htt- Pierre Loti aln (Les Désen. chantes) yani Nâşatlar veyahut Bezgin Kadınlar isimli romanı Fransada (L a Revue deux mondes) mecmuasında tefrika edildikten sonra kitap halinde basılalı kırk bir yol olmuştur. Onu bu defa türkçeye çevirdim ve son tashihlerini yapmakta olduğum tercümenin pek yakında çıkacağını umuyorum. Eser herhangi bir mütercim tarafından daha evvel tercüme edilmiş ve bu tercüme çıkmış mıdır, görmedim ve duymadım. Demek oluyor ki, tercüme edilmiş olsa bile piyasada tek nüshası uzun yıllardanberi kalmamıştır. Üçüncü sınıf frenk muharrirlerisin kitapla» arasından da nicelerinin tercümeleri bi ze sunulup dururken îstanbula hayranlığın içine harikulade şiirli sayfalar kattığı, bütün vakası da IstanbuMa geçen bu romanın şimdiye kadar bir kaç kere daha tercüme edilmesi elbette fazla o l. mazdı, ve dilerim ki, benim ter. cümemi daha muvaffak yer tercümeler takip etsin. L oti t eserde Türk haremlerinin kadı lar için dayanılmaz istibdad anlatır ve kibar tabakanın büj bir itina ile, müteaddit dil âşinâ v* fevkalâde m usikiş,,,^ olarak yetiştirilen genç kızlarının j geçirdikleri kapalı hayat sebebi. le ölümü bir nimet sayacak derecede ıztırap çektiklerini tasvir e- der. Eser, Fransız sefaretine mensup ve pek meşhur romancı
André Shèry nln bir nevi bayat jurnalidir. İşaret ettiğimiz yüksek tabakaya mensup üç genç hanım ona kendilerinin ve kendi etraflarmdakilerin iztıraplarmı anlatmak üzere müracaat ederler, bir çok kereler buluşurlar, içlerinden en akıllı ve en güzel olanı - tamamile, ama tamamik günahsız geçen - bu buluşup ko. nuşmalar esnasında kendisine â- şık olur, André Shèry muvakkat memuriyeti bitip Fransaya döndükten sonra, bu hanım kederinden nefsine kıyar. Lâkin bu romanın da intişarından bir müddet sonra safhaları parça parça meydana çıkmış bir romanı var, dır ki, Istanbuîda ve kısmen haremlerde tertip edilmiş bulunmaktadır. Romanın mütercimi olduğuma göre, onun yazılmasını temin etmiş olan, biraz komedya çeşnisini de ihtiva eden bu ikinci romanın hikâyesini de şahsıma düşen bir vazife bildim ve bazı kaynakların, bilhassa Pierre Brodin in (L oti) isimli kitabının verdikleri malûmatı hülâsa ede- j rek yazmağı muvafık buldum., j Loti 1903 de vazife ile Istan, bula geliyor; 1850 de doğduğuna göre elli üç yaşındadır. Vazifesi ise, Fransa Büyük Elçiliğinin emrinde olarak limanda yatan, küçük kruvazörün kumandanlığı j dır. Malûm olduğu veçhile o tarihte büyük devletler bize karşı bir emniyetsizlik eseri olmak ü.! zere îstanbulda birer harb gemisi bulundurmaktadırlar, ve a- sıl ismi Julien Viaud olan Loti de bir bahriye zabitidir. Kendisi Istanbulda, 1904 ilkbaharında bir mekthup abyor. Bir Türk hamını! görüşmek istiyerek bir randevu j
