2 AĞUSTOS 1914, PAZAR Almanya nın saldırgan tavrını sürdürmesi ve Rusya ya savaş ilan etmesi karşısında Cumartesi günü seferberlik kararı alan Fransız kabinesi Cumartesi gece yarısı başlayan toplantısını sabaha karşı 03.00 sularında tamamladı ve seferberlik hazırlıklarının tamamlanmasının ardından derhal Almanya ya savaş ilan etme kararı aldı. Aynı gece İstanbul da Sadrazam Said Halim Paşa nın Yeniköy deki yalısında başlayan toplantı Pazar sabahına kadar devam etti ve sabaha karşı Almanya ile ittifak anlaşması üzerinde uzlaşma sağlandı. Anlaşma resmi olarak öğleden sonra Sadrazam Said Halim Paşa ve Alman Büyükelçisi Wangenheim arasında imzalandı. Anlaşmanın maddeleri şöyle idi: Her iki taraf Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasındaki mevcut savaşta tarafsız kalacaklardır. Rusya nın Sırbistan lehine bu savaşa müdahale etmesi sonucu Almanya Avusturya-Macaristan lehinde müdahale etmek zorunda kalırsa Osmanlı devleti de Almanya lehinde bu müdahaleye dahil olacaktır. Savaş çıkması durumunda Alman Islah Heyeti Türkiye de kalacak ve ordunun idaresinde etkin rol oynayacaktır. Bu konuda Harbiye Nazırı ve Islah Heyeti Başkanı gerekli işbirliğini sağlayacaktır. Osmanlı devletinin toprak bütünlüğü Almanya tarafından gerekirse askeri güç ile korunacaktır. Bu anlaşma imzalandığı tarihte yürürlüğe girecek ve 31 Aralık 1918 tarihine kadar geçerli olacaktır. Anlaşmanın geçerlilik tarihi bitmeden 6 ay öncesine kadar taraflardan itiraz gelmezse anlaşma 5 yıl daha uzayacaktır. Anlaşma 1 ay içinde Alman İmparatoru ve Osmanlı Sultanı tarafından onaylanacaktır. Bu anlaşma gizlidir ve ancak her iki tarafın rızası ile açıklanabilecektir. Bu arada Pazar sabahı Londra da İngiliz Başbakanı Asquith Alman Büyükelçisi Lichnowsky i kahvaltıya kabul ederek kendisine Belçika yı işgal etmemeleri ve donanmalarını Manş denizine çıkararak Fransız liman ve gemilerine saldırmamaları durumunda İngiltere nin Almanya ya savaş ilan etmeyeceğini bildirdi. Alman birliklerinin Luxemburg a girdiği haberi ile güne başlayan Belçika Dışişleri Bakanı Davignon kabul ettiği Alman elçisi von Below-Saleske ye Belçika nın Almanya dan korkmadığını anlatıyordu. Aynı saatlerde Londra Büyükelçisi Tevfik Paşa dan gelen ve Sultan Osman ve Reşadiye muharebe gemilerine el konduğunu bildiren telgraf Said Halim Paşa nın yalısında bizzat Enver Paşa tarafından okundu. Enver Paşa bu şekilde Almanya ile ittifak anlaşması imzalamakta ısrar etmesinin ne kadar yerinde olduğunu vurguluyordu. Yalıda bulunanlar bu haberin gizli kalması konusunda anlaştı. 51
Malta da bulunan Amiral Milne, 2 Ağustos Pazar sabahı Churchill in 30 Temmuz da gönderdiği üstün düşman kuvvetleri ile savaşa girmekten kaçınılmasını emreden mesajını Alman gemilerini izlemekle görevlendirdiği 1. kruvazör filo komutanı Amiral Troubridge e gösterdi. Bu mesaj Amiral Troubridge in 6/7 Ağustos gecesi Goeben e müdahale etmemesinin mazereti olacaktı. Cumartesi gecesi Taranto açıklarından geçen Goeben ve Breslau Pazar sabahı Messina ya doğru yol alırken Goeben in komutanı Kaptan Ackermann ve Breslau ın komutanı Kaptan Kettner mürettebatlarına savaş durumuna girildiğini açıkladılar ve gemilerde savaş hazırlıkları başladı. Bu çerçevede gemilerdeki ahşap ve yanıcı malzemeler denize atılırken cephanelikler düzenlendi ve toplara mermi sürüldü. Tüm mürettebata öldüklerinde teşhis edilmelerine olanak sağlayacak künyeler dağıtıldı. Alman gemileri Pazar günü öğle saatlerinde Messina ya vardı ancak bu haber Goeben i arayan Amiral Milne e Pazartesi sabaha karşı 03 sularında ulaşacaktı. Messina ya gelen Souchon bir an önce kömür ikmalini tamamlayarak