ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2013-11 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Sagalassos Arkeolojik Araştırma Projesi 2012 Yılı Yüzey Araştırmaları The 2012 Archaeological Survey of the Sagalassos Archaeological Research Project Ralf VANDAM Eva KAPTIJN Jeroen POBLOME Marc WAELKENS 2010 ve 2011 sezonlarının ardından, 2012 Sagalassos Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi, Burdur Ovası nda devam etmiştir * (Res. 1). 2011 araştırması, Düğer Çayı nın iki yakasına odaklanmıştır ve burada daha önce bilinmeyen birkaç yerleşme keşfedilmiştir. Bu sezonun ana odak noktası, Boz Çayı nın etrafındaki alan olmuştur. Bu yılki sezonun uğraştığı meselelerden bir tanesi, arazide daha derin bir yatakta akmasına rağmen, Boz Çayı nın da yerleşme dokusu bağlamında Düğer Çayı ile benzer bir rol oynayıp oynamadığının tespit edilmesiydi (araştırmanın genel amaçları için bk.: Anmed 10, 2012, 142-147). Boz Çayı nın kıyılarında Karaçal Höyüğü isimli bir yerleşme zaten bilinmekteydi. Bu yerleşme, Hacılar kazı ekibi tarafından 1950 lerin sonlarında keşfedilmiş, ve Geç Kalkolitik Çağ/İlk Tunç Çağı I ve İlk Tunç Çağı II dönemlerinden malzemeler tespit edilince, Sagalassos araştırma ekibi tarafından 1996 ve 2012 yıllarında tekrar ziyaret edilmişti. 2012 yılında, Boz Çayı nın batı yakası, 2010 yılında zaten araştırılmış olan Karaçal Höyüğü civarındaki alan hariç tutularak Karaçal Köyü nden Yarıköy e kadar incelenmiştir. Karaçal Höyüğü nün yaklaşık 3 km. kuzeyinde, Kalkolitik Çağ a tarihlenen başka bir yerleşme bulunmuştur. Burada yalnızca az miktarda çanak-çömlek buluntusu ele geçirilmiş, ancak yakın çevresinin buluntudan tamamen yoksun olması sebebiyle, burada küçük de olsa bir yerleşme olduğu * Bu makale için yapılan araştırma, Interuniversity Attraction Poles (IAP 07/09) kapsamındaki Belçika Programı, Leuven Üniversitesi Araştırma Fonu (BOF-GOA 13/04), Research Council-Flanders (FWO) nun G.0788.09 ve G.0562.11 projeleri, Hercules Vakfı (AKUL/09/16) ve Flaman Bilim Politikası Bakanlığı nın M. Waelkens Methusalem Bağışı tarafından desteklendi. J. Poblome, 2011-2014 yılları arasında Franqui Araştırma Profesörü olarak tayin edilmiştir. Following the seasons of 2010 and 2011, the 2012 archaeological survey of the Sagalassos Project continued in the Burdur Plain * (Fig. 1). The 2011 survey had focussed on the banks of the Düğer Çayı and discovered several previously unknown settlements there. The main focus of this campaign was the area around the Boz Çayı. One of the questions of this year s campaign was to determine whether the Boz Çayı played the same role in the settlement pattern as the Düğer Çayı, although being more deeply incised in the terrain (for the general aims of the survey as a whole, see Anmed 10, 2012, 142-147). On the banks of the Boz Çayı one site was already known Karaçal Höyük. This site was discovered by the Hacılar excavation team during the late 1950s and revisited by the Sagalassos survey team in 1996 and 2010 when material from the Late Chalcolithic/Early Bronze Age I and Early Bronze Age II periods was identified. In 2012 the western bank of the Boz Çayı was investigated from the village of Karaçal up to the village of Yarıköy (except the area around Karaçal Höyük that was investigated already in 2010). About three kilometres north of Karaçal Höyük another site dating to the Chalcolithic period was found. This site consists of only a small concentration of pottery, but as its vicinity was completely devoid of artefacts, it can be safely concluded that we are dealing with a site, albeit a small one. The site lies * The research for this paper was supported by the Belgian Programme on Interuniversity Attraction Poles (IAP 07/09), the Research Fund of the University of Leuven (BOF-GOA 13/04), Projects G.0788.09 and G.0562.11 of the Research Council-Flanders (FWO), the Hercules Foundation (AKUL/ 09/16) and M. Waelkens s Methusalem Grant of the Flemish Ministry for Science Policy. J. Poblome was appointed Francqui Research Professor for 2011-2014. 230
