ASHIDA NÜMERİK FİDER YÖNETİM RÖLESİ KOLAY KULLANIM KILAVUZU
İÇİNDEKİLER 1. ÖZELLİKLERİ... 3 1.1. Genel Özellikleri... 3 1.2. Özelliklerin TEDAŞ Şartnamesi ile Karşılaştırılması... 5 1.3. Koruma Özellikleri... 10 1.4. Tasarım Özellikleri... 11 2. RÖLENİN İŞLEVLERİ... 13 2.1. Yönlü Aşırı Akım Koruması... 13 2.2. Aşırı Akım koruması... 13 2.2.1. Ters Zaman Eğrileri... 13 2.2.2. Ters Zaman Eğrileri Açma Zamanı Matematiksel Gösterimi...... 14 2.3 Açma Devresi Denetimi... 16 2.4. Kesici Arızasını Sezme... 17 2.5. Otomatik Tekrar Kapama (O.T.K.)... 17 3. RÖLENİN AYARLARI... 18 3.1. Röle Ön Yüzü... 18 3.2. Menü İçeriği...... 19 3.2.1. Ölçüm..... 19 3.2.2. Genel Ayarlar... 19 3.2.3. Faz Aşırı Akım Ayarı... 21 3.2.4. Toprak Aşırı Akım Ayarı....... 23 3.2.5. 3Io Artık Akım Ayarı...... 23 3.2.6. NFS (Negatif Faz Sırası Ayarı). 23 3.2.7. Düşük Gerilim / Aşırı Gerilim Ayarı..... 23 3.2.8. Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Ayarı... 23 3.2.9. Reaktif Koruma Ayarı.... 23 3.2.10. Frekans Koruma Ayarı....... 23 3.2.11. Soğuk Yük Sezme Ayarı.... 23 3.2.12. Otomatik Tekrar Kapama (O.T.K.) Ayarı... 24 3.2.13. Röle Kontak / LED Görev Atama... 25 3.2.14. Röle Denetim Kayıtları... 25 3.2.15. Kesiciyi Kapat?... 25 3.2.16. Aktif Ayar Grubu... 25 3.2.17. Dijital Girişler... 25 3.2.18. Arıza Kayıtları... 25 3.2.19. Tarih ve Zaman Ayarı.... 25 3.3. Giriş Çıkış Kontaklarının ve LED lerin Programlanması.... 26 4. ARAYÜZ YAZILIMI... 27 4.1. Konuşan Röle Arayüz Yazılımı... 33 4.2 Konuşan Röle Yazılımının Sağladıkları... 33 5. BAĞLANTI ŞEMALARI... 37 5.1. Kablo Bağlantıları... 37 5.2. Bağlantı Şeması... 38 5.2.1. 3Io Toprak Korumalı Bağlantı Şeması... 38 5.2.2. Ie Toprak Korumalı Bağlantı Şeması... 39 5.3. Kontakların Adları (Arka Yüz Şeması)... 40 6. TİP TESTLERİ... 41 22
1. ÖZELLİKLERİ Tedaş Şartnamesini karşılar ve fazlasıyla üstünlükleri vardır. Tüm tip testleri yapılmışdır. SCADA Sistemlerine tam uyum gösterecek özelliklere göre tasarlanmışdır. 1.1. Genel Özellikleri: Soketli ve Soketsiz olmak üzere iki seçenekli Türkçe bilgisayar Arayüzü 4 Öğeli (3 faz + Toprak + Hassas (Sensitive) Toprak) Yönlü Aşırı Akım Koruma, IEC Eğrili veya Ani Açmalı 2 farklı ayar grubu 1 amper ve 5 amperlik akım trafosu girişleri 18 volt 250 volt DC / AC besleme aralığı Ölçümler (Akım, Arıza Akımı, Gerilim, Faz Faz Gerilimi, VA, W, Wh, Var, Varh, Güç Faktörü ve Frekans) 4 kademeli Yönlü (veya yönsüz) Faz Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50, 51, 67) 3 kademeli Yönlü (veya yönsüz) Toprak Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 64, 67N) 3 kademeli Yönlü (veya yönsüz) 3Io Artık (Rezidual) Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50N, 51N, 67N) Düşük Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 27) Aşırı Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 59) Reaktif Güç Koruma (ANSI Kodu: 79) Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Koruma (ANSI Kodu: 59N) Negatif Faz Sırası Koruma (ANSI Kodu: 46) Frekans Koruma ANSI Kodu: 81) Kesici Konumu Denetimi Kesici Arızasını Sezme ve önlem alma kontağı Açma ve Kapama Bobini Devresi Denetimi. Tüm fonksiyonları izleyebilme 33
Otomatik Tekrar Kapama (79) (4 kademeli ve rölenin önyüzünde OTK tuşu, Tedaş Şartnamesi gereğince) 10 adet Programlanabilir Çıkış Kontağı + 1 sabit görevli Çıkış Kontağı (Açma kontağı arızalansa dahi herhangi başka bir kontağa açma görevi atanabilir. Açmalar fazlara göre tek tek de atanabilir. 10 adet Programlanabilir Giriş Kontağı 14 adet Programlanabilir LED + 2 adet sabit görevli LED Tüm Giriş Kontakları, Çıkış Kontakları ve LED lere istenen ismi verebilme özelliği (Örneğin 1. Giriş, 1. Çıkışa atanabilir ve bu kontaklar Buchholz Açma olarak adlandırılabilir.) 4 satır ve 20 karakterlik LCD ekran RS232 ve RS485 Haberleşme Portları (IEC60870 5 103 Haberleşme Protokolü ile) 100 adet olay kaydı (Tarih-saat etiketiyle) 20 adet arıza kaydı (Tarih-saat etiketiyle, 3 er saniyelik dalga formları ve harmonik analizleriyle beraber) Tüm fonksiyonlarda şifre koruma Soğuk Yük (Demeraj Akımı) Sezme Rölenin korumasının bloke edilebilmesi En düşük açma zamanı 30 milisaniye (Saniyenin %3 sürede) (Rölenin iç işlem süresi 30 milisaniye) En düşük açma akımı 40 miliamper Sabit zaman ayarında Adım aralığı 0,01 saniye Açma ayarı aralığı nominal akımın %10 ile %3000 arasında Rölenin iç yazılımı (firmware) röle yerinden sökülmeden, sağ kapağın altındaki kablo ile güncellenebilir. Doğruluk sınıfi: %1 44
1.2. Özelliklerin TEDAŞ Şartnamesi ile Karşılaştırılması: ASHIDA TEDAŞ Şartnamesi (MYD/96 027.B) Özellikler: Soket veya Kızak Durumu Soketli (Soketsiz seçeneği de var.) Belirtilmemiş Çıkış Kontağı Sayısı 10 adet programlanabilir kontak 4 adet programlanabilir kontak ve 1 adet sabit kontak Açma kontağı arızalansa dahi herhangi başka bir kontağa açma görevi atanabilir. Açmalar fazlara göre tek tek de atanabilir. Giriş Kontağı Sayısı 10 adet programlanabilir kontak 8 adet programlanabilir kontak Tüm Giriş Kontakları, Çıkış Kontakları ve LED lere istenen ismi verebilme özelliği (Örneğin 1. Giriş, 1. Çıkışa atanabilir ve bu kontaklar Buchholz Açma olarak adlandırılabilir.) 55
Soğuk Yük Sezme Soğuk Yük (Demeraj Akımı) Sezme var. Ayarları: Ayar aralığı: 0 5 saniye (0,01 saniye adımıyla) Faz ve Toprak Koruma için ayrı ayarlar; %0 - %2000 aralığında Soğuk yük sezme esnasında, geçen akım gerçekten arıza akımıysa ayırt edilebiliyor. ASHIDA İsteniyor. Ayarları belirtilmemiş. TEDAŞ Şartnamesi (MYD/96 027.B) Harmonik Akım Analizi Var. Yok. LED Sayısı 14 adet programlanabilir LED + 2 adet sabit 4 adet programlanabilir LED. görevli LED. Bloke Edilebilme Rölenin korumasını bloke edilebilme var. İsteniyor. LCD Ekran 4 satır ve 20 karakterlik (Beyaz renk) Sadece LCD özelliği belirtilmiş. Bağlantı Hızı ve Kablo Uzunluğu 57600 4 metreye kadar Standart RS232 kablosu Koruma Fonksiyonları Yönlü / Yönsüz Faz Aşırı Akım Koruma Faz Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50, 51, 67) (ANSI Kodları: 50, 51) Yönlü / Yönsüz Toprak Aşırı Akım Koruma Toprak Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50N, 51N, 67N) (ANSI Kodları: 50N, 51N) Artık (Rezidual) Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodu: 64) Düşük Gerilim Koruma Düşük gerilim koruma (ANSI Kodu: 27) (ANSI Kodu: 27) Aşırı Gerilim Koruma Aşırı gerilim koruma (ANSI Kodu: 59) (ANSI Kodu: 59) Reaktif Güç Koruma Reaktif Güç Koruma (ANSI Kodu: 79) (ANSI Kodu: 79) Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Koruma (ANSI Kodu: 59N) Negatif Faz Sırası Koruma (ANSI Kodu: 46) Frekans Koruma (ANSI Kodu: 81) 4 Öğeli (3 faz + Toprak + Hassas (Sensitive) Yönlü toprak aşırı akım koruma Toprak) Yönlü Aşırı Akım Koruma, IEC (ANSI Kodu: 67N) Eğrili veya Ani Açmalı Yönlü aşırı akım koruma (ANSI: 67) 66