ayrılmak istiyordu. Ancak, İtalya, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile imzaladığı anlaşmanın ortak savunma amaçlı olduğunu, oysa Avusturya-Macaristan ın saldırgan bir tutum izlediğini bu nedenle tarafsız kalacağını ilan etti ve Alman gemilerinin halen savaşta olan bir ülkeye ait olduğunu ileri sürerek kömür ikmal taleplerini reddetti. Bu ihtimali daha önceden tahmin etmiş olan Amiral Souchon seferberlik durumunda kendisine verilen yetkiyi kullanarak Akdeniz de bulunan Alman ticaret gemilerini Messina ya çağırdı. Bu gemiler arasında en önemlisi Almanya nın Doğu Afrika hattında çalışan ve Darüsselam daki fuara yolcu ve malzeme taşıyan General idi. Amiral Souchon kendisinden önce Messina ya gelmiş olan General e bizzat çıkarak 250 adet yolcuya savaş durumuna girildiğini açıkladı ve gemiyi terk etmelerini rica etti. Bu yolculara yol parası ödenerek Napoli trenine binmeleri sağlandı. General de bulunan iyi kalite kömür ve diğer malzemeler ile seferberlik görev emri bulunan denizciler Goeben ve Breslau a aktarıldı. Böylece Goeben 1400, Breslau ise 400 mürettebat ile savaşa daha da hazır hale geldi. Messina limanında bulunan Goeben ve Breslau, General ve diğer Alman gemileri ile limanda bulunan Alman Denizcilik Firması Hugo Stinner in depolarından toplam 373 ton kömür ikmali yaptılar. Sabahın yedisinden gece 23 e kadar süren tempolu çalışma sonucu 173 ton kömür yüklenen Goeben deki toplam kömür miktarı 2042 tona ulaştı. Bu Goeben in toplam kapasitesinin üçte ikisini temsil ediyordu. Geminin dar olması nedeniyle kömür ikmali Goeben e göre daha kolay olan Breslau ise 200 ton kömür alarak toplam 1220 tona ulaştı ki bu rakam geminin maksimum kapasitesine çok yakındı. Amiral Souchon Messina da kömür ikmali yaparken Almanya dan talimat bekliyordu. Berlin den Amiral Souchon a gelen haberlere göre Rusya ile savaş başlamıştı ve ertesi gün Fransa ile savaşa girileceği kesin gibiydi. İngiltere nin Almanya karşısında savaşa girmesi olasılığı çok yüksekti. Diğer taraftan Almanya nın müttefiki olan İtalya tarafsız kalmayı tercih etmişti. Bu koşullar altında 52
Amiral Souchon a özel bir emir verilmiyor ve kendi harekat planlarını hazırlaması isteniyordu. Bu durum çerçevesinde Amiral Souchon un birinci hedefi Fransız Afrika ordusunun Avrupa ya aktarılmasını engelleyecek harekatlar gerçekleştirmek olacaktı. Alman gemileri Messina da kömür ikmali yaparken gelişmelerden tedirgin olan İngiliz Birinci Deniz Lordu Battenberg 13.30 da Malta da bulunan Amiral Milne e Goeben i gözden kaçırmaması ve iki muharebe kruvazörü ile izlemesi talimatını verdi. Bu talimata göre Milne Inflexible muharebe kruvazörü ile Malta da kalacak, Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri Goeben i izlerken diğer kruvazör ve destroyerler Adriyatik çıkışını kollayacaktı. Bu talimat üzerine Amiral Milne sabah karaya çıkarılmış olan tüm personeli gemilere çağırttırdı ve saat 14 de tüm gemilere sefere hazırlık emri verildi. Aynı saatlerde Milne, Amiral Troubridge e sefer emirlerini verdi. Buna göre Troubridge komutasındaki filoda yer alacak olan Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri Goeben i bulup izleyecek, diğer kruvazörler ile destroyerler ise Adriyatik çıkışını kollayacaktı. Henüz İngiliz tarafı Alman gemilerinin Messina ya gelmiş olduğunu bilmiyordu. Bu arada aynı günün sabahı erken saatlerde toplanan İngiliz kabinesi Alman donanmasının Manş veya Atlantik yoluyla Fransız limanlarına veya gemilerine saldırmaya kalkması durumunda müdahale kararı aldı. Londra da saat 14.30 da Fransız Büyükelçisi Cambon ile görüşen İngiliz Dışişleri Bakanı Grey kabine