vermektedir. Yalnız değil, iki ar- i kadaşı ile gelecek ve bu rarıde- ' vriar bazan -i"7hrin muhtelif yer- I lerinde ve hazan lstanbulun eski ; bir evinde tekerrür edecektir. Üç i kadın fransızcayı mükemmel ko- ; nuşuyor ve Türk haremlerinde j kadınların ne derecede bedbaht j olduklarını anlatarak müdafaala j n için bir eser yazmasını Loti - j den rica ediyorlar. Loti, müddeti biterek 1905 yazında Fransaya dönüyor. Hanımlardan kendisine âşık olanı mektuplar yazıp Türk haremlerinde geçen hayat hakkında malûmat vermekte devam edecek, ve bir müddet sonra Loti onun hem bu esir hayatına, hem kendisine karşı duyduğu pek derin aşka dayanamayıp canına kıydığım öğrenecektir. Fransız romancısı Les Desenchantes yi işte bütün bunları anlatmak üzere yazıyor ve hiç bir eserinde bir tez müdafaa etmemişken bu romanı ayni zamanda bir dâva eseri mahiyetini alıyor Bu, romanın yazılışının ro. 1 manı. Bununla müvazi olmak çizere bir de yaz dirilişinin romanı var: İsviçreli bir Fransız Abdül- mecit zamanında Osmanlı hizmetine girip ihtida etmiş, onun oğiu hariciye nezaretinde büyük bir mevki sahibi olmuştur. Kendisinin iki kızı da, o tarihte İstanbul- da bulunan bir Fransız kadını ile birleşerek L oti ye ba oyunu oynıyorlar. Grupun asıl mühim rolünü deruhte edecek, âşık görünecek ve nihayet aşk ve iztırap yüzünden nefsine kıydığı bildirilecek olan Fransız kadının ismi
Madam Lera olup Marc Helys imzasiîe dikkati çekmemiş bir romanla feminizma hakkında dikkati çekmiş bazı makalelerin muharrirdir. Dedeleri hıristiyan. lığı bırakıp müslüman olmuş bulunan öteki iki hainim gelince, i bunlar az sonra harem hayatına nttmusttbr ---------- - - L nf. ır. hakikaten dayanamıyarak Perise kaçacaklardır. Gerek kaçışlarının ve gerek Loti nin bu romanının muayyen bir muhitte uyandırdığı akislerden de hafızamda, o zaman pek çocuk olmaklığıma rağmen kalmış şeyler, konuşma parçaları var. Loti nin- romanında anlattığı hareme gelince, bunda çok mübalâğalı ve yer yer gülünç şeyler bulunmakla beraber, eserde hakikati sadakatle ifadeye çalışan bir dikkat ve itinayı İnkâr etmek de kabil değildir. Kaldı ki, Lobi). I yi tamamen haksız bulup Türk kadınının eski devirlerde bahtiyar ve hür olduğunu iddia etmek yanlış bir dâvayı müdafaa etmek olur. Türk kadınım hürlüğe ve eşitliğe elbette ki, son inkılâplar mazhar etti ve Loti bu inkılâplardan evvel Türk kadmmm İçtimaî pek az hakka sahip bulunduğunu esasen tafsilâtile öğrenmiş yatına diledikleri gibi iştirak e. demediklerine hiddetlenen iki kü çük hanımın öğrettiklerinden, söylediklerinden faydalanabilmiştir. Ve eserinin en büyük ve öl- : miyecek değeri, Istanbulun güzel.! liklerini tasvir eden müstesna sayfalanndadır.- bir halde de romanını yazamamu belki garbın cemiyet ve salon haı
İlâve edelim ki, Loti yi iplere bağlayıp biraz da oynatan bu üç kadın, bu romanın romanım gizli bırakmağa - belki yaptıklarım bir şan bulup ve bu şandan kendilerine bir şöhret sağlamak isteyip j razı olmamış ve bilâhare her şeyi anlatmışlardır. Bu hususta daha 1 L oti nin sağlığında yazılar yazılmış fakat edibin ağzından bu yazılar hakkında tek söz çıkmamış ve eserinde Cenan diye adlandırdığı genç ve güzel Türk kadınının kendisine ellisini geçkin bulunduğu sıralarda âşık olup taze ömrünün kitabım kapadığına Loti daima kani kalmış. Fakat bu, sadece, eseri, o kitaptan kendi kitabına hürmetin başka hiç bir şeye değer vermiyen yüksek sanatkâr grupunun bir tezahürü de i olabilir. * Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi