Yükseköğretim için Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlik Standartları 1
* Bu metin, Yaratıcı Kütüphane Girişimleri Grubu (ILIPG) nun İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile işbirliği içinde yürüttüğü "Bilgi Okuryazarlığı Projesi" kapsamında, ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi ne verilen "İnovasyon Fonu" desteğiyle Türkçeye çevrilmiştir. İngilizce metne ulaşmak için: Information Literacy Competency Standards for Higher Education (http://www.ala.org/ala/mgrps/divs/acrl/standards/standards.pdf) 18 Ocak 200 tarihinde Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği (The Association of College and Research Libraries) Yönetim Kurulu tarafından onaylanmıştır Ekim 1999 da Amerikan Yükseköğretim Derneği (The American Association for Higher Education) ve Şubat 2004 de Bağımsız Üniversiteler Konseyi (The Council of Independent Colleges) tarafından uygun bulunmuştur. American Library Association, 2000 Yükseköğretim için Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlik Standartları (Information Literacy Competency Standards for Higher Education) nın İngilizce versiyonunu http://www.ala.org/acrl/ilcomstan.html adresinden bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz. Bu yayının her kütüphane için beş adet baskı kopyası ücretsiz olarak mevcuttur. Daha fazla sayıdaki kopyalarını edinmek için - 25 adetlik paket=$25.00 - Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği (The Association of College and Research Libraries) ne başvurulabilir. Siparişlerin (Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği adına ödenecek çek veya havale emri ile birlikte) aşağıdaki adrese gönderilmesi gerekmektedir: Association of College and Research Libraries Attn: Info Lit Standards Fulfillment 50 East Huron Street Chicago, IL 60611 2
Yükseköğretim için Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlik Standartları Amerikan Kütüphaneler Derneği (The American Library Association) ne bünyesindeki Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği (The Association of College and Research Libraries) tarafindan hazırlanmıştır. Chicago, Illinois 3
Yükseköğretim için Bilgi OkuryazarlığıYetkinlik Standartları Dizin Bilgi Okuryazarlığının Tanımı... 4 Bilgi Okuryazarlığı ve Bilgi Teknolojisi... 5 Bilgi Okuryazarlığı ve Yükseköğretim... 5 Bilgi Okuryazarlığı ve Pedagoji... 6 Standartların Kullanımı... 7 Bilgi Okuryazarlığı ve Değerlendirme... 8 Standartlar, Performans Göstergeleri ve Sonuçları... 10 Ek I: Seçilen Bilgi Okuryazarlığı Girişimleri... 16 Bilgi Okuryazarlığı Yeterlik Standartlarını Geliştirenler... 17 Bilgi Okuryazarlığının Tanımı Bilgi okuryazarlığı bireylerin bilgi ihtiyacını tanımak, gerek duyulan bilgiyi bulmak, değerlendirmek ve etkin şekilde kullanmalarını sağlayan çeşitli becerilerdir. 1 Bilgi okuryazarlığı günümüzdeki hızlı teknolojik değişim ve çoğalan bilgi kaynakları nedeniyle giderek önem kazanmaktadır. Bireyler, bu ortamın artan karmaşası içinde, farklı ve çok sayıda bilgi seçenekleri ile karşı karşıya bulunuyorlar akademik ortamlarında, işyerlerinde ve özel yaşamlarında. Bilgiye erişim kütüphaneler, toplum kaynakları, özel ilgi grupları, medya ve internet aracılığıyla mümkün olmaktadır. Bilgi giderek artan şekilde bireylerin önüne filtresiz biçimlerde geliyor; bu da doğruluk, geçerlilik ve güvenilirlik ile ilgili bazı soruları ortaya çıkarmakta. Bilgiye ayrıca görsel/işitsel ve metinsel öğeleri aynı anda içeren çoklu medya aracılığıyla da ulaşmak mümkün. Ve bu durum, bilgiyi anlamak ve değerlendirmek açısından bireyler için yeni zorluklar ortaya koymaktadır. Bilginin belirsiz kalitesi ve genişleyen miktarı da toplum için büyük sorunlar oluşturuyor. Etkin şekilde kullanmak için gereken tamamlayıcı beceriler olmaksızın, bilginin bol miktarda mevcut oluşu ortaya daha bilinçli vatandaşlar çıkarmaz. Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme için temel oluşturur. Eğitim sürecinin tüm aşamaları, öğrenme ortamları ve disiplinleri için ortak bir temeldir bu. Öğrencilerin araştırmanın içerik ve boyutunu genişletmeleri, daha öz-yönelimli olmaları ve öğrenme süreçleri üzerinde kontrol sahibi olmalarına olanak sağlar. Bilgi okuryazarı birey şunları yapabiliyor demektir: Gereken bilginin kapsamını belirlemek Gereken bilgiye etkin ve verimli bir şekilde erişmek Bilgiyi ve kaynakları eleştirel bir bakışla değerlendirmek 4
