ATLAS Dünyası. Standart Model. ATLAS ağ sayfası Karşımadde

Benzer belgeler
STANDART MODEL ÖTESİ YENİ FİZİK

ATLAS DENEYİ BOYAMA KİTABI

Hazırlayan: Ayten İLHAN Branşı: Bilişim Teknolojileri Görev Yaptığı Okul: EMİNE ÖZCAN ANADOLU LİSESİ

CERN VE HİGGS HİGGS PARÇACIĞI NEDİR? Tuba KÖYLÜ Bilişim Teknolojileri Öğretmeni Şanlıurfa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 27 Haziran 2017

ATLAS Higgs Araştırmalarında En Yeni Sonuçlar

STANDART MODEL VE ÖTESİ. Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. A. Zorluer Türk Öğretmen Çalıştayı 8 Ocak 2018

125 GeV Kütleli Yeni bir Parçacığın Gözlenmesi

Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. Sezen Sekmen CERN Türk Öğretmenler Çalıştayı 4 Temmuz 2015

STANDART MODEL VE ÖTESİ. : Özge Biltekin

CERN NEDİR? NE ZAMAN VE NİÇİN KURULDU?

HİGGS HAKKINDA NAZLI FANUS FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ ULUPAMİR ORTAOKULU (CERN TÜRK ÖĞRETMEN ÇALIŞTAYI-7)

Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. Sezen Sekmen CERN CERN Türk Öğretmenler Programı Şubat 2014

Parçacık Fiziği Söyleşisi

Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. Sezen Sekmen CERN Türk Öğretmenler Çalıştayı Ocak 2015

Parçacıkların Standart Modeli ve BHÇ

Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. G. Ünel CERN Türk Öğretmenler Çalıştayı 8 Ocak 2018

CERN'deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ve LCG (LHC Computing Grid) Projesi

FİZ314 Fizikte Güncel Konular

Murat ŞENER Bursa Sınav Fen Lisesi

Madde Dünya. Molekül Atom. Atomlar Elektron. Kuark

HİGGS??? STANDART MODEL HIGGS BOZONU ve ALANI HIGGS İ BULMAK İÇİN: HIZLANDIRICILAR PEKİ YA SONRA?

Güncel sorunlar ve çözüm arayışı. Sezen Sekmen CERN Türk Öğretmen Çalıştayı 5 Şubat 2016

Doğayı anlamak için, Parçacıkları, Kuvvetleri ve Kuralları Bilmemiz gerekir. Gordon Kane,Süpersimetri

Maddenin içine yaptığımız yolculukta...

SU Lise Yaz Okulu. Evrenin Başlangıcı ve Enflasyon Teorisi

HIGGS HAKKINDA. STANDART MODEL HIGGS BOZONU ve ALANI HIGGS İ BULMAK İÇİN: HIZLANDIRICILAR PEKİ YA SONRA?

Herbir kuarkın ters işaretli yük ve acayipliğe sahip bir anti kuarkı vardır: TİP (ÇEŞNİ,flavor) YÜK ACAYİPLİK. u (up, yukarı) 2/3 0

Higgs ve Higgs Buluşu. Sezen Sekmen CERN Türk Öğretmenler Çalıştayı 26 Haziran 1 Temmuz 2016

Temel Sabitler ve Birimler

Yapıtaşları: Kuarklar ve Leptonlar örn: u,d,.. Elektron(e)..

Temel Parçacık Dinamikleri. Sunum İçeriği

Evrenimizdeki karanlık maddenin 3 boyutlu olarak modellenmesi Karanlık maddenin evrende ne şekilde dağıldığı hala cevabı bulunmamış sorulardan

ALIfiTIRMALARIN ÇÖZÜMÜ

Newton ve Einstein nin Evren Anlayışları

TURKFAB Tesisinin Araş0rma Potansiyeli, Kullanıcı Profili ve Üreteceği Katma Değer

Parçacık Fiziğinde Korunum Yasaları

Parçacık Fiziği. Dr. Bora Akgün / Rice Üniversitesi CERN Türkiye Öğretmenleri Programı Temmuz 2015

PARÇACIK FİZİĞİ, HIZLANDIRICILAR ve DEDEKTÖRLER

Temel Sabitler ve Birimler

RADYASYON FİZİĞİ 1. Prof. Dr. Kıvanç Kamburoğlu

Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu. Test 1 in Çözümleri

Higgs ve Higgs Buluşu. Sezen Sekmen CERN Türk Öğretmenler Çalıştayı Ocak 2015

Bugün Evreni oluşturan tüm enerji toplu iğne ucu büyüklüğünden LHC. Zaman, uzay ve madde Büyük Patlama sırasında ortaya çıktı.