Besleme Gerilimi 18 volt 250 volt DC / AC besleme aralığı Malzeme listesine göre değişiyor. Akım Trafosu Girişleri 1 A ve 5 A için ayrı girişler Faz akımı girişi için 5 A 4 mm 2 kalınlığında Toprak akımı girişi için 1 A 4 mm 2 kalınlığında Ön Panalde Açma Test Tuşu Var. Aktif veya Pasif edilebilir. İsteniyor. ASHIDA TEDAŞ Şartnamesi (MYD/96 027.B) Otomatik Tekrar Kapama ve Otomatik Tekrar Kapama (79) Otomatik Tekrar Kapama (79) Ön Panelde OTK Kısayol Tuşu Rölenin önyüzünde OTK tuşu, Tedaş Ön panalde OTK kısayol tuşu Şartnamesi gereğince isteniyor. 4 kere tekrar kapama 3 kere tekrar kapamlı Kapama zamanı aralığı: 0,1 180 saniye (0,1 adım aralığında) Kesici Arızasını Sezme ve Kesici konumu denetimi var. Kesicinin açma bobini devresini Açma Sayacı Kesici arızasını sezme ve kontrol edecek, açma devresinde önlem alma kontağı var: bir arıza olması durumunda Kontak ayar aralığı: 100 1000 ms alarm verecektir. (50 ms adım aralığında) Kesici açma sayacı bulunacaktır. Kesici açma sayacı var. Ölçümlerde Doğruluk En fazla %1 hata payı En fazla %1 hata payı Şebeke Frekansı 50 60 Hz 50 Hz Arıza Kaydı 20 adet arıza kaydı 20 adet arıza kaydı isteniyor. Tüm arızaların 3 saniyelik dalga şekli kaydı Sadece son arızanın dalga Harmonik analiz şekli isteniyor. Tarih ve zaman etiketiyle 1 milisaniyelik zaman etiketiyle isteniyor. 1 milisaniyelik zaman etiketiyle Olay Kaydı 100 adet olay kaydı Tarih ve zaman etiketiyle Kendi Arızasını Sezme Var. Çıkış kontaklı İsteniyor. Alarm vermesi isteniyor. 77
TEDAŞ Şartnamesi ASHIDA (MYD/96 027.B) Boyutları Genişlik: 260 cm Yükseklik: 140 cm Derinlik: 204 cm Yatay duruş Haberleşme RS232 ve RS485 Haberleşme Portları ve RS232 ve RS485 Haberleşme Portları Modem Portu IEC60870 5 103 IEC60870 5 103 Haberleşme Protokolü Haberleşme Protokolü Dayanım İzolasyon testi: 1 dakika boyunca 3 KV. İzolasyon testi: 1 dakika boyunca 2 KV. Türkçe Bilgisayar Arayüzü Var. İsteniyor. 2 Farklı Ayar Grubu Var. İsteniyor. Ölçümler Akım, Arıza Akımı, Gerilim, Faz Faz Gerilimi, VA, W, Wh, Var, Varh, Güç Faktörü ve Frekans Ölçümler 3 fazın tümü için ayrı ayrı yapılır. Akım, Arıza Akımı, Gerilim, Faz Faz Gerilimi, VA, W, Wh, Var, Varh, Güç Faktörü ve Frekans Aşırı Akım Koruma 4 kademeli Yönlü (veya yönsüz) Aşırı akımda: Faz Aşırı Akım Koruma Aralık; %10 ile % 200 arası (%5 lik adım ile) (ANSI Kodları: 50, 51, 67) Ani Aşırı akımda: Ayarları: Aralık; %50 ile % 1000 arası Kapalı, + yönlü, - yönlü veya yönsüz (%5 lik adım ile) Aşırı Akımda Aralık; Sabit zaman aralığı 0,10 5 saniye %10 ile % 250 arası (%1 lik adım ile) (0,05 saniye adımı ile) Ani Aşırı Akımda Aralık; %50 ile % 3000 arası (%1 lik adım ile) 4 kademeli koruma, eğrili veya sabit zamanlı Sabit zaman aralığı 0,03 180 saniye (0,01 saniye adımı ile) 4. kademe Ani aşırı akım koruma; sabit zamanlı, 0,03 90 saniye aralığında (0,01 adımı ile) 88
TEDAŞ Şartnamesi ASHIDA (MYD/96 027.B) Gerilim Koruma Düşük Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 27) Aşırı Gerilim Aşırı Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 59) Gerilim Ayar Sahası: 1,0-1,4 Un Aşırı Gerilim Gerilim Ayar Adım Aralığı : 0,01 Un Gerilim Ayar Sahası: 1,5-1,55 Un Düşük Gerilim Gerilim Ayar Adım Aralığı : 0,01 Un Gerilim Ayar Sahası: 0,6-1,0 Un Düşük Gerilim Gerilim Ayar Adım Aralığı: 0,01 Un Gerilim Ayar Sahası: 0,45-0,95 Un Çalışma Zamanı Gerilim Ayar Adım Aralığı: 0,01 Un Ayar Sahası: 0,5-60 sn Çalışma Zamanı Ayar Adım Aralığı: 0,5 sn Ayar Sahası: 0,1-10 sn Ayar Adım Aralığı: 0,1 sn Reaktif Güç Koruma Reaktif Güç Koruma (ANSI Kodu: 79) Reaktif Güç Kontrolü En Az Kapasitör Gücü: 50 kvar En Az Kapasitör Gücü: 50 kvar En Çok Kapasitör Gücü: 5000 kvar En Çok Kapasitör Gücü: 5000 kvar Çalışma Ayar Aralığı: 25-500 VAr(sekonder) Çalışma Ayar Aralığı: 25-500 VAr(sekonder) Ayar Adım Aralığı: 25 Var Ayar Adım Aralığı: 25 Var Zaman Gecikmesi: 0-30 dak. Zaman Gecikmesi: 0-30 dak. Zaman Ayar Adım Aralığı: 1 dak. Zaman Ayar Adım Aralığı: 1 dak. Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Koruma Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Koruma İstenip istenmediği belirtilmemiş. (ANSI Kodu: 59N) (ANSI Kodu: 59N) Negatif Faz Sırası Koruma Negatif Faz Sırası Koruma İstenip istenmediği belirtilmemiş. (ANSI Kodu: 46) (ANSI Kodu: 46) Frekans Koruma Frekans Koruma İstenip istenmediği belirtilmemiş. (ANSI Kodu: 81) (ANSI Kodu: 81) Artık (Rezidual) Aşırı Akım Koruma Artık (Rezidual) Aşırı Akım Koruma İstenip istenmediği belirtilmemiş. (ANSI Kodu: 64) (ANSI Kodu: 64) Şifre Koruma Tüm fonksiyonlarda şifre koruma İstenip istenmediği belirtilmemiş. Maksimum İşlem Süresi Rölenin iç işlem süresi en fazla 30 milisaniye En düşük açma zamanı 30 milisaniye Rölenin iç işlem süresi en fazla 40 milisaniye En düşük açma zamanı 40 milisaniye 99
TEDAŞ Şartnamesi ASHIDA (MYD/96 027.B) Sabit Zaman Adım Aralığı Sabit zaman ayarında Sabit zaman ayarında Adım aralığı 0,01 saniye Adım aralığı 0,05 saniye Anma Giriş Gerilimi: 100 volt 100 volt 100 volt (Faz Faz) Giriş Kontakları, Çıkış Kontakları 20 karakterlik isim girilebilir. İstenip istenmediği belirtilmemiş. ve LED leri isimlendirebilme Herhangi biri Açık olduğunda, röle, anında bu durumu ve girilen karekterleri ekranda gösterir. Dayanım Nominal akımın 100 katına 1 saniye Aşırı akım dayanım kapasitesi Nominal akımın 2 katına sürekli Sürekli: 2 In Nominal akımın 20 katına 3 saniye Kısa süreli (1 saniye): 100 In (termik dayanım) Dinamik akım (tepe değeri): 250 In 1.3. Koruma Özellikleri ADR245B aşağıdaki koruma özelliklerine sahiptir. Yönlü / Yönsüz Faz Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50, 51, 67) Yönlü / Yönsüz Toprak Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodları: 50N, 51N, 67N) Artık (Rezidual) Aşırı Akım Koruma (ANSI Kodu: 64) Düşük Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 27) Aşırı Gerilim Koruma (ANSI Kodu: 59) Reaktif Güç Koruma (ANSI Kodu: 79) Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Koruma (ANSI Kodu: 59N) Negatif Faz Sırası Koruma (ANSI Kodu: 46) Frekans Koruma (ANSI Kodu: 81) 4 Öğeli (3 faz + Toprak + Hassas (Sensitive) Toprak) Yönlü Aşırı Akım Koruma, IEC Eğrili veya Ani Açmalı Röle üzerindeki tuşlarla veya haberleşme portu üzerinden programlanabilen (kaybolmayan) ayarlar. 5 ayrı çalışma eğrisi seçimi: C1 (normal ters 1), C2 (normal ters 2), C3 (çok ters), C4 (aşırı ters), C5 (uzun süreli ters) ve E6 (sabit zaman). 10 0