Seçilmiş bilgiyi kendi bilgi dağarcığına katmak Belli bir amacı gerçekleştirmek için bilgiyi etkin şekilde kullanmak Bilginin kullanımını çevreleyen ekonomik, hukuki, ve sosyal konuları anlamak, ve bilgiye etik ve yasal bir şekilde erişmek Bilgi Okuryazarlığı ve Bilgi Teknolojisi Bilgi okuryazarlığı ile bilgi teknolojisi becerileri ile ilintilidir. Ancak bireyin kendisi, eğitim sistemi ve toplum açısından daha geniş etkileri vardır. Bilgi teknolojisi becerileri bireyin akademik, mesleki ve kişisel çeşitli hedeflerine ulaşmak için bilgisayar, yazılım uygulamaları, veri tabanları ve diğer teknolojileri kullanabilmesini sağlar. Bilgi okuryazarı kişilerin bazı teknoloji becerilerini zorunlu olarak geliştirmeleri gerekir. Bilgi okuryazarlığı ile bilgi teknolojisi becerileri önemli ölçüde örtüşür, ancak bilgi okuryazarlığı daha farklı ve geniş anlamda bir yetkinlik alanı kapsamına girer. Bilgi teknolojisi becerileri zamanla bilgi okuryazarlığı ile iç içe geçerek, bu alana destek verir. Ulusal Araştırma Konseyi (National Research Council) nin 1999 tarihli bir raporu bilgi teknolojisinde "akıcılık" kavramını desteklerken; bilgi okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı ve daha geniş anlamda teknolojik yetkinlik arasındaki ilişkileri kavramak açısından yararlı birkaç ayrımı tanımlayarak altını çizer. Raporda, "bilgisayar okuryazarlığı"nın özel donanım ve yazılım uygulamalarının ezber yoluyla öğrenilmesi ile ilintili olduğunu belirtiliyor."teknolojide akıcılık ise, teknolojinin temel kavramlarını anlamak ve problem çözme ile eleştirel düşünmeyi teknoloji kullanımına uygulamak üzerinde odaklanır. Raporda ayrıca, K-12 ve yükseköğretimde anlaşıldığı şekliyle, bilgi teknolojisinde akıcılık ve bilgi okuryazarlığı arasındaki farklar da ele alınmıştır. Bilgi okuryazarlığı içerik, iletişim, analiz, bilgi arama ve değerlendirme üzerine odaklanırken; bilgi teknolojisinde "akıcılık" teknoloji anlayışını geliştirerek, giderek artan bir ustalıkla kullanmak üzerinde durur. 2 Bilgi teknolojisinde "akıcı" olma, bilgisayar okuryazarlığı"ndaki gibi yazılım ve donanımı ezbere öğrenmekten daha gelişmiş entelektüel yetenekleri gerektirebilir. Fakat, hala teknoloji odaklıdır. Oysa, bilgi okuryazarlığı bilgiyi anlamak, bulmak, değerlendirmek ve kullanmak için kullanılan entelektüel bir çerçevedir yani, kısmen bilgi teknolojilerini akıcı şekilde kullanarak, kısmen etkin araştırma yöntemlerine başvurarak, ama hepsinden önemlisi, kritik muhakeme ve akıl yürütme yoluyla sürdürülen faaliyet bütünüdür. Bilgi okuryazarlığı çeşitli teknolojileri kullanabilmeyi sağlayan ama sonuçta onlardan bağımsız beceriler sayesinde yaşam boyu öğrenmeyi başlatır, sürdürür ve geliştirir. Bilgi Okuryazarlığı ve Yükseköğretim Yaşam boyu öğrenmeyi benimseyen kişiler yetiştirmek yükseköğretim kurumlarının temel görevidir. Bireylerin akıl ve eleştirel düşünme gibi entelektüel yeteneklere sahip olmalarını sağlayarak, öğrenmeyi öğrenmek için bir çerçeve oluşturmalarına yardım 5
ederler. Üniversite ve yüksekokullar bireylerin bilgili vatandaş ve toplum üyesi rolleri üstlenmelerinin yanısıra, kariyerleri boyunca devam eden gelişim için zemin oluştururlar. Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme açısından önemli ölçüde katkıda bulunur. Bilgi okuryazarlığında yetkinlik öğrenmeyi resmi sınıf ortamının ötesine taşır. Bireyler stajlar, ilk profesyonel işleri, ve yaşamın diğer tüm alanlarında artan sorumluluklarına doğru adım attıkça, öz-yönelimli araştırmalar yoluyla uygulama sağlar. Bilgi okuryazarlığı öğrencilerin bilgiyi değerlendirmek, yönetmek ve kullanmak konusundaki yetkinliklerini arttırdığı için, artık bölgesel ve disiplin temelli akreditasyon kuruluşlarının çoğu tarafından üniversite öğrencilerinin değerlendirilmesinde önemli bir sonuç olarak kabul ediliyor. 3 Geleneksel kampüslerde bulunmayan öğrenciler bilgi kaynaklarına çoğunlukla bilgisayar ağları ve diğer kanallar aracılığıyla erişebilirler. İşte bu dağıtımlı öğrenme teknolojileri sayesinde, öğretmen ve öğrencinin aynı anda aynı yerde olmadığı zamanlarda bile, öğretim ve öğrenmenin gerçekleşmesi mümkün olur. Bu noktada, uzaktan eğitim dersleriyle bilgi okuryazarlığını teşvik etmeye çalışanları bekleyen asıl zorluk şudur: Geleneksel kampüslerde sunulan bilgi kaynakları gibi, bu tür kaynaklar hakkında da bilgi edinmeye yönelik benzer deneyimler geliştirilmesi gerekmektedir. Uzaktan eğitim öğrencileri için bilgi okuryazarlığı yetkinlik kriterleri "kampüs"de okuyan öğrenciler ile karşılaştırılabilir durumda olmalıdır. Bilgi okuryazarlığını, tüm programları/hizmetleriyle birlikte ve üniversitenin idari yaşamı boyunca, müfredat ile birleştirmek için