toplantısında Cambon un kaygılarını anlattı ve Grey in ısrarı sonucu İngiliz kabinesi Alman donanmasının Kuzey denizi veya Manş kanalı yoluyla Fransız limanlarına veya gemilerine saldırması durumunda İngiliz donanmasının duruma müdahale etmesi kararını aldı. Bu kararın ertesi gün Parlamento da açıklanana kadar gizli tutulması da karara bağlandı. Bu kararlar kabinenin şahin kanadının baskısı ile alınmıştı ve kabine toplantısı sonucu güvercin kanattan ik bakan Lord Mosley ve John Burns istifa ettiler. Başbakan Asquith kabinenin dağılmasından endişe ediyor ve özellikle kabinenin güçlü ismi Lloyd George un istifa etmesinden korkuyordu. Cambon ayrıca İngiltere nin Fransa yı desteklediğini göstermek üzere sembolik olarak 2 tümen asker göndermesini talep etmişti. Ancak Grey bu sembolik kuvvetin etkisiz olacağını ve gereksiz bir risk yaratacağını düşünüyordu. İngiltere nin savaşa girmesi ancak Belçika nın işgal edilmesi durumunda söz konusu olacaktı. Grey ertesi günkü kabine toplantısında Belçika nın işgalinin casus belli olmasını önermeyi planlamıştı. İngiltere, Fransa nın deniz gücünün Akdeniz de yoğunlaşmasını istiyor ve buna göre savaş planları hazırlıyordu. Saat 15.45 de Roma daki İngiltere Büyükelçiliği nden İngiliz Dışişleri Bakanlığı na gönderilen mesajda Goeben in Saat 11.30 sıralarında Taranto açıklarından geçtiği bildiriliyordu. Bu sırada Goeben ve Breslau Messina da kömür ikmali yapıyordu ve Amiral Milne Alman gemilerinin Messina ya geldiğini dahi bilmiyordu. Amiral Milne in sefer emirlerine göre ilk olarak saat 17.12 de Messina boğazını kontrol edecek olan Chatham hafif kruvazörü Malta dan ayrıldı. Adriyatik çıkışını 53
gözlemek üzere Troubridge in sancak gemisi Defence ile Warrior ve Duke of Edinburgh zırhlı kruvazörleri ve Gloucester hafif kruvazörü görevlendirilmişti. Bu gemiler gündüz görev yapacak, gece ise yerlerini destroyerler alacaktı. Görev almayan gemiler Korfu adası civarında bekleyerek kömürden tasarruf sağlanacaktı. Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri ise daha geride bekleyecek ve Goeben in Adriyatik ten Akdeniz e çıkması durumunda Gloucester hafif kruvazörünü de yanlarına alarak Goeben i izleyeceklerdi. Milne hala Goeben in Brindisi de kömür ikmali yaptığını, Breslau ın ise Arnavutluk kıyılarına döndüğünü düşünüyordu. Saat 17.45 de Amiral Troubridge emrine verilen gemilerin komutanlarına sefer emirlerini bildirdi ve soruları olup olmadığını sordu. Indomitable muharebe kruvazörünün komutanı Kaptan Kennedy kendi gemisinin ve Indefatigable in hızının 22-24 knot olduğunu ve bu hızlar ile 27-28 knot yapan Goeben i nasıl takip edeceklerini sordu. Amiral Troubridge buna yanıt olarak Goeben in su çekiminin olması gerekenden 0.5 metre fazla olduğunun tespit edildiğini bu nedenle 27-28 knot gibi yüksek hızlara çıkamayacağını bildirdi. Goeben in su çekiminin fazla olduğu yaz başında İskenderiye limanına yaptığı ziyaret sırasında gözlemlenmişti. Saat 18.07 de Amiral Troubridge elindeki gemileri iki gruba ayıracağını bildirdi. Buna göre Defence, Warrior ve Duke of Edinburgh zırhlı kruvazörleri birinci grubu, Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri ikinci grubu oluşturacaktı. Chatham ve Gloucester hafif kruvazörleri şimdilik bağımsız hareket edecekti. Bu sırada Toulon da bulunan Amiral Boue de Lapeyrere Saat 18.53 de Bizerta daki Fransız üssünden Goeben in telsiz haberleşmesinden Tunus açıklarında olduğunu sandıkları haberini aldı. Oysa bu saatlerde Alman gemileri hala Messina da bulunuyordu. Bu haber üzerine Amiral Lapeyrere Saat 19 da Cezayir deki tüm Fransız limanlarına mesaj göndererek Asker taşıyan