Ayarlanabilir zamanlayıcısı ile Ani Aşırı akım koruma. Devre Kesici Arızasının tespit edebilme. Devre Kesicinin kapamadan önceki ve sonraki halinde Açma devresinin sürekliliğinin kontrolünü içeren yapısal özelliği bulundurma. Ayarlanabilir Soğuk Yük Sezme. 1.4. Tasarım Özellikleri ADR245B aşağıdaki tasarım özelliklerine sahiptir. Parametre ve ayarların görüntülenmesini sağlayan 4X20 lik LCD ekran. Arıza kayıtları. Arıza akımı değerlerinin gerçek dalga şekilleri (3 saniyelik) ve bunlara ilişkin mantıksal ve fiziksel durumlar da daimi hafızada zaman etiketi ile beraber tutulur. Bu değerler arıza analizinde arızanın yerinin tespitinde kullanılır. Bu şekilde 20 ayrı arıza kaydı tutulabilir. Rölenin enerjisi kesilse dahi, 20 arızanın tümünü, osiloskobik dalgaşekilleri ve harmonik analizleri de dahil olmak üzere, hafızasında saklar. IEC 60870-5-103 (veya isteğe bağlı olarak IEC 61850) haberleşme protokolleri ile tam iletişim. SCADA için ayrı (RS485), yerel iletişim için ayrı (RS232) haberleşme portu. Akım Trafolarında çok düşük kayıp (<0.5 VA). Besleme gerilimi 18 250 V DC / AC. Cihazın iç donanımının sürekli denetlenmesi arızası durumunda alarm alınabilmesi. Akımın ve diğer sayısal girişlerin durumlarının anında izlenebilmesi. Yerel alarmlar ve farklı arızaların atanabileceği 10 adet programlanabilir çıkış kontağı ve 1 adet sabit görevli kontak. Girişteki durum değişikliklerini izlemek için ve harici röle kullanımı ihtiyacından kaçınmak için birbirinden optik olarak izoleli 10 adet programlanabilir giriş. Açma devresini sürekli denetlemek için atanmış 2 adet sayısal giriş. 100 adet olay kaydı: Devre Kesici Kapalı, Açma, sayısal durum değişiklikleri, röle Pick Up (set değerini aşan akımları sezme) gibi. Tüm olayların tarih ve zaman kayıtları 1ms ile etiketlenir. Herhangi bir koruma veya durum fonksiyonunun atanabilceği 14 adet (7 Yeşil / 7 Kırmızı) LED. Toplam LED sayısı 16. 14 adedi programlanabilir ve 2 adedi sabit görevli. 11 1
AFB ENERJİ Nümerik Fider Yönetim Rölesi ADR245B, ASHIDA Tüm Giriş Çıkış kontakları ve LED lere, kullanıcı tarafından arayüz yazılımı kullanılarak, 20 şer karakterlik isim girilebilir. Örneğin 1. Giriş, 1. Çıkışa atanarak Bucholz Açma olarak isimlendirilebilir. Tüm ayarlarda şifre koruması. Soketli. (İsteğe bağlı olarak soketsiz seçeneği de vardır.) 112 2
2. RÖLENİN İŞLEVLERİ 2.1. Yönlü Aşırı Akım Koruması ADR245B, ASHIDA nın fiderleri korumak için tasarladığı nümerik röle ailesinin bir üyesidir. Faz ve toprak aşırı akım korumalar (+) yönlü, (-) yönlü veya yönsüz olarak yapılabilir. 2.2. Aşırı Akım Koruması Röle, aşırı akım ve toprak için birbirinden bağımsız 3 ayrı ayar grubuna sahiptir. 1. kademe alarm verir ve akımın üst sınır (pick up değeri) değerinde olduğunu göstermek için kulanılır. İkinci kademe açma verir ve seçilen eğriye göre belirlenen sürede açma sağlanır. 3. kademe ani aşırı akımlarda önceden belirlenen en kısa zamanda açma için kullanılır. Kademe 1 (>) ve kademe 2 (>>) IDMT veya sabit zamanlı olarak programlanabilir. Önemli tüm IDMT eğrileri mevcuttur. Kademe 3 (>>>) sabit zamanlı olarak programlanabilir. Kademe 1 ve kademe 2 için ayar sahası aralığı %1 lik adım ile fazlar için %10 - %250 aralığındadır. Ani aşırı akım için ayar sahası %1 lik adım ile %50 - %3000 aralığındadır. Rölede akımlar yüzdelik ifadeyle gösterilir. Örneğin akım girişi 1 Amper seçilirse, %100 ifadesi 1 ampere denk gelir. %50 ifadesi 0,5 ampere, %200 ifadesi 2 ampere denk gelir. Akım girişi 5 Amper olarak seçilirse, %100 ifadesi 5 ampere denk gelir. %50 ifadesi 2,5 ampere, %200 ifadesi 10 ampere denk gelir. Her ne kadar eğriler Is (genel eşik) akımına yaklaştıkça sonsuza yönlenseler de ters zamanlı tüm eğri karakteristiklerinde garanti edilen en küçük değer 1.1Is (+/- 0.05Is toleransıyla) dir. 2.2.1. Ters Zaman Eğrileri IDMT Karakteristik Eğrileri: IEC standartlarıyla belirlenmiş IDMT eğrileri olan 6 eğri, koruma için seçilebilir. C1 = Ters 1 Akımın 10 katını 3 saniyede açar. (Ters zaman çarpanı= 1 yapıldığında) C2 = Ters 2 Akımın 10 katını 1.3 saniyede açar. (Ters zaman çarpanı= 1 yapıldığında) C3 = Çok Ters Akımın 10 katını 1.5 saniyede açar. (Ters zaman çarpanı= 1 yapıldığında) C4 = Aşırı Ters Akımın 10 katını 0.8 saniyede açar. (Ters zaman çarpanı= 1 yapıldığında) C5 = Uzun Süreli Ters Akımın 10 katını 10.3 saniyede açar. (Ters zaman çarpanı= 1 yapıldığında) C6 = Sabit Zamanlı Akımı önceden girilen zamanda açar. Ters zaman çarpanı bu noktada önem kazanır. Aynı eğrinin seçildiği sıralı halde bulunan rölelerde açma önceliğini saptamak için (selectivity) Ters Zaman Çarpanı (TZÇ) değiştirilir. Örneğin Ters Zaman çarpanı, C1 eğrisinde 1 yerine 0,5 seçilirse, akımın 10 katını 3/2 = 1,5 saniyede açar. 13 3
2.2.2. Ters Zaman Eğrileri Açma Zamanı Matematiksel Gösterimi Bu hesaplama röle tarafından otomatik olarak yapılır ve akımın büyüklüğüne göre açma zamanı belirlenmiş olur. Aşağıdaki, eğrilerle ilgili, ayrıntılı bilgiler Kullanıcının koruma işlevleri hakkındaki hakimiyetini artırmak için verilmişdir. Her bir kademenin faz (veya toprak) eşik değeri Ters tanımlı en küçük zaman karakteristiği ile (Ter zaman çarpanı ile) seçilir. Gecikme süresi aşağıdaki matematiksel ifade ile bulunur. t = Giriş akımı I ya eşitken açma gecikme süresi. I = Üç giriş akımının maksimumu. Iref = Nominal akımdan türetilen referans akım. K = Zaman çarpanı katsayısı. a ve b parametreleri, herbir eğri için farklı değerlere sahiptir. Eğri tipi Adı a b C1 Ters 1 0.14 0.02 C2 Ters 2 0.6 0.02 C3 Çok Ters 13.5 1 C4 Aşırı Ters 80 2 C5 Uzun Süreli Ters 120 1 E6 Sabit Zamanlı - - IDMT Karakteristik Eğrileri Parametreleri Yaygın olarak C1 Eğrileri (10 Katına 3 saniye) IDMT Karakteristik Eğrisi kullanılmaktadır. Tüm eğriler IEC standartlarındaki eğrilerdir. 14 4
C1 Eğrileri, IDMT Karakteristik Eğrisi (10 katına 3 saniye) 15 5