Bhabha Saçılması (Çift yokoluş ve Çift oluşumu. Moller Saçılması (Coulomb Saçılması) OMÜ_FEN

ALGIÇ FİZİĞİ. Ali TEMİZ TTP-6 SAMSUN

CMS DENEYİNDEKİ SÜPERSİMETRİ ARAŞTIRMALARI * Supersymmetry Searches in Cms Experiment

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hızlandırıcılar ve Çarpıştırıcılar

Theory Tajik (Tajikistan)

Vektör Bozon Saçılması

TR RARE B -> VVY DECAY AND NEW PHYSICS EFFECTS

Kadri Yakut

CERN de ne bulundu? Ne bulunamadı? Mahmut Hortaçsu Bilim Akademisi D. ve

Simetri ve Süpersimetri. Spot: Kerem Cankoçak. Simetri nedir?

CERN: Avrupa Parçacık Fiziği Laboratuarı

Başka Boyutlar Arayışı-2:

Maddenin Yapısı ve Higgs Bozonu

Türkiye nin CERN ile Bilimsel İşbirliği Turkey s Scientific Collaboration. Prof. Dr. Serkant Ali Çetin Director, High Energy Physics Research Center

Parçacık Fiziğine Giriş ve Simulasyonlar

IceCube Deneyinde Gözlemlenen PeV Enerjili Olayların Renk Sekizlisi Nötrino Yorumu

YEN FZE DORU. Yüksek Enerji Fizii ndeki son gelimeler Fizik Bilimi nin gelecei

TÖÇ-5. Parçacık Fiziğine giriş. Gökhan ÜNEL / UCI - Şubat 2016

YAZILI 3 8. SINIF EĞİTİM ÖĞRETİM YILI EKİM AYI MATEMATİK AÇIK UÇLU YAZILI SINAVLARI

KÜMELER. Serdar Evren Astronomiye Giriş II

Higgs bozonu nedir? Hasan AVCU

LHC Yeni Fiziğe Kucak Açıyor

TÖÇ-6. Parçacık Fiziğine giriş. Gökhan ÜNEL / UCI - Haziran 2016

Doğanın Geometrisi: Herşeyin Kuramına doğru

Yeni bir radyoterapi yöntemi: Hadron terapi

CMS DENEYİNDEKİ HADRONİK KALORİMETREDE KAYIP DİK ENERJİNİN ÖLÇÜMÜ. Missing Transverse Energy Measurement in Hadronic Calorimeter of CMS

YEN FZE DORU. Yüksek Enerji Fizii ndeki son gelimeler Fizik Bilimi nin gelecei

Var Olabilen Şeyler ve Var Olması Gereken Şeyler

Atlas detektörünün A kısmının yapılandırılması LHD nin yapımı için 6.4 milyar dolara yakın bir para harcandı

Teori, Deneyler, Higgs ve Nobel

LHC VE VLHC BAZINDA LEPTON-HADRON ÇARPIŞTIRICILARI: E-LİNAK İLE E-HALKA KARŞILAŞTIRILMASI. Hande KARADENİZ DOKTORA TEZİ

Temel parçacık fiziğine giriş

Şekil: LHC hızlandırıcısında hızlandırılan protonların CMS deneyinde çarpışması sonucu gözlemlenen olaylar

PARÇACIK FİZİĞİ SÖYLEŞİ. Sezen Sekmen Kyungpook Na0onal University HPFBUIV, Eskisehir, 1-8 Subat 2015

İçindekiler: CERN Globe Binası ve Micro Cosmos Müzesi

Meraklısına Parçacık ve Hızlandırıcı Fiziği

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ CMS DENEYİNDEKİ HADRONİK KALORİMETREDE KAYIP DİK ENERJİNİN ÖLÇÜMÜ FİZİK ANABİLİM DALI

FİZ111 FİZİK-I. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü B Grubu Bölüm V: Newton un Hareket Yasaları , Ankara.

Çekirdek Modelleri. Alfa Bozunumu. Nükleer Fizikte Kullanışlı Birimler Çekirdeğin Yapısı ve Etkileşmeler. Çekirdeğin Sıvı Damlası Modeli

Boğaziçi Üniversitesi. 20 Temmuz CERN Türk Öğretmen Çalıştayı 4

CMS'DEKİ ZDC DEDEKTÖRÜ İCİN AKIM AYIRICI DEVRE. Current Splitter for ZDC Dedector in the Cms

Uluslararası Lineer Çarpıştırıcı'da (ILC) Ayar Aracı Bozonları ile Süpersimetri Kırılması

ÖZGEÇMİŞ KİŞİSEL BİLGİLER. Soyadı, Adı: Doğum Tarihi: Doğum Yeri: Selbuz, Levent 1 Ocak 1976 Kartal, İstanbul

BİLİM VE TEKNOLOJİ - Gizli ilimler Sitesi

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı nda HZZ Bağlaşımlarının Ölçümü

Fizik bilimi nedir? Fizik Bilimi nedir? Fizik biliminin uğraşı alanları nelerdir? On5yirmi5.com. Fizik Bilimi nedir?