öğretim kadrosu, kütüphaneciler ve yöneticilerin ortak çaba göstermeleri gerekir. Öğretim kadrosu, dersler ve sınıf içi tartışmalar yoluyla, öğrenme için gereken ortamı yaratır. Öğrencilere bilinmeyeni keşfetmeleri için ilham verir, bilgi ihtiyaçlarını en iyi şekilde nasıl karşılayacakları konusunda rehberlik eder, ve gösterdikleri gelişmeyi takip ederler. Akademik kütüphaneciler programlar ve hizmetler hakkında entelektüel kaynakların değerlendirilip seçilmesini koordine eder; kitap koleksiyonu ve bilgiye çeşitli erişim noktalarını düzenler; bilgi arayan öğrenci ve öğretim kadrosuna yol gösterirler. Yöneticiler ise öğretim üyeleri, kütüphaneciler ve bilgi okuryazarlığı programlarını başlatan diğer profesyoneller arasında işbirliği ve personel gelişimine yönelik fırsatlar yaratır; programlar için planlama ve bütçeleme faaliyetlerini yönetir; ve programların devamlılığı için sürekli kaynak sağlarlar. Bilgi Okuryazarlığı ve Pedagoji Lisans Eğitimini Yeniden Keşfetme başlıklı Boyer Komisyonu Raporu (The Boyer Commission Report, Reinventing Undergraduate Education); öğrencinin aktif olarak belli bir çerçevede önemli soru veya sorular kümesi, araştırma ya da yanıtları bulmak için yaratıcı keşif faaliyeti, ve sonuçları aktarmak için iletişim becerileri oluşturmak 4 için stratejiler geliştirmesini önermektedir. Öğrenci- merkezli öğrenme ortamı oluşturacak şekilde yapılandırılmış derslerde sorgulama bir kuraldır. Problem çözme üzerine odaklanılır ve eleştirel düşünme de sürecin bir parçası olarak kullanılır. Bu tür öğrenme ortamları bilgi okuryazarlığında yetkinlik gerektirir. 6
Bilgi okuryazarlığı becerileri sayesinde öğrencilerin öz-yönelimli öğrenme fırsatları artar. Bilgi dağarcığını geliştirmek için çeşitli bilgi kaynaklarını kullandıkça, bilgiye dayalı sorular sordukça, ve daha fazla öz-yönelimli öğrenme için eleştirel düşünme yeteneklerini keskinleştirdikçe, öğrenci bu tür fırsatlardan yararlanır. Bilgi okuryazarlığında yetkinlik için bu becerilerin müfredattan bağımsız olmadığı anlaşılmadır. Aksine, müfredatın içeriği, yapısı ve dizgisi ile içiçe geçmiş durumdadır. Bilgi okuryazarlığının müfredata entegrasyonu ayrıca probleme-dayalı öğrenme, kanıtadayalı öğrenme ve sorgulama yoluyla öğrenme gibi öğrenci-merkezli öğretim yöntemlerinin etkisini daha da arttırır. Öğretmen kadrosu ve diğer ilgililerin probleme dayalı yaklaşımlardaki önderliği sayesinde, öğrenciler dersin içeriği hakkında derslere girmek ve kitapları kullanmaktan daha ileri boyutta fikir yürütebilirler. Probleme dayalı öğrenme sürecinden tam anlamıyla yararlanmak için, genelde farklı yerlerde ve formatlardaki bilgi kaynaklarının usta kullanıcıları olmalarını gerektiren ve böylece öğrenimde kendi sorumluluklarını attıran düşünme becerilerini kullanmak zorunda kalırlar. Bireylerin önünde araştırdıkları bilgiye ulaşmak için birçok seçenek bulunur. Kütüphane ya da başka bir ortamda bilgisayarla erişilen veritabanlarında bulunabilen bir bilgi erişim sistemi kullanmak bunlardan biridir. Diğer bir seçenek de, olayları doğrudan gözlemlemek için uygun bir sorgulama yöntemi seçmektir. Örneğin, doktorlar, arkeologlar ve gökbilimciler belli olayların varlığını saptamak için genelde fiziki muayene yöntemine güvenirler. Matematikçiler, kimyagerler ve fizikçiler ise, olayların etkileşimini gözlemlemek ve analiz etmek amacıyla gerekli yapay koşulları yaratmak için istatistiksel yazılım veya simülatörler gibi teknolojilerden yararlanırlar. Öğrenciler de, lisans ve lisansüstü programlar aracılığıyla öğrenim yaşamlarında ilerledikçe, birden fazla kaynaktan ve disipline-özgü araştırma yöntemleri ile toplanan bilgileri aramak, değerlendirmek ve yönetmek için çeşitli olanaklara gerek duyarlar. Standartların Kullanımı Yükseköğretim için Bilgi OkuryazarlığıYetkinlik Standartları bilgi okuryazarı bireyin değerlendirilmesi konusunda temel kriterler sunmakta. Ayrıca, Amerikan Okul Kütüphanecileri Derneği Bilgi Okuryazarlığı Standartları Görev Grubu nun işini daha da ileriye taşıyarak, yüksek öğrenime kendi bilgi okuryazarlığı yetkinlik standartlarını K- 12 de kullanılanlara katmak için bir fırsat sağlar. Böylece, her düzeydeki öğrencilere yönelik beklentilerde süreklilik sağlanmış olur. Burada verilen yetkinlik standartları; öğretmen kadrosu, kütüphaneciler ve konuyla ilgili diğer kişilerin bir öğrenciyi bilgi okuryazarı olarak tanımlarken kullandıkları özel göstergelerin ana hatlarını çizmektedir. Öğrenciler de bilgiyle etkileşimde daha fazla kontrol sahibi olmalarına bir temel oluşturacak yetkinlik standartlarını yararlı bulacaklar. Bu standartlar öğrencileri bilgiyi toplamak, analiz etmek ve kullanmak için yapılması gerekenler hakkında bilinçlendirerek, öğrenmeye yönelik üstbilişsel yaklaşım ihtiyacına karşı duyarlılık kazanmalarına yardımcı olacaktır. Öğrencilerin burada tanımlanan yetkinliklerin tamamına sahip olduklarını göstermeleri istenmekle birlikte, herkesin aynı düzeyde ya da aynı hızda yetkinlik geliştirmesi beklenmez. 7