Res. 2 Tarihöncesi Dönem e ait yoğun buluntu alanı (tepenin üstünde) Fig. 2 Location of Prehistoric concentration (on top of hill) Res. 1 Burdur Ovası nda 2012 yılında araştırılan alanların genel görünüşü Fig. 1 Overview of the surveyed fields of 2012 in the Burdur Plain sonucuna kesin olarak varılabilmiştir. Yerleşme, doğu ve güneye doğru inen eğimleriyle eski bir menderese bakan Boz Çayı nın eski bir yakasının tepesinde konumlanmaktadır (Res. 2). Sagalassos projesinin jeomorfoloji ve jeoloji ekibi, Kalkolitik Çağ da, nehrin neredeyse bugünkü kadar derinden aktığını doğrulamıştır. Bu, buluntuların sayıca azlığının, arkeolojik kalıntıları gizleyecek bir taşkın dolgusunun sonucu olmasını da kuşkulu hale getirmektedir. Buluntuların azlığı, yalnızca sınırlı sayıda çanak-çömlek parçasının tarihlenebilmesini mümkün kılmıştır. Dört parça üzerinde krem astar üzerine kırmızı boyalı geometrik figür görülür. J. Mellaart tarafından yürütülen kazılar esnasında, 2,5 km. güneydoğuda konumlanan meşhur Hacılar yerleşiminde, benzer doku ve bezemeye sahip çok sayıda çanak-çömlek tespit edilmiştir. Bu durum, bu çanak-çömlek parçalarının Erken Kalkolitik Çağ a tarihlenmesine olanak tanımaktadır. Geç Kalkolitik Çağ ın sonlarına tarihlenen bu çanakçömlek, perdahlanmış yüzey ve saman katkılı hamur dokusu ile karakterize edilir. Ayrıca, İTÇ II ye ait birkaç gövde parçası da bulunmuştur. Küçük boyutları, bu repertuarın işlevsel ayrımı hakkında kesin hükümlere imkan tanımasa da, kap tiplerinin, çoğunlukla küp ve kaseler içerdiği tespit edilebilmiştir. Yerleşme şimdilik küçük bir köy ya da bir çiftlik yerleşimi olarak yorumlanmıştır ve muhtemelen suya erişim imkanı sebebiyle, buradaki menderes kalıntısında konumlanmıştır. Bugün bile, menderes çevresi nemlidir ve bitki örtüsüne sazlar hakimdir. Buluntuların çoğunluğu, Boz Çayı nın batı yakasındaki modern Yarıköy yerleşmesinin güneyindeki on the top of an old river bank of the Boz Çayı overlooking an old meander, with slopes going down towards the east and south (Fig. 2). The geomorphological and geological team of the Sagalassos project confirmed that in Chalcolithic times, the river was already incised as deeply as today. This makes it also unlikely that the limited number of finds is a result of later overbank deposits that obscure the archaeological remains. The small quantity of material implies that only a limited number of sherds can be dated. Four sherds contained red on cream slip painted in a geometric design. Pottery with similar decoration and fabrics was identified in large quantities in the excavations by J. Mellaart at the famous site of Hacılar located 2.5 km. to the southeast. This allows these sherds to be dated to the Early Chalcolithic period. The rest of the collected pottery could be dated to the final phase of the Late Chalcolithic period. This Late Chalcolithic pottery is characterized by a burnished surface and by a straw-tempered fabric. Additionally, a few EBA II body sherds were found. Although the restricted size prohibits firm conclusions about the functional division of this collection, the vessel types that could be identified consist mainly of jars and bowls. The site is preliminarily interpreted as a small hamlet or farmstead. The site was probably situated at the relic meander because of greater water availability. Even today the environment in the meander is humid, and vegetation is dominated by reeds. The majority of the artefacts were collected from the area south of the modern village of Yarıköy on the western bank of the Boz Çayı. At this location the extensive survey of the Sagalassos project had already identified a site locally known as Kilise mevki in 1996. At that time the remains of rubble walls were still visible, while today nothing of the sort can be seen. As human bones were also discovered at that time, the site was interpreted as a large necropolis belonging to a village that was located near the junction of two important ancient roads, the Sultan 231