YENİ YÜZYIL, ötekilere

STANDART MODEL in SON PARÇASI: Higgs Parçacığı Ege Üniversitesi Fizik Bölümü Nasuf Sönmez

Higgs keşfedildi, şimdi ne olacak? Evren hakkında bütün gizemler

BÖLÜM 3: (6,67x10 Nm kg )(1,67x10 kg)»10 36 F (9x10 Nm C )(1,6x10 C) NÜKLEONLAR ARASI KUVVET- NÜKLEER KUVVET

LOGO CALYPSO. Ankara Üniversitesi. Hızlandırıcı ve Parçacık Fiziğinde Bilgisayar Uygulamaları, Ocak 2009, Ç.Ü., Adana

Radyoaktivite - Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Bir fikrin üretilmesi ile uygulamaya

Transkript:

Fizikçiler dünyanın ne olduğunu ve onu neyin bir arada tuttuğunu açıklayan isimli bir kuram geliştirmişlerdir. yüzlerce parçacığı ve karmaşık etkileşmeleri yalnızca aşağıdakilerle açıklayabilen bir kuramdır: 6 Kuark 6 Lepton (elektron gibi) Kuvvet taşıyıcı parçacıkları (foton gibi) Tüm bilinen madde parçacıkları ya leptonlardır ya da kuarklardan oluşan karma parçacıklardır ve kuvvet taşıyıcıları değiş tokuşu ile etkileşirler. in eksiksiz olmadığını düşündüren nedenler vardır. ATLAS ın ana amaçlarından biri de Standart Model in açıklayamadığı keşifler yapmaya çalışmaktır. de bütün parçacıklar kütlelerini Higgs alanından kazanır. www.atlas.ch/standard-model.html ATLAS ta birlikte çalışan 174 üniversite ve deneyevinden 3000 bilim insanı, 38 ülkeyi ve üzerinde yerleşim olan tüm kıtaları temsil etmektedir. ATLAS Deneyi çok sayıda mühendis, teknisyen ve yönetici olarak çalışan kişinin çabalarıyla ayakta durur. Proton demetleri ATLAS ın merkezinde çarpışmaya başladı ve önümüzdeki birkaç on yıl boyunca çok büyük miktarda veri toplanarak dünya genelindeki üniversite ve deneyevlerinde çözümlenecek. ATLAS ağ sayfası www.atlas.ch ATLAS ta Çalışan Öğrenciler Dünya genelinden bin öğrenci algıç yapımına, veri toplanmasına ve deneysel verinin çözümlenmesine katılarak ATLAS ta yer almaktadır. Büyük uluslararası işbirlikleri parçacık fiziği araştırmaları için etkili bir ortamdır. ATLAS, veri çözümlemesini de içeren çalışmaların çoğunu küçük çalışma takımlarındaki bireylerin önemli katkılar yapabildiği daha küçük işlere bölerek başarıya ulaştırır. Proton çarpışmalarından çıkan çok büyük miktardaki veri, geniş bir yelpazedeki araştırma konularının çalışılması amacıyla bilim insanları ve öğrenciler tarafından kullanılacaktır. Ağ sayfası ATLAS ın yapılanmasına, algıcına, fiziğine, Büyük Hadron Çarpıştırıcısına (BHÇ), katılan üniversite ve deneyevleri kümelerine ilişkin çok daha fazla bilgi içermektedir. Version May 2012 ATLAS Dünyası Karşımadde Evrenin başlangıcında eşit miktarda madde ve karşımadde vardı. Madde ve karşımadde birbirinin tam ayna görüntüsü olup aynı miktarda üretilmiş olsalardı, birbirlerini tamamen yok edererek sadece enerji bırakırlardı. Ama neden maddenin bir kısmı artarak gökadaları, güzel gezegenimizi içeren Güneş Sistemi ni ve bizi oluşturdu? ATLAS madde ve karşımadde arasındaki ufak farkı inceleyecektir. Madde ve karşımadde karşılaşırsa birbirlerini yok eder. www.atlas.ch/antimatter.html 2012 CERN ATLAS Deneyi ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 2

