmaz. Kısacası damla sulama, engebeli arazilerde bile tesviyeye gerek kalmadan basınç ayarlı damlatıcılar ile yüksek randımanla kullanılabilir. Ancak damla sulama sisteminde toprağın infiltrasyon hızı ile damlatıcı debisi uyumlu olmalıdır.
Su,işçilik ve arazi hazırlama masrafları arttıkça diğer sulama metotları yerine damla sulama sistemi ekonomik yönden önemli faydalar sağlayan bir sistemdir. Ekonomik yönden yüksek değeri olan başlıca ürünlerin yetiştirilmesinde, sıra bitkilerinde, meyve bahçelerinde, açık ve kapalı sera alanlarında kolayca uygulanabilmektedir. Parkların, karayollarının, ticari tesislerin ve konutların çevre düzenlemelerinde damla sulama sistemi son derece rahat bir sistemdir.
Damla Sulama Yönteminde Karşılaşılan Sorunlar; # Bu sistem tıkanmaya karşı çok hassastır. Çünkü damlatıcıdan geçen suyun akış yolunun kesit alanı çok dar olduğundan en önemli sorun damlatıcıların tıkanmasıdır. Tıkanmaya, sulama suyu içerisindeki kum, sediment, yosun vb. cisimler ile kimyasal madde birikimi ve organik materyal neden olmaktadır. Su sisteme verilmeden önce, kontrol biriminde bulunacak hidrosiklon (kum ayıracı), kum-çakıl filtre ve elek filtrede aşamalı olarak süzülerek tüm fiziksel maddelerden arındırmaktadır.
# Damlatıcılardaki kimyasalların birikimini ve organik materyal oluşumunu önlemek için; Sistem suyun hızlı akışını sağlayacak basınçta çalıştırılmalı, Sulama mevsimi boyunca birkaç kez, kontrol birimindeki gübre tankından yararlanarak, sisteme kireç çözücü seyreltik hidro-klorik ya da fosforik asit verilmeli, Seyreltik asit uygulamasından sonra, manifolt ve lateral boru hatları sonundaki kör tapalar çıkarılarak, su dışarı akıtılıp sistem yıkanmalıdır.
# Uygulanan sulama suyu bir miktar erimiş durumda tuz içerir. Ayrıca, topraklarımızda da tuzluluk sorunu bulunmaktadır. Sulama mevsiminde bu tuzların çoğu toprakta ıslak alanlar ile kuru alanlar arasında toplanır. Bu noktalarda biriken tuz hafif bir yağmur ile aşağıda köklerin sık bulunduğu yere doğru yıkanır ve bitkiler bu tuzdan zarar görür. Bu zararı en az düzeye indirmek için damla sulama sistemi yağışlı dönemlerde çalıştırılarak tuzların yıkanması sağlanabilir. Yıllık yağış > 300 mm ise yıkama gerekmez. Yıllık yağış < 300 mm ise yıkama gerekir. Yıkama, işletmede bulundurulacak portatif bir yağmurlama sistemi ile sulama mevsimi dışında gerçekleştirilebilir.
# Damla sulamada ilk tesis maliyeti oldukça yüksektir. İşletme basıncını sağlamak için, pompa biriminin gerektiği koşullarda, sulama boyunca sürekli enerji masrafları söz konusudur. Özellikle, sistemin planlanması, sistem unsurlarının boyutlandırılması ve işletme ilkelerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir.
DAMLA SULAMA YÖNTEMİNİN UYGULANABİLECEĞİ KOŞULLAR 1-Toprak ve Topografya Özellikleri: Kumlu topraklardan, killi topraklara kadar her türlü toprak bünyesinde, Taban suyu ya da geçirimsiz katmanın yüzlek olduğu topraklarda, Tuzlu topraklarda, Düşük ya da yüksek eğimde ve dalgalı topografyada rahatlıkla uygulanabilmektedir. Ancak, sulanacak arazinin topografik koşullarına uygun sistem tertibinin yapılması gerekmektedir.
2) Bitki Özellikleri: Genel olarak, hububat ile çayır ve mer a bitkileri dışında, tüm tarla ve bahçe bitkilerinin sulanmasında kullanılabilir. Yüksek sistem maliyeti nedeniyle, bazı tarla bitkilerinin damla yöntemiyle sulanması ekonomik olmayabilir. Sistem, topraktaki nem eksikliğine duyarlı olan ve pazar değeri yüksek sebzelerde, bağcılıkta, meyve ağaçlarında, örtü altında yetiştirilen bitkilerde ve süs bitkilerinde uygundur. Su kısıntısı koşullarında, daha geniş alan sulanabildiğinden, pamuk, mısır, patates gibi tarla bitkilerinin sulanmasında da uygun olmaktadır.
3) Su Kaynağı Özellikleri: Her türlü yer üstü ve yer altı su kaynaklarından, çok düşük kapasitede olsalar bile yararlanılabilir. Yüksek oranda tuz içeren düşük kaliteli sulama suyu bu yöntemde kullanılabilir. Yer üstü su kaynaklarından yararlanıldığında, suyun fazla miktarda sediment ve yüzücü cisim içermemesi gerekmektedir.
MISIR DA Damla sulama ile; Besin elementleri bitkinin bulunduğu fenolojik dönemin ihtiyaçlarına göre belirlenerek verilir. Mısır tarımında gübre verilmesi salma sulama yönteminde genelde; yer hazırlığında ve karıklama işlemi sırasında yapılarak ciddi gübre yüklemesi yapılır. Bu nedenle kayıplar artar. Su ve besin ihtiyacı her bir bitkiye eşit miktarda ve kök bölgesine yakın olarak verilebilir. Böylece bitki kökleri daha iyi hava alabilir. Sık sık azar azar su verdiğimiz için toprakta SU -HAVA-GÜBRE dengesini kolayca ayarlarız.
MıSıR BITKISINDE ELDE EDILEN DEĞERLER(AKDENIZ BÖLGESINDE)* SULAMA YÖNTEMİ DEKARA ALINAN VERİM Salma sulama 600-700Kg/Da Damla sulama 800-1000 Kg/Da
ŞEKER PANCARINDA SULAMA ARALIĞI (GÜN) VERİM (KG/ DEKAR) SULAMA SUYU MİKTARI (KG/DEKAR) her sıraya bir lateral hattı SULAMA SUYU MİKTARI (KG/DEKAR) 4 günde 984 6157 4 günde 820 6248 4 günde 656 5762 8 günde 656 5866 2 sıraya bir lateral hattı 4 günde 820 5914 8 günde 820 6080 8 günde 656 5860 12 günde 984 5916 12 günde 656 5965 Yağmurlama 988 6060 Salma 1250 5798
Ş.PANCARINDA Yapılan karşılaştırmalar sonucu sulama yöntemlerinden elde edilen verimlerin dikkate değer farklılık göstermediği, ancak damla sulama yönteminin su tasarrufu yönünden çok avantajlı olduğu sonucu bulunmuştur. Örneğin damla sulama ile uygulanan 656 ton sudan 5965 kg verim elde edilirken, salma sulama ile 1250 ton sudan ancak 5798 kg verim elde edilebilmiştir. Bu da damla sulamanın salma yöntemine göre %50, yağmurlama yöntemine göre ise %33 su tasarrufu sağladığını göstermektedir.