Res. 3 Yarıköy ün güneyindeki yoğun buluntu alanları Fig. 3 Fields with concentration south of Yarıköy alandan toplanmıştır. Sagalassos projesi kapsamındaki yoğun araştırma sonucu, bu alanda yerel halk tarafından Kilise mevkisi olarak bilinen bir yerleşme zaten 1996 da tespit edilmişti. O zaman, moloz duvarların kalıntıları hâlâ görülebilir durumdaydı, ancak bugün bu çeşit herhangi bir kalıntı görülememektedir. Burada insan kemikleri bulunduğundan, alanın, iki önemli Antik yolun, Sul tan Yolu ile Deve Yolu nun (Via Sebaste?) kavşağına yakın bir yerleşmeye ait büyük bir nekropolis olduğu düşünülmüştü. Buradan çıkarılan çanak-çömlek Geç Roma ve Erken Bizans dönemlerine tarihlenmiştir (Res. 3). 2012 de, bölge, hem bugünkü durumunun, hem de alanda kanıtları var olan dönemlerin ve bu kanıtların dağılımının daha iyi anlaşılabilmesi için yoğun bir biçimde yeniden taranmıştır. Yaklaşık 500x100 m. boyutlarındaki, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan oval bir alanda, Bizans Dönemi nden yoğun miktarda çanak-çömlek buluntusu ele geçmiştir. Bu yoğun alanın yaklaşık 300 m. güneyinde, ama yine aynı miktarda buluntu veren bir ikinci alan (yak. 200x300 m.) keşfedilmiştir. Bahsedilen iki alandan toplanan çanak-çömlek parçaları, Sagalassos ta aynı dönemdeki bir iskandan da bilinen, Bizans Karanlık Çağı na ait (İ.S. 610-867) tipik perdah izli bezemeli çanak-çömlek içermektedir. Ancak, Bizans çanak-çömlek parçalarının çoğu, Orta Bizans döneminden (İ.S. 867-1204) gelmektedir. Toplanan çanak-çömleklerin arasında, depolama küpleri, pişirme ve sofra çanak-çömleği bulunmaktadır. Bu durum, yerleşmede pişirme, saklama ve yeme gibi aktiviteleri içeren bir yaşam biçiminin sürdürüldüğünü düşündürmekte ve bu yoğun buluntu alanlarının en azından bir bölümünün, bir köy yerleşimini temsil ettiğine işaret etmektedir. Ayrıca alanda, bahsetmeye değer miktarda kiremit ile karşılaşıldı. Orta Bizans çanak-çömleği yanında, Sagalassos ta ortaya çıkarılan ve İ.S. 10.-13. yy. lara tarihlendirilebilenlerle aynı tipte, çeşitli cam bilezik parçaları bulundu. Yolu and the Deve Yolu (Via Sebaste?). Pottery discovered at this site was dated to the Late Roman and Early Byzantine periods (Fig. 3). In 2012 the intensive survey revisited the area to check its condition today as well as to get a better understanding of the periods present at the site and the layout of the distribution pattern. In an oval area of about 500x100 m. stretching from northwest to southeast, a large concentration of pottery from the Byzantine period was discovered. About 300 m. south of this first concentration a second separate, but very similar concentration of pottery was discovered (ca. 200x300 m.). The sherds collected at these two concentrations included typical pattern-burnished pottery from the Byzantine Dark Age period (A.D. 610-867), known also from contemporary occupation at Sagalassos. However, most Byzantine sherds stemmed from the Middle Byzantine period (A.D. 867-1204). The collected pottery included storage jars, cooking vessels, and tableware vessels. This suggests a range of activities like cooking, storage and dining was carried out at this site, indicating that at least part of this concentration represented a village site. Additionally, a reasonable amount of tiles were encountered in the field. Besides Middle Byzantine pottery the remains of several glass bracelets were found that belong to the same types as excavated at Sagalassos, where they could be dated to the 10th to 13th centuries A.D. The pottery study revealed not only Byzantine period pottery but suggested that we are dealing with a multiperiod site because Classical-Hellenistic (500-200 B.C.), Hellenistic (333-25 B.C.), Late Roman (A.D. 300-450) and Late Ottoman (A.D. 1700-1900) pottery was also found, albeit mostly in smaller quantities (Fig. 4). The Hellenistic shape repertoire contained mainly jar and jug fragments with strap handles in a greyish fabric and slipped fine ware, while the Late Roman pottery was represented by red-slipped bowls, amphora and some cooking wares. No Early Roman Imperial pottery was attested during the material study. The material that Res. 4 Yarıköy ün güneyindeki alandan çıkan buluntu örnekleri Fig. 4 Selection of finds from the concentration south of Yarıköy 232
