AMENAJMAN YÖNTEMLERİ

AMENAJMAN YÖNTEMLERİ

AMENAJMAN YÖNTEMLERİ Aynı Yaşlı ve Maktalı Koru (AYMK) Ormanlarında 1- Hızlı Büyüyen ve Traşlama Kesimi ile İşletilen AYMK Gerçek Yıllık Alan Yöntemi Eşit Hasılatlı Yıllık Alan Yöntemi 2- Doğal Gençleştirme ile İşletilen AYMK Gerçek Alana Dayalı Yaş Sınıfları Redüksiyon Alanına Dayalı Yaş Sınıfları Değişik Yaşlı Seçme Ormanlarında 1-1883 Fransız Hacim Yöntemi 2- Çap Sınıfları Yöntemi Hufnagl ın Çap Sınıfları Çap Sınıfları Artımına Dayanan Yöntem 3- İsviçre Kontrol Yöntemi Aynı Yaşlı ve Değişik Yaşlı Koru Ormanlarında 1- Genel Eta Formülü 2- Hundeshagen in Faydalanma Yüzdesi Yöntemi 3- Masson Mantel Yöntemleri 4- Fransız Gençleştirme Yöntemi

AMENAJMAN YÖNTEMLERİ Baltalık Ormanlarında 1- Traşlama Baltalıklarında Gerçek Yıllık Alan Yöntemi Eşit Hasılatlı Yıllık Alan Yöntemi 2- Seçme Baltalıklarında Dönüş Parselleri Yöntemi 3- Tetar İşletmelerinde Yıllık Alan Yöntemi Korulu Baltalık Ormanlarında 1- Baltalık Kısmında Yıllık Alan Yöntemi 2- Koru Kısmında Çap Sınıfları Çap Sınıfları Artımına Dayanan Yöntem Bütün Orman Formlarında 1- Silvikültürel Esaslara Dayanan AmenajmanYöntemi

V ( Z F AV N s 4. v 4 OV N ). v U 2 n a a a 1 3 2 2 4 3 1 3 2 3 1 3 2 ÜLKEMİZDE KULLANILAN AMENAJMAN YÖNTEMLERİ Amenajman Metodunun Adı 1 Yıllık Alan Metodu Kullanıldığı Orman Formu 1 Traşlama Baltalıkları, Tetar Baltalıklar ve Enerji Ormanlarında 2 - Hızlı Büyüyen ve Kısa İdare Süresi İle İşletilen Koru (Endüstriyel Plantasyon) Ormanlarında Eta'nın Hesaplanması Formülleri ve Esasları Yıllık Eta Formülü : E y = F U.Z.A Bu formülde E y = Yıllık Eta, F= Ormanın veya İşletme sınıfının Alanı, U= İdare Süresi, A = Kesim Yaşı 2 - Yaş Sınıfları Metodu (veya Periyodik Alan ve Hacim Metodu) Büyük ve Küçük Maktalı Aynıyaşlı Koru Ormanlarında 1) Son Hasılat Etası: E y = V s + Z n 2 Bu formülde: E y = Yıllık Son Hasılat Etası, V s = İlk Plan süresinde gençleştirmeye sokulan meşcerelerin Ağaç Serveti, n= Periyod Uzunluğu, Z= Gençleştirmeye giren meşcerelerin artımları toplamıdır.

V ( Z F AV N s 4. v 4 OV N ). v U 2 n a 1 3 2 2 4 3 1 3 2 3 a a 1 3 2 ÜLKEMİZDE KULLANILAN AMENAJMAN YÖNTEMLERİ 3 - Çap Sınıfları Metodları 1-Değişikyaşlı ve Seçme Koru Ormanlarında 2-Korulu Baltalıkların Koru Kesiminde Yıllık Eta Formülleri : 1) E y = N 4. v 4 + ( N N ). v a a 3 3 4 3 ( N 2 N 3). v2 + ( N 1 N 2 ). v 1 a2 a1 2) Ey= N4.z4+N3.z3+N2.Z2+N1.zı Bu formülde E y =Yıllık Eta, N1.N 2.N 3... çap sınıflarındaki Ağaç sayıları, v 1, v2, v 3, her çap sınıfında orta ağacın hacımları a 1, a 2, a 3, bir çap sınıfından diğerine geçiş süreleri, zı, z 2, z 3, her çap sınıfının artımlarıdır. 3 + 4 Genel Eta Formülü Koru ormanlarının her formunda Genel Eta Formülü: E y = Z+ AV OV a Bu formülde E y =Yıllık Eta, AV=Aktüel Ağaç Serveti, OV= Optimal Ağaç Serveti, a= Tesviye veya denkleştirme süresi, z=ormanın Yıllık Hacım Artımı'dır. 5 Silvikültüre Dayanan Metod (Silvikültür Metodu) Koru Ormanlarının her formunda İlk Plan Süresinde, meşcerelerde gençleştirme ve bakım işlerinin uygulanması ile çıkarılacak Periyodik Eta ve bundan hesaplanan Yıllık Eta.