2..3. Açma Devresi Denetimi Toprak Aşırı Akım Karakteristik Eğrisi ADR245 B de iki adet optik izoleli sayısal giriş bulunur ve bunlar vasıtasıyla açma devresinin sürekliliği devamlı olarak denetlenir. Genel prensip aşağıdaki figürde verilmişdir. Röle, Kesici kapalı konumda iken açma devresinin sürekliliğini kesicinin normalde açık (NA) kontakları yardımıyla, Kesici açık konumda iken açma devresinin sürekliliğini normalde kapalı (NK) kontakları yardımıyla izler. Bu işlemin neticesinde çıkış, normalde (koruma sağlıklı) AÇIK olarak işaretlenir. Eğer KAPALI durumuna geçerse aşağıdaki olaylardan biri ile karşılaşılmışdır. DC besleme kaynağı yetersizdir T1 ve T2 her ikisi birden aktif veya her ikisi birden pasiftir. 16 6
Figür 3: Açma Devresi Denetimi Genel Prensibi Başka bir ifadeyle, kesicinin NA ve NK kontaklarının her ikisi birden açık veya her ikisi birden kapalı olduğunda, röle dahili donanım arızası tespit edecektir. 2.4. Kesici Arızasını Sezme Başarılı bir açma işleminden sonra, açma mekanizması ve hatanın tipine bağlı olarak yaklaşık 100-200 ms sonra, açma akımının değeri sıfıra inmelidir. Hatadan sonra ADR245 B dahili zamanlayıcısını çalıştırır. Zamanlayıcı 0.1 sn den 1 sn ye kadar ayarlanabilir. Eğer hata belirlenen süre içerisinde temizlenemezse, bu halde röle kesiciyi arızalı olarak tanımlayacaktır ve başka kontakları değiştirecektir. Bu kontak kesici arızalı şeklinde işaretlenecektir ve daha sonra açma komutu için kullanılabilir veya ALARM sinyali üretimde kullanılabilir. 2.5. Otomatik Tekrar Kapatma (O.T.K.) ADR245B, 4 adet otomatik tekrar kapama özelliğine sahiptir. Bu modülde kapamalar için 5 adet zamanlayıcı bulunur. 1) 1. kapama zamanı (Kap.Zam.1) 2) 2. kapama zamanı (Kap.Zam.2) 3) 3. kapama zamanı (Kap.Zam.3) 4) 4. kapama zamanı (Kap.Zam.4) 5) Kurtarma zamanı (Kur.Zam.) Hata temizlendikten sonra ADR245B 1. tekrar kapama zamanlayıcısını başlatır, yani Kap. Zam. 1. Kap. Zam. 1 ile belirlenen zaman sonunda röle kapama yaptıracak komutu gönderir ve bu andan sonra kurtarma zamanlayıcısı (Kur. Zam.) çalıştırılır. Eğer kurtarma zamanlayıcısı (Kur.Zam.) çalışırken ikinci bir hata meydan gelirse röle ikinci tekrar kapama zamanlayıcısını (Kap.Zam.2) başlatır,eğer Kurtarma zamanlayıcısı (Kur.Zam.) çalışırken üçüncü bir hata meydan gelirse röle üçüncü tekrar kapama zamanlayıcısını (Kap.Zam.3) başlatır, eğer Kurtarma zamanlayıcısı (Kur.Zam.) çalışırken dördüncü bir hata meydana gelirse röle dördüncü tekrar kapama zamanlayıcısını (Kap.zam.4) başlatır ve bu zaman sonunda (Kap.Zam.4) röle tekrar bir kapama komutu gönderir ve kurtarma zamanlayıcını (Kur.Zam) tekrar tetikler. Eğer kurtarma zamanlayıcısı devrede iken 5. bir hata meydana gelirse bu durumda Röle Kilitleme (lock-out) sinyali üretecektir ve böylece daha fazla kapama yapma fonksiyonu bloke edilecektir ve bir Alarm üretilecektir. Kilitlenme durumu yerinden veya sayısal girişlerdeki durumların SCADA ya taşınması yoluyla uzaktan da röleye erişilerek silinebilir. Otomatik tekrar kapayıcının bazı özellikleri, Eğer kesici zaten açık konumda ise röle tekrar otomatik kapatma serisini başlatmayacaktır. Bu hal bloklama için gereklidir. Otomatik Tekrar Kapatma, set değeri, set edilen sınırlardan fazla ise işlevsiz hale getirilebilir. 17 7
3. RÖLENİN AYARLARI Rölenin ayarlanması 2 şekilde yapılabilir; Arayüz yazılımı kullanılarak bilgisayar aracılığıyla veya LCD ekran ve tuşlar kullanılarak doğrudan röle üzerinden. Röleyi bilgisayar aracılığıyla ayarlamak daha kolay ve hızlı olsa da, bilgisayarın hazır bulunmadığı durumlarda doğrudan röleden ayarlar yapılabilir. Menüde hangi korumanın nerede olduğu anlaşıldıktan ve korumaların anlamları bilindikten sonra, ayarların yapılması bir cep telefonuyla mesaj yazmaktan daha zor değildir. Aşağıda her iki yolla da ayarların nasıl yapıldığı anlatılmıştır. 3.1. Röle Ön yüzü 1 Ekran: Rölede 4 20 satırlık LCD ekran mevcuttur. Yapılan ayarlar, durumlar, arıza kayıtları ve ölçüm değerleri ve benzeri veriler ekrandan rahatlıkla izlenebilir. 2 LED Silme / Düzenle Tuşu: Bu tuş LED ikazlarını silmeye yarar. Herhangi bir anda ilk menüye dönmeyi sağlar. Şifre girilirken basamak seçiminde kullanılır. 3 Test Tuşu: Test tuşu, kesiciye deneme amaçlı açma verirken kullanılan tuştur. Bu tuşun normal kullanımda, kaza eseri açmaya sebep olunmaması için etkisiz halde bırakılması önerilir. 4 Tekrar Kapama Tuşu: Tekrar Kapama tuşu, otomatik tekrar kapamayı aktif yada pasif hale getirmek ve ayarlarını değiştirmek için kullanılan kısayol tuşudur. Otomatik Tekrar Kapama özelliği hayati öneme sahip bir konudur. Bunun farkında olan Tedaş, Rölenin ön panelinde bu tuşun bulunması gerekliliğini, Tedaş Şartnamesince şart koymuştur. 5 Yeniden Başlat Tuşu: Bu tuş rölenin yazılımını baştan başlatır. Röleye yeni yazılım yüklemek istendiğinde kullanılır. Gerekmedikçe normal kullanımda kullanılmaz. Rölenin herhangi bir nedenle kilitlenmesi söz konusu olursa, (bir bilgisayarın yeniden başlatılması gibi) röle bu tuş ile yeniden başlatılabilir. İstenmeyen kullanımını önlemek için, LED Silme tuşuyla aynı anda basılarak kullanılmaya ayarlanmıştır. 6 Yön Tuşları: 4 yönlü tuş takımı rölenin menüsü içerisinde rahatça dolaşılmasını ve ayarların kayıt edilmesini sağlar. Rölenin menüsü oldukça basit, kolay ve doğru kullanıma göre tasarlanmıştır. 4x20 karakterlik geniş LCD ekran sayesinde Menü içerisinde yön tuşları ile 10-15 dakika dolaşılarak ayarların neler olduğu ve nasıl yapıldığı kavranabilir. En sade anlatım ile; Aşağı ( ) ve yukarı ( ) yön tuşlarıyla seçenekler arasında geçiş yapılır. Sağ yön tuşu ( ) ile ayarlar görüntülenir. Sol yön tuşu ( ) ile ayarlar değiştirilir. Kapak: Kapak, RS232 bağlantı ucunu ve modem bağlantı ucunu dış ortamdan koruma amaçlıdır. Rölenin seri numarası da bu kapağın altındadır. 18 8
