Fen Bilimleri
Bir Bakışta Önemli noktalar... Akılda kalıcı özet bilgi alanları... Konu özetleri için ayrılmış bölümler... Boşluk doldurma alanları... Tudem önlendirme sınavlarında çıkmış sorular... 2
Konuyu pekiştiren farklı soru tipleri içeren alıştırma sayfaları... Her konuya uygun tekrar çalışmaları... 3
İÇİNEKİLER 1. ÜNİTE: VÜCUUMUZAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi...6 Tekrar Çalışması... 12 Boşaltım Sistemi... 13 Tekrar Çalışması... 19 enetleyici ve üzenleyici Sistemler... 20 Tekrar Çalışması... 27 uyu Organları... 28 Tekrar Çalışması... 35 Organ Bağışı ve Organ Nakli... 36 Tekrar Çalışması... 37 2. ÜNİTE: KUVVET VE ENERJİ Kuvvet ve Ağırlık İlişkisi... 40 Tekrar Çalışması... 44 Kuvvet - Katı Basıncı İlişkisi... 45 Tekrar Çalışması... 52 Kuvvet, İş ve Enerji İlişkisi... 53 Tekrar Çalışması... 56 Enerji önüşümleri... 58 Tekrar Çalışması... 60 3. ÜNİTE: MAENİN APISI VE ÖZELLİKLERİ Maddenin Tanecikli apısı... 64 Tekrar Çalışması... 72 Saf Maddeler... 73 Tekrar Çalışması... 79 Karışımlar... 80 Tekrar Çalışması... 83 Karışımların Ayrıştırılması... 84 Tekrar Çalışması... 85 Evsel Atıklar ve Geri önüşüm... 86 Tekrar Çalışması... 89 Kimya Endüstrisi... 90 Tekrar Çalışması... 91 4. ÜNİTE: ANALARA ANSIMA VE IŞIĞIN SOĞURULMASI Aynalar... 94 Tekrar Çalışması...100 Işığın Soğurulması...101 Tekrar Çalışması...105 5. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE İLİŞKİLERİ Ekosistemler...110 Tekrar Çalışması...114 Biyo-Çeşitlilik...115 Tekrar Çalışması...118 6. ÜNİTE: ELEKTRİK ENERJİSİ Ampullerin Bağlanma Şekilleri... 122 Tekrar Çalışması... 126 Elektrik Enerjisinin önüşümü... 128 Tekrar Çalışması... 132 7. ÜNİTE: GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ Gök Cisimleri... 136 Tekrar Çalışması...141 Güneş Sistemi...142 Tekrar Çalışması...145 Uzay Araştırmaları...146 Tekrar Çalışması...150 4
1. ÜNİTE 7.1.1. 7.1.1.1. 7.1.1.2. 7.1.1.3. 7.1.1.4. VÜCUUMUZAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek açıklar. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel ve kimyasal sindirime uğraması gerektiğini kavrar. Enzimlerin kimyasal sindirimdeki fonksiyonlarını araştırır ve sunar. Sindirim sisteminin sağlığının korunması için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. 7.1.2. Boşaltım Sistemi 7.1.2.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek görevlerini açıklar. 7.1.2.2. Boşaltım sistemi sağlığının korunması için alınması gerekenleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. 7.1.3. enetleyici ve üzenleyici Sistemler 7.1.3.1. Sinir sistemini, merkezî ve çevresel sinir sistemi olarak sınıflandırarak model üzerinde gösterir ve görevlerini açıklar. 7.1.3.2. İç salgı bezlerinin vücuttaki yerlerini model üzerinde gösterir ve görevlerini açıklar. 7.1.3.3. İç salgı bezlerinin sağlığı için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. 7.1.3.4. enetleyici ve düzenleyici sistemlerin vücudumuzdaki diğer sistemlerin düzenli ve eşgüdümlü çalışmasına olan etkisini tartışır. 7.1.4. uyu Organları 7.1.4.1. uyu organlarına ait yapıları model üzerinde gösterir ve açıklar. 7.1.4.2. Koku alma ve tat alma duyuları arasındaki ilişkiyi tasarladığı bir deneyle gösterir. 7.1.4.3. uyu organlarındaki kusurlara ve bu kusurların giderilmesinde kullanılan teknolojilere örnekler verir. 7.1.4.4. uyu organlarının sağlığını korumak için alınması gereken tedbirleri tartışır. 7.1.4.5. uyu organları ve sağlığı ile ilgili meslek gruplarını araştırır ve bu meslek gruplarının toplum açısından önemini tartışır. 7.1.5. Organ Bağışı ve Organ Nakli 7.1.5.1. Organ bağışı ve organ naklinin toplumsal dayanışma açısından önemini kavrar.