Yaş Sınıfları Yöntemi Türkiye de yaş sınıfları yöntemi (YSY) ilk amenajman planı, 1917 yılında Hendek teki 7147 hektarlık (Çam Dağı Mustafa Şeref Bey Ormanı) meşe kayın işletme sınıfı için düzenlenmiştir. 1918 yılında imzalanan plan 1920-1940 yılları için 20 yıllık olarak düzenlenmiştir.

Yaş Sınıfları Yöntemi Bonitet farklılığı olmayan alanlarda gerçek alana, bonitet farklılığının bulunduğu alanlarda ise Redüksiyon alanına dayanan yaş sınıfları oluşturulur.

Yaş Sınıfları Yöntemi Bonitetlerin ayrılması ve ortalama bonitetini belirlenmesi, Redüksiyon faktörlerinin belirlenmesi ve redüksiyon alanlarının hesaplanması, Opa hesaplanması, İşletme sınıfı alan, servet ve artımın yaş sınıflarına dökümünün yapılması Optimal kuruluşun saptanması Optimal kuruluş ile aktüel kuruluşun karşılaştırılması ve sapma biçiminin belirlenmesi, Düzenleme süresinin belirlenmesi, İlk periyotta gençleştirilecek alanların seçilmesi ve Son hasılat etasının hesaplanması,

Yaş Sınıfları Yöntemi Dönüş süresinin belirlenmesi, Bakım bloklarının oluşturulması ve ara hasılat etasının hesaplanması, Alınacak toplam etanın diğer yardımcı yöntemler (genel eta, silvikültürel eta) ile karşılaştırılması, Ağaçlandırma sahalarının belirlenmesi, Kesim planının oluşturulması.

İlk periyotta gençleştirilecek alanların seçilmesi Son hasılat kesimine alınacak periyotların (yaş sınıflarının) sayısına göre 4 farklı şekilde uygulanır. 1-) İdare süresinin tümü için (Genel Kesim Planı) : Bütün yaş sınıflarının kesime sokulma sırasını ve yılını gösterir. Çok uzun süreyi kapsaması ve değişen koşullara göre elastikiyet göstermemesi nedeniyle hemen hemen hiç kullanılmaz. 2-) İdare Süresinin yarısından sonraki yaş sınıfları :

İlk periyotta gençleştirilecek alanların seçilmesi 3-) Son iki periyodu kapsayacak şekilde : Ülkemizde 1980 li yıllardan sonra kullanılmamıştır. 4-) Sadece Son periyot için : Ülkemizde hali hazırda bu yöntem kullanılmaktadır.

İlk periyotta gençleştirilecek alanların seçilmesinde öncelik sıralaması 1. Yangın, fırtına, böcek yada mantar zararına uğramış meşcereler, 2. Gençleştirilmesine başlanmış fakat henüz tamamlanmamış olan meşcereler, 3. Olgunluk çağına gelmiş ve aşmış olan meşcereler d çağına ulaşmış olanları Artım bakımından kötü olan 1 kapalı meşcereler 4. Tahrip olmuş, gövde sayısı ve kalitesi düşük, sağlık durumu iyi olmayan, gevşek kapalı ve düşük vasıflı alanlar, 5. Yetişme ortamı koşullarını tam olarak kullanamayan ve tür değişikliği gerektiren alanlar,

İlk periyotta gençleştirilecek alanların seçilmesinde öncelik sıralaması 6. Bölme içinde bütünlüğü sağlamak için, gençleştirmeye sokulan meşcereler arasında bulunan, biyolojik çeşitliliğin korunmasına engel oluşturmayan bozuk orman alanları ile aynı nitelikteki orman için açıklıklar, 7. Gençleştirme çağına yaklaşan meşcereler.