3.2. Menü İçeriği Ölçüm Genel Ayarlar Faz Aşırı Akım Toprak Aşırı Akım 3Io Artık Akım Negatif Faz Sırası (NFS) Düşük Ger./Yüksek Ger. Nötr Gerilim Yer Değiştirme Reaktif Koruma Frekan Koruma Soğuk Yük Sezme Otomatik Tekrar Kapama Kontak / LED Atama Röle Denetim Kaydı Kesiciyi Kapat Aktif Ayar Grubu: G1 Dijital Girişler 1.Arıza 2.Arıza 3.Arıza 4.Arıza 5.Arıza 6.Arıza 7.Arıza 8.Arıza 9.Arıza 19. Arıza 20.Arıza Tarih / Saat Rölenin ana menüsünün içeriği solda görüldüğü gibidir. LCD ekran 4x20 genişliğindedir. Rölenin menüsü oldukça basit ve doğru kullanıma göre tasarlanmışdır. Menü içerisinde yön tuşları ile 10-15 dakika dolaşılarak ayarların neler olduğu ve nasıl yapıldığı kavranabilir. En sade anlatım ile Aşağı ( ) ve Yukarı ( ) yön tuşlarıyla seçenekler arasında geçiş yapılır. Sağ yön tuşu ( ) ile ayarlar görüntülenir. Sol yön tuşu ( ) ile ayarlar değiştirilir. Yukarı ve aşağı yön tuşları ile solda görünen ana menüde gezilip, istenen alt menüye ulaşıldığında, sol yön tuşuyla yeni ayarlar girilebilir veya sağ yön tuşuyla o anki ayarlar görülebilir. 3.2.1. Ölçüm Fazların ayrı ayrı Akımı, Arıza Akımı, Gerilim, Faz Faz Gerilimi, VA, W, Wh, Var, Varh, Güç Faktörü ve Frekans ölçümler penceresinde anlık olarak izlenebilir. 3.2.2. Genel Ayarlar Şifre ile korunan bu Genel Ayarlar penceresinde: Yeni Parola: Şifreyi değiştirmek için LED Silme / Düzenle tuşuna basılarak şifre yukarı ( ) ve aşağı ( ) yön tuşlarıyla istenilen değere getirilir. İlk şifre 0000 dır. Şifreyi unutma durumunda; şifreyi sıfırlamak için, Led Silme Yeniden Başlat ve Yukarı yön ( ) tuşları bir kaç saniye beraber basılı tutulur, arkasından Led Silme ve Yeniden Başlat tuşları serbest bırakılır (yukarı yön tuşu bir kaç saniye daha basılı tutulmaya devam edilir). Daha sonra o da serbest bırakılır. Böylelikle röle tüm hafızasını temizlemiş olur. Şifrenin sıfırlanması ile beraber tüm koruma ayarları da sıfırlanmış ve arıza kayıtları silinmiş olur. Birim ID: Röleye 001 ile 250 arasında istenen Birim Numarası verilebilir. Bu Birim Numarası, rölenin, SCADA bilgisayarıyla haberleşmesinde kullanılır. 19 9
Baud Hızı: Bilgisayar ile röle arasındaki bağlantı hızıdır. 57600 tavsiye edilen hızdır. Haberleşme: RS 232 ile RS 485 bağlantı girişleri bulunur. RS 232 ön kapağın arkasındaki giriştir. RS 485, SCADA ile bağlantı için kullanılr. Eşitlik: Bilgisayarla ile röle arasındaki bağlantıyı denetler. Çift seçeneği seçilir. Frekans Seçimi: Hattın frekansı girilir. Eşitlik: Bilgisayarla ile röle arasındaki bağlantıyı denetler. Çift seçeneği seçilir. Grup Seçimi: Aktif olması istenen ayar grubu seçilir. Kesici Hatası Aktif: Yedek koruma sağlamak için kullanılır. Herhangi bir Kesici Hatası oluşursa röledeki ilgili uç, bara, giriş açma yardımcı rölesi bağlandığında, arızayı girişi açtırarak gidermiş olur. Kesici Hatası Zamanı: Kesici hatası oluşur ve açma yapmaz ise Kesici Hatası Zamanı yedek korumanın devreye girme zamanını belirler. Faz Akım Trafosu Sekonderi: 1A veya 5A seçilebilir. Faz Akım Trafosu Primeri: 10 ile 2000 arasında akım trafosu oranı seçilebilir. Toprak Akım Trafosu Sekonderi: 1A veya 5A seçilebilir. Toprak Akım Trafosu Primeri: 10 ile 2000 arasında akım trafosu oranı seçilebilir. PT Primeri: 1 ile 400 KV arasında gerilim trafosu primer değeri seçilebilir. Açma Testi: Ön paneldeki TEST tuşu ile kesiciye açtırma verilebilir. İstenmeyen kullanımı engellemek için deneme bittiğinde pasif hale getirilmesi önerilir. Açma Kontağı Testi: Rölenin kendini denetleme fonksiyonu aktif veya pasif hale getirilebilir. Açma Kontağı Testi: Rölenin kendini denetleme fonksiyonu aktif veya pasif hale getirilebilir. A Fazı Açı Sapma: A fazı açı sapması girilir. Bu sadece üretici firmanın kalibrasyonu sağlaması içindir. B Fazı Açı Sapma: B fazı açı sapması girilir. Bu sadece üretici firmanın kalibrasyonu sağlaması içindir. C Fazı Açı Sapma: C fazı açı sapması girilir. Bu sadece üretici firmanın kalibrasyonu sağlaması içindir. 20 0
Atama Tetik: İstenen Atama Tetik değeri (Post Trigger) %10 ile %90 aralığında %1 adım aralığı ile girilir. Yapılan ayarların kaydedilmesi veya iptal edilmesi; Herbir ayar bölümünün (Örneğin Genel Ayarlar ın) sonuna gelindiğinde; Ayarları kaydet? Evet Devam Hayır LED Temizle Sorgusu gelir. Ayarlar kaydedilmek isteniyorsa Sol yön tuşuna ( ) bir kere daha basılır. Ekrana Kaydedildi mesajı gelir. Kaydedilmek istenmez ise LED Silme tuşuna basılarak iptal edilir. Ekran ana menüye döner. Herhangi bir anda ana menüye dönmek için LED Silme tuşu kullanılır. 3.2.3. Faz Aşırı Akım Ayarı Ayarların durumunu görmek için sağ yön tuşu ( ) kullanılır. Ayarları değiştirmek için sol yön tuşu ( ) kullanılır. Girilecek yeni ayarın değeri yukarı ( ) ve aşağı ( ) yön tuşları ile belirlenir. Yönlü Faz Aşırı Akım korumanın ayarlarının yapıldığı bu menüde birbirinden bağımsız olarak ayarlanabilen 4 koruma kademesi var. IP1>, IP2>, IP>>, IP>>> Bunlardan ilk iki koruma kademesi (IP1>, IP2>) akım, pick up (anma değerine yakınlaşan değer) değerine yakınlaştığında alarm verecek şekilde ayarlanabilir. İkinci koruma kademesi (IP>>) aşırı akım durumunda seçilen IEC eğrisine göre geçen zamanda açma verecek şekilde ayarlanabilir. Üçüncü koruma kademesi (IP>>>) ani aşırı akım durumunda en kısa zamanda açma verecek şekilde ayarlanabilir. Tüm kademeler eğrili veya sabit zamanlı olarak ayarlanabilir ve koruma yüzdelik değerleri ayrı ayrı seçilebilir. Önce yetkili kullanıcı olunduğunu göstermek için şifre girilir. Şifre 4 basamaklı bir sayıdan oluşur ve varsayılan şifre 0000 dır. Şifreyi girmek için LED Düzenle tuşuna basılır ve yukarı aşağı yön tuşları ile sayı girilir. Basamaklar arasında geçiş yapmak için sağ sol yön tuşları kullanılır. IP1> Aktif: (>) Eşik akımı sembolüdür. Birinci kademe korumayı ifade eder. Eşik akımı (Pick Up) değerini geçen akımda alarm vermesi için kullanılır. Birinci kademe koruma genellikle açtırma yapması için ayarlanmaz. İstenirse programlanabilir kontaklardan birine açma için ayarlanabilir. Aktif veya pasif hale getirilebilir. Kapalı, + Yönlü, - Yönlü veya Yönsüz oarak ayarlanabilir. IP1> Aralık: %10 ile %250 arasında %1 lik adım aralığıyla seçim yapılabilir. IP1> TZÇ: Ters Zaman Çarpanıdır. Seçilen eğri üzerinden seçim yapılır. 0.02 ile 1.00 arasındadır. Adım aralığı 0.01 dir. Hat üzerinde sıralı rölelerde açma sırasının belirlenmesi için (selectivity) kullanılır. Örneğin Ters Zaman çarpanı, C1 eğrisinde 1 yerine 0,5 seçilirse, akımın 10 katını 3/2 = 1,5 saniyede açar. 21 1