Kütlenin Kökeni Nedir? Karanlık Madde Temel parçacıklar neden böyle farklı kütlelere sahiptir? En büyük gizemlerden ikisi parçacıkların nasıl kütle kazandığı ve kütle ile enerji arasındaki ilişkidir. Bu gizemleri açıklamak için, kuramlar Higgs parçacığı denilen yeni bir parçacık öngörmektedir. Eğer bu parçacık varsa, ATLAS onu bulacak ve kütlenin kökeni hakkında derinlemesine bir kavrayış sağlayacaktır. Elektron 0,000511 GeV Yukarı Kuark 0,0025 GeV Müon 0,1057 GeV Tılsım Kuark 1,27 GeV Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (BHÇ), evrenin neden bugünkü gibi olduğunu anlamak için Büyük Patlama dan hemen sonraki şartları küçük bir ölçekte yeniden yaratır. Tau 1,777 GeV Üst Kuark 172 GeV Eğer karanlık maddenin bileşenleri yeni parçacıklar ise, ATLAS ın bunları keşfetmesi ve karanlık maddenin gizemini aydınlatması beklenmektedir. www.atlas.ch/origin-mass.html Aşağı Kuark 0,005 GeV Garip Kuark 0,101 GeV Temel parçacıkların herhangi bir boyutu yoktur. Burada farklı boyutlar farklı kütleleri temsil etmektedirler. Nötrinoların kütleleri o kadar küçüktür ki bu ölçekte görünemezler. Dünyayı yalnızca üç boyutlu yaşayabilir ve dolayısıyla üç boyutu olarak canlandırabiliriz; halbuki daha fazla boyutlu da olabilir. ATLAS Deneyi, graviton parçacığının başka boyutlara kaçtığı yüksek enerjili proton-proton çarpışma olayları aracılığıyla, ek boyutların var olduğuna dair kanıtlar görebilir. ATLAS böyle bir olayda büyük bir enerji dengesizliği algılayacaktır. sayfasını Alt Kuark 4,2 GeV Uzayın Ek Boyutları Kütleçekiminin diğer üç temel kuvvete (elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler) kıyasla oldukça zayıf olması ek boyutların bir belirtisi olabilir. Kütleçekimi o kadar zayıftır ki, sıradan bir buzdolabı mıknatısı bir kağıt tutturgacını yeryüzünün tamamının kütleçekimine karşı koyarak toplayabilir. Bu zayıflık, kütleçekimi kuvvet alanının diğer boyutlara yayılmasından kaynaklanıyor olabilir. ATLAS, evrende türünü bilmediğimiz ve karanlık madde olarak adlandırdığımız maddenin neden daha çok olduğunu araştırmaktadır. μ- μ+ Karanlık madde için kanıt, iki gökada kümesinin çarpışmasında görülebilir www.atlas.ch/dark-matter.html Evrenin bileşimi Bir sanatçının ek boyut anlayışı www.atlas.ch/extra-dimensions.html e- ATLAS ta bir Higgs Bozonu olayı nasıl görünebilirdi? e+ Jet ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 1 Bu proton-proton çarpışması olayında püskürtü olarak adlandırılan parçacık kümeleri aşağı, Higgs parçacığı ise yukarı doğru gidecek şekilde üretildi. Higgs parçacığı, neredeyse aynı anda, biri e + e+ diğeri ise μ + μ+ ya bozunan iki Z bozonuna bozundu. H Z+Z sonra Z e + e+ Z μ + μ+ Üstünbakışım, görünmeyen ve algıçta kaydedilemeden kaçan üstünbakışımsal parçacıklardan dolayı momentumda büyük bir dengesizliğin oluştuğu olaylar öngörmektedir. (Burada momentumun büyük bir kısmı sağ taraftadır ve görünmez parçacık sol üste doğru kaçmıştır.) Üstünbakışım Kuvvetlerin Birleşimi Yeni Kuvvetler Sicim Kuramı uzayın ek boyutlarını ve üstünbakışım olarak adlandırılan yeni bir bakışımı öngörür. Temel kuvvetlerin aynı birleşik etkileşmenin farklı halleri olması durumu fiziği kavrayışımızı büyük çapta basitleştirirdi. Parçacık süreçlerinde kuvvetler, parçacık değiş tokuşu olarak tanımlanır. Herbir kuvvet türünden sorumlu bir taşıyıcı parçacık vardır. Üstünbakışım da her parçacığın kendisinden çok ağır bir gölge parçacığı olmalıdır, bunlardan biri karanlık madde parçacığı olabilir. Bu kuvvetlerin çok yüksek enerjideki süreçler için tek bir kuvvet olarak birleştiğine yönelik bazı kanıtlar bulunmaktadır. sayfamızı Elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler (etkileşmeler) birleştirilirse, sonuç Büyük Birleşim Kuramı olarak adlandırılır. Bunu gerçekleştirmek için birkaç öneri vardır ve doğru kuramı işaret edebilecek bir kanıt bulmayı ümit ediyoruz. Taşıyıcı parçacıklar: elektromanyetik kuvvet için foton güçlü kuvvet için gluon zayıf kuvvet için W ve Z parçacıkları şeklindedir www.atlas.ch/supersymmetry.html Parçacıklar www.atlas.ch/unification.html Eğer yeni bir kuvvet varsa, yeni bir kuvvet taşıyıcı parçacığı olacaktır. Yeni kuvvetleri bulmak için olası bir yöntem, W ve Z olarak adlandırdığımız parçacıkları aramaktır. www.atlas.ch/new-forces.html Üstünbakışımsal gölge parçacıklar