Seramik incelemeleri, yalnızca Bizans Dönemi seramiğini ortaya çıkarmakla kalmamış, aynı zamanda, çokdönemli bir yerleşme ile karşı karşıya olduğumuzu ortaya koymuştur; çünkü alanda, her ne kadar sayıca az olsalar da, Klasik-Hellenistik (İ.Ö. 500-200), Hellenistik (İ.Ö. 333-25), Geç Roma (İ.S. 300-450) ve Geç Osmanlı (İ.S. 1700-1900) dönemlerinden seramikler de bulunmuştur. Hellenistik biçim repertuarı, çoğunlukla şerit kulplu, grimsi dokulu ve astarlı ince işçilikli küp ve testi parçaları içermekteyken, Geç Roma devri seramiği, kırmızı astarlı kaseler, amphoralar ve bazı pişirme kaplarından oluşmaktadır. Malzeme çalışması sırasında, Erken Roma İmparatorluğu Dönemi seramiği tespit edilememiştir. Geç Osmanlı Devri ne tarihlenen malzeme yoğunluğu ile, Orta Bizans seramiğinin yoğunluğu birbirine eşittir. Geç Osmanlı seramiği (İ.S. 1700-1900) için tipik olan yeşil sırlı parçalara, bu kontekstte birkaç örnekte rastlanmıştır (Res. 4). Metal cüruflarının ortaya çıkarılması da, muhtemelen bu yerleşmede demirin işlendiğine işaret etmektedir. Yoğun çanak çömlek buluntusunun yanı sıra, Yarıköy un güneyindeki yoğun buluntu alanının kuzey bölümünden de, 45 taş malzeme toplanmıştır (Res. 5). Bu malzemeler, Burdur bölgesinin olağan hammaddeleri olan gri/ beyaz ve kahverengi silisli şist ile beyaz kuvarstan üretilmiştir. Bu topluluk yüzeyde havaya çok fazla maruz kaldığından küçük parçalar halindedir ve çoğunlukla sadece çok azı rötuşlu olan dilgilerden ibarettir. Aletlerin yanı sıra, en azından buluntu grubunun bir kısmının yerel üretim olduğunu düşündürten üretim artıkları ve çekirdekler de alanda bulunmuştur. Bölgede araştırılan alanların çoğunda taş malzemelerin bulunmaması, bu farklı buluntu grubunun istisnai niteliğini göstermektedir. Ancak, yerleşmeyle ilgili net bir tarihlendirme yapabilmek için, bu teknoloji üzerinde daha fazla analizin yapılması gerekmektedir. Toplamak gerekirse, 2012 Burdur Ovası yüzey araştırması, Boz Çayı nın batı yakasında, hem tarih öncesi dönemi hem de daha sonraki tarihi dönemleri içeren çeşitli yerleşmelerin varlığını göstermiştir. Ancak, Düğer Çayı nın iki yakasındaki yoğun yerleşme dokusu, Boz Çayı nın doğu yakasında karşılığını bulmamaktadır. Özellikle, geçtiğimiz yıllarda Düğer Çayı boyunca ele geçenlere benzer, Arkaik ve Klasik-Hellenistik dönemden çanak-çömlek buluntularının yokluğu dikkat çekicidir. Boz Çayı yakasındaki yerleşmelerin görece azlığına rağmen, bu seneki araştırma, Tarihöncesi, Bizans Dönemi ve Osmanlı Dönemi ne ilişkin kavrayışımızı büyük ölçüde geliştirmiştir. Burdur Ovası nın zengin tarihi ve arkeolojik önemi yeniden canlı bir biçimde ortaya çıkmıştır. Res. 5 Yarıköy ün güneyinde ortaya çıkarılan taş buluntular Fig. 5 Lithic artefacts discovered south of Yarıköy could be dated to the Late Ottoman period equals the Middle Byzantine period pottery in frequency. Green glazed sherds, typical for Late Ottoman pottery (A.D. 1700-1900), were present in some instances in this context. The discovery of metal slag most probably points towards iron processing at this site. Besides the pottery concentrations, 45 lithic artefacts were also collected from the northern part of the concentration located to the south of Yarıköy (Fig. 5). These artefacts were produced in gray/white and brown chert and white quartz, which are common raw materials in the Burdur area. The attested lithics were very fragmentary due to the long exposure to the surface and consisted mainly of flakes, among which only a few were retouched. Furthermore, pro duction waste such as core fragments was present, which suggests that at least part of the collection was produced locally. The virtual absence of lithic artefacts in most of the surveyed fields in the region shows the exceptional nature of this distinct concentration. However, further analysis on the technology should be carried out to give a precise date to this site. In all, the Burdur Plain Survey of 2012 has shown the presence of a few sites on the western bank of the Boz Çayı covering the Prehistoric as well as the later historical periods. However, the dense settlement pattern attested on the banks of the Düğer Çayı was not replicated along its eastern counterpart. Especially, the absence of Archaic to Classical-Hellenistic pottery concentrations as were found along the Düğer Çayı in previous years is remarkable. Notwithstanding the relative paucity of sites along the Boz Çayı, this year s survey has greatly improved our understanding of the Prehistoric, Byzantine and Ottoman periods. Again, the rich history and archaeological importance of the Plain of Burdur has been vividly illustrated. 233