IP1> Eğri Seçimi: C1 ile C5 arasında adlandırılan 5 adet eğri mevcuttur. Tümü seçilebilir. C6 sabit zamanlı açmayı ifade eder.. IP1> C6 Sabit Zaman: 0,03 ile 180 saniye aralığında istenilen zaman, 0.01 saniyelik adım aralığıyla seçilebilir. IP2> Aktif: (>>) Aşırı Akım sembolüdür. İkinci kademe korumayı ifade eder. Aşırı akım aktif veya pasif hale getirilebilir. Kapalı, + Yönlü, - Yönlü veya Yönsüz oarak ayarlanabilir. IP2> Aralık: %10 ile %250 arasında %1 lik adım aralığıyla seçim yapılabilir. IP2>TZÇ: Ters Zaman Çarpanıdır. Seçilen eğri üzerinden seçim yapılır. 0.02 ile 1.00 arasındadır. Adım aralığı 0.01 dir. IP2> Eğri Seçimi: C1 ile C5 arasında adlandırılan 5 adet eğri mevcuttur. Tümü seçilebilir. C6 sabit zamanlıdır. IP2> C6 Sabit zaman: 0 ile 99.9 saniye aralığında istenilen zaman, 0.01 saniyelik adım aralığıyla seçilebilir. IP>> Aktif: (>>) Aşırı Akım sembolüdür. İkinci kademe korumayı ifade eder. Aşırı akım aktif veya pasif hale getirilebilir. IP>> Aralık: %10 ile %250 arasında %1 lik adım aralığıyla seçim yapılabilir. IP1>>TZÇ: Ters Zaman Çarpanıdır. Seçilen eğri üzerinden seçim yapılır. 0.02 ile 1.00 arasındadır. Adım aralığı 0.01 dir. IP>> Eğri Seçimi: C1 ile C5 arasında adlandırılan 5 adet eğri mevcuttur. Tümü seçilebilir. C6 sabit zamanlıdır. IP>> C6 Sabit zaman: 0,03 ile 180 saniye aralığında istenilen zaman, 0.01 saniyelik adım aralığıyla seçilebilir. IP>>> Aktif: (>>>) Ani Akım sembolüdür. Üçüncü kademe korumayı ifade eder. Aktif veya pasif hale getirilebilir. Ip>>> Aralık: %50 ile %3000 arasında %1 lik adım aralığıyla seçim yapılabilir. IP>>> C6 Sabit Zaman: 0,03 ile 90 saniye aralığında istenilen zaman, 0.01 saniyelik adım aralığıyla seçilebilir. Faz Açı: Yönlü koruma için 45 derece olmalıdır. 22 2
3.2.4. Toprak Aşırı Akım Ayarı Faz Aşırı Akım Ayarında olduğu gibi ayarlar belirlenir. 3.2.5. 3Io Artık Akım Ayarı Faz Aşırı Akım Ayarında olduğu gibi ayarlar belirlenir. Bu koruma türünün yaygın olarak kullanılan iki farklı adı daha vardır; Dengesizlik ve Rezidüel Akım. 3.2.6. NFS (Negatif Faz Sırası) Ayarı Faz Aşırı Akım Ayarında olduğu gibi ayarlar belirlenir. Trafo merkezlerinde bu koruma türü kullanılmaz. Bu konruma türü jeneratör ve benzeri cihazlar için kullanılır. 3.2.7. Düşük Gerilim / Aşırı Gerilim Ayarı Düşük Gerilim koruması %45 ile %95 arasında, %1 adım aralığı ile 0.1 ile 10 saniye aralığında 0.1 adım aralığıyla seçilebilir. Pasif de edilebilir. Aşırı Gerilim koruması %105 ile %155 arasında, %1 adım aralığı ile 0.1 ile 10 saniye aralığında 0.1 adım aralığıyla seçilebilir. Pasif de edilebilir. 3.2.8. Nötr Gerilim Yerdeğiştirme Ayarı Nötr Gerilim Yerdeğiştirme, iç veya dış olarak belirlenir. 5.5 ile 20 volt arasında 0.1 voltluk adım aralığı seçilebilir. Koruma zamanı 0 ile 10 saniye aralığında 0.1 saniyelik adım aralığı ile seçilebilir. 3.2.9. Reaktif Koruma Ayarı En Az Kapasitör Gücü: 50 kvar En Çok Kapasitör Gücü: 5000 kvar Çalışma Ayar Aralığı: 25-500 VAr(sekonder) Ayar Adım Aralığı: 25 Var Zaman Gecikmesi: 0-30 dakika Zaman Ayar Adım Aralığı: 1 dakika olarak seçilebilir. Yukarıda belirtilen korumaların tümünün bir de 2. grup ayarları vardır. Bu 2. grup sezonsal ayar değişikliklerinde kullanılabilir. Yada röleyi bloke etmek için kullanılabilir. Örneğin 2. grup ayarlarında tüm korumalar etkisiz hale getirilirse, röle 2. gruba geçirildiğinde korumalar etkisiz halde olduğundan bloke edilmiş olacaktır. 3.2.10. Frekans Koruma Ayarı 50 ile 60 Hz aralığında 1 Hz lik adım ile Aşırı Frekans ve Yüksek Frekans korumaları yapılabilir. 0.04 saniye ile 100 saniye aralığında 0.01 adımı ile açma koruma zamanı belirlenebilir. Pasif de edilebilir. 3.2.11. Soğuk Yük Sezme Ayarı Fider yönetim rölesi, sistem ilk açıldığında hattan geçen nominal akımın 3-5 kat kadar fazlası olan Soğuk yük (demaraj) akımını sezip, açma vermez. Eğer bu sırada gerçekten arıza akımı geçerse, röle bunu da sezer ve açma verir. 23 3
Soğuk Yük (Demeraj Akımı) Sezme Aktif veya Pasif edilebilir. Ayar aralığı: 0 5 saniye aralığında, 0,01 saniye adımı ile soğuk yükü sezmesi için ayarlanabilir. Faz ve Toprak soğuk yük sezme ayarları ayrı olarak bulunur; Soğuk yük sezme sırasında gerçekten bir arıza olup olmadığı %0 - %2000 aralığında ayar girilerek belirlenir. Soğuk yük sezme esnasında, geçen akım gerçekten arıza akımıysa (yani soğuk yük olarak belirlenen yüzdelik değerin üzerinde ise) röle açma verir. 3.2.12. Otomatik Tekrar Kapama (O.T.K.) Ayarı Şifre ile korunan bu OTK Ayarı penceresinde: Otomatik Tekrar Kapama Sayısı: 4 kere tekrar kapama yapılabilir. Kapamalar arasında geçen süre belirlenirken, genellikle süre giderek uzatılır. Kapama gerçekleşirse röle bir sonraki açma konutunu göndermez. 4. açmadan sonra O.T.K. kilitlenir. O.T.K. zamanı 1: 0.1 ile 180 saniye arasında 0.1 saniye adım aralığıyla seçim tekrar kapama süresi seçimi yapılabilir. O.T.K. zamanı 2: 0.1 ile 180 saniye arasında 0.1 saniye adım aralığıyla seçim tekrar kapama süresi seçimi yapılabilir. O.T.K. zamanı 3: 0.1 ile 180 saniye arasında 0.1 saniye adım aralığıyla seçim tekrar kapama süresi seçimi yapılabilir. O.T.K. zamanı 4: 0.1 ile 180 saniye arasında 0.1 saniye adım aralığıyla seçim tekrar kapama süresi seçimi yapılabilir. Reset Zamanı: 1 ile 200 saniye arasında 1 saniye adım aralığıyla seçim yapılabilir. 24 4
3.2.13. Röle Kontak / LED Görev Atama Rölede, 11 adet Çıkış kontağı bulunur ve bunlardan 10 tanesi programlanabilir. 10 adet giriş kontağı bulunur ve bunların tümü programlanabilir. 16 adet LED bulunur (8 kırmızı ve 8 yeşil olmak üzere) ve bunlardan 14 tanesi programlanabilir. Tüm bunlar tablolar kullanılarak elle porgramlanabilceği gibi arayüz yazılımı ile de programlanabilir. Arayüz yazılımı ile programlamak daha kolay ve pratiktir. 3.3. bölümününde programlama detaylı olarak anlatılmıştır. Tüm Giriş Kontakları, Çıkış Kontakları ve LED lere istenen 20 karakterlik isim verilebilir. Örneğin 1. Giriş, 1. Çıkışa atanabilir ve bu kontaklar Buchholz Açma olarak adlandırılabilir. Herhangi bir Kontak veya LED Açık olduğunda, röle, anında bu durumu ve girilen karakterleri ekranda gösterir. 3.2.14. Röle Denetim Kayıtları Bu menüde rölenin kendi iç denetimi sırasında ortaya çıkan hatanın kodu ve açma denetim devresinin ayrıntıları ve kesicinin durumu görüntülenir. 3.2.15. Kesiciyi Kapat? Kesiciye elle kapatma gönderilebilir. 3.2.16. Aktif Ayar Grubu Rölede o anda aktif olan ayar grubunu gösterir. 3.2.17. Dijital Girişler Bu menüde, programlanabilen Girişlerin ve Çıkışların ( Açık veya Kapalı durumu görüntülenir. Herhangi bir Giriş Çıkış kontağına veya LED e verilmiş 20 karakterlik isim burada görünür. Aynı arıza durumunda olduğu gibi, bu kontaklardan veya LED lerden biri Açık olursa röle bunu ekranında anında kullanıcının gösterir. 3.2.18. Arıza kayıtları 1. Arıza 2. Arıza... 20. Arıza En son arıza 1. arızaya kaydedilir. Rölede tüm arızaların bilgileri saklanır. Bilgisayar arayüzü ile 20 arızanın tümünün de osilografik kayıtları görülebilir, hormonik analizleri, 3 saniyelik arıza akımı dalgaşekli gibi özellikleri incelenebilir. 3.2.19.Tarih ve Zaman Ayarı Arıza ve olay etiketlerinde kullanılmak üzere saat, dakika, saniye, gün, ay ve yıl ayarları bu menüden yapılır. 25 5