Kütlenin Kökeni Nedir? Karanlık Madde Temel parçacıklar neden böyle farklı kütlelere sahiptir? En büyük gizemlerden ikisi parçacıkların nasıl kütle kazandığı ve kütle ile enerji arasındaki ilişkidir. Bu gizemleri açıklamak için, kuramlar Higgs parçacığı denilen yeni bir parçacık öngörmektedir. Eğer bu parçacık varsa, ATLAS onu bulacak ve kütlenin kökeni hakkında derinlemesine bir kavrayış sağlayacaktır. Elektron 0,000511 GeV Yukarı Kuark 0,0025 GeV Müon 0,1057 GeV Tılsım Kuark 1,27 GeV Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (BHÇ), evrenin neden bugünkü gibi olduğunu anlamak için Büyük Patlama dan hemen sonraki şartları küçük bir ölçekte yeniden yaratır. Tau 1,777 GeV Üst Kuark 172 GeV Eğer karanlık maddenin bileşenleri yeni parçacıklar ise, ATLAS ın bunları keşfetmesi ve karanlık maddenin gizemini aydınlatması beklenmektedir. www.atlas.ch/origin-mass.html Aşağı Kuark 0,005 GeV Garip Kuark 0,101 GeV Temel parçacıkların herhangi bir boyutu yoktur. Burada farklı boyutlar farklı kütleleri temsil etmektedirler. Nötrinoların kütleleri o kadar küçüktür ki bu ölçekte görünemezler. Dünyayı yalnızca üç boyutlu yaşayabilir ve dolayısıyla üç boyutu olarak canlandırabiliriz; halbuki daha fazla boyutlu da olabilir. ATLAS Deneyi, graviton parçacığının başka boyutlara kaçtığı yüksek enerjili proton-proton çarpışma olayları aracılığıyla, ek boyutların var olduğuna dair kanıtlar görebilir. ATLAS böyle bir olayda büyük bir enerji dengesizliği algılayacaktır. sayfasını Alt Kuark 4,2 GeV Uzayın Ek Boyutları Kütleçekiminin diğer üç temel kuvvete (elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler) kıyasla oldukça zayıf olması ek boyutların bir belirtisi olabilir. Kütleçekimi o kadar zayıftır ki, sıradan bir buzdolabı mıknatısı bir kağıt tutturgacını yeryüzünün tamamının kütleçekimine karşı koyarak toplayabilir. Bu zayıflık, kütleçekimi kuvvet alanının diğer boyutlara yayılmasından kaynaklanıyor olabilir. ATLAS, evrende türünü bilmediğimiz ve karanlık madde olarak adlandırdığımız maddenin neden daha çok olduğunu araştırmaktadır. μ- μ+ Karanlık madde için kanıt, iki gökada kümesinin çarpışmasında görülebilir www.atlas.ch/dark-matter.html Evrenin bileşimi Bir sanatçının ek boyut anlayışı www.atlas.ch/extra-dimensions.html e- ATLAS ta bir Higgs Bozonu olayı nasıl görünebilirdi? e+ Jet ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 1 Bu proton-proton çarpışması olayında püskürtü olarak adlandırılan parçacık kümeleri aşağı, Higgs parçacığı ise yukarı doğru gidecek şekilde üretildi. Higgs parçacığı, neredeyse aynı anda, biri e + e+ diğeri ise μ + μ+ ya bozunan iki Z bozonuna bozundu. H Z+Z sonra Z e + e+ Z μ + μ+ Üstünbakışım, görünmeyen ve algıçta kaydedilemeden kaçan üstünbakışımsal parçacıklardan dolayı momentumda büyük bir dengesizliğin oluştuğu olaylar öngörmektedir. (Burada momentumun büyük bir kısmı sağ taraftadır ve görünmez parçacık sol üste doğru kaçmıştır.) Üstünbakışım Kuvvetlerin Birleşimi Yeni Kuvvetler Sicim Kuramı uzayın ek boyutlarını ve üstünbakışım olarak adlandırılan yeni bir bakışımı öngörür. Temel kuvvetlerin aynı birleşik etkileşmenin farklı halleri olması durumu fiziği kavrayışımızı büyük çapta basitleştirirdi. Parçacık süreçlerinde kuvvetler, parçacık değiş tokuşu olarak tanımlanır. Herbir kuvvet türünden sorumlu bir taşıyıcı parçacık vardır. Üstünbakışım da her parçacığın kendisinden çok ağır bir gölge parçacığı olmalıdır, bunlardan biri karanlık madde parçacığı olabilir. Bu kuvvetlerin çok yüksek enerjideki süreçler için tek bir kuvvet olarak birleştiğine yönelik bazı kanıtlar bulunmaktadır. sayfamızı Elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler (etkileşmeler) birleştirilirse, sonuç Büyük Birleşim Kuramı olarak adlandırılır. Bunu gerçekleştirmek için birkaç öneri vardır ve doğru kuramı işaret edebilecek bir kanıt bulmayı ümit ediyoruz. Taşıyıcı parçacıklar: elektromanyetik kuvvet için foton güçlü kuvvet için gluon zayıf kuvvet için W ve Z parçacıkları şeklindedir www.atlas.ch/supersymmetry.html Parçacıklar www.atlas.ch/unification.html Eğer yeni bir kuvvet varsa, yeni bir kuvvet taşıyıcı parçacığı olacaktır. Yeni kuvvetleri bulmak için olası bir yöntem, W ve Z olarak adlandırdığımız parçacıkları aramaktır. www.atlas.ch/new-forces.html Üstünbakışımsal gölge parçacıklar