gemilerin denize açılmaması konusunda uyardı. Bu kritik saatlerde Fransa deniz bakanı Gauthier yaşanan stresli ortamdan dolayı bir bunalım geçiriyordu ve Fransız filosuna denize açılma emri vermeyi unutmuştu. Kabine toplantısında bu ihmalini kendisine hatırlatan savunma bakanını düelloya davet edecek kadar işi büyüten Gauthier araya başbakanın girmesi ile istifaya razı edildi. Inflexible muharebe kruvazörü ile Malta da kalan Amiral Milne saat 19 da gemilerin harekat planını İngiltere deki Donanma karargahına bildirdi. Bu mesajında Milne karargaha Goeben in bulunması durumunda tüm filonun mu yoksa sadece Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörlerinin mi angaje olacağını sordu. Bu konuda Birinci Donanma Lordu Churchill ile Birinci Deniz Lordu Battenberg farklı görüşe sahipti. Battenberg e göre Goeben ve Adriyatik çıkışı eşit öneme sahipti. Churchill e göre ise Goeben önceliğe sahipti ve savaşın ilan edilmesi ile derhal ortadan kaldırılmalıydı. Milne in sorusuna yanıt ertesi gün saat 12.50 de gelecekti. Saat 19.00 da Almanya nın Belçika elçisi von Below-Saleske, Belçika Dışişleri Bakanı Davignon a bir nota vererek ordularının bir Fransız saldırısını önlemek üzere topraklarına gireceğini bildirdi ve 12 saat süre içinde kendilerine izin verilmesini istedi. Bunun üzerine saat 21 de Kral Albert başkanlığında toplanan Belçika devlet 54
konseyi sabaha karşı biten toplantısında Alman taleplerini reddetme kararı aldı. Bu karar ertesi sabah saat 07 de Alman elçisine bildirilecek ve kamuoyuna açıklanacaktı. Akşam 20.30 da Londra daki Fransız elçisi Cambon İngiliz hükümetinden aldığı garantileri Paris e iletti. Buna göre Atlantik teki Fransız gemi ve limanları İngiliz donanması tarafından korunacaktı. Ayrıca İngiltere Alman gemilerinin ikmal ve bakım için kendi limanlarını kullanmasına izin vermeyecekti. Malta da tüm hazırlıkların tamamlanması ile Troubridge in filosu saat 21.15 te Malta dan ayrıldı. Destroyerlerin kömür tasarrufu yapmak üzere düşük hızla yol almaları gerektiğinden yaklaşık bir saat önce denize açılmışlardı. Ana filo 15 knot hız ile kuzey-doğu yönünde yol alarak 10 knot ile yol alan destroyerlere yetişti. Bundan sonra tüm gemiler hızını 10 knota düşürdü. Pazar günü Londra ya ulaşan Yunan kaynaklı bir haber İstanbul daki Avusturya- Macaristan elçiliğinin Selanik limanındaki kömür miktarını araştırdığını bildiriyordu. Bu durumda Avusturya-Macaristan filosunun boğazlardan Karadeniz e geçebileceği şüphesi doğuyordu. Aynı gün öğleden sonra bir Osmanlı mayın gemisi Çanakkale boğazına döşemek üzere 50 mayınla İstanbul dan ayrıldı. Bu mayınlar 4 Ağustos Salı günü Çanakkale boğazına döşendi. Pazar akşamına kadar İtalya dışında İsveç, Danimarka, Norveç, Belçika, Hollanda, İsviçre ve Romanya tarafsızlıklarını ilan ettiler. Pazar gününe kadar İngiliz halkı Fransa yanında savaş girmeye sıcak bakmıyordu, hatta Pazar günü için Londra, Trafalgar meydanında büyük bir savaş karşıtı gösteri planlanmıştı. Ancak Almanya nın tarafsız ve zayıf durumda olan Belçika yı ezeceği ortaya çıkınca durum değişti ve Pazar günü savaş taraftarı gruplar ellerinde İngiliz bayrakları ile Başbakanlık binasının bulunduğu Downing Street çevresinde toplandı. Başbakanlıkta toplanan Asquith, Grey ve Haldane derhal seferberlik ilan edilmesi gerektiği konusunda anlaştılar ve seferberlik faaliyetlerini aynı zamanda savaş bakanı olan Asquith in başbakanlık görevi nedeniyle Haldane in yürütmesine karar verildi. Bu durum 5 Ağustos ta Lord Kitchener in savaş bakanlığına atanmasına kadar sürecekti. 55
Goeben MESSINA Breslau MALTA Pazar gecesi Alman ve İngiliz gemilerinin konumu 56