Açık Bilim, Açık Erişim, Açık Veri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com @yasartonta Kamu Politikaları Enstitüsü, 4 Haziran 2016, Bursa
Plan Açık Bilim Açık Erişim Açık Veri
Açığın Elli Tonu... Kaynak: http://firstmonday.org/ojs/index.php/fm/article/view/6360/5460
Açıklık Açıklık bilimin ve bilim yapmanın normatif özüdür. Açıklık sonuçların bilimsel ve pratik uygulamalar için tekrarlanmasının, doğrulanmasının ve yeniden kullanılmasının ön koşuludur. -- Dr. Falk Reckling, Avusturya Bilim Fonu (FWF) Stratejik Analizler Bölümü Yöneticisi Kaynak: http://pasteur4oa.eu/sites/pasteur4oa/files/resource/fwf-oa-policy-case-study-7-nov-2015-final.pdf, s.9.
Açık Bilim Araştırma çıktılarına (bilimsel yayınlar ve veriler) ve süreçlerine (yöntem ve araçlar) herkesin serbestçe erişmesini, bunların ortak kullanımını, dağıtımını ve üretimini kolaylaştıran bilim uygulaması
Açık Bilim Taksonomisi Kaynak: https://figshare.com/articles/open_science_taxonomy/1508606
Bilimsel Bilgi Kamu Malı dır Değeri azalmadan başkalarıyla paylaşılabilir (non-rivalrous) Sadece belli bir grubun kullanımıyla sınırlamak zor ve maliyetli (nonexcludable) Kaynak: C. Borgman, Scholarship in the Digital Age. Cambridge, MA: MIT Press, 2007, s. 35-
Kamunun AR-GE ye Katkısı ABD (federal): 144,4 milyar USD (2011) NIH bütçesi: 29,9 milyar USD ABD deki araştırmaların %30 unu, dünyadakinin %7 sini üretiyor Avrupa: Kamu, araştırmaların %28 ini üretiyor (dünya üretiminin %9 u) Türkiye: 7,8 milyar USD (2013) Kamu %27; üniversiteler: %20; Sanayi: %49 Kaynak: http://www.nsf.gov/statistics/seind14/index.cfm/chapter-4/c4s6.htm; http://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsletter/12-02-06.htm https://www.research.hsbc.com/midas/res/rdv?ao=20&key=rxarfbng1p&n=360010.pdf, s. 13; http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=16163
AR-GE Yatırımları (2014) Harcama GSMH'ye (Milyar Ülke oranı (%) USD) ABD 2,8 465 Çin 2 284 Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) 2 1.576 Toplam 1,8 1,618 Harcama Ülke GSMH'ye oranı (%) (Milyar USD) ABD 2,8 465 Çin 2,0 284 Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) 2,0 1.576 Toplam/Ortalama 1,8 1.618 Kaynak: http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf
Açık Bilim Örnekleri
Bilgisayar aynak: Dyson, G. (2012). Turing s cathedral. London: Penguin Books. John von Neumann
World Wide Web Tim Berners-Lee
İnsan Genomu Projesi Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/francis_collins
Peki, sorun nedir?
Bilim Açık Değil! Ve her zaman toplum yararına işlemiyor HIV/AIDS ilacı Stavudine örneği Kaynak: https://mondediplo.com/2002/02/04stavudine
Neden? Bilimsel bilgi kamu malı ama... Patentler ve telif hakları buluşların kullanımını ve yenilikleri kısıtlıyor Kaynak: Brown, C. (2009). Ayresian technology, Schumpeterian innovation, and the Bayh-Dole Act. J.l of Economic Issues, 43(2): 477-486. Pearce, J.M. (2013). Open-source nanotechnology: Solutions to a modern intellectual property tragedy. Nano Today, 8(4): 339-341.
Bilim - Ticaret İlişkisi Araştırma Bilimsel İletişim Ticaret Bilimsel yayıncılık yaklaşık 25 milyar dolarlık bir küresel pazar Kaynak: John J. Regazzi, Scholarly Communications. (Rowman & Littlefield, 2015), s. 1
Bilime Kamu Desteği Araştırma ve yazma için destek Kalite denetimi ve editörlük için destek Ama bu hizmet yayıncılara ücretsiz veriliyor Makalekabul edilirse yayın hakları yayıncılara bedava devrediliyor Yayımlanan makaleleri gene aynı araştırmacılar (ve vatandaşlar) için satın almak/lisanslamak için Kamu kaynaklarıyla aynı ürüne üç kez ödeme yapıyoruz
Açık Bilim Ne Vaad Ediyor? Kısa vadede saydamlık, açıklık, bütünlük, kapsayıcılık ve gelişmiş işbirliği Uzun vadede daha etkili, kaliteli, güvenilir, toplumun gereksinimlerini karşılayan, birlikte yaratma ve açık yeniliği besleyen bilim http://ec.europa.eu/research/openscience/index.cfm
Ne yapabiliriz?