Ayrıca, bazı disiplinler öğrenme sürecinde belli noktalarda yetkinlikleri ustaca kullanmaya daha fazla önem verebilir. Bu nedenle, bazı yetkinlikler değerlendirme tablosunda diğerlerine göre daha ağırlıklı olarak yer alır. Yetkinliklerin çoğu muhtemelen tekrarlanarak yapılır. Her standartın yansıtıcı ve değerlendirici özelliği sayesinde, öğrencinin süreç içinde önceki bir noktaya geri dönmesi, bilgi arayan yaklaşımı gözden geçirmesi ve aynı adımları tekrarlaması gerekecektir. Herhangi bir kurum, standartları tam anlamıyla uygulamadan önce, bilgi okuryazarlığının öğrenme süreci ve kurumun etkinliğini nasıl geliştirdiğini anlamak amacıyla kendi misyonu ve eğitim hedeflerini gözden geçirmelidir. Uygulamanın benimsenmesi için, öğretmen kadrosu ve personelin geliştirilmesi de son derece önemlidir. Bilgi Okuryazarlığı ve Değerlendirme Aşağıda verilen yetkinlikler için geçerli beş standart ve 22 performans göstergesi vardır. Standartlar yüksek öğretimde her düzeydeki öğrencinin ihtiyaçlarına odaklanır. Ayrıca, bilgi okuryazarlığına yönelik öğrenci gelişimini değerlendirmek üzere çeşitli sonuçları da sıralar. Öğretmen kadrosu, kütüphaneciler ve konuyla ilgili diğer kişiler, kurumun misyonunu da gözününe alarak, öğrencilerin öğrenme düzeyinin ölçecek yerel yöntemler geliştirmek için bu standartlardan yararlanırlar. Öğrencilerin temel bilgi okuryazarlığı becerilerinin değerlendirilmesine ek olarak, öğretmen kadrosu ve kütüphaneciler belirli disiplinler çerçevesinde değerlendirme araçları ve stratejileri geliştirmek için de birlikte çalışmalıdırlar. Çünkü bilgi okuryazarlığı bu disiplinlerde bulunan bilgi üretme, bilimsel etkinlik ve yayın süreci konularında kendini göstermektedir. Bu standartları uygulayan kurumların, farklı düzeydeki düşünme becerileri ile öğrenmenin çeşitli sonuçlarının bağlantılı olduğunu görmeleri gerekir. İşte bu nedenle, sonuçların değerlendirilmesi için farklı araçlar ya da yöntemler gerektiğini de anlamaları gerekir. Örneğin, Bloom'un Eğitsel Hedeflerin Taksonomisi (Bloom s Taxonomy of Educational Objectives) ni esas alan hem üst basamak hem de alt basamak düşünme becerileri bu yayında verilen ayrıntılı sonuçların tamamında belirgin olarak görülmektedir. Kurumun uygulama planının bir parçası olarak, her sonuçla ilintili düşünme becerileri için uygun değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi önerilir. Örneğin, aşağıdaki sonuçlar üst basamak ve alt basamak düşünme becerilerini gösteriyor: Alt Basamak düşünme becerisi: Sonuç 2.2.a. Gereken bilgi için anahtar sözcükler, eşanlamlılar ve ilgili terimleri tanımlar. Üst Basamak düşünme becerisi: Sonuç 3.3.b. Ek bilgi gerektirebilecek yeni hipotezler oluşturmak için ilk sentezi, mümkün olduğunda, daha yüksek bir soyutlama düzeyine taşır. 8
Öğretmen kadrosu, kütüphaneciler ve konuyla ilgili diğer kişiler, bilgi okuryazarlığı programının sistematik ve kapsamlı bir şekilde planlaması sürecinde, kullanılacak değerlendirme yöntemlerini birlikte tartışmanın çok verimli bir egzersiz olduğunu göreceklerdir. Bu değerlendirme programı öğrencilerin tümüne ulaşmalı, programı daha da ileriye taşıyacak alanları belirlemeli, ve mevcut öğrenme hedeflerini pekiştirmelidir. Ayrıca, kurumun mali destek gruplarına bilgi okuryazarlığının eğitimli öğrenciler ve vatandaşlar yetiştirilmesine nasıl katkıda bulunduğu da net olarak anlatılmalıdır. Notlar 1. American Library Association. Presidential Committee on Information Literacy. Final Report. (Chicago: American Library Association, 1989.) http://www.ala.org/ala/acrl/acrlpubs/whitepapers/presidential.htm 2. National Research Council. Commission on Physical Sciences, Mathematics, and Applications. Committee on Information Technology Literacy, Computer Science and Telecommunications Board. Being Fluent with Information Technology. Publication. (Washington, D.C.: National Academy Press, 1999) http://www.nap.edu/books/030906399x/html/ 3. Bilgi okuryazarlığı konusunda önemli akreditasyon kuruluşlarından bazıları şunlardır: The Middle States Commission on Higher Education (MSCHE), the Western Association of Schools and College (WASC), ve the Southern Association of Colleges and Schools (SACS). 4. Boyer Commission on Educating Undergraduates in the Research University. Reinventing Undergraduate Education: A Blueprint for America s Research Universities. http://naples.cc.sunysb.edu/pres/boyer.nsf/ 9