Sıralanan bu özelliklere sahip olan meşcereler şayet periyodik alan miktarından çok fazla ise, bunlar arasında eliminasyon da yapmak mümkündür. Bu durumda seçilecek meşcerenin yol ve transport olanakları önem kazanır ve kesime girme önceliği, sırasıyla -Mevcut yollara en yakın olana ; -ilk periyotta yolu yapılacak olanlara, -ikinci periyotta yola kavuşacak meşcerelere verilir.

Meşcere Alanlar Hektarda Toplam Tipi Gerçek ha Redük-siyon ha Ağaç Türü Hacim M³ Artım M³ Hacim M³ Artım M³ Gcd2 7,00 4,90 G 207,774 9,028 1454 63 Çk 9,713 0,227 68 2 Toplam 217,487 9,255 1522 65 Gd1 27,00 27,00 G 241,405 4,913 6518 132 Di 1,740 0,045 47 2 Toplam 243,145 4,958 6565 134 Gçkdc2 4,00 2,60 G 276,246 13,184 1105 52 Çk 54,661 1,458 218 6 Di 6,653 0,206 29 1 Toplam 337,560 14,748 1352 59 Gçkdc2 0,75 0,75 G 275,936 9,499 207 7 Çk 77,567 1.231 58 1 Di 5,842 0,172 4 - Toplam 359,345 10,902 269 8 GksÇkcb3 14,00 14,00 G 140,842 7,825 1972 109 Çk 22,656 0,699 317 10 Ks 32,112 0,649 449 9 Toplam 195,610 9,173 2738 128 G 11253 363 Ağaç Türleri İtibariyle Toplam Çk 661 19 Ks 449 9 Di 83 3 Toplam 52,75 49,25 12446 394

Son hasılat etasının ağaç türleri itibariyle hesaplanması aşağıda gösterilmiştir. Göknar için Ep = Vs + z*(n/2) = 11253 + 363*(10/2) = 11253 + 1815 = 13068 m³ Karaçam için = 661 + 19*(10/2) = 661 + 95 = 756 m³ Kestane için = 449 + 9*(10/2) = 449 + 45 = 494 m³ Diğer = 83 + 3*(10/2) = 83 + 15 = 98 m³ Toplam = 12446 + 394*(10/2) = 12446 + 1970 = 14416 m³ Kabuklu Gövde Hacmidir

Ara Hasılat Kesim Planı -I Son hasılatın alınacağı meşcereler seçilerek kesim planı yapıldıktan sonra, sıra ara hasılat etasının hesaplanmasına ve bulunan miktarın plan ünitesine dağıtılarak, bakım bloklarının oluşturmasına gelir. Bu amaçla önce aşağıdaki formül yardımıyla bakım görecek alanların miktarı hesaplanır : Ba = F (PFA+ BZA + AA) Ba : Bakım görecek alan miktarı (ha), F : işletme sınıfı toplam alanı (ha), Opa : Son hasılatın alınacağı optimal periyodik alan (ha), BZA :Aağaçlandırılacak çok bozuk orman alanları (ha), AA : Ağaçlandırılacak açık alan miktarını (ha) göstermektedir.

Ara Hasılat Kesim Planı -II İkinci aşamada bakım kesimleri dönüş süresi kararlaştırılır. Bu süre, ekonomik fonksiyonlu işletme sınıflarında genellikle 10 yıl olarak alınır. Endüstriyel plantasyonlarda ve genç meşcerelerin yoğunlukta olduğu işletme sınıflarında 5 yıla indirilebilir. Ekolojik, sosyal ve kültürel fonksiyonlu ormanlarda ise 20 yıla kadar uzatılabilir

Ara Hasılat Kesim Planı -III Bir sonraki aşama Bakım bloklarının oluşturulmasıdır. Bakım bloklarının oluşturulmasında alan eşitliği yerine hasılat eşitliği esas alınır. Bu amaçla 1 nolu bölmeden başlanarak her bölme içindeki meşcere tipleri ayrı ayrı ele alınarak, her birisinden çıkartılacak ara hasılat etası hesaplanır. Bölmelerin etası bölmeciklerin, işletme sınıfının etası bölme etalarının toplamı halinde hesaplandıktan sonra, bulunan toplam eta bakım kesimleri dönüş süresine bölünerek ortalama yıllık eta hesaplanır.