3.3. Girş- Çıkış Kontaklarının ve LED lerin Programlanması ASHIDA Fider Yönetim rölesinde tüm Giriş, Çıkış Kontakları ve LED ler programlanabilir. Bu işlem, rölenin bilgisayar arayüz yazılımı kullanılarak atanacak görevlerin seçilmesi ile yapılır. Örneğin; R, S, T fazlarındaki aşırı akımları herhangi bir çıkış kontağına atama işlemi resimde görüldüğü gibi yapılır: Tüm Giriş Kontakları, Çıkış Kontakları ve LED lere istenen 20 karakterlik isim girilebilir. (Örneğin 1. Giriş, 1. Çıkışa atanabilir ve bu kontaklar Buchholz Açma olarak adlandırılabilir.) 26 6
4. ARAYÜZ YAZILIMI Bilgisayar arayüzü ile röle arasındaki bağlantı 3 kolay adımda yapılır. Burada amaç bilgisayar ile röleyi seri haberleşme portu üzerinden birbirine bağlamaktır. Bunun sağlanabilmesi için bilgisayarın haberleşme hızı, rölenin haberleşme hızı ve arayüz programının haberleşme hızı aynı ayarlarla ayarlanmalıdır. Bütün bunlar göze karmaşık görünse de aslında sırası ile yapıldığında oldukça kolaydır. Ve bu haberleşme ayarları sadece bir kez yapılır. Daha sonra tekrar yapılması gerekmez. Haberleşme ayarları 3 adımda yapılır: 1. Adım: Bilgisayarın haberleşme ayarı Bunun için Bilgisayarım simgesinin üzerinde, farenin sağ tuşuna tıklanarak, gelen menüde özellikler tıklanarak, sistem özellikleri açılır. Buradan Aygıt Yöneticisine tıklanır. Gelen menüde Bağlantı Noktalarına tıklanır. Şimdi USB - RS232 dönüştürücü bilgisayarda herhangi bir USB portuna takılır. Birkaç saniye içerisinde bilgisayar bunu algılar ve bağlantı noktalarında gösterir. 27 7
Bu ekran portun haberleşme ayarlarını gösterir. Haberleşme portu resimde de görüldüğü gibi COM4 önerilir. Bunun için resimde görülen yerin üzererinde farenin sağ tuşuna tıklanır. Gelen menüde en altta bulunan Özellikler seçilir. Açılan seçenekler menüsünde Bağlantı Noktası Ayarları seçilir. 28 8
Resimde de görüldüğü gibi Port Ayarları: Saniyedeki bit sayısı: 57600 (Röle haberleşmelerinde kullanılan en yüksek hızdır.) Veri bitleri: 8 Eşlik: Çift Dur bitleri: 1 Akış denetimi: Yok olarak seçilmelir. Eğer port COM4 değil ise (Örneğin COM1 filan ise), Gelişmiş e tıklanır ve gelen menüden COM4 seçilir. Böylece bilgisayarın haberleşme ayarı tamamlanmış olur. Bu ayarın bir kere yapılması yeterlidir, daha sonra tekrar yapılması gerekmez. 2. Adım: Rölenin haberleşme ayarı Rölenin Genel Ayarlar menüsünde; Baud Hızı: 57600 Haberlşeme: RS232 Eşitlik: Çift olarak seçilmelir. 3. Adım: Arayüz yazılımının haberleşme ayarı Arayüz yazılımı açıldıktan sonra, sol üstteki menüden Dosya ve sonra da Röleyi Yükle tıklanır. Gelen menüde Haberleşme Portu bölümüne tıklanır. Seçenekler aşağıdaki gibi seçilir ve Uygula düğmesine basılr. Bu işlemden sonra Haberleşme Portu Bağlandı yazısı sağ altta belirir. Ayarlar okunduktan sonra da Haberleşme Sağlıklı yazısı sol altta belirir. 29 9
Bütün bu ayarların yapılmasının sebebi; Bilgisayar, röle ve arayüz yazılımının haberleşme ayarlarını eşitleyerek uyum içersinde haberleşebilmelerini sağlamak için yapılır. Böylece arayüz yazılımını kullanmak için gereken ayarlar yapılmış olur. Haberleşme ayarları bir kere yapıldıktan sonra tekrar yapılması gerekmez. Eğer hala bağlantı sağlanamadıysa, yukarıda anlatılan basamakları tekrar kontrol ediniz. Basamaklar adım adım doğru bir şekilde uygulandıysa bağlantı kesinlikle sağlanacaktır. Gerekirse teknik destek için her zaman firmamızı aranabilirsiniz. 50 ve üstü röle alımlarında kurumunuza özel arayüz yazılımı da yaklaşık 1 ayda hazırlanabilir. Yani arayüz yazılımını nasıl görmek istediğinizi siz söyleyin, AFB enerji olarak biz tam istediğiniz gibi kurumunuza özel olarak hazırlayalım. Aşağıdaki resimde 3 faz ve toprak koruma rölesi için hazırlanmış Yardımcı Arayüz Yazılımı görülmektedir: 30 0
31 3 1
32 3 2
4.1. Konuşan Röle Arayüz Yazılımı Röle ile iletişim kurmak için röle beraberinde sunulan yazılımın adı Konuşan Röle dir. Bu yazılım kullanılarak olay, hata ve arıza kayıtları başka bir ortama aktarılabilir ve analiz çalışmaları yapılabilir. Arıza kayıtları standart formatta kayıt altına alınır. Bu format bir çok röle test birimince anlaşılabilirdir ve kayıt altındaki bilgilerin tekrar elde edilmesi ile de oldukça gerçekçi bir hata analizi yapmayı mümkün kılar. Arıza kayıtlarında, arıza akımı 3 saniyelik dalgaşekli olarak, harmonik analiziyle beraber kaydedilir. Son 20 arızanın tümü rölenin hafızasında dalgaşekilleriyle beraber tüm bilgileriyle saklanır. 4.2. Konuşan Röle Yazılımının Sağladıkları Tüm veriler ve ayarlar izlenebilir. Giriş Çıkış kontaklarının durumları, anlık ölçüm değerleri izlenebilir. Giriş Çıkış kontakları ve LED lere 20 şer karakterlik isimler verilebilir. Rölenin tüm koruma ayarları yapılabilir. 33 3
Olay listesi gerçek zamanlı olarak izlenebilir ve son 100 olay kaydı rölede saklanır. Son 20 Arıza kaydı tarih ve zaman etiketiyle rölede saklanır ve istendiği zaman görüntülenebilir. Arıza kayıtlarında, arıza akımı 3 saniyelik dalgaşekli olarak, harmonik analiziyle ve tarih etiketiyle beraber kaydedilir. Son 20 arızanın tümü rölenin hafızasında dalgaşekilleriyle beraber tüm bilgileriyle saklanır: 34 4
Akımın dalga formu, mantıksal ve fiziksel durum değişkenleri görüntülenebilir ve harmonik akımlar ve gerilimler analiz edilebilir: 35 5
RMS değeri görüntülenebilir ve analiz edilebilir: 36 6