Standartlar, Performans Göstergeleri ve Sonuçları Standart 1 Bilgi okuryazarı öğrenci gereken bilginin niteliği ve kapsamını belirler. Performans Göstergeleri: 1. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi ihtiyacını tanımlar ve açıkça dile getirir. a. Araştırma konusu ya da diğer bir konuda bilgi ihtiyacını tanımlamak için öğretmenlerine danışır; sınıf içi tartışmalara, akranlarıyla çalışma gruplarına ve elektronik ortamdaki tartışmalara katılır. b. Bilgi ihtiyacını temel alarak, tezinin anafikrini ve soruları formüle eder. c. Konuya aşinalığını artırmak için genel bilgi kaynaklarını araştırır. d. Yönetilebilir bir odak noktasına ulaşmak için, bilgi ihtiyacını tanımlar ya da değiştirir. e. Bilgi ihtiyacını tanımlayan temel kavramları ve terimleri saptar. f. Yeni bilgiler üretmek için mevcut bilginin özgün düşünce, deney ve/veya analiz ile birleştirilebilir olduğunu kavrar. 2. Bilgi okuryazarı öğrenci potansiyel bilgi kaynaklarının çeşitleri ve biçimlerini saptar. a. Bilginin resmi ve samimi ortamlarda nasıl üretildiği, organize edildiği ve dağıtıldığını bilir. b. Edinilen bilginin bu bilgiye erişim yolunu etkileyen disiplinlerin içine katılıp düzenlenebilir olduğunu anlar. c. Çeşitli biçimlerdeki potansiyel kaynakların değeri ve farklılıklarını (çoklu medya, veritabanı, web sitesi, veri seti, ses/görüntü, kitap gibi) saptar. d. Potansiyel kaynakların (popüler kaynaklara karşı bilimsel kaynaklar, güncel kaynaklara karşı tarihsel kaynaklar gibi) amaçları ve hedef kitlelerini belirler. e. Birincil ve ikincil kaynakları birbirinden ayırır, her disipline göre bunların kullanımı ve öneminin nasıl değiştiğini tanımlar. f. Bilginin birincil kaynaklardan ham verilerle edinilmesinin gerekebileceğini anlar. 3. Bilgi okuryazarı öğrenci gereken bilgiyi edinmenin maliyetleri ve faydalarını göz önünde bulundurur. a. Gereken bilginin bulunabilirlik durumunu belirler; bilgi arama sürecinin yerel kaynakların (kütüphaneler arası ödünç sistemine başvurarak, kütüphane dışında bulunan kaynakları kullanarak, konuyla ilgili resim/video/metin/ses elde ederek) ötesine taşınmasına karar verir. 10
b. Gereken bilgiyi toplamak ve kendi bağlamında anlamak için, yeni bir dil ya da beceri (yabancı ya da disiplin tabanlı) edinmenin mümkün olup olmadığını değerlendirir. c. Gereken bilgiye erişmek için gerçekçi plan ve zaman çizelgesi tanımlar. 4. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi ihtiyacının niteliği ve kapsamını yeniden değerlendirir. a. Soruyu açıklığa kavuşturmak, gözden geçirip düzeltmek ve işlemek için ilk bilgileri tekrar değerlendirir. b. Bilgiye dayalı karar ve seçimler yapmak için kullanılan kriterleri açıklar. Standart 2 Bilgi okuryazarı öğrenci gereken bilgiye etkili ve verimli bir şekilde erişir. Performans Göstergeleri: 1. Bilgi okuryazarı öğrenci gereken bilgiye erişmek için en uygun araştırma yöntemleri ya da bilgi alma sistemlerini seçer. a. Uygun araştırma yöntemlerini (laboratuar deneyi, simülasyon, saha çalışması gibi) tanımlar. b. Çeşitli araştırma yöntemlerinin yararları ve uygulanabilirliğini inceler. c. Bilgi erişim sistemlerinin kapsamı, içeriği ve organizasyonu araştırır. d. Gereken bilgiye ulaşmak için kullanılacak araştırma yöntemi ya da bilgi erişim sistemi üzerine verimli ve etkili yaklaşımları seçer. 2. Bilgi okuryazarı öğrenci arama stratejilerini verimli şekilde tasarlar ve uygular. a. İnceleme yöntemine uygun bir araştırma planı geliştirir. b. Gereken bilgi için anahtar sözcükler, eş anlamlılar ve ilgili terimleri tanımlar. c. Bilgi erişim kaynağı ya da bilim dalına özel kontrollü sözcük grubunu seçer. d. Seçilen bilgi erişim sistemi için uygun komutları (Boolean operatörleri, arama motorları için kısaltma ve yakınlık belirteci, kitap indeksleri gibi iç düzenleyiciler) kullanarak bir arama stratejisi oluşturur. e. Farklı komut dilleri, protokoller ve arama parametreleri ile farklı kullanıcı arayüzleri ve arama motorları kullanarak, arama stratejisini çeşitli bilgi erişim sistemlerinde uygular. f. Bilim dalına uygun araştırma protokolleri kullanarak arama işlemini sürdürür 3. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgiye çevrimiçi olarak ya da çeşitli yöntemler kullanarak şahsen ulaşır. a. Bilgiye farklı formatlarda erişmek için çeşitli arama sistemleri kullanır. 11