Sindirim Sistemi SİNİRİM Tüm canlılar günlük ihtiyaçlarını karşılayabilmek ve yaşama devam edebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Enerji elde edilebilmesi için besin maddelerinin hücre içine alınarak yakılması gerekir. Besinlerin hücre içine geçebilecek kadar parçalanmasına sindirim denir. Hücre zarı seçici geçirgen yapıda olduğu için öncelikle moleküller hücre zarına uygun hâle getirilmelidir. Besinler sindirim yoluyla iki şekilde parçalanırlar: SİNİRİM ÇEŞİTLERİ Mekanik (Fiziksel) Sindirim Kimyasal Sindirim Nişasta Enzim Nişasta Enzim apı taşı Enzimler yalnızca kimyasal sindirimde kullanılır. bulunan enzimler nişastanın sindirimini başlatır. Midede bulunan enzimler 6 sindirimini başlatır. bağırsaktaki enzimler sayesinde yağların sindirimina başlanır, protein ve karbonhidratların sindirimi tamamlanır. Zeytinyağ
Sindirim Sistemi Sindirim Sistemi Organları Sindirim sistemimiz sırasıyla; ve ise sindirime yardımcı olan organlardır. organlarından oluşur. Canlıların sindirim sistemleri birbirinden farklıdır. Örneğin geviş getiren memelilerde (koyun, inek, deve vb.) dört bölmeli mide ve kısa bağırsaklar, etçil memelilerde uzun tek bölmeli mide ve uzun bir bağırsak bulunur. Bu farklılığın nedeni ne olabilir? 7
Sindirim Sistemi Sindirim sistemi organlarının görev ve özelliklerini yazın. AĞIZ UTAK EMEK BORUSU MİE İNCE BAĞIRSAK KALIN BAĞIRSAK ANÜS 8
Sindirim Sistemi Alıştırmalar 1. Tabloda verilen sindirim organlarında görülen olaylara (x) işareti koyun. Organ Fiziksel Sindirim Kimyasal Sindirim Emilim Ağız utak emek borusu Mide İnce bağırsak Kalın bağırsak Anüs 2. Aşağıda özellikleri verilen sindirim yapı ve organlarının karşısına hangisi olduğunu yazın. Proteinlerin kimyasal sindiriminin başladığı yerdir. ağların çözünmesini sağlayan safrayı gönderir. Su ve minerallerin emilimini sağlamanın yanında, B ve K vitaminlerini de sentezler. Herhangi bir sindirimin gözlenmediği, besinleri ağızdan ileten yapıdır. İnce bağırsağın iç yüzeyindeki kıvrımlı yapılardır. ağların kimyasal sindirimini yapan enzimleri taşıyan sıvıdır. Karbonhidratların kimyasal sindirimi için gerekli olan sıvıyı üreten yapılardır. Besinleri mideye, kas hareketleriyle ileten yapıdır. 9
Sindirim Sistemi ve sindirime yardımcı olan organlardır. Karaciğerin ürettiği enzim içermez; kimyasal sindirim yaptırmaz. ağ moleküllerinin mekanik sindirimini yaparak hâline gelmelerini sağlar. Sindirim Sisteminin Sağlığı 1. 2. 3. 4. İnce bağırsak iç yüzeyinden emilen besinler hücrelere nasıl ulaşır? SORU I II III IV Çözüm: 10 Sindirim sisteminin numaralanmış organları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) I numaralı organda kimyasal sindirim gerçekleşir. B) II numaralı organın ürettiği sıvı yağ sindirimine yardımcıdır. C) III numaralı organda sindirimi tamamlanan besinler kana karışır. ) IV numaralı organda besinlerin sindirimi tamamlanır. (Tudem önlendirme Sınavı 2015),
Sindirim Sistemi Alıştırmalar 1. Sindirim sistemi organ ve yapılarıyla ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayın. Besinlerin kimyasal sindirimi gerçekleşmeseydi neler olması beklenirdi? 2. Karaciğerin görevlerini yazın. Karbonhidrat, protein ve yağların kimyasal sindirimleri neden farklı enzimler tarafından yapılır? SORU X Z Nişasta Protein ağ Besinleri yutma olayı nasıl gerçekleşir? Nişasta, protein ve yağ olan şekildeki deney tüpüne bu besinleri sindirici X, ve Z enzimleri koyuluyor. X'in nişastayı, 'nin proteini, Z'nin de yağı sindiren enzim olduğu bilindiğine göre, I. X, tükürükte bulunabilir. II., midede sindirim yapabilir. III. Z'nin yaptığı sindirim ince bağırsakta biter. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III ) I, II ve III (Tudem önlendirme Sınavı 2014) Çözüm: 11
Sindirim Sistemi TEKRAR ÇALIŞMASI 1. Numaralanmış kutucuklarda bazı sindirim organları ve bunlarla ilgili madde ve yapılar verilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları yanıtlayın. Ağız 1 Enzim 4 İnce bağırsak 7 Villüs 2 Safra 5 Pankreas 8 emek borusu 3 Karaciğer 6 Onikiparmak bağırsağı 9 a. ukarıdaki sindirim organlarından hangilerinden sindirim enzimi salgılanmaz? b. ukarıdakilerden hangileri sindirime yardımcı organlardır? c. ukarıdakilerden hangileri ince bağırsağın yapısında bulunur? d. ukarıdakilerden hangilerinde hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleşir? 2. Aşağıda birbiriyle bağlantılı cümlelerden oluşan bir şema verilmiştir. Verilen cümlelerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek bir çıkış noktasına ulaşın. ( : doğru, : yanlışı gösterir.) 1. Protein, karbonhidrat ve yağ büyük moleküllü besin maddeleridir. 2. Besinler dişler yardımıyla mekanik sindirime uğratılır. 3. Safra bir sindirim enzimidir. 4. Nişastanın sindirimi midede başlar. 5. Ağızda hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleşir. 6. Pankreastan hem hormon hem de enzim salgılanır. 7. Kalın bağırsakta sindirim devam eder. 1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış 5. çıkış 6. çıkış 7. çıkış 8. çıkış 12