1996 2001 Kes-im Yılı Bakım Bloku No Bölme No Meşcere Tipi Alanı ha Ağaç Türü Göz etilecek İlkeler Hektarda Genel Alanda Kararlaştırılan Eta m³ Silvikültürel İşlem Türü I 45 MGnDyb3 2,47 M Gn 20-50 - Normal Bakım Dy - - Top. 20 50 KsMcb3 4,99 Ks 2 10 Normal M 3 15 Bakım Top. 5 25 Toplam 7,46 - - 75 46 MGnDyb3 4,59 M 20 92 Normal Gn - - Bakım Dy - - Top. 20 92 GnDyb3 1,25 Gn 15 19 Normal Dy - - Bakım Top. 15 19 Toplam 5,84 - - 111 47 MGnDyb3 4,76 M 20 95 Normal Gn - - Bakım Dy - - Top. 20 95 GnDyb3 3,95 Gn 15 59 Normal Dy - - Top. 15 59 Bakım TK TK Es TK E TK E TK TK E Amaç Kombinasyonları Dönüş Süresi 5 Yıl

Örnek: 394 hektarlık 80 yıllık idare süresi ile işletilecek Çz işletme sınıfı için: OPa = F U/n = 394 80/10 = 49,25 ha

Periyot No Bugünkü Durum Yaş Sınıfları Aktüel Alan (ha) 10 Yıl Sonra 80 Yıllık Düzenleme Süresi İçinde Ortaya Çıkan Değişiklikler 20 30 40 50 60 70 Yıl Yıl Yıl Yıl Yıl Yıl Sonra Sonra Sonra Sonra Sonra Sonra 80 Yıl Sonra I 1-10 23,80 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 II 11-20 - 23,80 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 III 21-30 - - 23,80 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 IV 31-40 25,10 - - 23,80 49,25 49,25 49,25 49,25 49,25 V 41-50 49,60 25,10 - - 23,80 49,25 49,25 49,25 49,25 VI 51-60 93,20 49,60 25,10 - - 23,80 49,25 49,25 49,25 VII 61-70 136,30 93,20 49,60 25,10 - - 23,80 49,25 49,25 VIII 71-80 66,00 136,30 93,20 49,60 25,10 - - 23,80 49,25 IX 81-90 - 16,75 103,80 93,20 49,60 25,10 - - - X 91-100 - - - 54,55 93,20 49,60 25,10 - - XI 101-110 - - - - 5,30 49,25 49,60 25,10 - XII 111-120 - - - - - - - 0,35 - Toplam 394,00 394,00 394,00 394,00 394,00 394,00 394,00 394,00 394,00 Olgun Meşcereler Toplamı 66,00 153,05 197,00 197,35 173,20 123,95 74,70 49,25 49,25

Gerçek Yıllık Alan Yöntemi Her yıl alınacak hasılat miktarını verir. Nereden ve ne zaman alınacağı belli değildir Önemli bonitet farklılığı olmamalıdır. Yıllık kesim alanı= Ya = F U!!!! Yıllık kesim alanlarının çok büyük olması durumunda işletme sınıflarına ayrılır. Örnek: 5000 hektarlık alanda 20 yıllık idare süresi ile işletilecek işletme sınıfı için: Ya = F U = 5000 20 = 250 ha Bu durumda; İşletme sınıfı sayısı = F U. b = 5000 20.50 = 5 adet

Eşit Hasılatlı Yıllık Alan Yöntemi Önemli bonitet farklılığı olası durumunda kullanılır. Yıllık kesim alanı= Y R = F R U Bonitet Sınıfı Alanı Redüksiyon Faktörü Redüksiyon Alanı Yıllık Kesim Alanı Sayısı I 72 1.00 72.00 72.00/8.5 = 8.5 II 96 0.81 77.76 77.76/8.5 = 9.2 III 52 0.69 35.88 35.88/8.5 = 4.2 IV 92 0.57 52.44 52.44/8.5 = 6.2 V 32 0.50 16.00 16.00/8.5 = 1.9 Toplam 344 254.08 30 Y R = F R U = 254.08 30 = 8.5 ha