Açık Erişim Kamu kaynaklarıyla desteklenen araştırmalardan üretilen yayınların tam metinlerine ve bu yayınların temelini oluşturan verilere ücretsiz, çevrimiçi erişim Açık erişim = Okuma, indirme, kopyalama, sınırsız dağıtım, yazdırma, bağlantı verme, dizinleme, metin madenleme, uzun dönemli arşivleme, vd. Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html
Açık Erişimin Yararları Çalışmayı daha çok kişi görür Gelişen ülkelerdeki araştırmacılar çalışmanızı görebilir Pratisyenler bulgularınızı uygulayabilirler Vergi verenler vergisinin karşılığını alırlar Daha yüksek atıf oranları Proje destek kurallarına uygun Herkes bulgularınıza erişebilirler Araştırmanız politikayı etkileyebilir
Açık Erişimin Paydaşları Fon sağlayıcılar Araştırma kurumları Araştırmacılar Vatandaşlar Kurumsal arşivler/veri merkezleri Yayıncılar
Açık Erişim Nasıl Sağlanır? Kendi yayınını arşivleme (Yeşil yol) Okur öder modeli Kurumsal arşivlerde depolama Açık erişim yayıncılık (Altın yol) Yazar öder modeli Yayınlandığı andan itibaren herkese açık Kaynak: http://www.acikerisim.org/dokumanlar/medoanet_guideline_2013.pdf Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat 20134 Mersin
Açık Erişim İş Modeli Küresel akademik dergi satışları: 7,6 milyar euro WoS ta 2013 te 1,5 milyon makale listelenmiş Birim maliyet 5000 euro Yayıncıların makale işlem ücreti ortalama 3800 euro Piyasadaki para yeniden yönlendirilebilirse yılda 2 milyon makale erişime açılabilir Kaynak: Schimmer, R. ve diğerleri. (2015, 28 Nisan). Disrupting the subscription journals' business model for the necessary large-scale transformation to open access. http://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/item/escidoc:2148961:7/component/escidoc:2149096/mpdl_oa-transition_white_paper.pdf
Açık Erişim AB için 2020 ye kadar norm (varsayılan erişim yöntemi) olmalı Kaynak: http://arstechnica.com/science/2016/05/eu-open-access-research-competitiveness-council/
Veri = Bilimin yakıt ı
Veri yayını piramidi Veri Yayın Piramidi (4) Mevcut veri dizilerini açıklayan veri yayınları (2) Verilerin açıklamaları makaleye ek dosyalarda açıklanır Veri içeren yayınlar İşlenmiş veriler ve veri gösterimleri Veri dermeleri ve yapısal veri tabanları Ham veriler ve veri dizileri (1) Veriler makalede yer alır ve açıklanır (3) Makalede veri merkezlerindeki / arşivlerindeki verilere atıf yapılır (5) Kurumun çekmecelerindeki ve disklerindeki veriler Kaynak: Reilly (2012). http://www.slideshare.net/libereurope/research-data-sharing-leru
Büyük Veri Her gün 2 Exabyte (2,5 kentilyon byte) veri yaratılıyor %90 ı son iki yılda yaratıldı 3 yılda bir ikiye katlanıyor Google günde 24 Petabyte veri işliyor
Açık Veri Açık veri ve içerik herkes tarafından her amaç için serbestçe kullanılabilir, değiştirilebilir ve paylaşılabilir Kamu sektörü araştırma verileri, devlet verileri Kaynak: http://opendefinition.org/
Açık Veri Türleri Şirketlerle ilgili veriler Suç ve adalet istatistikleri Gözlem verileri Eğitim verileri Finans ve sözleşme verileri Yer/mekan verileri Küresel kalkınma verileri Hesap verebilirlik ve demokrasi ile ilgili veriler Sağlık verileri Bilim ve araştırma verileri İstatistikler Toplumsal hareketlilik ve kalkınma verileri Ulaşım ve alt yapı verileri Kaynak: https://www.gov.uk/government/publications/open-data-charter/g8-open-data-charter-and-technical-annex
Niçin Açık Veri? Kamu sektöründe açık veri yeniliği ateşledi, etkinliği artırdı ve ekonomik kalkınmayı teşvik etti G8 ülkelerinde verilerin açık ve yeniden kullanılabilir olması varsayılan ( default ) yöntem Kaynak: https://www.gov.uk/government/publications/open-datacharter/g8-open-data-charter-and-technical-annex
Niçin Açık Veri? -2 Büyük veri herkese açılırsa Avrupa da yılda 150-300 milyar euro tasarruf sağlanacak AB ye doğrudan ve dolaylı etkisi yılda 140 milyar euro Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat 20134 Mersin Kaynak:http://www.science-metrix.com/pdf/SM_EC_OA_Data.pdf
OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004
Making Open Science a Reality (OECD Report, 2015)
Türkiye Ulusal Veri Merkezi İdari ihtiyaçlar, tasarruf imkânı ve siber güvenlik gereksinimleri doğrultusunda, halen her kurumda müstakil olarak işletilmekte olan veri merkezlerinin tek bir çatı altında birleştirilerek Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi nin kurulması önem arz etmektedir. Kaynak: http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/62_2013_104.pdf
Türkiye nin Açık Veri İkilemi Kişisel veriler kapalı olması gerekirken açık Bilimsel araştırma verileri ve kamu verileri açık olması gerekirken kapalı
Küresel Açık Veri Endeksi Türkiye 47. sırada Kaynak: http://index.okfn.org/place/turkey/
Türkiye de Hangi Veriler Ne Kadar Açık? Kaynak: http://index.okfn.org/place/turkey/
Bağlı Açık Veri Bulutu Kaynak: https://en.wikipedia.org/wiki/linked_data#/media/file:lod_cloud_2014.svg
Bağlı Açık Veri ve Semantik Web Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/08/lod_cloud_2014.svg
Ne Yapılmalı? Farkındalık Politika Alt yapı Standartlar Yazılım Birlikte çalışabilirlik Veri dizileri Veri hizmetleri Teşvik Değerlendirme Değişime direnç...
Kimler değişim istiyor? Kimler değişmek istiyor? https://tr.pinterest.com/pin/349803096032958690/
SAKİN OL VE VERİLERİNİ AÇ
Açık Bilim, Açık Erişim, Açık Veri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com @yasartonta Kamu Politikaları Enstitüsü, 4 Haziran 2016, Bursa