b. Kütüphane içinde bilgi kaynaklarını bulmak ya da fiziksel keşif için belirli noktaları tanımlamak için, çeşitli sınıflama şemaları ve ilgili diğer sistemleri (sayı sistemleri veya dizin arama gibi) kullanır. c. Gereken bilgiye erişmek için, kurumun çevrimiçi ya da şahsen verilen özel hizmetlerini (kütüphaneler arası ödünç alma/ belge sağlama, meslek kuruluşları, kurumsal araştırma büroları, toplum kaynakları, uzmanlar ve uygulayıcılar gibi) kullanır. d. İstenen esas bilgiyi almak için anketler, mektuplar, mülakatlar ve diğer araştırma formlarını kullanır. 4. Bilgi okuryazarı öğrenci gerekirse arama stratejisini yeniler. a. Alternatif bilgi erişim sistemleri ya da araştırma yöntemlerinin gerekip gerekmediğini belirlemek için; arama sonuçlarını miktar, kalite ve ilintili olma durumuna göre değerlendirir. b. Erişilen bilgideki boşlukları belirler ve arama stratejisini yeniden gözden geçirmenin gerekli olup olmadığına karar verir. c. Gerektiğinde gözden geçirilmiş stratejiyi kullanarak aramayı tekrarlar. 5. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi ve kaynakları seçip özünü çıkarır, kaydeder ve yönetir. a. Gereken bilgiyi seçip almak için çeşitli teknolojiler (kopyala / yapıştır yazılım fonksiyonları, fotokopi, tarayıcı, görsel / işitsel ekipman ya da keşif araçları gibi) arasından en uygun olanı seçer. b. Bilginin düzenlenmesi için bir sistem oluşturur. c. Alıntı yapılan kaynak türleri arasındaki farkı görür ve çeşitli kaynaklardan yapılan alıntının unsurları ve doğru sözdizimini anlar. d. İleride gerekirse başvurmak üzere, alıntı ile ilgili gerekli tüm bilgileri kaydeder. e. Seçilmiş ve düzenlenmiş bilgiyi yönetmek için çeşitli teknolojileri kullanır. Standart 3 Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi ve kaynakları eleştirel gözle değerlendirir; seçilen bilgiyi kendi bilgi dağarcığı ve değer sistemine katar. Performans Göstergeleri: 1. Bilgi okuryazarı öğrenci toplanan bilgiden çıkarılacak ana fikri özetler. a. Metni okur ve ana fikirleri seçer. b. Metindeki kavramları kendi sözcükleriyle yeniden ifade eder ve verileri doğru olarak seçer. c. Daha sonra harfi harfine alıntı yapılabilecek uygun malzemeyi tanımlar. 12
2. Bilgi okuryazarı öğrenci hem bilgiyi hem de kaynakları değerlendirmek için, kullanılacak ilk kriterleri açıkça ifade eder ve uygular. a. Güvenirlik, geçerlilik, doğruluk, yetki, güncellik ve bakış açısı/önyargıları değerlendirmek amacıyla, çeşitli kaynaklardan toplanan bilgiyi inceler ve karşılaştırır. b. Destekleyici tartışmalar veya yöntemlerin yapısını ve mantığını analiz eder. c. Önyargı, aldatma veya manipülasyonu tanır. d. Bilginin oluşturulduğu kültürel, fiziksel veya başka bağlamları tanır; edinilen bilginin yorumlanmasında koşulların etkisi anlar. 3. Bilgi okuryazarı öğrenci yeni kavramları oluşturmak için ana fikirleri sentezler. a. Kavramlar arasındaki ilişkileri tanır; bu ilişkileri kanıtlarla destekleyerek potansiyel anlamda yararlı temel ifadeler halinde biraraya getirir. b. Ek bilgi gerektirecek yeni hipotezler oluşturmak için ilk sentezi, mümkün olduğunda, daha yüksek düzeyde soyutlamaya kadar genişletir. c. Fikirler ve olayların etkileşimini incelemek için; bilgisayar ve diğer teknolojileri (elektronik çizelgeler, veritabanları, çoklu medya ve ses/görsel ekipman gibi) kullanır. 4. Bilgi okuryazarı öğrenci eklenen değerler, çelişkiler ya da bilginin diğer benzersiz özelliklerini belirlemek için, yeni edinilen bilgiyi önceki bilgi birikimi ile karşılaştırır. a. Edinilen bilginin araştırma veya diğer bir bilgi ihtiyacını karşılayıp karşılamadığını belirler. b. Edinilen bilginin diğer kaynaklarda kullanılan bilgiyi doğruladığını ya da çeliştiğini belirlemek için, seçilmiş kriterleri bilinçli şekilde kullanır. c. Toplanan bilgiye dayanarak sonuçlar çıkarır. d. Bilim dalına uygun tekniklerle (simülatörler, deneyler gibi) teorileri sınar. e. Veri kaynağı, bilgi toplama araçları veya stratejilerinin sınırları ve sonuçların akla yatkınlığını sorgulayarak, muhtemel doğruluk düzeyini belirler. f. Yeni bilgileri önceki bilgi birikimine entegre eder. g. Konuya kanıt oluşturacak bilgiyi seçer. 5. Bilgi okuryazarı öğrenci yeni bilginin bireyin değer sistemi üzerinde etkili olup olmadığını belirler; farklılıkları uzlaştırmak için adım atar. a. Literatürde rastlanan farklı bakış açılarını araştırır. b. Karşılaşılan bakış açılarını dahil etmek ya da reddetmek kararını verir. 6. Bilgi okuryazarı öğrenci diğer bireyler, konu uzmanları ve/veya uygulayıcıları ile ayrıntılı sohbetleri sonucunda, edindiği bilgiye yönelik anlayış ve yorumu doğrular. 13