5. BAĞLANTI ŞEMALARI 5.1. Kablo Bağlantıları ASHIDA Röle ile bilgisayar bağlantısı için özel bir kabloya gerek yoktur. Standart bir RS232 kablo ile, veya doğrudan USB-RS232 dönüştürücüsü ile haberleşme sağlanabilir. Bu bağlantı herhangi bir bilgisayar ile ADR245B Röle arasındaki iletişimi sağlamak için kullanılan bağlantıdır. Bilgisayara yüklenen Konuşan Röle adlı arayüz programı ile röledeki tüm ayarlar yapılabilir, durumlar izlenebilir. SCADA sistemi için rölenin arkasında bulunan RS485 bağlantı portu kullanılır. Rölenin çıkışları prensip olarak normal anahtar gibi düşününebilir. Rölenin Girişleri dijital girişler olduğundan, prensip olarak seri bağlı anahtar ve kaynak gibi düşünülebilir. Rölede 10 adet giriş bulunmaktadır. Bu dijital girişlerin tümü programlabilir girişlerdir. Ancak bu girişlerden 2 tanesi Kesicinin durumunu takip etmek üzere özelleştirilmiş girişlerdir (istenirse bu 2 girişde farklı görevler için kullanılabilir fakat, rölenin Soğuk Yük Sezme özelliğinin ve Açma Kontağı Denetiminin (testinin) kullanılabilmesi için bu 2 giriş kontağının kesicinin durmumunu takip etmesi gerekmektedir. Eğer Kesici NA (Normalde Açık) girişi, başka bir görev için kullanılacaksa Açma Kontağı Denetiminin (Testinin) pasif hale getirilmesi gerekir. İstenirse Soğuk Yük Sezme de pasif hale getirildiğinde Kesici NK (Normalde Kapalı) digital girişi de başka bir görev için kullanılabilir. Rölede zaten hali hazırda 8 tane programlanabilir dijital giriş bulunduğundan, Kesici NA ve Kesici NK girişlerinin kesicinin pozisyonunun izlenmesinde kullanılması önerilir. Kesici Pozisyonun dijital girişlerinin ortak ucu (+) dır. Programlanabilir diğer 8 dijital girişin ortak ucu (-) dir. Yönlü koruma için rölenin hem gerilim hem de akım bilgisine ihtiyacı vardır. Akım girşlerindeki ortak uç, röle üzerindeki bağlantı etiketinde noktalı olarak işaretlenmiştir. Besleme girişlerinin kutupları ters girilse de röle sağlıklı bir şekilde çalışır ama ters bağlanması önerilmez. ADR245B Röle, SCADA bağlantısıyla uzaktan izlenebilir ve yönetilebilir. SCADA nın röleye bağlantısı rölenin arkasında bulunan RS485 portundan yapılır. 37 7
5.2. Bağlantı Şeması 5.2.1. 3Io Toprak Korumalı Bağlantı Şeması Bu bağlantı şekli toprak koruma, 3Io Artık Akım (Dengesizlik veya Rezüdial Akım) olarak seçildiğinde kullanılır. Bu toprak koruma yöntemi kullanıldığında, röle üzerinde bir akım trafosu girişi boşta kalır. Ie koruma ve 3Io koruma aynı anda aktif edilebilir. Bu nedenle, kullanıcı toprak korumayı 3Io ile sağlayıp, isterse Ie korumayı başka amaçlarla kullanabilir. 38 8
5.2.2. Ie Toprak Korumalı Bağlantı Şeması Bu bağlantı şekli toprak koruma, Ie olarak seçildiğinde kullanılır. Bu toprak koruma yöntemi, toprak akımı ölçülerek sağlanır. 39 9
5.3. Kontakların Adları (Arka Yüz Şeması) 40 0
6. TİP TESTLERİ ASHIDA, Fider Yöetim Rölesine, TEDAŞ Şartnamesinde geçen tüm Tip Testleri uygulanmış ve başarılı bulunmuştur. Tedaş Şartnamesini karşılar ve fazlasıyla üstünlükleri vardır. SCADA Sistemlerine tam uyum gösterecek özelliklere göre tasarlanmışdır. Tip Testleri Raporlarını firmamızdan isteyebilirsiniz. Cihaza ait tüm Tip Testleri Akredite Bağımsız Laboratuvarlar tarafından yapılmıştır. Bu laboratuvarlar ilgili Tip Testleri için ISO / IEC 17025 standardına uygun olarak, International Laboratory Accreditation Cooperation (ILAC) tarafından akredite (doğruluğu sınanmışdır) edilmişdir. Ayrıntılı Tip Testleri Raporları firmamızdan istenebilir. TEDAŞ Şartnamesi (MYD/96 027.B) ASHIDA Fider Yönetim Rölesi (ADR245 B) Tip Testleri: Tip Testleri: Muhafazanın Derecesi Deneyi IEC 60529 (IEC 60529) Cold Test IEC 60068-2-1 (Degree of Protection Test) (Soğuk Deneyi) Dry Heat Test IEC 60068-2-2 (Kuru Isı Deneyi) Damp Heat Cyclic Test IEC 60068-2-30 (Rutubetli Isı Dönüşümü Deneyi) Cold, Dry Heat, Damp Heat Cyclic tests as per 60068-2 and IP 51 as per IEC 60529 in conjuction with Costumer s Specification. Çevresel Mekanik Deneyler IEC 60255-21-1 (IEC 60255-21, IEC 60068-2) IEC 60255-21-2 (Enviromental Mechanical Test) IEC 60255-21-3 Titreşim Deneyi Vibration Test as per IEC 60255-21-1 (Class1), (IEC 60255-21-1 Sınıf I) IEC 60068-2-6 (Vibration Test) (Titreşim Deneyi) Mekanik Darbe ve Çarpma Deneyi Shock and Bump Tests as per IEC 60255-21-2 (IEC 60255-21-2 Sınıf I, IEC 60068-2-27,IEC 60068-2- 29) IEC 60068-2-27 (Mechanical Shock and Stroke Test) IEC 60068-2-29 (Mekanik Darbe ve Çarpma Deneyi) 41 1
Sismik Deneyler Seismic Test as per IEC 60255-21-3 (IEC 60255-21-3 Sınıf I, IEC 60068-3-3) in conjuction with Costumer s Specification. (Sismic Test) IEC 60068-3-3 (Sismik Deneyler) Vibration Endurance Test (Class 1) Cl.No.4.2.2, as per IEC 60255-21-1 (Titreşim Dayanıklılığı Deneyi) Shock Response Test (Class 1) Cl.No.4.2.1, as per IEC 60255-21-2 (Darbe Tepkisi Deneyi) Bump Test (Class 1) Cl.No.4.3, as per IEC 60255-21-2 (Çarpma Deneyi) Seismic Test as per Customer s Specification ERTL (w)/env/op/17,19 and 20 (Sismik Deneyi) Çevresel İklim Deneyi (IEC 60068) (Climatic Enverimontel Test) Climatic Enviromental Test (Çevresel İklim Deneyi) Damp Heat Cyclic Test Taşıma ve Depolama IEC 60068-2-30 (-25...+70 oc) (IEC 60068-2-1;IEC 60068 2-2) (Rutubetli Isı Dönüşümü Deneyi) (Transport and Storage) Dry Heat Test Çalışma Koşulları IEC 60068-2-2 (-25 +55 oc) (IEC 60068-2-1;IEC 60068 2-2) (Kuru Isı Deneyi) (Working Conditions) Storage Temprature Test Bağıl Nem IEC 60068-2-48 (56 gün %95 +40 oc ) (IEC 60068-2-78) (Depolama Sıcaklığı Deneyi) (Relative Humidity) Cold Test IEC 60068-2-1 (Soğuk Deneyi) Damp Heat (Steady State) Test (56 gün %95 +40 oc ) (IEC 60068-2-78) (Rutubetli Isı Deneyi) Cold Test IEC 60068-2-1 (Soğuk Deneyi) Dry Heat Test IEC 60068-2-2 (Kuru Isı Deneyi) Damp Heat Cyclic Test IEC 60068-2-30 (Rutubetli Isı Dönüşümü Testi) 42 2
Cold, Dry Heat, Damp Heat Cyclic tests as per 60068-2 and IP 51 as per IEC 60529 in conjuction with Costumer s Specification. Yük Taşıma Kapasitesi Deneyi (IEC 60255-6) (Load Carring Capacity Test) Kısa Süreli (100XIN), 1sn (Short Time Interval) Sürekli (2XIN) (Continuous) Rated Burden Test IEC 60255-6: 1988 Cl.8 (Anma Yük Deneyi) Thermal Requirement Test IEC 60255-6: 1988 Cl.15.1 (Isıl Gereklilik Deneyi) Mechanical Requirement Test IEC 60255-6: 1988 Cl.16.19 (Mekanik Gereklilik Deneyi) Contact Performance Test IEC 60255 (Kontak Performansı Deneyi) Yalıtım Deneyleri (Insulation Test) (IEC 60255-5) Dielektrik Deneyi Dielectric Test IEC 60255-5:2000 Cl.6.1.4 IEC 60255-5:2000 Cl.6.1.4 (2 kv(rms);50 Hz;1 Dak.) 3 kv (rms); 50 Hz;1 dak. (Dielectric Test) (Dielektrik Deneyi) Darbe Gerilim Deneyi Impulse Voltage Test IEC 60255-5:2000 IEC 60255-5:2000 (5 kv(tepe);1.2/50 µs) (5 kv(tepe);1.2/50 µs) (Pulse Voltage Test) (Darbe Gerilim Deneyi) İzolasyon Direnci Deneyi (IEC 60255-5: 2000 Cl. 6.2.2) > 100 MΩ; 500 V DC (Insulation Resistance Test) Insulation Resistance Test IEC 60255-5:2000 Cl.6.2.2 > 160 MΩ; 500 V DC (İzolasyon Direnci Deneyi) Relay Characteristics, Performance and Accuracy Test IEC 60255-16 (Röle Karekteristikleri, Performansı ve Doğruluk Deneyi) E.M.C. Deneyi (IEC 60255-22) E.M.C. Test E.M.C. Test (Electromagnetic Compatibility Test) (E.M.C. Deneyi) (Elektromanyetik Uyumluluk Deneyi) 43 3