Kütlenin Kökeni Nedir? Karanlık Madde Temel parçacıklar neden böyle farklı kütlelere sahiptir? En büyük gizemlerden ikisi parçacıkların nasıl kütle kazandığı ve kütle ile enerji arasındaki ilişkidir. Bu gizemleri açıklamak için, kuramlar Higgs parçacığı denilen yeni bir parçacık öngörmektedir. Eğer bu parçacık varsa, ATLAS onu bulacak ve kütlenin kökeni hakkında derinlemesine bir kavrayış sağlayacaktır. Elektron 0,000511 GeV Yukarı Kuark 0,0025 GeV Müon 0,1057 GeV Tılsım Kuark 1,27 GeV Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (BHÇ), evrenin neden bugünkü gibi olduğunu anlamak için Büyük Patlama dan hemen sonraki şartları küçük bir ölçekte yeniden yaratır. Tau 1,777 GeV Üst Kuark 172 GeV Eğer karanlık maddenin bileşenleri yeni parçacıklar ise, ATLAS ın bunları keşfetmesi ve karanlık maddenin gizemini aydınlatması beklenmektedir. www.atlas.ch/origin-mass.html Aşağı Kuark 0,005 GeV Garip Kuark 0,101 GeV Temel parçacıkların herhangi bir boyutu yoktur. Burada farklı boyutlar farklı kütleleri temsil etmektedirler. Nötrinoların kütleleri o kadar küçüktür ki bu ölçekte görünemezler. Dünyayı yalnızca üç boyutlu yaşayabilir ve dolayısıyla üç boyutu olarak canlandırabiliriz; halbuki daha fazla boyutlu da olabilir. ATLAS Deneyi, graviton parçacığının başka boyutlara kaçtığı yüksek enerjili proton-proton çarpışma olayları aracılığıyla, ek boyutların var olduğuna dair kanıtlar görebilir. ATLAS böyle bir olayda büyük bir enerji dengesizliği algılayacaktır. sayfasını Alt Kuark 4,2 GeV Uzayın Ek Boyutları Kütleçekiminin diğer üç temel kuvvete (elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler) kıyasla oldukça zayıf olması ek boyutların bir belirtisi olabilir. Kütleçekimi o kadar zayıftır ki, sıradan bir buzdolabı mıknatısı bir kağıt tutturgacını yeryüzünün tamamının kütleçekimine karşı koyarak toplayabilir. Bu zayıflık, kütleçekimi kuvvet alanının diğer boyutlara yayılmasından kaynaklanıyor olabilir. ATLAS, evrende türünü bilmediğimiz ve karanlık madde olarak adlandırdığımız maddenin neden daha çok olduğunu araştırmaktadır. μ- μ+ Karanlık madde için kanıt, iki gökada kümesinin çarpışmasında görülebilir www.atlas.ch/dark-matter.html Evrenin bileşimi Bir sanatçının ek boyut anlayışı www.atlas.ch/extra-dimensions.html e- ATLAS ta bir Higgs Bozonu olayı nasıl görünebilirdi? e+ Jet ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 1 Bu proton-proton çarpışması olayında püskürtü olarak adlandırılan parçacık kümeleri aşağı, Higgs parçacığı ise yukarı doğru gidecek şekilde üretildi. Higgs parçacığı, neredeyse aynı anda, biri e + e+ diğeri ise μ + μ+ ya bozunan iki Z bozonuna bozundu. H Z+Z sonra Z e + e+ Z μ + μ+ Üstünbakışım, görünmeyen ve algıçta kaydedilemeden kaçan üstünbakışımsal parçacıklardan dolayı momentumda büyük bir dengesizliğin oluştuğu olaylar öngörmektedir. (Burada momentumun büyük bir kısmı sağ taraftadır ve görünmez parçacık sol üste doğru kaçmıştır.) Üstünbakışım Kuvvetlerin Birleşimi Yeni Kuvvetler Sicim Kuramı uzayın ek boyutlarını ve üstünbakışım olarak adlandırılan yeni bir bakışımı öngörür. Temel kuvvetlerin aynı birleşik etkileşmenin farklı halleri olması durumu fiziği kavrayışımızı büyük çapta basitleştirirdi. Parçacık süreçlerinde kuvvetler, parçacık değiş tokuşu olarak tanımlanır. Herbir kuvvet türünden sorumlu bir taşıyıcı parçacık vardır. Üstünbakışım da her parçacığın kendisinden çok ağır bir gölge parçacığı olmalıdır, bunlardan biri karanlık madde parçacığı olabilir. Bu kuvvetlerin çok yüksek enerjideki süreçler için tek bir kuvvet olarak birleştiğine yönelik bazı kanıtlar bulunmaktadır. sayfamızı Elektromanyetik, zayıf ve güçlü kuvvetler (etkileşmeler) birleştirilirse, sonuç Büyük Birleşim Kuramı olarak adlandırılır. Bunu gerçekleştirmek için birkaç öneri vardır ve doğru kuramı işaret edebilecek bir kanıt bulmayı ümit ediyoruz. Taşıyıcı parçacıklar: elektromanyetik kuvvet için foton güçlü kuvvet için gluon zayıf kuvvet için W ve Z parçacıkları şeklindedir www.atlas.ch/supersymmetry.html Parçacıklar www.atlas.ch/unification.html Eğer yeni bir kuvvet varsa, yeni bir kuvvet taşıyıcı parçacığı olacaktır. Yeni kuvvetleri bulmak için olası bir yöntem, W ve Z olarak adlandırdığımız parçacıkları aramaktır. www.atlas.ch/new-forces.html Üstünbakışımsal gölge parçacıklar