a. Sınıf içi ve diğer ortamlardaki tartışmalara katılır. b. Konu hakkında ayrıntılı sohbetleri teşvik etmek amacıyla tasarlanmış sınıf-destekli elektronik haberleşme forumlarına (e-posta, bülten panoları, sohbet odaları gibi) katılır. c. Çeşitli mekanizmalar (röportajlar, e-posta, listserv gibi) aracılığıyla uzman görüşü arar. 7. Bilgi okuryazarı öğrenci ilk sorgulamanın gözden geçirmenin gerekip gerekmediğini saptar. a. Asıl bilgi ihtiyacının karşılanıp karşılanmadığını ve ek bilgi gerekip gerekmediğini saptar. b. Arama stratejisini gözden geçirir; gerektiğinde ek kavramları dahil eder. c. Kullanılan bilgi erişim kaynaklarını gözden geçirir ve gerektiğinde diğer kaynakları kapsayacak şekilde genişletir. Standart 4 Bilgi okuryazarı öğrenci belli bir amacı gerçekleştirmek için, bireysel ya da bir grubun üyesi olarak, bilgiyi etkin şekilde kullanır. Performans Göstergeleri: 1. Bilgi okuryazarı öğrenci yeni edinilen bilgiyi önceki bilgi birikimine katarak, belli bir ürün ya da performansın planlanması/yaratılması sürecine uygular. a. İçeriği ürün ya da performansın amacı/formatını (ana hatlar, taslaklar, hikaye panoları gibi) destekleyecek şekilde düzenler. b. Önceki deneyimlerden edinilen bilgi ve becerileri ürün ya da performansın planlanması ve yaratılması sürecine aktararak, açıkça ifade eder. c. Alıntılar ve açımlamalar da dahil olmak üzere, yeni ve önceden edinilen bilgiyi ürün ya da performansın amacı/formatını destekleyecek şekilde entegre eder. d. Dijital metin, görüntüler ve verileri gerektiğinde orijinal konumları ve biçimleriyle aktararak, yeni bir bağlamda değiştirir ve kullanır. 2. Bilgi okuryazarı öğrenci ürün ya da performansı geliştirme sürecini tekrar gözden geçirir. a. Bilgi arama, değerlendirme ve iletişim süreci ile ilgili faaliyetlerin kaydını ya da listesini tutar. b. Geçmişteki başarılar, başarısızlıklar ve alternatif stratejiler üzerinde düşünür. 3. Bilgi okuryazarı öğrenci ürün ya da performans hakkında diğer kişilerle etkili bir iletişim kurar. 14
a. Ürün ya da performansın amacını destekleyerek hedef kitleye en iyi şekilde ulaşılmasını sağlayacak iletişim ortamı ve formatı seçer. b. Ürün ya da performansı yaratırken, bilgi teknolojisinin çeşitli uygulamalarını kullanır. c. Tasarım ve iletişim ilkelerini birleştirir. d. Net ve hedef kitlenin amaçlarını destekleyen tarzda iletişim kurar. Standart 5 Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi kullanımını çevreleyen ekonomik, hukuki ve sosyal konuların çoğunu anlar; bilgiye etik ve yasal olarak ulaşıp kullanır. Performans Göstergeleri: 1. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgi ve bilgi teknolojisini çevreleyen etik, hukuki ve sosyoekonomik konuların çoğunu anlar. a. Hem yazılı hem de elektronik ortamlarda gizlilik ve güvenlik ile ilgili konuları tanımlar ve tartışır. b. Bilgiye ücretsiz erişime karşı ücret-tabanlı erişim ile ilgili konuları tanımlar ve tartışır. c. Sansür ve ifade özgürlüğü ile ilgili konuları tanımlar ve tartışır. d. Fikri mülkiyet, telif hakkı ve telif hakkı ile korunan malzemenin adil kullanımı üzerine geliştirdiği anlayışı belli eder. 2. Bilgi okuryazarı öğrenci bilgiye erişim ve bilgi kaynaklarının kullanımı üzerine yasalar, yönetmelikler, kurumsal politikalar ve görgü kurallarını izler. a. Kabul edilen uygulamaları ("Netiquette" gibi) takip eden elektronik tartışmalara katılır. b. Bilgi kaynaklarına erişim için onaylı parola ve diğer kimlik formlarını kullanır. c. Bilgi kaynaklarına erişim konusunda kurumsal politikalar ile uyumlu davranır. d. Bilgi kaynakları, ekipman, sistem ve tesislerin bütünlüğünü korur. e. Metin, veri, görüntü, ya da sesleri yasal olarak elde eder, saklar ve dağıtır. f. Neyin fikir eseri hırsızlığı kapsamına girdiğini kavradığını gösterir; başkalarına ait çalışmaları kendisine atfedilebilir gibi sunmaz. g. İnsan denekleri üzerindeki araştırmalar ile ilgili kurumsal politikaları kavradığını gösterir. 3. Bilgi okuryazarı öğrenci ürün ya da performans hakkındaki iletişiminde bilgi kaynakları kullanımını kabul eder. a. Uygun bir dokümantasyon tarzı seçer; kaynakları belirtmek için tutarlı bir şekilde onu kullanır. b. Gerektiğinde, telif hakkı ile korunan malzeme için verilen izin bildirimlerini duyurur. 15