1- Fransız Hacim Yöntemi Yaş sınıfları yöntemine benzer. Amaç çapı ve idare süresine dayanır. Yaş sınıfları ve çap sınıfları birlikte oluşturulur.. Örnek: 180 yıllık idare süresi ve 60 cm amaç çapı ile işletilecek işletme sınıfı için: Yaş sınıfı genişliği = 180 3 = 60 yıl Çap sınıfı genişliği = 60 3 = 20 cm 1) 120-180 yaş arası olgun yaş sınıfı, 40-60 cm çap kalın çap sınıfı (Vk) 2) 60-120 yaş arası orta yaş sınıfı, 20-40 cm çap orta çap sınıfı (Vo) 3) 0-60 yaş arası genç yaş sınıfı, 0-20 cm çap ince çap sınıfı (Vi)

Vi : Vo : Vk = 1 : 3 : 5 SHE=Ey= Vk U/3 + 1/2Vk. P P: kalın çap sınıfının hacim artım yüzdesi AHE=Ey= 1 q. Vo. P P : orta çap sınıfının hacim artım yüzdesi q : Vo hacminden eta olarak alınacak kısım U/3 2U/3 U D/3 2D/3 D

2- Çap Sınıfları Yöntemi Her meşcere için N, GY, orta çap, orta boy, orta ağacın hacmi, orta ağacın hacim artımı ve geçiş süreleri belirlenir, Amaç çapı belirlenir, Optimal kuruluş saptanır, Optimal den sapma biçimleri belirlenir, Geçiş süresi belirlenir ve yıllık eta hesaplanır, Kesim planı oluşturulur.

2- Çap Sınıfları Yöntemi Hufnagl ın Çap Sınıfları Yöntemi Ey = N 4.V 4 a 3 + (N 3 N 4 ).V 3 a 3 + (N 2 N 3 ).V 2 a 2 + (N 1 N 2 ).V 1 a 1 SHE Çap Sınıfları Artımına Dayanan Yöntem Ey = N 1. Z 1 + N 2. Z 2 +N 3. Z 3 + N 4. Z 4 Genel Eta Yöntemi Ey = (Z 1 + AV 1 OV 1 a 1 ) + (Z 2 + AV 2 OV 2 a 2 ) + (Z 3 + AV 3 OV 3 a 3 ) + (Z 4 + AV 4 a 4 )

Örnek: SHE ÇAP SINIFLARI Özellikler 8-19,9 20-35,9 36-51,9 52< Ağaç Sayısı N 233 193 101 16 Göğüs Yüzeyi G 3,39 11,99 14,31 4,76 Orta Çap d 14 30 42 62 Orta Ağacın Hacmi V 0,097 0,568 1,474 3,081 Orta Ağacın Hacim Artımı z 0,0053 0,0196 0,0345 0,041 Geçiş Süresi a 50 29 44 44 Aktüel Servet AV 22,60 109,62 148,87 42,30 Çap Sınıfı Artımı (zxn) Z 1,235 3,783 3,485 0,656 Optimal Servet OV 44,45 142,45 131,39 42,30 Ey = 16 3,081 44 + (101 16) 1,474 + (193 101) 0,568 44 29 + (233 193) 0,097 = 5,847 m 3 50 Ey = 233 0,0053 + 193 0,0196+101 0,0345 +16 0,041 = 9,156 m 3 Ey = (1,235 + 22,60 44,45 50 + (3,783 + 109,62 142,45 ) + (3,485 + 148,87 131,39 ) + (0,656 + 42,30 )= 8,949 m3 29 44 44

Eta! İlk Amenajman Planı süresinde bir işletme sınıfından alınması uygun görülen Yıllık (veya Periyodik) Hasılat Miktarıdır (ERASLAN 1982) Bir planlama biriminde belli bir amacı gerçekleştirmek için alınması öngörülen ürün ve hizmetlerin toplamıdır.

Eta Çeşitleri 1. Alan Etası (ha) Baltalıklarda: Traşlama Alanı Koru : Aralama Blokları alanı 2. Hacim Etası (m3) Son Hasılat Etası : Yıllık son hasılata göre Ara Hasılat Etası : Yıllık ara hasılata göre Toplam Eta : Ara ve son hasılatın toplamı Olağanüstü Eta : Beklenmedik durumlarda alınacak eta