Fizikçiler dünyanın ne olduğunu ve onu neyin bir arada tuttuğunu açıklayan isimli bir kuram geliştirmişlerdir. yüzlerce parçacığı ve karmaşık etkileşmeleri yalnızca aşağıdakilerle açıklayabilen bir kuramdır: 6 Kuark 6 Lepton (elektron gibi) Kuvvet taşıyıcı parçacıkları (foton gibi) Tüm bilinen madde parçacıkları ya leptonlardır ya da kuarklardan oluşan karma parçacıklardır ve kuvvet taşıyıcıları değiş tokuşu ile etkileşirler. in eksiksiz olmadığını düşündüren nedenler vardır. ATLAS ın ana amaçlarından biri de Standart Model in açıklayamadığı keşifler yapmaya çalışmaktır. de bütün parçacıklar kütlelerini Higgs alanından kazanır. www.atlas.ch/standard-model.html ATLAS ta birlikte çalışan 174 üniversite ve deneyevinden 3000 bilim insanı, 38 ülkeyi ve üzerinde yerleşim olan tüm kıtaları temsil etmektedir. ATLAS Deneyi çok sayıda mühendis, teknisyen ve yönetici olarak çalışan kişinin çabalarıyla ayakta durur. Proton demetleri ATLAS ın merkezinde çarpışmaya başladı ve önümüzdeki birkaç on yıl boyunca çok büyük miktarda veri toplanarak dünya genelindeki üniversite ve deneyevlerinde çözümlenecek. ATLAS ağ sayfası www.atlas.ch ATLAS ta Çalışan Öğrenciler Dünya genelinden bin öğrenci algıç yapımına, veri toplanmasına ve deneysel verinin çözümlenmesine katılarak ATLAS ta yer almaktadır. Büyük uluslararası işbirlikleri parçacık fiziği araştırmaları için etkili bir ortamdır. ATLAS, veri çözümlemesini de içeren çalışmaların çoğunu küçük çalışma takımlarındaki bireylerin önemli katkılar yapabildiği daha küçük işlere bölerek başarıya ulaştırır. Proton çarpışmalarından çıkan çok büyük miktardaki veri, geniş bir yelpazedeki araştırma konularının çalışılması amacıyla bilim insanları ve öğrenciler tarafından kullanılacaktır. Ağ sayfası ATLAS ın yapılanmasına, algıcına, fiziğine, Büyük Hadron Çarpıştırıcısına (BHÇ), katılan üniversite ve deneyevleri kümelerine ilişkin çok daha fazla bilgi içermektedir. Version May 2012 ATLAS Dünyası Karşımadde Evrenin başlangıcında eşit miktarda madde ve karşımadde vardı. Madde ve karşımadde birbirinin tam ayna görüntüsü olup aynı miktarda üretilmiş olsalardı, birbirlerini tamamen yok edererek sadece enerji bırakırlardı. Ama neden maddenin bir kısmı artarak gökadaları, güzel gezegenimizi içeren Güneş Sistemi ni ve bizi oluşturdu? ATLAS madde ve karşımadde arasındaki ufak farkı inceleyecektir. Madde ve karşımadde karşılaşırsa birbirlerini yok eder. www.atlas.ch/antimatter.html 2012 CERN ATLAS Deneyi ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 2