Ek I: Seçilmiş Bilgi Okuryazarlığı Girişimleri 1989 yılında Amerikan Kütüphaneler Derneği (American Library Association - ALA) Bilgi Okuryazarlığı Başkanlık Kurulu bilgi okuryazarlığının dört unsurunu tanımlayan bir Nihai Rapor (Final Report) yayınladı: Bilgi ihtiyacını tanımak, bulmak, değerlendirmek ve etkin şekilde kullanmak becerisi. http://www.ala.org/ala/acrl/acrl-pubs/whitepapers/presidential.htm. Bilgi Okuryazarlığı Ulusal Forumu (National Forum on Information Literacy - NFIL), 1990 yılında ALA Başkanlık Kurulu Nihai Raporu önerilerine bir tepki olarak kuruldu. NFIL, " bilgi okuryazarlığı ihtiyacı konusunda uluslararası ve ulusal bilinci arttırmak; bilgi okuryazarlığına götüren faaliyetleri teşvik etmek amacıyla işbirliği içinde çalışan 75 ten fazla eğitim, özel sektör ve devlet kuruluşları koalisyonu" dur. Forum üyeleri, bilgi okuryazarlığını uluslararası/ulusal düzeyde ve kendi programları dahilinde teşvik ederler. http://www.infolit.org/index.html NFIL Mart 1998 de, Bilgi Okuryazarlığı İlerleme Raporu: Bilgi Okuryazarlığı Üzerine Amerikan Kütüphaneler Derneği Başkanlık Komitesi Tarafından Yapılan Güncelleme: Nihai Rapor (A Progress Report on Information Literacy: An Update on the American Library Association Presidential Committee on Information Literacy: Final Report) başlıklı raporunu yayınladı. http://www.infolit.org/documents/progress.html 1998 yılında Amerikan Okul Kütüphaneleri Derneği (American Association of School Libraries - AASL) ile Eğitimsel İletişim ve Teknoloji Derneği (Association of Educational Communications and Technology - AECT), Öğrenci Öğrenimi için Bilgi Okuryazarlığı Standartları (Information Literacy Standards for Student Learning) nı yayınladı. AASL/AECT standartları K-12 öğrencileri için yetkinlik konusunu ayrıntılı biçimde ele almaktadır. Ulusal standartların yokluğunda, 1989 yılından bu yana birçok eyalet, okul bölgesi, eyalet üniversite sistemleri ve yerel kurumlar tarafından bilgi okuryazarlığı yetkinlik standartları geliştirildi. http://www.fiu.edu/~library/ili/iliweb.html 16
Bilgi Okuryazarlığı Yeterlik Standartlarını Geliştirenler Patricia Iannuzzi, Başkan Üniversite Kütüphanecisi ve Yardımcı Direktör California Üniversitesi, Berkeley piannuzz@library.berkeley.edu Mike Eisenberg Direktör, Kütüphane ve Enformasyon Bilimleri Fakültesi Washington Üniversitesi mbe@u.washington.edu Donald W. Farmer Akademik İşlerden Sorumlu Başkan Yardımcısı Kings Koleji (PA) Craig Gibson Kamu Hizmetleri için Yardımcı Üniversite Kütüphanecisi George Mason Üniversitesi Kütüphaneleri (VA) jgibson1@gmu.edu Lori A. Goetsch Kamu Hizmetleri için Kütüphaneler Direktörü Maryland Üniversitesi lgoetsch@umd.edu Barton Lessin Dekan Yardımcısı ve Direktör, Bilim ve Mühendislik Kütüphanesi Wayne Eyalet Üniversitesi aa3327@wayne.edu Bonnie Gratch Lindauer Referans Hizmetleri Koordinatörü San Francisco Şehir Koleji bgratch@ccsf.org Hannelore B. Rader Üniversite Kütüphanecisi Louisville Üniversitesi hannelore.rader@louisville.edu Oswald Ratteray Kurucu Hizmetler ve Özel Programlar Yönetmen Yardımcısı Yükseköğretim Orta Amerika Komisyonu 17
oratteray@msache.org Althea H. Jenkins, Resen Üye İcra Direktörü Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği acrl@ala.org 18
Standartları Kaynak Olarak Göstermek Amerikan Psikoloji Derneği (APA yazım tarzına göre kaynak gösterme) / American Psychological Association (APA Style): Information literacy competency standards for higher education. (2000). [Broşür]. Chicago: Association of College & Research Libraries. Online alıntı Information literacy competency standards for higher education. (2000). [erişilen ay-gün-yılı ekleyin] tarihinde http://www.acrl.org/ala/mgrps/divs/acrl/standards/standards.pdf adresinden erişilmiştir. Chicago Tarzı Kaynak Gösterme Rehberi / Chicago Manual of Style: Information literacy competency standards for higher education. 2000 Chicago: Association of College & Research Libraries. Online alıntı Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Association of College & Research Libraries, 2000; http://www.acrl.org/ala/mgrps/divs/acrl/standards/standards.pdf. Modern Dil Derneği (MLA tarzı) / Modern Language Association (MLA Style): Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Chicago: Association of College & Research Libraries, 2000 Online alıntı Information Literacy Competency Standards for Higher Education. 2000. Association of College & Research Libraries. [[erişilen gün-ay-yılı ekleyin] http://www.acrl.org/ala/mgrps/divs/acrl/standards/standards.pdf 19
Association of College & Research Libraries 50 East Huron Street Chicago, IL 60611 T. (800) 545-2433, ext. 2523 F. (312) 280-2520 http://www.ala.org/acrl 20