Fizikçiler dünyanın ne olduğunu ve onu neyin bir arada tuttuğunu açıklayan isimli bir kuram geliştirmişlerdir. yüzlerce parçacığı ve karmaşık etkileşmeleri yalnızca aşağıdakilerle açıklayabilen bir kuramdır: 6 Kuark 6 Lepton (elektron gibi) Kuvvet taşıyıcı parçacıkları (foton gibi) Tüm bilinen madde parçacıkları ya leptonlardır ya da kuarklardan oluşan karma parçacıklardır ve kuvvet taşıyıcıları değiş tokuşu ile etkileşirler. in eksiksiz olmadığını düşündüren nedenler vardır. ATLAS ın ana amaçlarından biri de Standart Model in açıklayamadığı keşifler yapmaya çalışmaktır. de bütün parçacıklar kütlelerini Higgs alanından kazanır. www.atlas.ch/standard-model.html ATLAS ta birlikte çalışan 174 üniversite ve deneyevinden 3000 bilim insanı, 38 ülkeyi ve üzerinde yerleşim olan tüm kıtaları temsil etmektedir. ATLAS Deneyi çok sayıda mühendis, teknisyen ve yönetici olarak çalışan kişinin çabalarıyla ayakta durur. Proton demetleri ATLAS ın merkezinde çarpışmaya başladı ve önümüzdeki birkaç on yıl boyunca çok büyük miktarda veri toplanarak dünya genelindeki üniversite ve deneyevlerinde çözümlenecek. ATLAS ağ sayfası www.atlas.ch ATLAS ta Çalışan Öğrenciler Dünya genelinden bin öğrenci algıç yapımına, veri toplanmasına ve deneysel verinin çözümlenmesine katılarak ATLAS ta yer almaktadır. Büyük uluslararası işbirlikleri parçacık fiziği araştırmaları için etkili bir ortamdır. ATLAS, veri çözümlemesini de içeren çalışmaların çoğunu küçük çalışma takımlarındaki bireylerin önemli katkılar yapabildiği daha küçük işlere bölerek başarıya ulaştırır. Proton çarpışmalarından çıkan çok büyük miktardaki veri, geniş bir yelpazedeki araştırma konularının çalışılması amacıyla bilim insanları ve öğrenciler tarafından kullanılacaktır. Ağ sayfası ATLAS ın yapılanmasına, algıcına, fiziğine, Büyük Hadron Çarpıştırıcısına (BHÇ), katılan üniversite ve deneyevleri kümelerine ilişkin çok daha fazla bilgi içermektedir. Version May 2012 ATLAS Dünyası Karşımadde Evrenin başlangıcında eşit miktarda madde ve karşımadde vardı. Madde ve karşımadde birbirinin tam ayna görüntüsü olup aynı miktarda üretilmiş olsalardı, birbirlerini tamamen yok edererek sadece enerji bırakırlardı. Ama neden maddenin bir kısmı artarak gökadaları, güzel gezegenimizi içeren Güneş Sistemi ni ve bizi oluşturdu? ATLAS madde ve karşımadde arasındaki ufak farkı inceleyecektir. Madde ve karşımadde karşılaşırsa birbirlerini yok eder. www.atlas.ch/antimatter.html 2012 CERN ATLAS Deneyi ATLAS-physics-brochure-2012-TK.indd 2